Оңтүстік астананың экологиясы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Алматының атмосферасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. «Таза ауа . жанға дауа» бағдарламасы: үміт пен күдік ... ... ... ... ... ... 9
3. Алматы жасыл желектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Алматыда бір-ақ рет болған адамның қаланы жақсы көрмеуі мүмкін емес. Ал егер ол осында тұрса ше? Онда тіпті ұмыта алмастай ғашық болып қалады. Осыдан қырық жылдай бұрын одақтық "Известия" газеті атақты американ жазушысы Эрнест Хэменгуэйдің жары Мэриден алынған сұхбатты жариялады. Сөз арасында журналист бүкіл әлемді аралал шыққан Мэриден әлемнің ең әдемі қаласы қай қала екенін сұрайды. Сонда жазушы зайыбы әлемнің ең әсем қаласы ретінде Алматыны атайды. Қаламызда ешқашан болмаған тілші "Мәскеу де, Ленинград та емес пе?" депті таңдана. Оған Мэри Хэменгуэй тағы да "Алматы" деп қайтара жауап берген. "Сіз бұрын ең әдемі қала деп Пекиңді айтып едіңіз ғой" деген газет тілшісіне Мәри Хэменгуэй: "Онда мен Алматыны көрген жоқ болатынмын" депті.
Сұлу қала, ару қала әлемге өзінің басын мәңгі қар басқан Алатауымен, табиғаттың інжу-маржаны Медеуімен, Шымбұлағымен, көкжасыл желек жамылған Көктөбесімен қымбат. Осы көрікті табиғаты үшін де Алматыны сүймейтін адам жоқ Әрине, кез келген алматылық сүйікті қалам бұдан да сұлу болса екен, ауасы да, көше де таза болса екен дейді. Қала ауасы ауыр, лас болса жаны жүдеп қалады.
Шыны керек, соңғы он - он бес жылда қала ауасы ауырлап кетті. Тіпті қаланың атмосфералық ауасы өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда да нашарлап кетті. Мұның себебі неде, қайткенде жағдайы тузетуге болады. Ауа бассейнін тазарту үшін не істеу керек?
Алматы қаласының даңқы күллі әлемге аян. Оны дүние жүзі ең жасыл желекті, Алатау баурайынан төмен қарай бұлақтары шапқылаған, ауасынан алма исі аңқыған қала деп біледі. Ағылшын жазушысы Э.Хемингуэй Алматыға әлемдегі ең сұлу қала деген баға берген.
Алайда соңғы он бес-жиырма жылда бір кездегі сұлу қала азып-тоза бастады. Ең алдымен жасыл желегі оталып, олардың орнын ресторандар, казинолар, автозаправкалар, кафелер басты. Бүкіл әлемді апорт алмасымен тамсандырып отырған «Горный гигант» совхозының жері ту-талапайға түсті. Кейін жекешелендіру басталғанда ол жерлердің бәріне мемлекег байлығын жең ұшынан бөлісіп алған «жаңа байлар» коттедждер салды. Қазір ол жерлерге қарапайым халык бара алмайды, себебі айнала мықты күзет. Ал осы «жаңа байлар» коммуналдык кызмег және су, газ, электр энергиясы үшін көк тиын төлемейтін көрінеді. Оларға шамасы келмеген соң монополистер қара халықты зар қақсатып, коммуналдық төлемдерді көтере береді. Егер төлемесе электр жүйесін қиып, суды, жылуды, газды айырып тастайды. Қара халықтың қолынан не келеді, жылап, еңіреп жүріп тиын-сиынын құрап амал жоқ төлейді. Соны біліп алған монополистер әлі де коммуналдық төлемдсрді көбейтеміз деп жаландап отыр. Бірақ иск астындагы президент сайлауының алдында дымдарын шығара алмай, катты қиналып жатқанға ұқсайды. Ал осы тау баурайларындағы биіктігі ишанмен таласқан биік офистер мен үйлер, сәнді коттедждер мен особняктар күні-түні ауаны, суды былғап жатыр. Осыдан келіп қалаға келер ауа тарылған үстіне тарыла, түсуде. Бұған шыдай алмаған президент өткен жылдары екі-үш рет қатты-қатты ескертпе де жасады. «Енді таудың ұшар басына дейін үй саласыңдар ма, тіпті Алатаудың өзі көрінбей барады ғой, қала әкімшілігі қайда қарап отыр?» деп қатты реніш білдірді.

1. «Атамекен» газеті, Алматы, 2003 жыл;
2. «Атамекен» газеті, Алматы, 2004 жыл;
3. «Атамекен» газеті, Алматы, 2005 жыл;
4. Тонкопий М.С. Экология и экономика природопользования. Алматы, 2003;
5. Мусина У.Ш., Нуркеев С.С., Сарсенбаева С.О. Промышленная экология. Алматы, КазНТУ, 2005
6. Т.П. Трушина. Экологические основы природопользования. Ростов н/Д, 2003

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Оңтүстік астананың экологиясы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Алматының
атмосферасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .5
2. Таза ауа – жанға дауа бағдарламасы: үміт пен
күдік ... ... ... ... ... ... 9
3. Алматы жасыл
желектері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...15
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
КІРІСПЕ

Алматыда бір-ақ рет болған адамның қаланы жақсы көрмеуі мүмкін емес. Ал
егер ол осында тұрса ше? Онда тіпті ұмыта алмастай ғашық болып қалады.
Осыдан қырық жылдай бұрын одақтық "Известия" газеті атақты американ
жазушысы Эрнест Хэменгуэйдің жары Мэриден алынған сұхбатты жариялады. Сөз
арасында журналист бүкіл әлемді аралал шыққан Мэриден әлемнің ең әдемі
қаласы қай қала екенін сұрайды. Сонда жазушы зайыбы әлемнің ең әсем қаласы
ретінде Алматыны атайды. Қаламызда ешқашан болмаған тілші "Мәскеу де,
Ленинград та емес пе?" депті таңдана. Оған Мэри Хэменгуэй тағы да "Алматы"
деп қайтара жауап берген. "Сіз бұрын ең әдемі қала деп Пекиңді айтып едіңіз
ғой" деген газет тілшісіне Мәри Хэменгуэй: "Онда мен Алматыны көрген жоқ
болатынмын" депті.
Сұлу қала, ару қала әлемге өзінің басын мәңгі қар басқан Алатауымен,
табиғаттың інжу-маржаны Медеуімен, Шымбұлағымен, көкжасыл желек жамылған
Көктөбесімен қымбат. Осы көрікті табиғаты үшін де Алматыны сүймейтін адам
жоқ Әрине, кез келген алматылық сүйікті қалам бұдан да сұлу болса екен,
ауасы да, көше де таза болса екен дейді. Қала ауасы ауыр, лас болса жаны
жүдеп қалады.
Шыны керек, соңғы он - он бес жылда қала ауасы ауырлап кетті. Тіпті
қаланың атмосфералық ауасы өткен жылдың осы мезгілімен салыстырғанда да
нашарлап кетті. Мұның себебі неде, қайткенде жағдайы тузетуге болады. Ауа
бассейнін тазарту үшін не істеу керек?
Алматы қаласының даңқы күллі әлемге аян. Оны дүние жүзі ең жасыл
желекті, Алатау баурайынан төмен қарай бұлақтары шапқылаған, ауасынан алма
исі аңқыған қала деп біледі. Ағылшын жазушысы Э.Хемингуэй Алматыға әлемдегі
ең сұлу қала деген баға берген.
Алайда соңғы он бес-жиырма жылда бір кездегі сұлу қала азып-тоза
бастады. Ең алдымен жасыл желегі оталып, олардың орнын ресторандар,
казинолар, автозаправкалар, кафелер басты. Бүкіл әлемді апорт алмасымен
тамсандырып отырған Горный гигант совхозының жері ту-талапайға түсті.
Кейін жекешелендіру басталғанда ол жерлердің бәріне мемлекег байлығын жең
ұшынан бөлісіп алған жаңа байлар коттедждер салды. Қазір ол жерлерге
қарапайым халык бара алмайды, себебі айнала мықты күзет. Ал осы жаңа
байлар коммуналдык кызмег және су, газ, электр энергиясы үшін көк тиын
төлемейтін көрінеді. Оларға шамасы келмеген соң монополистер қара халықты
зар қақсатып, коммуналдық төлемдерді көтере береді. Егер төлемесе электр
жүйесін қиып, суды, жылуды, газды айырып тастайды. Қара халықтың қолынан не
келеді, жылап, еңіреп жүріп тиын-сиынын құрап амал жоқ төлейді. Соны біліп
алған монополистер әлі де коммуналдық төлемдсрді көбейтеміз деп жаландап
отыр. Бірақ иск астындагы президент сайлауының алдында дымдарын шығара
алмай, катты қиналып жатқанға ұқсайды. Ал осы тау баурайларындағы биіктігі
ишанмен таласқан биік офистер мен үйлер, сәнді коттедждер мен особняктар
күні-түні ауаны, суды былғап жатыр. Осыдан келіп қалаға келер ауа тарылған
үстіне тарыла, түсуде. Бұған шыдай алмаған президент өткен жылдары екі-үш
рет қатты-қатты ескертпе де жасады. Енді таудың ұшар басына дейін үй
саласыңдар ма, тіпті Алатаудың өзі көрінбей барады ғой, қала әкімшілігі
қайда қарап отыр? деп қатты реніш білдірді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Алматының атмосферасы

Бір кезде өзінің жасыл желегімен, қып-қызыл апорт алмасымен бүкіл дүние
жүзіне мәшҺур болған Алматы каласында бүгінгі таңда таза ауамен дем алу
қиын. Көшеге шықсаң жүйткіген машиналар қағып кете жаздайды. Әрлі-бері
жөңкіген шағын "Газельдер'' мен кіші автобустардан шыққан улы газ бен
кара түтін көзіңді ашытып. қолқаңды қауып, еріксіз түшкіртіп-пысқыртады.
Алматы қалалық қоршаған ортаны қорғау басқармасы бастығының орынбасары
Мұрат Батырбаевтың айтуынша казір Алматыда 500 мыңға жуық автокөлік бар
екен. Ару калаға күн сайын 50 мындай автокөлік басқа жақтардан келеді.
Міне, осынша машина жүйткіп көшеге шыға келгенде ауаны кап-кара ыс басады.
Иісі жаман газды ауа қолқаны кабады. Өйтпегенде ше? Сарапшылардың
пікірінше, бір машина сағатына 8-10 текшеметр улы газ шығарып, көлік
қалдығынан қала ауасының 85 пайызы ластанады екен. Алматыдағы көлік дәл
қазіргі қарқынмен көбейе берсе, мұның қоршаған ортаға да, адам ағзасына да
бұрынғыдан да көп зияны тиері анық. Егер каладағы бір автомашина сағатына 8-
10 текшеметр улы газ шығарғанда 550 мың машинадан қанша улы газ шығатынын
есептей беріңіз. Ал осындай улы газды ауаны жұтып жүрген адамдар
ауырмағанда, өлмегенде кайтеді? Мұндай улы газды ауаға темір екеш темір де
шыдай алмайтыны ақиқат. Өйткені, қаладағы автокөліктер тәулігіне 460 тонна
химиялык тозаң шығарады. Сонда әрбір қала тұрғыны бір жылда орта есеппен
150 килограмм улы, зиянды қалдыкты жұтады. Ал бұл жай ғана ауадағы тозанды
шаң емес. Оның күрамыңда адамнын бойындағы иммунитетті әлсірете беретін
диоксин бар. Диоксиннен қала тұрғындары катты зардап шегіп отырғаны
дәрігерлерді бүгін де қатты мазалал отыр.
Қала көшелеріндегі қап-қара түтінді бұрқыратып жүрген 550 мың жеңіл
автокөліктерге қала құрылыстары мен өндіріс орындарында жұмыс істейтін 29
мың жүк көлігін және оған тұрғындар мен жолаушыларды күн сайын
тасымалдайтын 11 мыңнан астам алуан түрлі автобустарды қосыныз. Сонда
бұлардың барлығы бір күнде орташа алғанда 500 тоннаға жуық зиянды заттарды
Алматынын ауасына таратады. Сұмдық емес деп айтып көріңізші мұны. Міне,
қала атмосферасының 80 процентін осы автокөліктер улал отыр.
Сөз жоқ, қала әкімшілігі оңтүстік астанамыздың ауа бассейнін тазартудағы
кезек күткен проблемаларды біртіндеп шешіп келеді. Оның ең бастысы - метро
құрылысын тездетіп бітіру. Қала әкімі Иманғали Тасмағамбетов метро
кұрылысынын 8,3 км болатын бірінші кезегін 2008 жылы бітеді деп отыр.
Болашақта метро жолын ашық аспан астында шусыз, жайлы трамвайлар одан әрі
жалғастырады. Сөйтіп, "метро-трамвай" біріктірілген бағыттық жүйесі 100 км
қашыктықты қамтып негізге магистральдағы халықты тасымалдауда басты көлікке
айналады. Бұл қолга алынатын жұмыстар кала көшелеріндегі жолаушылар
тасымалдау көліктерінің жүрістерін ретке келтіріп, кала аспанына
көтерілетін 460 тонна зиянды калдыктардың 80 процентін шығаратын көліктерге
көмек келеді.
Екінші проблема - автокөліктерді табиғи газға көшіру. Осыдан екі жыл
бұрын Қоршаған ортаны қорғау министрлігі, кала әкімшілігі және
КазТрансГаз жабық акционерлік қоғамы ұзақ мерзімді меморандумға қол
қойып, компания бірнеше газ кұю станцияларын салуды өз міндетіне алды. Бұл
жоба бойынша 9 жылда 9 миллион доллар игерілуге тиіс. –Таза ауа – жанға
дауа бағдарламасы бойынша,-деді бізбен әңгімесінде қалалық қоршаган ортаны
қорғау басқармасының бас маманы Амангелді Айнағулов, -2015 жылға дейін
оңтүстік астанамыздағы барлық автокөлік газбен жүруі тиіс. Газ - бензинге
қарағанда таза әрі арзан.
Үшінші проблема - автокөліктерден улы газды аз шығару үшін арнайы
катализаторлар қондыру. Шетелдің машиналарына қондырылатын
катализаторлардың бағасы 300-500 доллар шамасында. Бұл сөз жоқ, кымбат.
Сондықтан Амангелді Айнағұловтың айтуынша, катализаторларды өзіміздегі
Сокольский атындағы органикалық катализ және электрохимия институты шығара
бастапты. Оның құны алматылық жүргізушілерге 100-150 долларға ғана түседі
екен. Алайда өткен екі жылда тек мынға тарта автокөлікке ғана катализатор
койылыпты. Бұл әрине, өте қанағаттанғысыз. Бірак биылғы жылы үшінші газ құю
станциясының бітуі көңілге жылы үміт ұялатады. Енді екі-үш жылда қаладағы
барлық көліктердің тең жартысынан артығы газбен жүретін болады.
Төртінші проблема көлік жүрісін реттеу, олардың тығынын азайту үшін
салынып жатқан үш деңгейлі айналма жолдар құрылысы болатын. Өткен жылдың 1
шілдесі күні Райымбек даңғылы мен Саин көшесіндегі көлік торабының көпір
өткелі кешені пайдалануға берілді. Ал күні кеше үш деңгейлі жолайрықтың
құрылысы аяқталды. Бұл жолайрық оңтүстік астанадағы ең ауыр автокөлік
қысымын көтеретін айналмалы көпір болмақ. Ол барлық тараптан келетін көлік
ағынын тарамдап жіберетіндей етіп жобаланған. Енді осы жолайрықтан
тәулігіне 120 мың автокөлік өтеді. Осы құрылысқа 2001 жылдан бері 6
миллиард 200 миллион тенге жұмсалыпты. Алға карай Алматының жол - көлік
мәселесін шешу үшін осындай 18 көп деңгейлі жол айрығы қажет, оның екеуі
қазір іске қосылыпты. Енді алда тағыда 16 жолайрық салынады. Жаңа кешеннің
тұсаукесеріне қала әкімі Иманғали Тасмағамбетов қатысып былай деді:
-Әкімдік жоспарлаған, болашақта салынатын жолайрықтарды айтатын болсақ.
Бір аптадан кейін оның екеуіне кірісеміз. Бұл - Рысқұлов даңғылы мен
Жансүгіров көшесінің және Жансүгіров көшесі мен Сейфуллин данғылының
киылыстарындағы жолайрықтар. Оның құрылыс мерзімі - екі жыл, бағасы - 6
миллиард тенге. Сол секілді қаражат көздері табылған кезде келесі
жолайрықтардың да құрылысы кідіріссіз басталды. Күні бүгін 5-6
жолайрықтардың жобалары дайын.
Сонымен қаладағы сақалды құрылысқа айналып кеткен нысан іске қосылды.
Қала әкімі 2005 жылдың шілде айында үш деңгейлі (тоннель, эстакада, жер
асты бөлігі) жолайрықты толығымен бітіреміз деген уәделерінде тұрған
"Трансстроймост" ААҚ басшысы Александр Рязанов пен "Казпромстроймост" ЖШС
жобалаушысы Владимир Петуховтарға қала әкімдігі атынан Құрмет грамотасын
тапсырды.
Қалалықтар бітуін көптен күткен бұл жолайрықтың маңыздылығы сонда, ол
көлігі күн сайын көбейіп келе жатқан шаһардың экологиялық ахуалына игі
әсерін тигізбек. Тек соңғы 10 жылдың ішінде Алматының автомобиль паркі 5
есеге көбейгені белгілі.
Автокөпірді жобалаушылардың айтуынша, "жоңышқа жапырақ" типті жобамен
салынған аталмыш жолайрықтың әзірге Орталык Азияда баламасы жоқ. Ол
монолитті темір-бетоннан салынғаңдықтан кұрылым қысымы сакталған және 9
балдық жер сілкінісіне төтеп береді. Құрылыстьң эстакадалық бөлігінің
ұзындығы - 640, ал ені 30 метрді құрайды, тоннельдің ұзындығы - 90 метр.
Жолайрық жобасы болашақта да саны өсе беретін автокөліктер ағынына
есептелінген. Енді алдағы уақытта батыстан шығысқа қарай аларатын қаланың
ірі магистралі - Рысқұлов данғылын толықтай аршу үшін Рысқұлов-Күдерин,
Рысқұлов-Жансүгіров, Рыскұлов-Сейфуллин тораптарын жобалау басталмақ.
Екіншіден, қалада әркайсысында 250 автоколік тұратын 150 паркинг салу қолға
алынып, былтыр жыл аяғына дейін олардың 15-ін іске косу көзделген.
Үшіншіден, Абай даңғылы,
Төле би мен Шаляпин көшелері Қалқаманға дейін ұзартылып, Желтоқсан көшесі
Әл-Фараби даңғылымеи қосылады. Төртіншіден, бағыт-тардан сыйьмдылығы аз
мындаған шағын автобустар алынып тасталып, олардың орнына үлкен автобустар
мен троллейбустар жіберіледі. Бесіншідсн, метро құрылысы одан әрі
жалғастырылады. Бүгінде онын күрылысы қарқынды жүріп жатыр. Оған өткен
жылғы республикалық бюджеттен жеткілікті қаражат бөлінді. Әрбір шақырымына
100 миллион доллар жұмсалатын бұл күрдел құрылыстың алғашқы желісі 2008
жылы іске қосылады. Қазір екі инфрақұрылымды біріктіріп, 100 шақырымдық
"Метротрамвай" бағдарламасын жүзеге асыру қолға алынды. Оның жолаушылар
тасымалында, сондай-ақ экономикалық, экологиялық жағынан тиімділігі жоғары
болмақ.
Әрине, Алматының ауа бассейнінің проблемалары мұнымен бітпейді. Мұның
ішінде сапасыз бензин жырын ең бастысы деуге болады. Ал осы бензинді
ауыстырар табиғат байлықтарын біз әлі пайдалана алмай отырмыз. Жақында
Англияда машиналар қойдың зәрімен жүре бастады. Міне, арзан экологиялық
жағынан өте таза отын. Неге біз бензин орнына осы қой зәрін пайдаланбаймыз?
Қала ауасын тазартудың басқа да жолдары аз емес. Мысалы, халықаралық
ақпарат-тандыру академиясының Орталык Азия елдері бойынша президенті
Геннадий Коренчук бастаған бір топ маман Алматы қаласы мен облыстың
экологиялық ахуалын жақсарту барысында талмай ізденіп, нақты ұсыныстарды
әкімқараларға айтудай айтып-ақ келеді.
-Біз үш жылдан бері Алматының экологиясын зерттеумен айналысып келеміз.
Ізденісіміз нәтижесіз емес. Мысалы, Алматыдан небәрі 300 шақырым жерде
төменгі Іле қоңыр кемір кеніші бар. Алдын ала зерттеуге сүйенсек, мұндағы
көмір қоры тек Алматы облысы ғана емес, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан
облыстарының тұрғындарын қажетті отынмен қамтамасыз етуге жетеді. Ал біздің
зерттеп, ұсынып отырғанымыз осындағы қоңыр көмірді қазып алып, одан жасанды
сұйық отын алуға болады. Ал сол жасанды сұйық отынды кәдуілгі бензиннің
орнына көліктерге пайдалануға болады. Ең бастысы, бұл сұйық отыннан ауаны
ластайтын зат бөлініп шықпайды. Біз осыны қаланың бұрынғы әкіміне сан мәрте
ұсынғанбыз. Алайда ол біздің ұсынымызға мән бермеді. Жақында біздің топ
Алматының жаңа әкімі Иманғали Тасма-ғамбетовтің қабылдауында болып, халық
үшІн ауадай қажетті осы ұсынысымызды айтып, оның ауаға да, елге де, типті
көлікке де қолайлы әрітиімді екенін корғап шықтық. Сөйтіп, Иманғали
Нұрғалиұлы бұл ұсынысымызды қош көріп, қажетті қаржыны Үкіметтен сұрайтынын
айтты. Қазір біз жүзеге асыратын істеріміздің нақты бағдарламасын
әзірлеудеміз. Егер жеткілікті қаржы бөлінсе Алматының ауасы тазарып,
тұрғындардың денсаулығы да түзелмек, -деді Геннадий Коренчук бізге.
Қала ауасын бүлдірушілер тек соңғы жылдары ғана қатаң жазалана бастады.
Мысалы, ҚР Әкімшілік кодексінің 247-бабы бойынша көлігі зиянды калдык бөліп
шығаратын жүргізушілер алғашында 1942 теңге, ал ақауьш жөндемесе 9971 тенге
айыппұл төлейді. Бұған көнбегендердің ісі сотқа жіберіліп, олардың жазасын
сот белгілейді.

2. Таза ауа – жанға дауа бағдарламасы: үміт пен күдік

1990 жылдардан кейін бұрынғы жабық қаланың кілті ашылған соң бүкіл
еліміздің түкпір-түкпірінен халық астанаға лап қойды. Содан келіп кала
маңын архитуралық келбеттен жұрдай, опырайған, жапырайған Алғабас,
Ұлжан. Дархан, Думан, Ақбұлақ, Шаңырақ-1, Шаңырақ-2, Маяк,
Қалкаман т.б. шағын аудандар басты. Олардың бәрі тұрғын үйлерге көмір,
ағаш, мазут жағады. Одан шыққан көк түтін тау ойпатында тұрған қала
тұрғындарының тыныс жолдары арқылы өкпесіне, бауырына, бүйрегіне, жүрегіне
қонақтайды. Қазір қаладан біренсаран байлықтан кекірігі азған жаңа байлар
мен шенеуніктер болмаса, сау адам табу қиын. Түшкіріп, пысқырып, күркілдеп,
зіркілдеп жүрген біреу. Аурухана біткен толған ауру. Ойбай, шетелде
операция жасайын деп едім, соған пәлен мың доллар керек, қалталы азаматтар
болса көмектессе екен деп банктерден есепшот ашып алып зарлап жатқандарда
есеп жоқ. Бір кезде құлын-тайдай шауып жүрген осы адамдарға аяқ астынан не
болды? Осындай жағдай өз басымызда да болып елдегі көз көрген, өзім деген
бірен-саран жігіттерге бірер бұйымтай білдірген едік, әлі хабар да жоқ,
ошар да жоқ. Көп түкірсе-көл деген, осындай қиын сәтте көмек қолын
созбасақ адамдығымыз қайсы? Қазір ел жағдайы түзу. Мал қөбейген. Табиғгатқа
көңіл бөлінбесе де қалта қампайту жағына қатты көңіл бөлініп жатқаны
байқалады. Әйтеуір артының қайырын берсін, байлық жарыстыру, атын шығару,
жаппай той өткізу сияқты бір бәсеке белең алып тұр ғой.
Міне, адамдардың денсаулығының кемуі, тіпті кеше аттай шауып жүрген жап-
жас жігіттердің өліп кетіп жатқаны осы экологияның нашарлап кетуінен екені
анық. Енді ше, топырақ азды, су бүлінді, ауаны ыс басты. Осының бәрі жинала
келе адам денсаулығын бұзды. Бұл және бір күн емес, он күн емес, он жыл
бойы осылай болып келеді. Меніңше, мұның басты себебі осы тәуелсіздік алдық
деп жүрген он төрт жылда халықтың экологиялық мәдениеті сұмдық төмеңдеп
кетуінен сияқты. Табиғатты тікелей қорлау басталды. Күн сайын бүгіңде өзен
аңғарларына, тау етектеріне, көше бойларына бейберекет лақтырылған
темекінің тұқылы мен қорапшалары, полиэтилен қапшықтар, қартон корап
қалдықтары, газет-журнал қиындылары, шемішке қауыздары дейсіз бе, әйтеуір
неше түрлі қоқыстан аяқ алып жүре алмайсыз. Оларды мектеп оқушылары,
студенттері апта сайын машиналап жинайды. Бірак екі-үш күнде сол көрініс
қайтадан қайталанады. Оу, бір-екі рет тазалық сенбілігін өткізуге болар, ал
апта сайын оқушылар мен студенттерді кала тазалығына жегуді не деуге
болады? Бұл олардың міндеті емес қой. Мұның соңы ауыр зардаптарға да
соқтырып жүр. Жақында бір колледждің оқушыларына қөшеде тазалық сақтау
туралы тапсырма беріліп, олар өткен-кеткендерге ескертпе жасап тұрады.
Сондайда бір әумесер окушы қызды құлақ шекесінен қонжитып, әлгі бала ауыр
ми жарақатымен ауруханаға түскен. Бүйтіп тазалық қорғағанымызға жол болсын.
Осы сюжет туралы Таң телеарнасы қайта-қайта әңгіме көтерді.
Қазір қала орталығын былай қойғанда Алматының төңірегіндегі Медеу
шатқалы, Бутаковка, Көктобе, Алма-Арасанның экологиясы жыл өткен
сайын нашарлап бара жатыр. Ауасы таза делінетін сол таулы аймақтың да
қоқыстан көзі ашылмай, күннен-күнге ластанып бара жатқанына жаның
күйзеледі. Сөйтіп, әсем әлемімізді аялай алмай, тазалықтан жұрдай болған
жағдай бар. Бұл жайт дүркін-дүркін бұкаралық ақпарат құралдарында сөз болып
жатады. Одан шығып жатқан қорытынды жоқ. Қала ластанғанның үстіне ластанып
барады.
Ал осыларды бақылау, қоршаган ортаны бүлдіргендерді жауапқа тартатын
мекеме бар ма? Әрине, бар. Қазір қаланың әр ауданында қоршаған ортаны
қорғау инспекторлары бар. Олардың бәрінің астына су жаңа көліктер берілген.
Бұған қоса қауіпті індеттен қорғау стансалары. экологиялық прокуратура мен
толып жатқан мекемелер бар. Бәрінің де айналысатыны - бір шаруа. Қоршаган
ортаның тазалығы үшін күресу, табиғатты аялауға халықты дағдыландыру және
таты басқа толып жатқан іс-шараларды жүргізу. Бұл мәселеде олар қатаң
бақылау орнатып, қала тазалығы үшін пәрменді жұмыс жүргізу керек еді. Солай
бола тұра жоғарыда аталған мекемелер мен құзырлы органдардың қала тазалығы
мәселесінде тәртіп орната алмай отырғаны-бүгінгі күннің ащы шындығы.
Ал сонда тікелей қала тазалығымен кім, қандай мекеме айналысады? Оны
көпшілік біле бермейді. Шындығыңда Алматыда жоғарыда айтқан тау-тау
қоқыстарды шығарумен айналысатын Тәртіп деген білдей бір мекеме жұмыс
істейді. Одан басқа да ұсак-түйек қоқыс тасумен айналысатьш шагьн мекемелер
жетіп артылады. Бірақ олардың жұмыстары сын көтермейді. Қайда барсаң да
уақытылы алынбай, үйіліп-төгіліп жатқан тұрмыстық қоқыс қалдықтары, лық
толы қоқыс контейнерлері, тағы сол сияқты адамды жиіркендіретін көріністер.
Қоқыс таситын көлік жүргізушілерін сөзге тартсақ, айтатындары: Көлік аз,
сондыктан, уақытылы тазартуға мұрша жоқ. Мысалы, бір Алмалы ауданы бойынша
Тәртіп мекемесінде бұрын қоқыс тасымалдайтын 30-35 авто көлік болса,
қазір олардың саны 12-15-тен аспайды екен. Оның көбі ескі, көрінген жерінен
май ағып, ауланың өзін ластап кетеді. Бұл осы мекеме басшыларының уәжі. Ал
шын мәніңде жағдай осындай ма? Үшінші шақырылған Алматы қалалық
мәслихатында нақ осы мәселе талқыланды .Сонда білгеніміз бүгінгі танда қала
аймағының қокыстарды шығару қызметіне осы жұмысты жүйелейтін 73 ұйым
тартылған. Олар қала аумағының 66 учаскесіне қызмет көрсетуде. Қала
аумағының 42 пайызына 2000 жылдан бері Алматы қаласы әкімшілігінің
ұсынысымен кұрылған мемлекеттік коммуналдық КТП Тәртіп кәсіпорны кызмет
көрсетіп келеді. Өткен жылдың 9 айы шегінде қала аумағында 227 қоқыс
үйінділері тіркеліп, 354 мекен-жай бойынша контейнерлер айналасы қатты
өндірістік қалдықтарға толып қалғаны, ал 167 жағдайда қалдықтарды дер
кезінде қала аумағынан тасымалдау графигінің бұзылуы, 174 жағдайда ПИК
қызметкерлерінің уақытылы қоқыстарды жинамауы анықталды. Қала аудандарының
ішінде қоқыс үйінділері ең көп шоғырланған Медеу ауданы болса, Бостаңдық
пен Алмалы аудандарында қоқыс қалдықтары өте сирек алынады екен. Әуезов
ауданында да жағдай тал осындай болып шықты. Сонда осы Тәртіп мекемесі
неге дұрыс жұмыс жасамайды? Әлде қаржысы аз ба? Қоқыс үшін төлейтін қала
тұрғындарының ақшасы жыл санап өсіп барады. Осы мемлекеттік коммуналдық
тәртіп кәсіпорнына 2000-2004 жылдар аралығында жергілікті бюджеттен 657
млн. теңге бөлініпті. Жиында сөз алған Алматы қалалық тұрғын үй және
коммуналды шаруашылық бөлімі бастығының орынбасары Райгүл Майкенова осы
бөлімнің үйлестіріп отырған қызметіне тоқталды. Бөлім қызметкерлері
аптасына 2 рет арнайы кесте бойынша қала аудандарының аймағын аралап,
тазалық жағдайымен танысып отыратындығын атап өтті. Нақтылы қызмет
көрсетілмесе, аудан әкімшілігіне ескертіліп, осы аймақ тазалығына жауапты
кәсіпорындарға айыппұл салынатындығын айтқан бөлім бастығының орынбасары
қала тазалығы бойынша атқарылып жатқан шаралар әлі де болса көңілден
шықпайды, оған кәсіпорындардағы техника базасынын ескіргендігі кінәлі деп
ашық айтты. Одан кейін депутаттар алдына мемлекеттік коммуналды Тәртіп
кәсіпорнынның бастығы Иван Галай есеп берді. Бірақ оның айтқандары ешкімнің
көңілін көншітпейді. Бақсак, үзіліссіз жұмыс істейтін кәсіпорын
қызметкерлерінің еңбекақысы төмен, сондықтан жұмыс қолы жетіспейді екен.
Бүгінгі күнде Тәртіптің жұмысының нәтижелі болуы үшін бәсекелестік тудыру
кажет - деді депутат Әділ Несіпбаев, ал Тәртіп осы саладағы барлық жеке
кәсіпорыңдарға жұмыс бермей отыр, бірақ өзі де нәтижелі іс атқарып отырған
жоқ, Миллионға жуық тұрғыннан ақша жинап отырған кәсіпорын осы қаражатты
қайда жұмсап отыр деген сауал қойды. Ал депутат Қуандық Баймұхамбетов
Алмалы ауданының аумағында 3 ай бойы қоқыс жиналмағанын айтып, кәспорын
бойынша тұрғындардан келген тазалық жағдайына қатысты арыздардан дәлелдер
келтірсе, депутат Екатерина Балтабаева Әуезов ауданындағы № 10 емхана
ауласының тазалық жағдайы мен қоқыстардың уакытылы тасымалданбауы
салдарынан антисанитарлық жағдай қалыптасып, тіпті емхана айналасында
егеукұйрықтар қаптап кеткеңдігін айтты.
Депутаттар кәсіпорын бастығына қаланың тазалық жағдайының қандай кейіпте
екендігін байқау үшін әл-Фараби даңғылы мен Орбита ықшамауданына шейін,
аэропорттан Калқаман ықшамауданына шейін жүріп қайтып байқауға болады
деді. Республикамыздағы Павлодар, Талдықорған, Астана сияқты қалалардағы
тазалыққа қатысты нәтижелі іс-шаралар үлгі ретінде мысалға келтіріліп өтті.
Әрине, қала тазалығы тек кәсіпорын қызметіне ғана емес, тұрғындардың саналы
іс-әрекеттеріне де байланысты. Депутаттар тұрғындар үшін әкімшілік
міндеттерінің бағдарламасы бар екендігін, осыған орай нақты талаптар
шығарылуы тиіс деген де ұсыныстар жасады.
Отырыс соңында депутаттар кәсіпорынның қызметіне мәслихаттың тұрақты
комиссиясы тексеру жүргізуі тиіс деп шешіп, және кәсіпорынға нақты іс-
әрекеттерінің бағдарламасын құруға уақыт мерзімін берді. Бұл мәселені
мәслихаттың кезекті сессиясыңда қарау ұсынылды. Бірақ содан бері де біраз
уақыт өтсе де бұл мекеменің ісі алға басар емес.
Бүгінгі танда оңтүстік астанамызда ірі-ірі алты әкімшілік аудан бар. Сол
аудандардың әкімшіліктері өз аумақтарыңдағы көшелерді күл-қоқыстан
тазартуға кәсіпорындар мен мекемелерді, тұрғын үй иесі кооперативтерін,
аула тұрғындарын тазалық жұмысына жұмылдырса, іс нәтижелі болар еді. Бұған
қоса демалыс аймақтары мен коғамдық орындарға экологиялық бекет қойылып,
экологиялық полиция жұмыс істесе, халық бірте-бірте салғырттықтан арылар
еді. Әрине, мұндай іс-шараға қаражат жеткілікті бөлініп, оның мақсатты
жұмсалуына қатаң бакылау орнату қажет екені түсінікгі. Айта берсе қаланың
басқа да экологиялық проблемалары жыртылып айырылады. Осының ең бастысы
автокөліктердің көптігі. Бұл күнде Алматыда есепте тұратын 420 мың, күн
сайын сырттан келетін 100 мың автокөлік, 2000 Газель жүйткіп жүр. Қала
халкының саны2 миллионннан асады. Қыс бойы ГЭС-2 және ГЭС-3 қаланы көк
түтінмен тұншықтырумен болады. Қазір қысы-жазы ойпатта орналасқан қаладан
күн көзін көрудің өзі арманға айналып барады.
Әрине, осының бәрін қала әкімшілігі білмейді, экологиялық жағдайды
жақсарту жолыңда ештеңе істеп отырған жоқ деуден аулақпыз. Бұл проблема
бұрынғы қала әкімі В.Храпуновтың да бас ауруы болғанын білеміз. 1999 жылы
Таза ауа-жанға дауа деген атпен 2015 жылға дейінгі мерзімге арналған
арнайы бағдарлама қабылданды. Мұнда қаржы көзінен бастап, жасалатын жұмыс
көлемі, мерзімі бекітілді. Мысалы, осы мақсатка 1999-2015 жылдары 145,4
миллиард теңге бөлу көзделген еді. Сонын ішінде атмосфералық ауаны қорғауга
133,597 миллиард теңге бөлінуі тиіс болатын. 1999-2004 жылдары
республикалық, қалалық бюджеттен 1,8 миллиард теңге бөлінуі тиіс болса,
содан алты жылда бөлінгені 628 миллион теңге ғана болды. Осы бағдарламаны
жүзеге асыруға 1999 жылы 35,6, 2000 жылы 47,1, 2001 жылы 43,8, 2002 жылы
47,5, 2003 жылы 120, 2004 жылы 328,8 миллион теңге бөлініп, орындалуы тек
34 процентті құрады. Бұдан Таза ауа-жанға дауа бағдарламасына бөлінген
қаржы 2002 жылдан бастап қана жүзеге аса бастағанын көреміз. Ал осы
қаржының көбі неліктен қала ауасын тазартуға бөлініп отыр? Бұл туралы өткен
жылы Айқын газетінде журналист Мұратқали Дүйсенбаев былай деп жазды:
Еуропалық сарапшылар қала ауасы ластануының 85 пайызы автокөліктерден
бөлінетін улы газдың үлесіне тиетіңдігін анықтаған болатын. Осыған
байланысты бағдарламада ауқымды іс-шаралар қарастырылған. Солардың бірі-
кейінгі кезде жиі айтылып жүрген автокөліктен бөлінетін газды тұншықтырғыш
катализатор. Қала ауасын тазартуға үлкен септігін тигізетін бұл құрал
жоспар бойынша әр машинаға орнатылуы тиіс еді. Сөйтсек, катализатор
шығарумен шұғылданатын Алматыдағы электрохимия органикалық катализатор
институтының жыл сайын 5 мың катализатор шығаруга ғана шамасы жетеді екен.
Қаламызда 500 мыңнан астам машина барлығын ескерсек, қала көлігін
катализатормен қамтамасыз ету үшін ондаған жылдар керек болады.
Бағдарламада дәл осы катализатор үшін 16,6 миллион доллар қаржы бөлінуі
керек екендігі көрсетілген. Сонда катализаторға деп бөлінген қаржы оны
шығаратын құрал үшін бе, әлде дайын өнім үшін бөлінген бе, осы арасы
түсініксіз. Егер қаржы дайын өнім үшін бөлінген болса, бұл кашпаған сиырдың
уызынан дәметкен кедейдің тірлігін елестететіндей, ал егер өнім шығаратын
құралға арналған болса, әлі сиыр сатып алмай жатып каймақ сатқан
Қожанасырдың ісімен пара-пар тәрізді. Қалай болғанда да бағдарлама
қабылданғаннан бері бес жыл өтсе де, әлі күнге катализаторларды көре алмай
отырмыз. Тағы бір түсініксіз нәрсе, бұл құрал дизельді автокөліктерге
арналған. Ал бензинмен жүретін машиналарға арналған катализатор Қазақстанда
мүлде шығарылмайды. Дегенмен жағдай жасалса, жоғарыда аталағн институтта
мұндай құралдар шығаруға мүмкіншілік бар. Бірақ бұл арада да бөгет боларлық
кедергілер жоқ емес екен. Қолды байлап отырған мәселе-бензин құрамынан
қорғасын сияқты ауыр металдарды бөліп алу. Алайда бензин құрамын ауыр
металдан тазарту қосымша шығынды кажет етеді. Дәл қазір Қазақстанда бұл
мәселемен шұғыддануға тілек білдіретін адам таба кою неғайбыл. Бағдарламада
нақты іс көлемі айқыңдалмаса да, бензин сапасын тексеруге азды-көпті 40 мың
евро бөлінгені көрсетілген.
Қала ауасын оңдырмай бүлдіріп отырған автомашина газының шамадан тыс
бөлініп шығуы қала көшелеріндегі қозғалыстың тым ауырлап кеткендігіне де
байланысты. Кейінгі жылдары Алматы көшелері біршама реттеліп қалғанымен,
атқарылмақ істер әлі де шаш - етектен.
Бағдарлама бойынша, қалаға кіретін негізгі 3 күре жолға экологиялық
сүзгіш құрылысы салынбақшы болатын. Ауа ластайтын ақауы бар машиналарды
осы сүзгіштен қағып қалып, қалаға жібермеу көзделген-тін. Бұл жоспар да
аяқсыз қалды. Қазір қала көшелерінде ақауы бар жеңіл машиналарды былай
қойғанда, ауыр жүк машиналарының да орталық көшелермен еркін жүріп
жатқандығы ешкімге жасырын емес.
Салыстырмалы түрде қарасақ, осыдан 10 жыл бұрынғы жағдай сәл тәуірлеу
болтан тәрізді. Ол кезде Қазгидромет метеорологтары кала көшелеріндегі
ауа ластануын тұрақты түрде қадағалап отыратын 15 пункт жұмыс істеуші еді.
Қазір осылардан тек үшеуі (Сейфуллин-Сәтбаев, Райымбек-Наурызбай
көшелерінің қиылыстары мен Ақсай шагын аудандарында) ғана жұмыс істеп тұр.
Осы жерлерде жинақталған мәліметтерге назар аударсақ, адам ағзасын кұртып
жатқан улы газдың мөлшері ешқандай ақталуды көтермейтінін көрсетеді. Бұрын
жайқалып тұратын жасыл желекті де құртып алдық. Қөшелерді кеңейту, жаңа
тұрғын үйлерге орын дайыңдау мақсатында ағаш біткеңді отап жатырмыз.
Міне, ауқымды іс-шаралар қарастырылған арнайы бағдарлама жасалғанымен
Алматының өкпесін қысып отырған улы газдан кұтыла алмай отырған жағдайымыз
бар. Қеңес өкіметінен қалған ауру-қағазбастылықтан құтылып, нарықтық
қатынасқа сай нақты істермен шұғыданатын мезгіл жеткен тәрізді. Таза ауа-
жанға дауа деп ұран тастап, қағаз жүзінде қыруар іс тындырып тастаған
қала әкімшілігі Алматы ауасын тазартуды шыңдап қолға алса жарар еді.
Оңтүстік астанамыздың экологиясының нашарлап бара жатқаны соңғы жылдары
жұртшылықты да ашындыра бастады. Белгілі ғалым, профессор, көп жылдан бері
кала экологиясын сауықтыру жөніндегі ұсыныс-пікірлерін бұрынғы кала әкіміне
жеткізе алмай әбден пұшайман болып жүрген Құдайберген Өрісбаев ағамыз
Атамекен газетінің редакциясына алып келген мақаласыңда өте өткір
проблемаларды көтерген. Оқып көрелік: Алматы қаласының ауасы шектен тыс
лас. Көктөбеге шығып қарасаң, қаланың үстін тұтасқан көк түтін басып
тұрады. Райымбек, Рысқұлов көшелерінің бойымен жүрсең, тынысың тарылып,
жүрегің кағып, діңкелеп қаласын. Қала іші жанармай құю стансаларына толып
кетті. Мәселен, тек Қаскелен - Алматы тас жолының бойында ғана 40-тан астам
май кұю стансасы жұмыс істейді. Міне, осылар ауаны көп ластайды. Бір
автокөлік сағатына 8-10 текшеметр улы газ шығарады. Қалада 480 мыңға жуық
көлік бар. Оған қаланы басып өтетін 100 мыңдай көлікті тағы қосыңыз. Тіпті
ойлаудың өзі қорқынышты.
Айтып - айтпай не керек, казір Алматы ауасынын ластану деңгейі өте
жоғары (ИЗА-13,1) болып отыр. Тұрақты жылу көздері, соның ішінде АПҚ-ға
қарасты ЖЭС-1 8253 тонна зиянды зат бөліп шығарады. Бөлінген заттар ауада
химиялық реакцияга түсіп, бұрынғыдан да қауіпті жаңа қосылыстар түзеді.
Егер ауа азотпен, қүкірт тотықтарымен ластанса, адамның тыныс алу
жүйелеріне, көздің қабықшасына әсер етеді, өкпе ауруына ұшыратады.
Өсімдіктердің жапырақтарында жүретін фотосинтезді тежейді. Ал көміртегі
тотығы қанның құрамын бұзады және жүйке жүйелеріне зиянды әсер етеді, қан
арқылы оттегінің ағзаға тарауына бөгет жасайды.
Автокөліктер көше қиылыстарындағы бағдаршамдардың алдыңда тоқтап,
жүргеңде ауаны катты ластайды. Автокөлік моторы аз айналымда істеп тұрганда
ауаға улы газ көп бөлінеді Улы заттардың көбісі, әсіресе көмірсутегілер мен
көмір тотықтары толық жанып үлгере алмайды да, ауаға тарап кетеді.
Мотордағы жанармай толық жана алмағандыктан, көмірсутегілердің басым бөлігі
кара күйеге айналады. Әсіресе, бұл техникалық ақауы бар автокөліктерден
қара түтіннің көп бөлінуінен байқалады. Онда өте улы бензатерин деген
көмірсутегі болады, егер ауа осы затпен ластанса, адам өкпенің қатерлі
ісігіне шалдығуы мүмкін. Бір тонна жағар-жанармай жанғанда, 60 келі сутегі
тотығы бөлінеді екен.
Алматы қаласы үлкен шұңқырда орналасқандықтан, ауаның алмасуы -сирек
құбылыс. Өндірістің шығаратын газ тәріздес лас заттарын бөлу немесе олардың
мөлшерін азайту үшін әртүрлі химиялық немесе физикалық әдістерді
пайдалануға болады. Органикалық отьндардың ішінде ауаны көп ластайтыны -
тас көмір, ал газды пайдаланғанда ауа ластанбайды. Сондықтан отынның таза
түрін, табиғи және жасанды газды, электр энергиясын, биогазды пайдаланған
жөн. Қаладағы және қаланың айналасындағы тас көмірмен жағылатын өндіріс
орындары мен тұрақты жылу жүйелерін, мекемелер мен шағын кәсіпорыңдарды
жаппай табиги газға көшіру керек. Барлық жеңіл, жүк және жолаушы таситын
көліктерді де газға көшірген тиімді. Ол үшін қаланың іші мен сыртындағы
жанар-жағармай стансаларын жауып, олардың орнына газ стансаларын орнату
кажет.
Ауаны тазартудың бірден - бір жолы-өндірістің технологиялық процестерін
жетілдіру немесе түбегейлі жаңарту. Қалдықтардың құрамындағы химиялық
заттарды бөліп алып, пайдаға асыру да уақыт талабы. Қазіргі кезде табиғи
шикізаттардың 2-4 пайызы ғана пайдаға асады, қалған 96-98 пайызы әртүрлі
қалдықтарға айналады және бұл калдық қоршаған органы ластайды. Қалдықтарды
өндеп, пайдаға асырудың маңыздылығы айтарлықтай. Ол үшін өндіріске
қалдықсыз, тіпті болмағанда аз қалдықты технологияны енгізу керек. Мәселен,
радиациялық технологияны қолдану арқылы қалдықтардан жаңа касиеттері бар
өнім алуға болады.
Тағы бір айта кететін жайт, қала мен қала сыртындағы жайма базарлардың
айналасы лас қоқысқа, әртүрлі тұрмыстық қалдықтарға толы. Осылай ауаның
ластануына жол бермес үшін, әр жер-әр жерде шашылып жатқан қоқысты жинап,
оларды өңдеп, пайдаға асыру керек. Ол үшін шет мемлекеттердің жобасымен
коқыс өндейтін зауыт салсақ ұтылмаймыз.
Көше бойы мен саябақтардағы шіріген, қурап ақлған ағаштар мен бұталардың
орнына жаңа көпжылдық ағаштар, атап айткаңда, қарағай, қайың, терек, емен,
делана және басқаларын молырақ отығгызған абзал. Жапырағы жайқалған
өсімдікгер мен ағаштар денсаулыққа пайдалы, олар ауаны тазартады,
көмірқышқыл газын жұтып, ауаға оттегі бөліп шығарады. Зиянды газдарды
бойына сіңіріп алып, ауаны әртүрлі шаң-тозаңнан тазартады.
Мен ғалым әрі маман ретінде Алматы каласының лас ауасы мен ауыз суын
тазартудың тиімді жолдарын ұсынып, қала әкімі Виктор Храпуновқа қабылдауын
сұрап, бірнеше рет өтініш жаздым. Менің өтінішімді көмекшілері әкімге
бермейді, ал орынбасарлары ештеңе шешпейді. Сөйтіп қала әкімшілігі бір жыл
болды, басымызды қатырып, сергелдеңге салып қойды. В.Храпуновтың қарапайым
халықты, зейнеткерлерді кабыддамау туралы өзі шығарған заңы бар ма екен,
менің соны білгім келеді. Өз каламыздың тазалығын өзіміз талап ете алмасақ,
кім болғанымыз? Әлде, әкім мырзага біздің қойдай жуас болып үндемей жүре
бергеніміз керек пе?
Міне, қадірлі ғалым қала үшін ең басты проблеманы шешу үшін бұрынгы қала
әкіміне кіре алмаған. Мұны не деуге болады?
Рас, қалаға жаңа әкім боп келген аз уақытта Иманғали Тасмағамбетов көп
іс тандырды. Казір калда қоқыстан тазарып, еркін бір дем алып калды.
Жоғарыда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.