Антропогенездің қозғаушы күші (факторлары)

1. Адам эволюциясыңдағы — антропогенездің биологиялық факторлары.
2. Еңбек.адам эволюциясының маңызды факторының бірі.
3. Қоғамдасып тірілік ету және адам эволюциясы әсерінің бірі.

Адамның шығу тегін, дамуын және калыптасуын зерттейтін антропология ғылымының, бір тарауы антропогенез деп аталады (грекше «антропос»— адам, «генезис»— шығу тегі). Адам органикалық дүние эволюциясында ең кейін пайда болған биологиялык түр болып саналады. Сондықтан да органикалық дүниеде болатын тұқым қуалайтын өзгергіштік, тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу адам эволюциясында да маңызды орын алатынын Ч.Дарвин нақтылы мысалдармен дәлелдеп берді. Осындай әсерлердің ықпал етуінің нәтижесінде ете ертеде тіршілік еткен адам тәріз-ді маймылдардың ағзаларында елеулі тәнтанымдық және физиологиялық өзгерістер пайда болды, сөйтіп олар бірте-бірте тік журуге кешіп, кол мен аяқтың қызметі бір-бірінен бөліне бастады. Қол еңбек қаруларын жасауға дағдылана түсті. Бірақ антропогенезді тек кана биологиялық занды-лықтармен түсіндіруге болмайды. Бұл арада өлеуметтік омірдің де елеулі орын алатынын Ф.Энгельс өз еңбектерінде дәлелдеп берді. Ол әсіресе еңбектің, қоғамдық тіршіліктің, ақыл-ойдың және сөздін маңызын атап көрсетті.
Кез келген еңбек кұралдарын дайыңдау үшін адам еңбек етуі қажет. Еңбек құрал-дарын жасау қол арқылы жүзеге асады. Ф. Энгельс адамның қалыптасуындағы еңбектің рөлін жоғары бағалап, «еңбек — бүкіл адамзат өмірінің бірінші негізгі шарты, мұның өзінде біз белгілі мағьнада: адамды адам еткен еңбек деген дәрежеде айтуға тиістіміз» — деп жазды. Олай болса, еңбек антропогенездің басты козғаушы күші болады. Адам оз еңбегі арқылы еңбек құралдарын өзі жасап алады. Кейбір адамтәрізді маймылдар қарапайым құралдарды пайдалана алғанымен, оларды жасай алмайды. Жануарлар табиғатқа өз тіршілік әрекеті арқылы гана әсер етеді. Ал адам езінің саналы еңбегі арқасында табиғатты өзгерте алады.
Адамның табиғатқа әсері орасан зор және сан қилы болады. Енбек етудін нәтижесінде біздің өте ертедегі маймылға ұксас ата тегімізде морфологиялық және физиологиялық өзгерістер пайда болды. Оны антропоморфоз деп атайды. Адам өз еңбегі арқылы өзіне өзгерістер енгізді. Еңбек — адам эволюциясына тән құбылыс маймылдар алғашында ағаш басында өрмелеп жүріп тіршілік еткен.; күн керген. Олардың тіршілігіндегі бұл өзгеріс бірте-бірте екі аяғының көмегімен тік жүруге жағдай жасады. Осы тік жүру арқылы «маймылдан адамға ету үшін шешуші кадам жасалды» (Энгельс). Тік жүрудін нәтижесінде омыртқа жотасында «8» әрпі тәрізді имек пайда болып, ол денеге солқылдақтық қасиет берді, ал аяқтың басы (табан сүйектері) күмбезделе түсті, жамбас сүйектері жалпайып, сегізкөзбен байланысы артты, жақсүйектері бұрынғыдан жеңілдене түсті. Мұндай өзгерістер тұқым қуалаушылықтың нәтижесінде миллиондаған жылдар бойы жүріп отырды.