Тұлға - әлеуметтік қатынастардың субъектісі және объектісі

Жоспар
Кіріспе

1 Тұлға туралы теориялар.
2 Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер

Адамның аса кұрделі табиғаты оның қоғамдағы әр түрлі байланыс-қатынастары қазіргі әлеуметтануда адамға, оның тұлғалық түріне байланысты, алуан түрлі модельдерді жасауға ықпал етті. Осылардың бірі – адамның бейнесіне (образын) әлеуметтік рөлдердің жиынтығы ретінде қарау.

Мұны тұлғаның рөлдік тұжырымдамасы дейді. Бұл тұжырымдаманың мазмұны мынадай: қоғамдағы әрбір адам ондағы алуан түрлі әлеуметтік топтарға кіреді. Мысалы, отбасына, оқу тобына, достар компаниясына, өндіріс ұйымына. Әрбір топтағы адамның белгілі бір орны, өзінің көзқарасы, бағыты болады, яғни белгілі бір талап-тілектер қойылып, ол оны орындайды. Сонымен, нақтылы жағдайда бір адам бірде әке немесе шеше, екінші жағдайда осы адам дос, үшінші жағдайда бастық болады, яғни нақтылы адам әр жағдайда әр түрлі рөлдерде қызмет атқарады.

Осындай қызметтердің маңызы, мәнді жақтары «әлеуметтік рөл», «әлеуметтік статус» ұғымдарын тудырады. Әлеуметтік рөл қоғамдағы адамдардың белгілі бір алатын орнына, жағдайына, олардың басқалармен қарым-қатынастарына байланысты және қабылдаған ережелерге сәйкес адамдардың атқаратын қызметтері.

Басқаша айтқанда, әлеуметтік рөл дегеніміз, қоғамдағы адамдардың белігілі бір қызметін атқарған жағдайда белгілі бір тәртіп нормаларын сақтауын айтамыз. Ал, рөлдік жүйе дегеніміз, адамның қоғамдағы алатын орнына, жағдайына, тұрмысына сәйкес істейтін қызметінің жиынтығы. Адамдардың әлеуметтік рөлдері бойына сіңіріп, игеріп, меңгеруі тұлғаны әлеуметтендіру процесінің бір бөлігі, оның қоғамға, топқа толық енуінің негізгі қажетті шарты.

Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ТҰЛҒА - ӘЛЕУМЕТТІК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ СУБЪЕКТІСІ ЖӘНЕ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ

Тұлға туралы теориялар. Әлеуметтік статус және әлеуметтік рөлдер

Адамның аса кұрделі табиғаты оның қоғамдағы әр түрлі байланыс-қатынастары
қазіргі әлеуметтануда адамға, оның тұлғалық түріне байланысты, алуан түрлі
модельдерді жасауға ықпал етті. Осылардың бірі – адамның бейнесіне
(образын) әлеуметтік рөлдердің жиынтығы ретінде қарау.

Мұны тұлғаның рөлдік тұжырымдамасы дейді. Бұл тұжырымдаманың мазмұны
мынадай: қоғамдағы әрбір адам ондағы алуан түрлі әлеуметтік топтарға
кіреді. Мысалы, отбасына, оқу тобына, достар компаниясына, өндіріс ұйымына.
Әрбір топтағы адамның белгілі бір орны, өзінің көзқарасы, бағыты болады,
яғни белгілі бір талап-тілектер қойылып, ол оны орындайды. Сонымен, нақтылы
жағдайда бір адам бірде әке немесе шеше, екінші жағдайда осы адам дос,
үшінші жағдайда бастық болады, яғни нақтылы адам әр жағдайда әр түрлі
рөлдерде қызмет атқарады.

Осындай қызметтердің маңызы, мәнді жақтары әлеуметтік рөл, әлеуметтік
статус ұғымдарын тудырады. Әлеуметтік рөл қоғамдағы адамдардың белгілі бір
алатын орнына, жағдайына, олардың басқалармен қарым-қатынастарына
байланысты және қабылдаған ережелерге сәйкес адамдардың атқаратын
қызметтері.

Басқаша айтқанда, әлеуметтік рөл дегеніміз, қоғамдағы адамдардың белігілі
бір қызметін атқарған жағдайда белгілі бір тәртіп нормаларын сақтауын
айтамыз. Ал, рөлдік жүйе дегеніміз, адамның қоғамдағы алатын орнына,
жағдайына, тұрмысына сәйкес істейтін қызметінің жиынтығы. Адамдардың
әлеуметтік рөлдері бойына сіңіріп, игеріп, меңгеруі тұлғаны әлеуметтендіру
процесінің бір бөлігі, оның қоғамға, топқа толық енуінің негізгі қажетті
шарты.

Әлеуметтңк рөлдердің мысалы ретінде адамдардың мамандыққа байланысты рөлін
айтуға боладф. Әлеуметтік рөлдерді игеріп, меңгеруде адам әлеуметтік тәртіп
стандартын игеріп, меңгереді,өзін өзі бағалап, бақылауды іске асырады.
Сөйтсе де, адам өмірде бірнеше байланыс-қатынастарға еніп, әр түрлі рөлдегі
іс-қызметтерді орындауға мәжбүр болады. Сондықтан адамға қойылатын талап-
тілектер де қайшылықта болады. Осылардың салдарынан адам сыртқы дүниемен
байланысында, өзінің тұтастығын, бүтіндігін, бір сөзбен айтқанда,
мендігін сақтау үшін белгілі бір шартты қажет етеді. Бұл оның өзімен
өзінің болуын және әр түрлі қызмет рөлдерін орындау үшін керек. Бұл
тұрғыдан қарағанда тұлғаның өзі осындай шарт ретінде болады.

Осы тетік өзі орталық қызмет атқарушы орган болып, өзінің мені атқаратын
қызметімен біріктіріледі, өзінің іс-әрекетіне адамгершілік баға беріп, оны
іске асырады, өзінің орнын тек қана бір әлеуметтік топтан іздеп қоймай,
сонымен қатар өмір сүрудің мақсатын білу үшін екінші бір құбылыстардың
мәнін, мақсатын білуге ұмтылады.

Сонымен, жан-жақты дамыған тұлға өзінің рөлдік мінез-құлқын белгілі бір
әлеуметтік ситуацияға байланысты пайдаланып оны бейімділік құралы ретінде
қолданады. Басқаша айтқанда, рөлдік мінез-құлық дегеніміз, индивидтің
(адамның) іс жүзіндегі мінез-құлқы.

Сонымен, жан-жақты дамыған тұлға белгілі бір әлеуметтік жағдайда бейімделу
құралы ретінде рөлдік мінез-құлықты пайдаланады. Рөлдік мінез-құлықты
рөлмен алмастыруға болмайды. Әлеуметтік рөлдің негізгі компоненттері сатылы
жүйе ретінде құрылады.

Рөлдік тұжырымдама Американың әлеуметтік психологиясында ХХ ғасырдың 30-шы
жылдары пайда болды. Оның ірі өкілдері Кули Чарльз Хортон (1864-1929ж.ж.),
Мид Джордж Герберт (1863-1931ж.ж.), т.б. Кули Ч.Х. шағын кіші топтар
теориясының негізін салушылардың бірі, оның Зеркальное я, Человеческяая
природа, Социальный порядок (1912ж.), Социальная организация (1909ж.),
Социальный процесс (1918ж.), Социологическая теория, Социальное
исследование (1930ж.) деген еңбектері бар. Кулидің жалпы әлеуметтік
теорияларының негізінде әлеуметтік ұйым және сананың әлеуметтік процестерді
қалыптастырудағы шешуші рөлін мойындау жатыр.

Ал, Мидтің әлеуметтану теориясының пайда болу негізінде өткендегі болған
әрекет, оқиға (қысқаша акт) ұғымы жатыр. Бұл акт ұғымы әрекеттеуші
субъектінің шынайы өмірді қабылдаудағы ерекшелігін анықтайды. Мидтің
пікірінше, әрекет етуші субъект кең мағынада физикалық субъект, тірі
форма, әлеуметтік мен (я) ретінде қарастырылады. Объектілер ұғымының
мазмұны, Мидтің пікірінше, индивидтің өткендегі барлық ерекшелігімен
сипатталатын тәжірибесі. Осыған қарай объектілер индивид пен олардың
арасындағы қатынастарды бейнелейді.

Ч. Кули мен Дж. Мидтің бұл теориялары әлеуметтанудағы әр түрлі ағымдарға
кең тараған. Оның ішінде тұлғаның рөлдік тұжырымдамасын Т. Парсонс өзінің
әлеуметтік-функционалдық талдау теориясында көп қолданды.

Жалпы тұлғаның рөлдік теориясы тұлғаның бейімделу процесін көп дәріптей
отырып, оның белсенді, творчестволық жағын жоққа шығарады.

Ч. Кули тұлғаның қалыптасуы айналасындағы адамдармен алуан түрлі қарым-
қатынастар мен байланыстар негізінде болады деп тұжырымдады. Осылардың
негізінде адам өзінің айналадағы мен деген имджін жасайды. Ол үш
элементтен құрылады:

а) жұрт мені қалай қабылдайды;

ә) жұрт менің сыртқы түріме қалай әсер етеді;

б) мен жұрттың тигізген ықпалына қалай жауап беремін.

Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.