Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесінде жетілдіру жолдары

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 99 бет
Таңдаулыға:

Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесінде жетілдіру жолдары

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Кіріспе:

1. Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесінде ұлттық ойындарды қолданудың теориялық негізі

1. 1 Ұлттық ойындардың зерттелуі мен даму тарихы, түрлері

3: 6

Кіріспе: 1. 2 Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесінде ұлттық ойындарды қолданудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері

3: 26

Кіріспе:

2. Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесін жетілдіруде ұлттық ойындарды қолданудың әдіс-тәсілдері

2. 1 Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабағының мазмұны, құрылымы және ерекшеліктері

3: 39

Кіріспе: 2. 2 Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойындарды қолданудың технологиясы

3: 57

Кіріспе: Қорытынды

3: 82

Кіріспе: Қолданылған әдебиеттер тізімі

3: 83

Кіріспе: Қосымша

Кіріспе

Қазақстанда мемлекет тәуелсіздігін нық ұстап тұру мақсатымен жүргізіліп жатқан шараларға қатысты ұлттық мәдениеттің қайта өркендеуіне кеңінен жол ашылды. Оған Президент Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстанның болашағы қоғамның идеялық бірлігінде» атты еңбегінде: «Мәдени дәстүрлер қашанда әлеуметтік қайта түлеудің қайнар көзі болып келеді. Өзінің тарихи мәдени тамырларына қайта оралу - бұл, әрине оң процесс… Қазақстанда ұлттық тілді, мәдениетті, экономиканы… дамытуға барынша қолдау жасап отыр», - деген сөзі мұның айғағы [1] .

Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие берудің негізгі бағдарлы идеялары еліміздің тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» халыққа Жолдауының «Қазақстан мұраты» бөлімінде былай баяндалған: «Ол ұрпақ тәрбиесінде дана болады: оның саулығына, біліміне және дүниеге көзқарасына қамқорлық жасайды. … Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр болады. Олар … күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы, өз елінің патриоттары болады» [2] .

Ал Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің міндеттері: . . . азаматтықпен ел жандылыққа, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілік, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, …әлемдік және отандық мәдениеттің жетістіктеріне баурау, қазақ халқы мен республиканың басқа да халықтарының тарихын, әдет ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік тілді, орыс, шет тілдерін меңгеру», -деп айрықша атап көрсетілген [3] .

Сонымен қатар, «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасын» [4], «Қазақстан Республикасының 2010-2015 жылдарға арналған білім жүйесінің мемлекеттік бағдарламасын» [5] т. б. ұлттық тәрбие мазмұнын жандандыруға бағытталған ұсыныстарды республика мектептерінде оқу-тәрбие жұмыстарын қайта құруда басшылыққа алатын құжат етіп ұсынды.

Бүгінгі таңда, халқымыздың дәуірлер сынынан өткен рухани-эстетикалық құндылықтарын зерттеу, тану, оның бар мүмкіндіктерін жас ұрпақ тәрбиесінде пайдалану мәселелеріне байланысты «Мәдени мұра», бағдарламасы (2007 ж. ) бойынша іс-шаралар жүзеге асырылуда. «Мәдени мұра» бағдарламасының басты мақсаты - « . . . дәстүрлер мен әдет-ғұрыпты зерделеудің тұтастай жүйесін құру шеңберінде қазақ халқының тарихымен, материалдық және рухани мәдениетімен байланысты негізгі ғылыми проблемаларды зерттеу және танымал ету» деп көрсетілген, яғни халықтық рухани, материалдық мәдени құндылықтарын, мектеп жасынан бастап әр азаматтың шығармашылықпен игеруіне мүмкіндік жасайтын мемлекеттік әрі педагогикалық міндеттерді қамтиды [6] . Жас ұрпақты өнер табиғатымен қауыштыра отырып, дәстүрлі ұлттық өнердің қыры мен сырын, көркем-бейнелілік тілін меңгерту және олардың шығармашылық іс-әрекеттерін дамыту арқылы халқымыздың көркемдік мәдени бай мұрасын игерту, туған халқының өнеріндегі парасатты дәстүрлеріне деген жарасымды көзқарастарын калыптастыру, қазіргі кезеңдегі білім беру жүйесінің барлық саласында негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Халқымыздың мәдени мұрасының бірі - ұлттық ойындар. Ұлттық ойындар - ата-бабамыздың бізге жеткен, өткен мен бүгінгіні байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан, оны үйренудің, күнделікті тұрмыста пайдаланудың пайдасы орасан зор. Өйткені ұлттық ойындарымыз жас өспірім ұрпақты ел қорғауға, бауырмалдыққа тәрбиелеуде дене тәрбиесінің ажырамас бөлігі болып саналады.

Ұлттық ойындарды қолдану мәселелерін Т. Ш. Қуаныш, Б. Төтенаев, А. Б. Бүркітбаев, Е. С. Сағындықов, С. Ұзақбаева, Т. Ботағариев, А. Күншашов, А. Ж. Исмайлова, А. Ш. Доспенбетова, М. Смайыл, М. Байсбаева, Д. С. Ешмұратова, Ә. И. Исаева, Е. Сейдахметов, т. б педагогтарымыз көтеріп келеді. Олардың пікірінше, ұлттық ойындар - шаттық сезімдер көзі және ұлағатты тәрбиелік күш.

Алдын-ала зерттеулерге жүгінсек, мектеп мұғалімдерінің ұлттық ойындарды жүргізуінде әлі де кемшіліктер байқалады. Сондай-ақ оқушылардың дене дайындығының әлеуетін жүргізуінде бірізділік сақталмауда. Осыған сүйене отырып, біз зерттеу мәселесін былай тұжырымдаймыз: бастауыш сыныптың дене тәрбиесі сабақтарында ұлттық ойындардың әдістемесін жүзеге асыруда және балалардың дене дамуында қайшылықтар бар. Сондықтан бұл жұмыстың өзектілігі бар деп есептейміз.

Бұл қайшылықтардың шешімін табу біздің зерттеу тақырыбын: «Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесінде жетілдіру жолдары» - деп алуға мүмкіндік берді.

Зерттеу мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесінде жетілдіру жолдарын теориялық тұрғыда негіздеп, әдістемесін жасау.

Зерттеу нысаны: Жалпы орта мектептің бастауыш сынып оқушыларының оқу-тәрбие үдерісі.

Зерттеу пәні: Бастауыш сынып дене тәрбиесі сабағы.

Зерттеудің ғылыми болжамы : егер, бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің моделі жасалып, оқу-тәрбие үдерісіне жүйелі бірізділікте ендірілсе; онда бастауыш сынып оқушыларының ұлттық ойын туралы білім, іскерлік, дағдысы артады. Ал бұл болса, бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің негізі болып табылады.

Зерттеу міндеттері:

1. Ұлттық ойындарының тарихын зерделеу.

2. Қазақ ұлттық ойындарының жіктемесін дайындау.

3. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің моделін жасау және педагогикалық шарттарын негіздеу.

4. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің әдістемесін жасау, оның тиімділігін тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексерістен өткізу.

Зерттеудің жетекші идеясы: Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдіруді оқу-тәрбие үдерісінде қалыптастыру оларды халықтың рухани-материалдық құндылықтарын түсінікпен қабылдауға және күнделікті өмірде тиімді пайдалануға бағдарлайды.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері - зерттеу проблемасы бойынша жалпы адамзаттық, ұлттық рухани құндылықтардың диалектикалық бірлікте болуы туралы философиялық, эстетикалық теориялар мен Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуының тұжырымдамасы, өнерінің заңдылықтары мен атқаратын қызметі туралы өнертану, эстетикалық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттер мен ғылыми-зерттеу еңбектері.

Зерттеу көздері : Қазақстан Республикасының әлеуметтік мәдени дамуының тұжырымдамасы, «Мәдени мұра» бағдарламасы; рухани-мәдениет құндылықтары туралы философия, саясаттану, психология, педагогика саласындағы ғылыми еңбектер, ұлттық ойын туралы мәдениеттану, өнертану, эстетикалық еңбектер т. б.

Зерттеу әдістері: философиялық, психологиялық, педагогикалық, тарихи-этнографиялық әдебиеттерге теориялық талдау жасау; оқушылар арасында ұлттық ойындарға байланысты әңгімелер, сауалнамалар жүргізу; педагогикалық эксперимент нәтижелері мен қорытындыларын сараптау.

Зерттеудің негізгі кезеңдері:

Бірінші кезеңде (2010-2011 жылдар) зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық-педагогикалық, мәдениеттану, өнертану, балалар киімдерін конструкциялау әдебиеттеріне талдау жасалды, проблеманың зерттелу деңгейі анықталды, ғылыми аппарат және эксперимент бағдарламалары айқындалды.

Екінші кезеңде (2011-20012 жылдар) - деректі материалдар жинау жалғастырылды; бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдіру мәселесі бойынша педагогикалық озық тәжірибелер мен идеялар қарастырылып зерттелді. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің өлшемдері мен көрсеткіштері анықталды. Оның мазмұны мен әдіс-тәсілдері педагогикалық тәжірибелік-эксперимент жүзінде тексерілді. Эксперимент нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің ұтымды әрі тиімді әдіс-тәсілдері дәлелденді. Нақтылы тұжырымдар мен нұсқаулар жасалды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:

1. Ұлттық ойындардың қалыптасу тарихы зерделенді.

2. Қазақ ұлттық ойындарының жіктемесі айқындалды.

3. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің құрылымдық-мазмұндық моделі жасалып, оны тиімді жүзеге асырудың педагогикалық шарттары негізделді.

4. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің әдістемесі жасалып, оның тиімділігі сынақтан өткізіліп, тәжірибеге енгізілді.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу тәжірибелерінде дайындалып, жұмысымызда ұсынылған «дене тәрбиесі» пәнінің сабақ үлгілерін мектеп мұғалімдерінің пайдалануына ұсынылды.

Зерттеу базасы: Тараз қаласындағы № 53 орта мектепте өткізілді.

Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:

1. Қазақ ұлттық киімдерінің жіктемеге келтіріп, сұрыптау бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің педагогикалық мүмкіндіктерінің жоғары екендігін дәлелдейді.

2. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдірудің құрылымдық-мазмұндық моделі эмоционалдық-мотивациялық, мазмұндық, іс-әрекеттік компоненттері бірлігінде байқалады және нақты өлшемдер, көрсеткіштер мен деңгейлер арқылы сипатталады. Оны жүзеге асыру үдерісі мынадай педагогикалық шарттарды ескерумен қамтамасыздандырылады: а) таныстыратын ұлттық ойындар бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне лайық болуы; ә) ұлттық ойын түрлерін меңгеруде іс-әрекетті саналы түрде орындауға ықпал ететін оқыту формаларын, әдістері мен құралдарын пайдалану; б) ұлттық ойындармен таныстыруда үнемі салыстыра отырып әр ойынның өзіндік даралығын көрсетуге оқушыны бағыттап отыру болып бөлінеді.

3. Бастауыш сынып оқушыларын ұлттық ойындар арқылы дене тәрбиесін жетілдіру жолдарын диагностикалауға, жоспарлауға, ұйымдастыруға, талдауға негізделген педагогикалық әдістемесі.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі қорытындылардың әдіснамалық және теориялық негізде дәлелденуімен, зерттеудің ғылыми аппараты мазмұнының сай болуымен, кешенді әдіс-тәсілдердің пайдалануымен, тәжірибелік-педагогикалық эксперимент жұмысының жоспарлы кезеңдігімен қамтамасыз етілді.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру : Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінде өткен «Инновациялық қоғамды қалыптастыруда білім мен ғылымның даму ресурстарын тиімді пайдаланудың озық тәжірибелері» (2011 ж. ) және «Сапалы білімге индустриалды-инновациялық саясаттың әсері» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция мақалаларының жинағында (2012 ж. ) баяндалды. Диссертация мазмұны жарық көрген 4 еңбекте көрініс тапты.

Диссертацияның құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, болжамы, міндеттері, әдіснамалық негіздері, ғылыми жаңалығы және теориялық мәні, практикалық маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын қағидалар тұжырымдалады.

«Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесінде ұлттық ойындарды қолданудың теориялық негізі» деп аталатын бірінші тарауда зерттеліп отырған қазақтың ұлттық ойындарының зерттелуі мен даму тарихы, түрлері туралы айтылып, педагогикалық мәні ашылған. Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесінде ұлттық ойындарын қолданудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері қарастырылған, құрылымдық-мазмұндық моделі ұсынылды, оны жүзеге асырудың педагогикалық шарттары айқындалды, проблеманың бүгінгі жағдайы ашып көрсетілді.

«Бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесін жетілдіруде ұлттық ойындарды қолданудың әдіс-тәсілдері» деп аталатын екінші тарауда бастауыш сынып оқушыларының дене тәрбиесі сабағының мазмұны мен құрылымы анықталып, тәжірибелік-эксперимент жұмысының мазмұны баяндалған, онда бастауыш сыныпта жүргізілген дене тәрбиесі сабағында қазақтың ұлттық ойындарын қолданылып өткізілген сабақтары. Педагогикалық экспериментке сандық-сапалық талдау жасап, өз еңбегінің нәтижесінде пайыздық талдау жасалынған.

Қорытындыда педагогикалық тәжірибе жұмысының нәтижелері негізінде дайындалған тұжырымдар мен ұсыныстар берілді.

Қосымшада қазақтың ұлттық ойындарының суреттері берілген.

1. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНДЕ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Ұлттық ойындардың зерттелуі мен даму тарихы түрлері

Ғылымның қай саласы болмасын өз тарихын терең зерттеп алмайынша алға баспайды. Демек, зерттеудің өз тарихынан бастау - ғылым жетістіктерін игерумен қатар, оның одан ары алға басуына үлкен мүмкіншіліктер туғызады. Дәл осы жағдай қазақ ұлттық ойындарының даму тарихына да қатынасы болса керек. Халықтың ұлттық және спорттық ойындарының да өзіндік тарихи даму жолдары, қалыптасу кезеңдері, тәрбиелік маңызы халықтың саяси әлеуметтік-экономикалық дамуының негізінде болды. Қазіргі тарихи ғылымдардың дәлелдеуі бойынша «бізге жеткен қазақтың ұлттық ойындарының қалыптасу кезеңі - сонау адамзат баласының жаратылған күнінен басталады. Демек Қазақстан жерінде қалыптасқан алғашқы қауымдық құрлыста басталады. Содан бері біздерге жетіп, ойналып жүрген ұлттық ойындарының ішінде әр түрлі құмалақ ойындары, бестас, асық, садақ ату т. б. шамамен алғанда 5000 жылдар бұрын ойналғандығы жайында ағылшын ғалымы Э. Маккей « . . . бұл ойындардың барлығы дерлік Азия елдерінде тайпалық одақтар арасында тарағанға ұқсайды» - дейді. Сондай-ақ мұндай пікірлерді Венецияның саяхатшысы Марко Поло да қостайды. Ол өзінің Жетісу бойында болған сапарында көрген «Қыз бөрі» ойыныда Қазақстан терреториясындағы тайпалардың пайда болған кезеңнен, яғни таптық қатынаспен бірге туғандығы жайлы ескертеді.

Ұлттық ойындары ертеден-ақ, жалпы этнографиялық әдет-ғұрыптармен бірге дамып жетіліп, ендігі жерде өз алдында бір бөлек зерттеуді керек ететін қазақ этнографиясының бір бұтағы болып тұр.

Қазақ халқының ұлттық ойындары жайындағы деректемелерді қағаз бетіне түсіргендердің бірі Венеция саяхатшысы Марко Поло болды. Ол өзінің Қазақстанға жасаған саяхатында Жетісу бойындағы қазақ ауылының мерейлі тойларында болып, ойын сауықтарын көріп, көптеген ұлттық ойындарына талдау жасап, шығу тарихына қалыптасу дәуірлеріне де болжам айтқан. Неміс ғалымы Александр Гумболдт 1892 жылы орыс өкіметінен арнайы рұқсат алып Каспий теңізінің бойына, Орал мен Алтай және Орынбор, Семей, Өскемен қалаларына саяхат жасайды. А. Гумболдт өзінің болған жеріндегі көшпелі қазақ ауылдарының өмірімен танысып, олардың күнделікті тіршілігі, қонаққа сый-құрметі, табиғат құбылысына бейімделуі, әдет-ғұрпы, яғни тарихы мен этнографиясын толығымен зерттей келе «Централная Азия исследования о цепиях гор и по сравнительной климотологии» атты еңбегін жазды. Француздың атақты жазушысы А. Дюма «Из Парижа в Астрахань» атты еңбегінде ұлына жазған хатында: Қымбатты ұлым, сенің хатың мені Астраханды қуып жетті. Менің саяхаттағы өмірімнен мағлұмат алғың келсе, алдымен қолыңа Россияның картасын ал, Астрахань қаласын тап. Біздер мұнда келгеннен кейін Каспий теңізінің жағасында аң ауладық, құс салдық. Бұл күндері мен үлкен тойдың ойын-сауықтың куәсі болдым. Келген қонаққа сый көрсетуге мұндай ойындар өткізу әзірше мен көрген елде, жүрген жерде кездестірмедім. Мұндай ойын-сауықтың өтуіне себепші болған маған Қаракүлден тігілген тон кигізді. Қазақтың этнографиясын зерттеп еуропа елдеріне таратуға ат салысқандар Поляк революционері А. Янушкевич, Б. Заллесский, И. Андреев болды. XX-ғасырда Қазақстан жерінде болған орыс саяхатшылары саяси жер аударылғандардың еңбектерінде қазақ халқының ойын-сауықтарын, аңшылығын, жылқыларды әр түрлі ат ойындарына баптауы, олардың аса бір жүйрік тұқымдарын өсіруі жайлы материалдар жан-жақты жинақталып зерттелген. Ұлттық ойындардың қалыптасу кезеңі б. з. д. XII-IX- ғасырлардағы Қазақстан жеріндегі көшпелі тайпалардың құрылу дәуірі - өйткені ойындарының қай-қайсысы болмасын, қай кезеңде дамымасын, олар тек өндірістік қарым-қатынастың қалыптасуына негізделген.

Кезіндегі өндіріс күштерінің құралына пайдалануға икемделген тас, ағаш, сүйек т. б. табиғи заттар осы дәуірдегі қалыптасқан ұлттық ойындарда да сол өндіріс құралдарының материалдары қолданылады. Мәселен күні бүгінге дейін мәнін жоймаған «Асық» ойыны, «Қарагие» ойыныда қолға түскен ағаш емес, тек қайың мен ырғайдың бірі, тіпті табылмағанда талды пайдаланған.

Демек, бұл табиғи заттар өндірістік қарым-қатынастың дамуына қандай әсерін тигізсе ұлттық ойындардың қалыптасуында да осындай маңызы болды. Көшпелі қазақ тайпаларының арасында ұлт мәдениетінің бір саласы ретінде қалыптасқан ұлттық ойындары әлеуметтік-экономикалық жағдайдың өзгеруіне байланысты өзгеріп дами береді.

Алғашқы мемлекеттік бірлестік кезінде дамыған халық ойындары жас өспірімдердің бір ортада өмір сүруіне және өзара қарым-қатынас жасауға себепкер болғандықтан, бұл кезеңде қалыптасқан ойындардың көпшілігі түнде, ай жарығында далада, ашық алаңдарда ойнайтын ойындар қалыптасты. Біздерге белгілі малмен жүрген көшпелі руларда киіз үйден басқа жайдың болмағандығынан, тек ашық алаңдарда ғана ойнайтын ойындар дами берді.

Ақсүйек, алты бақан, монданақ, бұрыш көрші, сиқырлы таяқ т. б. болды. Бұл дәуір мәдениетпен өнердің қауырт дамыған кезеңі болғандықтан, кейбір рулардың отырықшылдық кәсіппен айналысуына душар етті. Кейін келе жоғарыда аталған ойындардың кейбіреулері үлкен тұрған үй бөлмелерінде ойналатын болды.

Алғашқы феодалдық қатынас кезіндегі қалыптасқан ұлттық ойындардағы өзгеріс: бірінші рет топқа бөлініп ойнайтын ойындар туа бастады. Ондай ойындардың алғашқыларының бірі күні бүгінге дейін мәнін жоймаған «Ақсүйек» ойыны.

Бұл ойынды түнде - ай жарығымен ойнайды. Ұлттық ойындардың келесі бір даму кезеңі IV ғасыр, яғни Қазақстан жерінде алғашқы хандықтардың қалыптасу дәуірі. Бұл қазақ халқының ұлт ойындарының дамуының жаңа бір сатысы болды. Бұл кезеңдегі ойындардың көбіне қоғамдық құрылыстың ерекшелігіне қарай жеке адамның ролі арқау болып, таптық элементтер араласты. Айталық ұлттық ойындар арқылы үстем тап өз мүддесін, өз идеологиясын өткізгісі келсе, халық, еңбекші тап соған қарсы өз дегенін айтуға тырысты.

Олардың қоғам құрлысына деген өз қарастарын бейнелейтін элементтер әсіресе асық ойындарында көбірек көрсетілген. Жалпы қазақ жастары кейін келе асықты өңдеп, Қазақстан терреториясының барлық жеріне дерлік белгілі бір жүйеге келтірілген түрлері тарады. Ондағы істегендері, асықты тас болмаған жағдайда қарағай қабығынан бояу алып отырған. Одан келе сақаның табанын қайрап алшы түсу үшін, қарсыласына білдірмей, алшысын тесіп қорғасын құйып, қайтадан үстіне сүйек қағып қайрап қоятын болды. Қазақ халқының сонау, көне заманнан бері негізгі кәсібі мал шаруашылығы болғандықтан, мал өсіру мен мал басын көбейту өндіріс үдерісінің негізгі мақсаты.

Сондықтанда «Халықтың бар байлығы малда болды». Қазақ тіршілігінде төрт түлік (қой, сиыр, жылқы, түйе) мал шешуші орын алған. Бүкіл өмірі мал өсірумен өткен қазақ халқының этнографиялық даму ерекшеліктері, той-думан, қуанышы мен реніші де осы малмен байланысты болды.

Төрт түліктен алынатын өнім қазақ халқының кисе киімі, мінсе аяқ артар көлігі, тіпті өмір сүруге қажетті заттың барлығы сонда болғандықтан және адамзатқа көрсететін қызығымен сан қилы қасиеттерін өте жоғары дәріптеген, оны «мал адамның бауыр еті», «мал ашуы - жан ашуы» деген халық мақалдарында байқауға болады. Немесе есейе келе тек бір жақты ғана болып кетпей, еңбекке араласудың мәнісін көшпелі халық жас өспірімдерге былай деп дәріптеді:

Асық ойнаған азар,

Доп ойнаған тозар.

Бәріненде қой жайып,

Көктен жеген озар.

Бұл көне мақалға қарағанда, қазақ халқында асық ойынымен қатар белгілі дәрежеде доп ойындары да болғандығын аңғару қиын емес. Допты олар көбінесе жазғытұрым төлдеген сиыр жүніне жасайтын болған. Бұл әдіс ауыл арасында бертінге дейін қолданылып келді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.