Бастауыш мектепте оқу үдерісінде интеграциялап оқытуды жүзеге асырудың теориялық мәселелері
Кіріспе
Негізгі бөлім
Бастауыш мектепте оқу үдерісінде интеграциялап оқытуды жүзеге асырудың теориялық мәселелері.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан ұйымдастырудың педогогикалық . психологиялық мәселелері
2 Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және білім мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
Бастауыш мектепте оқу үдерісінде интеграциялап оқытуды жүзеге асырудың теориялық мәселелері.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан ұйымдастырудың педогогикалық . психологиялық мәселелері
2 Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және білім мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған "Қазақстан — 2030" бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы, адамсүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениетті дамытуға, интеграцияға ерекше мән бергені белгілі. Интеграциялап оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық, психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр. Бұл мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов, И.Д. Зверев, Р.Г. Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн, В.Н.Федерова, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин және тағы басқалар шұғылданып келеді. Олар пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Қазақстандық педагогикада оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс проблемасын А.А.Бейсенбаева, Р.К.Аббасова, А.Р.Бектеньярова, Ы.Оразахынова, С.Мажиденова, Г.Шолпанкулова, А.А.Әбдиева, А.Қазмағанбетов және т.б. қарастырған. Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру мен тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау қабілеті бар, ұлттық сана – сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу негізгі стратегиялық бағыт болып табылады.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық, психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр. Бұл мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов, И.Д. Зверев, Р.Г. Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн, В.Н.Федерова, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин және тағы басқалар шұғылданып келеді. Олар пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Қазақстандық педагогикада оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс проблемасын А.А.Бейсенбаева, Р.К.Аббасова, А.Р.Бектеньярова, Ы.Оразахынова, С.Мажиденова, Г.Шолпанкулова, А.А.Әбдиева, А.Қазмағанбетов және т.б. қарастырған. Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру мен тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау қабілеті бар, ұлттық сана – сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу негізгі стратегиялық бағыт болып табылады.
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан - 2030». Ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы. // Егемен Қазақстан. 22.05.1992 ж
2. Қазақстан Республикасының конститутциясы. Алматы. 2005 ж
3. Н.Назарбаевтың 2006 ж Халыққа жолдауынан үзінді.
4. Бастауыш мектеп білім стандарты 2003 ж.
5. Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы. 1999, 7 маусым
6.Н.Ә.Назарбаев "Қазақстан Республикасының президенті Қазақстан Егеменді мемлекет ретінде қалыптасуымен дамуының стратегиясы". "Егеменді Қазақстан" газеті. 22.05.1992 ж.
7. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Алматы 1994 ж. 40 б.
8.Бейсенбаева А. «Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру" Алматы 1995 ж. — 116 б
9. Ж.Дәулетбекова "Оқушылардың оқу мотивтері — сапалы білім негізі" Алматы 2002 ж.
10.Т. Бегалиев "Педагогика оқу құралы". Қысқаша лекциялар курсы. Оқу құралы. Тараз ТарМУ, 2001, 253 б.
11."Бастауыш мектеп" №10, №7, №42 2005
12."Қазақстан мектебі" №1, 2005 ж. 31 бет.
13.Республикалық ғылыми әдістемелік және педагогикалық журналдар.7.
14.Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраймжанов "Педагогикалық сөздік"
Түркістан 2006 ж.
15.Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраймжанов "Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы" Түркістан 2005 ж.
16.Әл-Фараби "Философиялық трактаттар" Алматы 1973 ж. 448 б.
17.М.Жұмабаев "Педагогика" Алматы 1992, 112 б.
18.Т.Тәжібаев "Жалпы психология" Алматы 1993 ж. 240 б.
19.Ә.Алдамұратов "Қызықты психология" Алматы 1992 ж. 109 б.
20.Қ.Жарықбаев "Ұстаздық еткен жалықпас" Алматы 1987 ж. 86 б.
2. Қазақстан Республикасының конститутциясы. Алматы. 2005 ж
3. Н.Назарбаевтың 2006 ж Халыққа жолдауынан үзінді.
4. Бастауыш мектеп білім стандарты 2003 ж.
5. Білім туралы Қазақстан Республикасының заңы. 1999, 7 маусым
6.Н.Ә.Назарбаев "Қазақстан Республикасының президенті Қазақстан Егеменді мемлекет ретінде қалыптасуымен дамуының стратегиясы". "Егеменді Қазақстан" газеті. 22.05.1992 ж.
7. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Алматы 1994 ж. 40 б.
8.Бейсенбаева А. «Пәнаралық байланыс негізінде оқу процесін ұйымдастыру" Алматы 1995 ж. — 116 б
9. Ж.Дәулетбекова "Оқушылардың оқу мотивтері — сапалы білім негізі" Алматы 2002 ж.
10.Т. Бегалиев "Педагогика оқу құралы". Қысқаша лекциялар курсы. Оқу құралы. Тараз ТарМУ, 2001, 253 б.
11."Бастауыш мектеп" №10, №7, №42 2005
12."Қазақстан мектебі" №1, 2005 ж. 31 бет.
13.Республикалық ғылыми әдістемелік және педагогикалық журналдар.7.
14.Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраймжанов "Педагогикалық сөздік"
Түркістан 2006 ж.
15.Р.М.Қоянбаев, Қ.Т.Ыбыраймжанов "Жалпы бастауыш білім беру педагогикасы" Түркістан 2005 ж.
16.Әл-Фараби "Философиялық трактаттар" Алматы 1973 ж. 448 б.
17.М.Жұмабаев "Педагогика" Алматы 1992, 112 б.
18.Т.Тәжібаев "Жалпы психология" Алматы 1993 ж. 240 б.
19.Ә.Алдамұратов "Қызықты психология" Алматы 1992 ж. 109 б.
20.Қ.Жарықбаев "Ұстаздық еткен жалықпас" Алматы 1987 ж. 86 б.
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
Бастауыш мектепте оқу үдерісінде интеграциялап оқытуды жүзеге асырудың
теориялық мәселелері.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан
ұйымдастырудың педогогикалық – психологиялық мәселелері
2 Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және білім
мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
"Қазақстан — 2030" бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы,
адамсүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениетті дамытуға, интеграцияға
ерекше мән бергені белгілі. Интеграциялап оқытуды жүзеге асыру, оның
ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне
тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір
мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз
беріліп отыр. Бұл мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов,
И.Д. Зверев, Р.Г. Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн,
В.Н.Федерова, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин және тағы басқалар шұғылданып
келеді. Олар пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық,
педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Қазақстандық педагогикада оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс
проблемасын А.А.Бейсенбаева, Р.К.Аббасова, А.Р.Бектеньярова, Ы.Оразахынова,
С.Мажиденова, Г.Шолпанкулова, А.А.Әбдиева, А.Қазмағанбетов және т.б.
қарастырған. Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру мен тәрбиелеу саласында тарихи
кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне
байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау
қабілеті бар, ұлттық сана – сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға
тәрбиелеу негізгі стратегиялық бағыт болып табылады.
Педогогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру
болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру.
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері
педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келеді. Атап айтқанда В.А.
Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Каргин, А.С.Узакбаева,
К.Ж.Кожахметова, А.А. Мелдежанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева т.б. Бұл
авторлардың еңбектері жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби
даярлығын жетілдіру мәселесіне арналған.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның ғылыми
деңгейін арттыру тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән
дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне, қойылып отыр. Осы орайда
мектептің оқу - тәрбие процесінің пәнаралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаған тоғысуы адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзіңнің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан
ұйымдастырудың педагогикалық – психологиялық мәселелері.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның
ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық
әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылып
отыр.
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие процесінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе кендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға кездесіп отырғаны белгілі. Атап айтқанда,
оқыту процесін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
заңдылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің
даму деңгейіне сай болуы керек. Жалпы білімнің мазмұны ғылымдардың өзара
байланысы, өндіріспен қоғамдық дамудың жаңару процесіне тікелей ықпал
жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқыту процесіне пәнаралық
байланыс ерекше көкейкесті орын алып отыр және жалпы педагогикалық маңызға
ие болуда.
Пәнаралық байланыстың классикалық педагогикадағы қалыптасқан идеясының
өзіндік даму тарихы бар.
ХҮІ ғасырдан бастап батыстың ұлы педагогтері: Я.А.Коменский (1592-
1670), Д.Локк (1632-1704), И.Ф.Гербарт (1776-1841), Ж.Ж.Руссо (1712-1778),
И.Г.Песталоцци (1746-1827) өздері өмір сүрген замандардан бері педагогика
ғылымының күрделі мәселесі ретінде пәнаралық байланысқа баса назар
аударған.
Прогресшіл педагогтар білім беру ісіндегі схоластикаға қарсы күресе
отырып, шәкірттерге табиғат құбылыстарының өзара байланысы жөнінде
көзқарастарын қалыптастырудың маңызды екендігін атап айтты. Мысалы,
Я.А.Коменский: "Өзара байланысы бар нәрселердің бәрі, сондай байланыс
күйінде оқытылуы керек"- деп жазды.
Сондай-ақ бертін келе XIX ғасырдың 60-шы жылдарында қоғамдық-
педагогикалық қозғалыстың кең өріс алуына прогресшіл педагогтер А.И.Герцен
(1812-1870), Л.Н.Толстой (1828-1910), К.Д.Ушинский (1824-1870),
Н.Г.Чернышевский (1828-1889) т.б. ғылыми еңбектерімен үлес қосты. Мәселен,
педагог-классик К.Д.Ушинский өзінің ғылыми еңбектерінде "Балалар әлемі",
"Ана тілі", "Педагогикалық антропология", "Адам — тәрбиенің жемісі" т.б.
пәнаралық байланыстың дидактикалық тұрғыдан маңызды екендігін дәлелдеп
берді.
Ол мәселенің психологиялық негіздерін ашып, әртүрлі байланыстардың
жеті түрін айқындады: қарама-қарсылығы, ұқсастығы, уақыт және оны реті
жағынан еске салу, пайымдаушылық байланыс, жүрек сезімі бойынша байланыс,
өркендеу немесе ұғыну байланысы.
К.Д.Ушинский қандай да ғылым болмасын беретін білімдер мен идеялар
әлемге және өмірге табиғи түрде қабысып, жарқы, мүмкіндігіне қарай кең
құлашты көзқарас дарытуы керек деп есептеді.
Ол сонымен қатар бізді қоршаған нақты өмір жөнінде айқын, толық және
біртұтас ұғымдар беріп, қалыптастыруға көмектесетін пәнаралық байланыстың,
көзқарастың үлкен рөлін атап көрсетті.
Халқымыздың ардақты ұлдары өз елін прогресс жолымен алға қарай
бастаған Шоқан (1835-1865), Абай (1845-І904) Ыбырай (1841-1889) сол дәуірде
қазақ даласына мәдениеттің, білімнің қажеттігін дәріптеген.
Қазақтың ұлы ағартушысы, әрі ойлы педагогі артына өшпес, өлшеусіз мұра
қалдырған, халқының адал перзенті Ыбырай Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясы"
және "Қазақ мектептерінде орыс тілін үйренуге басшылық" деген екі оқулығын
жазды. Бұл еңбектерінде білім мазмұнын дидактикалық қағидаларға сай
негіздеді. Оқулықтар балалардың ойлауын, сөз қорын, өзіндік таным қабілетін
дамытуға ықпал жасайтын табиғат құбылыстары; айнала қоршаған тіршілік -
тұрмыс көріністері туралы әңгімелер; суреттемелер, аңыз-ертегілер, еңбек
әрекеттерін тағы басқа материалдар алынған.
Ол материалдардың ерекшелігі пәнаралық негізде болуы. Мәселен, "Қыпшақ
Сейтқұл", "Білімнің пайдасы", "Қобыланды батыр мен Тайбурыл". Көптеген
мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды мазмұнына қарай тақырыптарға бөліп ("Адам,
әйел, білім, еңбек, оқу, табиғат, жан-жануар" т.б.) ана тілі мен орыс тілін
қатар алып балалардың дүниетанымының жан-жақты дамуына мән берген.
Қазақтың дара туған данасы Құдайберді ұлы Шәкәрімнің (1858-1931)
қандай бір өлеңін, дастаны мен қара сөзін, әңгімесін, мысалы мен мақал-
мәтелдерін парақтап ашсақ, өзінің өмір бойғы жүрек жарды ойы, арманы, үміті
мен ниеті, көңіл қалауы, халқының білімді, саналы, арлы адам болуын
армандағанын көреміз.
Біз Шәкәрім шығармаларынан адам өміріне араласар, адам тағдырын,
білімін, оның мәнісіне үңіліп, оның жыр-сырын білуге, сезіп тануға арналған
толғаныстарын білеміз. Осылай біртіндеп пәнаралық байланыс идеясы өзекті
мәселе ретінде педагогикалық ой-пікірдің дамуында шешуші орын алып отырды.
Пәнаралық байланыс бүгінгі күнде де оқыту жүйесінің басты проблемасына
айналуда.
Пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі бұрынғы одақ
көлеміндегі ғалым зерттеушілердің еңбектерінде орын алып келді.
Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор
Р.Г.Лемберг пәнаралық байланыстың әдіснамалық және педагогикалық негізіне
арналған баяндама жасады, Сонымен бірге осы пәнаралық мәселесімен
шұғылданып жүрген педагогика кафедрасының ғалымы А.А.Бейсенбаева "Мектептің
оку-тәрбие процесі жұмысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәжірибесі
туралы" көлемді баяндамасында пәнаралық байланыстың дидактикалық
ерекшелігіне тоқтады.
Алматыда 1990 жылы 24-25 сәуір аралығында екінші рет "Пәнаралық
байланыс" негізінде оқушыларға идеялық-адамгершілік тәрбие беру" тақырыбына
арналған бүкілодақтық ғылыми-әдістемелік конференция көрнекті психолог,
педагог ғалымдар Т.С.Садықов, И.Д.Зверев, А.В.Мудрик, В.В.Краевский,
Л.И.Рувинский, Г.А.Уманов т.б. қатысуымен өткізілді.
Осыған орай интеграция, интеграциялық оқыту мәселесі сан қырынан
зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және
білім берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Н.В.Малахов,
И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Ғ.Рамзаева Н.Н.Светловская,
М.Р.Львов, Н.Я.Велинкин, Л.И.Бурова т.б. зор үлес қосты. Бұл педагог-
ғалымдардың еңбектерінде интеграция туралы мәселе жан-жақты қарастырылды.
Қазақстандық педагогикада жалпы білім беретін мектептегі оқу-
тәрбие үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін
Б.Т.Нәбиева, А.Р.Бектениярова, А.Ерімбетова, Р.К.Аббасова, А.А.Әбдиева
т.б. сипаттаса, жаңа үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе
интеграциясының педагогикалық негізін Г.К.Меңдіғалиева,
аспиранттардың оқу және зерттеушілік қызметі интеграциясы мәселесін
Т.Н.Бидайбекова, бастауыш білім мазмұнын интеграциялау мәселесін
К.Жүнісова, Ә.Мұханбетжанова және т.б. қарастырған. Олардың ғылыми
еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Бүгінгі қоғамның тереңдеп келе жатқан процесі мектептегі ғылымдар
негізінен білім беруді, ғылымдардың алуан салаларының өзара байланысы мен
интеграциясының жаңа дәрежеге көтерілуі негізінде құруды талап етіп отыр.
Осыған орай, пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық, жалпы
ғылымдық және арнайы дидактикалық негіздері анықталуы тиіс.
Пәнаралық байланыстың философиялық негізінде дүниедегі барлық заттың,
құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған
дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады.
Объективті дүние белгілі заңдылықпен ұйымдасқан жүйе болғандықтан, оны
танып білуде де ғылымдар арасындағы байланыстар қажет.
Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір-
бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті
өзара байланыстылықты танып білу.
Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруға негіз болатын өткен жылдардағы
мектептегі қоғамтану пәні еді. Онда оқушылар табиғаттың, адам ойының даму
заңдылығын диалектикалық және тарихи материализм негізінде қабылдап
теориялық танымдық біліммен қаруланатын еді.
Пәнаралық байланысты анықтау психологиялық, физиологиялық
зандылықтарға негізделген. Жүйелілік адам миының арнайы қызметі.
И.П.Павлов мидың аналитикалық-синтетикалық қызметін зерттеп, оның
үздіксіз дамуда, өзгерісте болатынын анықтайды. Мида сыртқы дүниеден
қабылданатын көптеген тітіркендіргіштер реттеліп жүйеге келетінін
түсіндіреді.
Сондықтан олар жүйке процестерінің күрделі динамикалық жүйесі
болғандықтан, ол мидың анализ, синтез қызметімен орындалады. Бұл әр пәннің
өз ішіндегі және пәндер бірлестігіндегі білімдер жүйесі сәйкес келеді.
Қорыта келгенде, пәнаралық байланыстың физиологиялық, психологиялық
негізінің нәтижесі білімдер жүйесінің мида орналасуы адамның үнемі алға
ұмтылушылығына жағдай туғызады да оның шығармашылық іс-әркетіне дайын бола
алатындығын дәлелдейді.
Ал мұның өзі дүниенің шындығын жан-жақты тұтас қабылдауға, ғылыми
түсініктердің қалыптасуына және табиғат пен қоғамның, өмірдің диалектикалық
заңдылықтарын танып білуге кедергі жасайды. Сондықтан психологтар өздерінің
зерттеулері арқылы оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың мәнін
психикалық психикалық процестердің зандылықтарымен дәлелдейді. Ол
заңдылықтардың бірі — пәнаралық және ғылымдар жүйесінің арасындағы
ассоциациялық (психикалық жүйкелік процестер арасындағы) байланыстары.
Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыстың дидактикалық негізіне оқу
пәндері алынған. Ғылымдардың гуманитарлық, табиғаттану және техникалық
болып тәстүрлі топтастырылуы, олардың зерттейтін объектілерінің
ортақтылығына, пәндік қатынастардың бірлігіне негізделген. Олардың қоғам,
табиғат, еңбек салалары бойынша біріктіріледі де, әр пән өз ішінде білім,
іскерліктерге арналған материалды және оқушылардың жалпы таным объектілерін
бір жүйеге келтіреді.
Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішіндегі оқу
жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріліп келеді. Осыған орай,
ғалым зерттеушілердің, шығармашылық еңбек етуші мұғалімдердің ізденістері
интеграцияланған, жүйеленген, қорытындаланған жаңа курстардың оқу-тәрбие
процесінде қажет екендігін дәлелдеп отыр.
Пәнаралық байланыстың дидактикалық негізіне жоғарыда аталған оқу
пәндерімен қоса, оқу-тану іс-әрекетінің жүйесі жатады. Оқу-тану іс-
әрекетін, іс-әрекеттер деп қарастырғанда "іс-әрекет" және "амал"
түсініктерінің дидактикалық қатынасы есте ұстаған жөн.
Оқу процесінің барысында оқушылар танымдық, практикалық, мақсатты-
бағдарлы іс-әрекеттермен шұғылданады. Осы іс-әрекеттердің нәтижесінде
оқушыда пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
Пәнаралық іскерлік оқушының бір пәннен меңгерге білім іскерлік
дағдыларын, екінші жақын пәндерді меңгеруді пайдалана білу қабілетінен
көрінеді. Мәселен, тіл-әдебиет пәнінен меңгерген кітапты пайдалану
іскерліктері, жағырафия, тарих, математика т.б. пәндерді оқып үйренуде
қолданылады. Сол сияқты оқушының бір пәннен үйренген еңбек іскерліктері,
екінші пәнді терең, жан-жақты меңгеруге ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті — ол оқыту
процесінің білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру болып есептеледі.
Сонымен пәнаралық байланыстың маңызына мыналар жатады:
1. Оқу пәндер арасындағы өзара байланыстың болуы - ғылымдар негізін
меңгерудің және білім жүйесінің дамуының қажетті шарты.
2. Диалектикалық көзқарастың қалыптасуы білім мазмұнының барлық
құрамды бөліктерінің байланысын талап етеді.
3. Пәнаралық байланыс жан-жақты тәрбие беру жүйесінің барлық
салаларын комплексті жүзеге асыруға ықпал жасайды.
4. Пәнаралық байланыс педагогикалық еңбектің ғылыми негізінде тиімді
ұйымдастырылуына көмектеседі.
5. Педагогикалық ұжымның барлық іс-әрекеттерінің бір-бірімен келісімді және
демократиялық негізде жүріп отыруына әсер етеді.
Бастауыш сатыда жекелеген пәндер, ең алдымен, оқушыда мәдениеттің базистік
қырларын қалыптастыруға, яғни оның жекебас тұлғасын тәрбиелеуге қызмет
ететіндіктен, білім мазмұнының интегративті біртұтастығын қамтамасыз етудің
маңызы зор. Бір класста барлық пәнді бір мұғалім оқытуының да мәні осында.
Бұл тұтастық үш түрлі ұстаным негізінде жүзеге асырылады.
1.Қосарлана ену заңын ұстанымы — білімнің базистік салалары жалпы білім
мазмұнына екі түрлі жолмен: 1) жеке курс (пән) және, 2) басқа пәндер
мазмұнының бөлінбес бір бөлігі түрінде енгізіледі. Мысалы, ана тілі әрі өз
алдына жеке пән, әрі оның оқушы тілін дамыту, сөздік қорын байыту, т.б.
сияқты мәселелері барлық пәндерде де ұдайы қолданылып, жетіліп отырады.
2.Зерттеу объектісінің немесе әдісінің ортақтығы, Түпкі мақсат - түрлі
мақсат бірлігің ұстанымы.
Мысалы, қазақтың киіз үйі дүниетану пәнінде халықтың көшпенді өміріне
тән тұрмыс- тіршілігінің бір басты сипаты ретінде қарастырылса, бейнелеу
өнерінде — архитектуралық ғимарат, еңбек пәнінде — киіз үйдің ши тоқу, киіз
басу, әртүрлі баулары сияқты бөліктерін дайындау біліктерін меңгертудің
объектілері ретінде қарастырылады; олардың өлшемдерін, мөлшерін, пішінін
белгілеуге математика қатысады. Ал, оқу әрекетін қалыптастыру тәсілдері
барлық пәнде жүргізіледі.
3.Бір пәннен алған білім, білік, дағдыны екінші пәнді оқытуға тірек
ету,яғни кәдімгі пәнаралық байланыс ұстанымы.
Мысалы, дүниетануда жыл мезгілдері туралы алған ғылыми түсініктерді
бейнелеу өнерінде күз бояуларың, Жапырақ мозаикасың, т.б. сияқты
тақырыптарда пайдалану, еңбек пәніндегі ауылшаруашылығы еңбегімен
байланыстыру.
Бастауыш сатыда білім берудің жоғарыда көрсетілген түбегейлі мақсат,
міндеттерін жүзеге асыруда әр оқу пәнінің өз орны мен рөлі бар. Тіл мен
математика реалды ақиқаттың ең маңызды саласы және адамның алуан түрлі
коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу, сауатты бағдарлай алу
қабілетін дамытып, жүзеге асыратын табиғи (ана тілі) және жасанды
(математика) тілдер туралы оқушының қажетті білім алуына, ауыз - екі
сөйлеуін дамыту, ойын жазбаша сауатты жеткізу біліктерін қалыптастыруға,
дүниені көркем сөз немесе математикалық өрнектер арқылы бейнелеп қабылдауға
кеңінен жол ашатын, танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мүмкіндіктері мол
жетекші пәндер ретінде қарастырылады. Бұл пәндердің бағдарламалық мазмұны
оқушының лингвистика дүниесін, тіл құбылысын, оның зандылықтарын біршама
бағдарлауына мүмкіндік беретін, әдеби сауаттандырып, оның шығармашылығына
жол ашатын, арифметиканың амалдар заңының негіздерін түсінуді қамтамасыз
ететін, математикалық тіл элементтерін меңгертетін, окушының абстрактылы
ойлау элементтерін дамытуға көмектесетін ұғымдар жүйесін қамтиды. Мұның өзі
білім мазмұнының пропедевтикалық рөлін күшейтіп, орта сыныптарда
окушылардың ғылым негіздерін нәтижелі зерделеуге дайындық деңгейін
арттырады.
Білім-оқушының табиғи және әлеуметтік жаңа ортаға икемделуін, әр алуан
әрекет түрлерін меңгеруін, айналадағы дүниемен жекебас тұлғалық қарым -
қатынасын, этикалық, адамгершілік нормаларды бойына дарытуың және белгілі
бір қажетті деңгейдегі эрудициясының болуын қамтамасыз ететін құрылымдық
жағынан өзара тығыз байланысты мынандай компоненттерден тұрады:
1) дүниенің біртұтас ғылыми бейнесі туралы білім;
2) дүниені логикалық- танымдық және ғылыми тұрғыда зерделеп білудің әдіс-
тәсілдері туралы білім (біліктер);
3) оқушыда қалыптасуы тиіс әрекет түрлері туралы білім.
Білім мазмұнының біртұтастығы интегративтік және пәнаралық байланыс
ұстанымдары арқылы қамтамасыз етіледі.
Жалпы алғанда, пәнаралық байланыстың қай түрін, қалай жүзеге асырудың
жолдары алуан түрлі және оны таңдау, көп жағдайда, мұғалімнің
шығармашылық шеберлігіне, ізденісіне де байланысты. Ең басты нәрсе — білім
мазмұнын, құрылымын, оны оқытудың дидактикалық-психологиялық негіздерін
мұғалімнің терең білуі шарт. Сонымен қатар бұл, интеграциялаудың шарттары
тұрғысынан білім мазмұнына генетикалық талдау жасай білуді талап етеді.
1.2. Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және
білім мазмұны.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі
болып отырған жағдайда оны жан-жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық. Мұнда философ
В.М.Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әр түрлі пәндердің өзара
әсерінің мәнін көз жеткізе баяндаған. В.М.Кедров өзінің еңбектерінде
ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды
талап етеді. Пәнаралық байланыс проблемасы бүгінгі күнге дейін бір ғылымға
бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана бір-бірімен өзара байланысты
болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
Бастауыш мектепте оқу үдерісінде интеграциялап оқытуды жүзеге асырудың
теориялық мәселелері.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан
ұйымдастырудың педогогикалық – психологиялық мәселелері
2 Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және білім
мазмұны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
"Қазақстан — 2030" бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы,
адамсүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениетті дамытуға, интеграцияға
ерекше мән бергені белгілі. Интеграциялап оқытуды жүзеге асыру, оның
ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне
тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір
мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз
беріліп отыр. Бұл мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов,
И.Д. Зверев, Р.Г. Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн,
В.Н.Федерова, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин және тағы басқалар шұғылданып
келеді. Олар пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық,
педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Қазақстандық педагогикада оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс
проблемасын А.А.Бейсенбаева, Р.К.Аббасова, А.Р.Бектеньярова, Ы.Оразахынова,
С.Мажиденова, Г.Шолпанкулова, А.А.Әбдиева, А.Қазмағанбетов және т.б.
қарастырған. Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Болашақ кәсіби мамандарға білім беру мен тәрбиелеу саласында тарихи
кезеңнің ерекшеліктеріне, кәзіргі қоғамды демократияландыру міндеттеріне
байланысты анықталған мақсаттар бар. Кәзіргі кезең шығармашылық ойлау
қабілеті бар, ұлттық сана – сезімі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға
тәрбиелеу негізгі стратегиялық бағыт болып табылады.
Педогогикалық ғалымдар жүйесінің негізгі мақсаты жан-жақты тәрбие беру
болашақ жастарды дамытудың жаңа әдістерін іздестіру.
Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің кәсіби дайындық мәселелері
педагогика ғылымында жан-жақты қарастырылып келеді. Атап айтқанда В.А.
Сластенин, Г.К.Ахметова, В.П.Беспалько, С.Т.Каргин, А.С.Узакбаева,
К.Ж.Кожахметова, А.А. Мелдежанова, А.Н.Нысанбаев, А.Ш.Ыстыбаева т.б. Бұл
авторлардың еңбектері жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдердің кәсіби
даярлығын жетілдіру мәселесіне арналған.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның ғылыми
деңгейін арттыру тұтастай алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән
дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне, қойылып отыр. Осы орайда
мектептің оқу - тәрбие процесінің пәнаралық байланыс негізінде
ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаған тоғысуы адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзіңнің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
1 Бастауыш мектеп оқушыларының оқу жұмысын пәнаралық байланыс тұрғыдан
ұйымдастырудың педагогикалық – психологиялық мәселелері.
Қазіргі кезде білімнің интеграциялануын қамтамасыз ету, оның
ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай алғанда оқушылардың танымдық
әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылып
отыр.
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие процесінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе кендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға кездесіп отырғаны белгілі. Атап айтқанда,
оқыту процесін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
заңдылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық прогрестің
даму деңгейіне сай болуы керек. Жалпы білімнің мазмұны ғылымдардың өзара
байланысы, өндіріспен қоғамдық дамудың жаңару процесіне тікелей ықпал
жасайды. Сондықтан қазіргі таңда мектептегі оқыту процесіне пәнаралық
байланыс ерекше көкейкесті орын алып отыр және жалпы педагогикалық маңызға
ие болуда.
Пәнаралық байланыстың классикалық педагогикадағы қалыптасқан идеясының
өзіндік даму тарихы бар.
ХҮІ ғасырдан бастап батыстың ұлы педагогтері: Я.А.Коменский (1592-
1670), Д.Локк (1632-1704), И.Ф.Гербарт (1776-1841), Ж.Ж.Руссо (1712-1778),
И.Г.Песталоцци (1746-1827) өздері өмір сүрген замандардан бері педагогика
ғылымының күрделі мәселесі ретінде пәнаралық байланысқа баса назар
аударған.
Прогресшіл педагогтар білім беру ісіндегі схоластикаға қарсы күресе
отырып, шәкірттерге табиғат құбылыстарының өзара байланысы жөнінде
көзқарастарын қалыптастырудың маңызды екендігін атап айтты. Мысалы,
Я.А.Коменский: "Өзара байланысы бар нәрселердің бәрі, сондай байланыс
күйінде оқытылуы керек"- деп жазды.
Сондай-ақ бертін келе XIX ғасырдың 60-шы жылдарында қоғамдық-
педагогикалық қозғалыстың кең өріс алуына прогресшіл педагогтер А.И.Герцен
(1812-1870), Л.Н.Толстой (1828-1910), К.Д.Ушинский (1824-1870),
Н.Г.Чернышевский (1828-1889) т.б. ғылыми еңбектерімен үлес қосты. Мәселен,
педагог-классик К.Д.Ушинский өзінің ғылыми еңбектерінде "Балалар әлемі",
"Ана тілі", "Педагогикалық антропология", "Адам — тәрбиенің жемісі" т.б.
пәнаралық байланыстың дидактикалық тұрғыдан маңызды екендігін дәлелдеп
берді.
Ол мәселенің психологиялық негіздерін ашып, әртүрлі байланыстардың
жеті түрін айқындады: қарама-қарсылығы, ұқсастығы, уақыт және оны реті
жағынан еске салу, пайымдаушылық байланыс, жүрек сезімі бойынша байланыс,
өркендеу немесе ұғыну байланысы.
К.Д.Ушинский қандай да ғылым болмасын беретін білімдер мен идеялар
әлемге және өмірге табиғи түрде қабысып, жарқы, мүмкіндігіне қарай кең
құлашты көзқарас дарытуы керек деп есептеді.
Ол сонымен қатар бізді қоршаған нақты өмір жөнінде айқын, толық және
біртұтас ұғымдар беріп, қалыптастыруға көмектесетін пәнаралық байланыстың,
көзқарастың үлкен рөлін атап көрсетті.
Халқымыздың ардақты ұлдары өз елін прогресс жолымен алға қарай
бастаған Шоқан (1835-1865), Абай (1845-І904) Ыбырай (1841-1889) сол дәуірде
қазақ даласына мәдениеттің, білімнің қажеттігін дәріптеген.
Қазақтың ұлы ағартушысы, әрі ойлы педагогі артына өшпес, өлшеусіз мұра
қалдырған, халқының адал перзенті Ыбырай Алтынсарин "Қазақ хрестоматиясы"
және "Қазақ мектептерінде орыс тілін үйренуге басшылық" деген екі оқулығын
жазды. Бұл еңбектерінде білім мазмұнын дидактикалық қағидаларға сай
негіздеді. Оқулықтар балалардың ойлауын, сөз қорын, өзіндік таным қабілетін
дамытуға ықпал жасайтын табиғат құбылыстары; айнала қоршаған тіршілік -
тұрмыс көріністері туралы әңгімелер; суреттемелер, аңыз-ертегілер, еңбек
әрекеттерін тағы басқа материалдар алынған.
Ол материалдардың ерекшелігі пәнаралық негізде болуы. Мәселен, "Қыпшақ
Сейтқұл", "Білімнің пайдасы", "Қобыланды батыр мен Тайбурыл". Көптеген
мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды мазмұнына қарай тақырыптарға бөліп ("Адам,
әйел, білім, еңбек, оқу, табиғат, жан-жануар" т.б.) ана тілі мен орыс тілін
қатар алып балалардың дүниетанымының жан-жақты дамуына мән берген.
Қазақтың дара туған данасы Құдайберді ұлы Шәкәрімнің (1858-1931)
қандай бір өлеңін, дастаны мен қара сөзін, әңгімесін, мысалы мен мақал-
мәтелдерін парақтап ашсақ, өзінің өмір бойғы жүрек жарды ойы, арманы, үміті
мен ниеті, көңіл қалауы, халқының білімді, саналы, арлы адам болуын
армандағанын көреміз.
Біз Шәкәрім шығармаларынан адам өміріне араласар, адам тағдырын,
білімін, оның мәнісіне үңіліп, оның жыр-сырын білуге, сезіп тануға арналған
толғаныстарын білеміз. Осылай біртіндеп пәнаралық байланыс идеясы өзекті
мәселе ретінде педагогикалық ой-пікірдің дамуында шешуші орын алып отырды.
Пәнаралық байланыс бүгінгі күнде де оқыту жүйесінің басты проблемасына
айналуда.
Пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі бұрынғы одақ
көлеміндегі ғалым зерттеушілердің еңбектерінде орын алып келді.
Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор
Р.Г.Лемберг пәнаралық байланыстың әдіснамалық және педагогикалық негізіне
арналған баяндама жасады, Сонымен бірге осы пәнаралық мәселесімен
шұғылданып жүрген педагогика кафедрасының ғалымы А.А.Бейсенбаева "Мектептің
оку-тәрбие процесі жұмысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәжірибесі
туралы" көлемді баяндамасында пәнаралық байланыстың дидактикалық
ерекшелігіне тоқтады.
Алматыда 1990 жылы 24-25 сәуір аралығында екінші рет "Пәнаралық
байланыс" негізінде оқушыларға идеялық-адамгершілік тәрбие беру" тақырыбына
арналған бүкілодақтық ғылыми-әдістемелік конференция көрнекті психолог,
педагог ғалымдар Т.С.Садықов, И.Д.Зверев, А.В.Мудрик, В.В.Краевский,
Л.И.Рувинский, Г.А.Уманов т.б. қатысуымен өткізілді.
Осыған орай интеграция, интеграциялық оқыту мәселесі сан қырынан
зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және
білім берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Н.В.Малахов,
И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Ғ.Рамзаева Н.Н.Светловская,
М.Р.Львов, Н.Я.Велинкин, Л.И.Бурова т.б. зор үлес қосты. Бұл педагог-
ғалымдардың еңбектерінде интеграция туралы мәселе жан-жақты қарастырылды.
Қазақстандық педагогикада жалпы білім беретін мектептегі оқу-
тәрбие үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін
Б.Т.Нәбиева, А.Р.Бектениярова, А.Ерімбетова, Р.К.Аббасова, А.А.Әбдиева
т.б. сипаттаса, жаңа үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе
интеграциясының педагогикалық негізін Г.К.Меңдіғалиева,
аспиранттардың оқу және зерттеушілік қызметі интеграциясы мәселесін
Т.Н.Бидайбекова, бастауыш білім мазмұнын интеграциялау мәселесін
К.Жүнісова, Ә.Мұханбетжанова және т.б. қарастырған. Олардың ғылыми
еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім.
Бүгінгі қоғамның тереңдеп келе жатқан процесі мектептегі ғылымдар
негізінен білім беруді, ғылымдардың алуан салаларының өзара байланысы мен
интеграциясының жаңа дәрежеге көтерілуі негізінде құруды талап етіп отыр.
Осыған орай, пәнаралық байланыстың философиялық, психологиялық, жалпы
ғылымдық және арнайы дидактикалық негіздері анықталуы тиіс.
Пәнаралық байланыстың философиялық негізінде дүниедегі барлық заттың,
құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған
дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады.
Объективті дүние белгілі заңдылықпен ұйымдасқан жүйе болғандықтан, оны
танып білуде де ғылымдар арасындағы байланыстар қажет.
Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір-
бірінен өз алдына оңашаланып бөлектенбейді. Сондықтан ғылымның міндеті
өзара байланыстылықты танып білу.
Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруға негіз болатын өткен жылдардағы
мектептегі қоғамтану пәні еді. Онда оқушылар табиғаттың, адам ойының даму
заңдылығын диалектикалық және тарихи материализм негізінде қабылдап
теориялық танымдық біліммен қаруланатын еді.
Пәнаралық байланысты анықтау психологиялық, физиологиялық
зандылықтарға негізделген. Жүйелілік адам миының арнайы қызметі.
И.П.Павлов мидың аналитикалық-синтетикалық қызметін зерттеп, оның
үздіксіз дамуда, өзгерісте болатынын анықтайды. Мида сыртқы дүниеден
қабылданатын көптеген тітіркендіргіштер реттеліп жүйеге келетінін
түсіндіреді.
Сондықтан олар жүйке процестерінің күрделі динамикалық жүйесі
болғандықтан, ол мидың анализ, синтез қызметімен орындалады. Бұл әр пәннің
өз ішіндегі және пәндер бірлестігіндегі білімдер жүйесі сәйкес келеді.
Қорыта келгенде, пәнаралық байланыстың физиологиялық, психологиялық
негізінің нәтижесі білімдер жүйесінің мида орналасуы адамның үнемі алға
ұмтылушылығына жағдай туғызады да оның шығармашылық іс-әркетіне дайын бола
алатындығын дәлелдейді.
Ал мұның өзі дүниенің шындығын жан-жақты тұтас қабылдауға, ғылыми
түсініктердің қалыптасуына және табиғат пен қоғамның, өмірдің диалектикалық
заңдылықтарын танып білуге кедергі жасайды. Сондықтан психологтар өздерінің
зерттеулері арқылы оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың мәнін
психикалық психикалық процестердің зандылықтарымен дәлелдейді. Ол
заңдылықтардың бірі — пәнаралық және ғылымдар жүйесінің арасындағы
ассоциациялық (психикалық жүйкелік процестер арасындағы) байланыстары.
Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыстың дидактикалық негізіне оқу
пәндері алынған. Ғылымдардың гуманитарлық, табиғаттану және техникалық
болып тәстүрлі топтастырылуы, олардың зерттейтін объектілерінің
ортақтылығына, пәндік қатынастардың бірлігіне негізделген. Олардың қоғам,
табиғат, еңбек салалары бойынша біріктіріледі де, әр пән өз ішінде білім,
іскерліктерге арналған материалды және оқушылардың жалпы таным объектілерін
бір жүйеге келтіреді.
Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішіндегі оқу
жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріліп келеді. Осыған орай,
ғалым зерттеушілердің, шығармашылық еңбек етуші мұғалімдердің ізденістері
интеграцияланған, жүйеленген, қорытындаланған жаңа курстардың оқу-тәрбие
процесінде қажет екендігін дәлелдеп отыр.
Пәнаралық байланыстың дидактикалық негізіне жоғарыда аталған оқу
пәндерімен қоса, оқу-тану іс-әрекетінің жүйесі жатады. Оқу-тану іс-
әрекетін, іс-әрекеттер деп қарастырғанда "іс-әрекет" және "амал"
түсініктерінің дидактикалық қатынасы есте ұстаған жөн.
Оқу процесінің барысында оқушылар танымдық, практикалық, мақсатты-
бағдарлы іс-әрекеттермен шұғылданады. Осы іс-әрекеттердің нәтижесінде
оқушыда пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
Пәнаралық іскерлік оқушының бір пәннен меңгерге білім іскерлік
дағдыларын, екінші жақын пәндерді меңгеруді пайдалана білу қабілетінен
көрінеді. Мәселен, тіл-әдебиет пәнінен меңгерген кітапты пайдалану
іскерліктері, жағырафия, тарих, математика т.б. пәндерді оқып үйренуде
қолданылады. Сол сияқты оқушының бір пәннен үйренген еңбек іскерліктері,
екінші пәнді терең, жан-жақты меңгеруге ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті — ол оқыту
процесінің білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру болып есептеледі.
Сонымен пәнаралық байланыстың маңызына мыналар жатады:
1. Оқу пәндер арасындағы өзара байланыстың болуы - ғылымдар негізін
меңгерудің және білім жүйесінің дамуының қажетті шарты.
2. Диалектикалық көзқарастың қалыптасуы білім мазмұнының барлық
құрамды бөліктерінің байланысын талап етеді.
3. Пәнаралық байланыс жан-жақты тәрбие беру жүйесінің барлық
салаларын комплексті жүзеге асыруға ықпал жасайды.
4. Пәнаралық байланыс педагогикалық еңбектің ғылыми негізінде тиімді
ұйымдастырылуына көмектеседі.
5. Педагогикалық ұжымның барлық іс-әрекеттерінің бір-бірімен келісімді және
демократиялық негізде жүріп отыруына әсер етеді.
Бастауыш сатыда жекелеген пәндер, ең алдымен, оқушыда мәдениеттің базистік
қырларын қалыптастыруға, яғни оның жекебас тұлғасын тәрбиелеуге қызмет
ететіндіктен, білім мазмұнының интегративті біртұтастығын қамтамасыз етудің
маңызы зор. Бір класста барлық пәнді бір мұғалім оқытуының да мәні осында.
Бұл тұтастық үш түрлі ұстаным негізінде жүзеге асырылады.
1.Қосарлана ену заңын ұстанымы — білімнің базистік салалары жалпы білім
мазмұнына екі түрлі жолмен: 1) жеке курс (пән) және, 2) басқа пәндер
мазмұнының бөлінбес бір бөлігі түрінде енгізіледі. Мысалы, ана тілі әрі өз
алдына жеке пән, әрі оның оқушы тілін дамыту, сөздік қорын байыту, т.б.
сияқты мәселелері барлық пәндерде де ұдайы қолданылып, жетіліп отырады.
2.Зерттеу объектісінің немесе әдісінің ортақтығы, Түпкі мақсат - түрлі
мақсат бірлігің ұстанымы.
Мысалы, қазақтың киіз үйі дүниетану пәнінде халықтың көшпенді өміріне
тән тұрмыс- тіршілігінің бір басты сипаты ретінде қарастырылса, бейнелеу
өнерінде — архитектуралық ғимарат, еңбек пәнінде — киіз үйдің ши тоқу, киіз
басу, әртүрлі баулары сияқты бөліктерін дайындау біліктерін меңгертудің
объектілері ретінде қарастырылады; олардың өлшемдерін, мөлшерін, пішінін
белгілеуге математика қатысады. Ал, оқу әрекетін қалыптастыру тәсілдері
барлық пәнде жүргізіледі.
3.Бір пәннен алған білім, білік, дағдыны екінші пәнді оқытуға тірек
ету,яғни кәдімгі пәнаралық байланыс ұстанымы.
Мысалы, дүниетануда жыл мезгілдері туралы алған ғылыми түсініктерді
бейнелеу өнерінде күз бояуларың, Жапырақ мозаикасың, т.б. сияқты
тақырыптарда пайдалану, еңбек пәніндегі ауылшаруашылығы еңбегімен
байланыстыру.
Бастауыш сатыда білім берудің жоғарыда көрсетілген түбегейлі мақсат,
міндеттерін жүзеге асыруда әр оқу пәнінің өз орны мен рөлі бар. Тіл мен
математика реалды ақиқаттың ең маңызды саласы және адамның алуан түрлі
коммуникативтік жағдайларға еркін араласып қатысу, сауатты бағдарлай алу
қабілетін дамытып, жүзеге асыратын табиғи (ана тілі) және жасанды
(математика) тілдер туралы оқушының қажетті білім алуына, ауыз - екі
сөйлеуін дамыту, ойын жазбаша сауатты жеткізу біліктерін қалыптастыруға,
дүниені көркем сөз немесе математикалық өрнектер арқылы бейнелеп қабылдауға
кеңінен жол ашатын, танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мүмкіндіктері мол
жетекші пәндер ретінде қарастырылады. Бұл пәндердің бағдарламалық мазмұны
оқушының лингвистика дүниесін, тіл құбылысын, оның зандылықтарын біршама
бағдарлауына мүмкіндік беретін, әдеби сауаттандырып, оның шығармашылығына
жол ашатын, арифметиканың амалдар заңының негіздерін түсінуді қамтамасыз
ететін, математикалық тіл элементтерін меңгертетін, окушының абстрактылы
ойлау элементтерін дамытуға көмектесетін ұғымдар жүйесін қамтиды. Мұның өзі
білім мазмұнының пропедевтикалық рөлін күшейтіп, орта сыныптарда
окушылардың ғылым негіздерін нәтижелі зерделеуге дайындық деңгейін
арттырады.
Білім-оқушының табиғи және әлеуметтік жаңа ортаға икемделуін, әр алуан
әрекет түрлерін меңгеруін, айналадағы дүниемен жекебас тұлғалық қарым -
қатынасын, этикалық, адамгершілік нормаларды бойына дарытуың және белгілі
бір қажетті деңгейдегі эрудициясының болуын қамтамасыз ететін құрылымдық
жағынан өзара тығыз байланысты мынандай компоненттерден тұрады:
1) дүниенің біртұтас ғылыми бейнесі туралы білім;
2) дүниені логикалық- танымдық және ғылыми тұрғыда зерделеп білудің әдіс-
тәсілдері туралы білім (біліктер);
3) оқушыда қалыптасуы тиіс әрекет түрлері туралы білім.
Білім мазмұнының біртұтастығы интегративтік және пәнаралық байланыс
ұстанымдары арқылы қамтамасыз етіледі.
Жалпы алғанда, пәнаралық байланыстың қай түрін, қалай жүзеге асырудың
жолдары алуан түрлі және оны таңдау, көп жағдайда, мұғалімнің
шығармашылық шеберлігіне, ізденісіне де байланысты. Ең басты нәрсе — білім
мазмұнын, құрылымын, оны оқытудың дидактикалық-психологиялық негіздерін
мұғалімнің терең білуі шарт. Сонымен қатар бұл, интеграциялаудың шарттары
тұрғысынан білім мазмұнына генетикалық талдау жасай білуді талап етеді.
1.2. Пәнаралық байланыс, интеграция туралы ұғымдар, олардың мәні және
білім мазмұны.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі
болып отырған жағдайда оны жан-жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық. Мұнда философ
В.М.Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әр түрлі пәндердің өзара
әсерінің мәнін көз жеткізе баяндаған. В.М.Кедров өзінің еңбектерінде
ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды
талап етеді. Пәнаралық байланыс проблемасы бүгінгі күнге дейін бір ғылымға
бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана бір-бірімен өзара байланысты
болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz