Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен ұйымдастырылатын тәрбие жұмыстарының теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу
Кіріспе
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1.1 Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
1.2 Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
1.3 Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен атқаратын қызметі
1.4 Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
2.1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2.2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата . аналармен ынтымақтастығы
2.3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
2.4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
2.5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1.1 Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
1.2 Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
1.3 Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен атқаратын қызметі
1.4 Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
2.1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2.2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата . аналармен ынтымақтастығы
2.3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
2.4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
2.5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемелекет екендігін бүкіл әлемге дәлелдеді. Ендігі басты міндет – осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың әлеуметтік, экономикалық өсіп - өркендеуінің түпқазығы – білім мен ғылым екені даусыз. Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп - өркендеуі, әлемдік кеңістіктегі орны білімнің бағыт – бағдарына, оның тиімділігіне байланысты болмақ.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы – бүкіл ұлттың, елдің барлық атқару органдарының басты идеясына айналуға тиіс екендігін атап көрсетті Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев. Бұл білім саласын, соның ішінде білім саласының мамандарын дайындауға үлкен жауапкершілік жүктейтіні түсінікті.
Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің реформалануы қоғамның демократиялық бағытта дамуға бет алғанын айқындайды. Осыған орай білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді. Ұлттық экономикамызды дамытудың басты тапсырмасы – білім саласын, адам ресурсын жандандыру. Білім беру саласына енген оқу – тәрбие мекемелерінің жаңашыл басқарылуы; білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру деңгейі; тәрбие мен білім жүйесінің құрылымы; білім беру мазмұны, яғни оқу жоспарларына және бағдарламаларына енгізілген өзгерістер тәрізді жаңалықтарды айтуға болады. Білім – қоғамды әлеуметтік мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, жоғары құндылық.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы – бүкіл ұлттың, елдің барлық атқару органдарының басты идеясына айналуға тиіс екендігін атап көрсетті Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев. Бұл білім саласын, соның ішінде білім саласының мамандарын дайындауға үлкен жауапкершілік жүктейтіні түсінікті.
Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің реформалануы қоғамның демократиялық бағытта дамуға бет алғанын айқындайды. Осыған орай білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді. Ұлттық экономикамызды дамытудың басты тапсырмасы – білім саласын, адам ресурсын жандандыру. Білім беру саласына енген оқу – тәрбие мекемелерінің жаңашыл басқарылуы; білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру деңгейі; тәрбие мен білім жүйесінің құрылымы; білім беру мазмұны, яғни оқу жоспарларына және бағдарламаларына енгізілген өзгерістер тәрізді жаңалықтарды айтуға болады. Білім – қоғамды әлеуметтік мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, жоғары құндылық.
1. Болдырев Н.И. Класс жетекшісі. - А.: Мектеп, 1980ж.
2. Ақназаров Б. Класс жетекшісі. - А.: Мектеп, 1973ж.
3. Ілиясова А.Н. Класс жетекшісінің жүргізетін тәрбие жұмысының жүйесі. - А, 1991ж.
4. Капралов Р. Класс жетекшісінің жұмысы. - А., 1983ж.
5. Капралов Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысы. -А., 1973ж.
6. Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. - А.: Мектеп, 1987ж.
7. Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жұмыстарда коллективизмге тәрбиелеу. - А.: Мектеп, 1978ж.
8. Макаренко А.С. Ұстаздық дастан. - А., 1985ж.
9. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы. - А., 1985ж.
10. Саңғысбаев Н. Мектептен тыс мекемелердің іс тәжірибесінен. - А.: Мектеп, 1972ж.
11. Абилова 3. Оқушыларға кластан тыс жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру. - А., 1976ж.
12. Абенбаев С.Ш. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. - А., 1992ж.
13. Жұмабаев Ата-аналар жауапкершілігі. - А., 1977ж.
14. Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. - А., 2000ж.
15. Мектептегі тәрбие жұмысы. /Документтер жинағы. Коротов В.М./. -А.: Мектеп, 1978ж.
16. Класс ұжымын зерттеу және жеке оқушыларды зерттеу (Үлгі бағдарлама). - «Қазақстан мектебі», №10 - 1995ж. 23-28 беттер.
17. Әбдіразақов Е., Макуов Д., Пошанов К. Класс жетекшілері үшін тәрбие жұмысын жоспарлаудың үлгі нұсқасы. - «Қазақстан мектебі», №4 - 5, 1994ж. 28бет.
18. Педагогикалық басшылық. «Бастауыш мектеп». 1/1987ж.
19. Смайылова М. Тәрбие жұмысын жоспарлау туралы. «Қазақстан мектебі», 10/1988ж. 29-30 беттер.
20. Ұшырова А. Класс активтері. «Қазақстан мектебі», №17 1986
21. Абдумаев М. «Баланың ақыл ойы мен парасатын тәрбиелеу» А, 2000ж
22. Арын Мұхтар «Бес анық» тәрбие туралы толғаулар. А, -1996ж З.Арғынбаев
Халел «Қазақтың отбасылық дәстүрлері» А,-2005ж
23. Ақназаров Б. «Класс жетекшісі» Алматы: Мектеп, 1973 ж.
24. Айтмамбетов Б. Р. «Коллективті қалыптастыру және оқушылардың
(жеке басына оның ықпалы». Алматы, 1991 ж.
25. Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А «Педагогика» Алматы, 2004ж
26. Әбиев Ж «Педагогика тарихы» Алматы, 2006ж.
27.Әбенбаев С.Ш. «Сынып жетекшісі» Алматы, 2004ж.
28.Әбиев Ж., А.Құдиярова «Педагогика» Дарын - Алматы 2004
29. Әкбар Қажы Мәстүра Әшірбайқызы «Қазақтың салт дәстүрлері»
Алматы, 1999ж П.
30. Әдібай Табылдиев «Тағылым»Алматы-1995ж
31. Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика» Алматы, 2006ж.
32.Безкаравайный С, Жұмабаев А, «Мектепте өткізілетін тарихи
әдеби кештер» Алматы « Мектеп » ,1968ж
33.Болдырев Н. И. «Класс жетекшісі» Алматы - Мектеп, 1980 ж
34.Болдырев Н.И. «Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы»
Алматы: Мектеп, 1987 ж.
35.Жарықбаев Қ. Қалиев С. «Қазақ тәлім тәрбиесі» Алматы, 1995ж.
36.Крупская Н. «Вопрсы семейного воспитания и быта» 1959 год.
37.Калиев С. «Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың
педагогикалық негіздері» Алматы, 2001жыл
38. Крупская Н. К. «Таңдамалы педагогикалық шығармалары». АД973 ж.
39.Көшекбаев Н. «Оқыту теориясы». Алматы, 1976 ж.
40.Қоянбаев Ж.Б. «Педогогика» Алматы 1992 жыл.
41. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р. М. «Педагогика». Алматы, 2002 ж.
42.«Қазақ әдебиетінің тарихы III» Алматы 2000ж.
43.Қазақ тәлімдік ойлар антологиясы 1 том, Алматы, 2005ж.
44.Илина Т. А. «Педагогика». Алматы «Мектеп», 1984 ж. 45.Лемберг Р. «Оқыту әдістері». Алматы, 1958 ж. 46.Нұрғалиева Г. «Оқыту әдістері». Алматы, 1991 ж.
47.Сағындықұлы Е «Педагогика» Алматы, 1989ж.
48.Сейталиев К. Б. «Тәрбие теориясы». Алматы, 1986 ж.
2. Ақназаров Б. Класс жетекшісі. - А.: Мектеп, 1973ж.
3. Ілиясова А.Н. Класс жетекшісінің жүргізетін тәрбие жұмысының жүйесі. - А, 1991ж.
4. Капралов Р. Класс жетекшісінің жұмысы. - А., 1983ж.
5. Капралов Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін жұмысы. -А., 1973ж.
6. Болдырев Н.И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. - А.: Мектеп, 1987ж.
7. Көпжасарова М. Оқушыларды кластан тыс жұмыстарда коллективизмге тәрбиелеу. - А.: Мектеп, 1978ж.
8. Макаренко А.С. Ұстаздық дастан. - А., 1985ж.
9. Макаренко А.С. Ата-аналар кітабы. - А., 1985ж.
10. Саңғысбаев Н. Мектептен тыс мекемелердің іс тәжірибесінен. - А.: Мектеп, 1972ж.
11. Абилова 3. Оқушыларға кластан тыс жұмыстарда эстетикалық тәрбие беру. - А., 1976ж.
12. Абенбаев С.Ш. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді жетілдіру. - А., 1992ж.
13. Жұмабаев Ата-аналар жауапкершілігі. - А., 1977ж.
14. Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. - А., 2000ж.
15. Мектептегі тәрбие жұмысы. /Документтер жинағы. Коротов В.М./. -А.: Мектеп, 1978ж.
16. Класс ұжымын зерттеу және жеке оқушыларды зерттеу (Үлгі бағдарлама). - «Қазақстан мектебі», №10 - 1995ж. 23-28 беттер.
17. Әбдіразақов Е., Макуов Д., Пошанов К. Класс жетекшілері үшін тәрбие жұмысын жоспарлаудың үлгі нұсқасы. - «Қазақстан мектебі», №4 - 5, 1994ж. 28бет.
18. Педагогикалық басшылық. «Бастауыш мектеп». 1/1987ж.
19. Смайылова М. Тәрбие жұмысын жоспарлау туралы. «Қазақстан мектебі», 10/1988ж. 29-30 беттер.
20. Ұшырова А. Класс активтері. «Қазақстан мектебі», №17 1986
21. Абдумаев М. «Баланың ақыл ойы мен парасатын тәрбиелеу» А, 2000ж
22. Арын Мұхтар «Бес анық» тәрбие туралы толғаулар. А, -1996ж З.Арғынбаев
Халел «Қазақтың отбасылық дәстүрлері» А,-2005ж
23. Ақназаров Б. «Класс жетекшісі» Алматы: Мектеп, 1973 ж.
24. Айтмамбетов Б. Р. «Коллективті қалыптастыру және оқушылардың
(жеке басына оның ықпалы». Алматы, 1991 ж.
25. Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А «Педагогика» Алматы, 2004ж
26. Әбиев Ж «Педагогика тарихы» Алматы, 2006ж.
27.Әбенбаев С.Ш. «Сынып жетекшісі» Алматы, 2004ж.
28.Әбиев Ж., А.Құдиярова «Педагогика» Дарын - Алматы 2004
29. Әкбар Қажы Мәстүра Әшірбайқызы «Қазақтың салт дәстүрлері»
Алматы, 1999ж П.
30. Әдібай Табылдиев «Тағылым»Алматы-1995ж
31. Бабаев С.Б. Оңалбек Ж.К. «Жалпы педагогика» Алматы, 2006ж.
32.Безкаравайный С, Жұмабаев А, «Мектепте өткізілетін тарихи
әдеби кештер» Алматы « Мектеп » ,1968ж
33.Болдырев Н. И. «Класс жетекшісі» Алматы - Мектеп, 1980 ж
34.Болдырев Н.И. «Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы»
Алматы: Мектеп, 1987 ж.
35.Жарықбаев Қ. Қалиев С. «Қазақ тәлім тәрбиесі» Алматы, 1995ж.
36.Крупская Н. «Вопрсы семейного воспитания и быта» 1959 год.
37.Калиев С. «Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың
педагогикалық негіздері» Алматы, 2001жыл
38. Крупская Н. К. «Таңдамалы педагогикалық шығармалары». АД973 ж.
39.Көшекбаев Н. «Оқыту теориясы». Алматы, 1976 ж.
40.Қоянбаев Ж.Б. «Педогогика» Алматы 1992 жыл.
41. Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р. М. «Педагогика». Алматы, 2002 ж.
42.«Қазақ әдебиетінің тарихы III» Алматы 2000ж.
43.Қазақ тәлімдік ойлар антологиясы 1 том, Алматы, 2005ж.
44.Илина Т. А. «Педагогика». Алматы «Мектеп», 1984 ж. 45.Лемберг Р. «Оқыту әдістері». Алматы, 1958 ж. 46.Нұрғалиева Г. «Оқыту әдістері». Алматы, 1991 ж.
47.Сағындықұлы Е «Педагогика» Алматы, 1989ж.
48.Сейталиев К. Б. «Тәрбие теориясы». Алматы, 1986 ж.
Мазмұны
Кіріспе
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1. Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
3. Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен
атқаратын қызметі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата – аналармен
ынтымақтастығы
3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі
талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жоспар
Кіріспе
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1.1Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
3. Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен
атқаратын қызметі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата – аналармен
ынтымақтастығы
3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі
талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемелекет екендігін бүкіл әлемге
дәлелдеді. Ендігі басты міндет – осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың
әлеуметтік, экономикалық өсіп - өркендеуінің түпқазығы – білім мен ғылым
екені даусыз. Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп - өркендеуі, әлемдік
кеңістіктегі орны білімнің бағыт – бағдарына, оның тиімділігіне байланысты
болмақ.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы – бүкіл ұлттың, елдің барлық атқару органдарының басты идеясына
айналуға тиіс екендігін атап көрсетті Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә. Назарбаев. Бұл білім саласын, соның ішінде білім саласының мамандарын
дайындауға үлкен жауапкершілік жүктейтіні түсінікті.
Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің реформалануы қоғамның
демократиялық бағытта дамуға бет алғанын айқындайды. Осыған орай білімге
деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы
мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді.
Ұлттық экономикамызды дамытудың басты тапсырмасы – білім саласын, адам
ресурсын жандандыру. Білім беру саласына енген оқу – тәрбие мекемелерінің
жаңашыл басқарылуы; білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру
деңгейі; тәрбие мен білім жүйесінің құрылымы; білім беру мазмұны, яғни оқу
жоспарларына және бағдарламаларына енгізілген өзгерістер тәрізді
жаңалықтарды айтуға болады. Білім – қоғамды әлеуметтік мәдени, ғылыми
үрдіспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, жоғары құндылық.
Осы ғылым мен білімнің жетістігін паш ететін еліміздің болашағы
жастар десек, жастардың болашағы оларды саналы тәрбиемен, сапалы біліммен
қаруландырып, білімі озық елдердің әлемдік озық үлгісін, өнегесін,
тәжірибесін үйрететін ұстаздар қауымына жүктелген еңбегіне байланысты
болмақ. Осы тұста В.Г.Белинскийдің: Ұстаздың қолында адам өмірінің
келешектегі тұтас тағдыры тұр, - деген сөзі еріксіз еске түседі. Өйткені,
ұстаз – болашақтың тұтқасы, жас ұрпақты тәрбиелеу және терең де жан – жақты
білім беру ісіндігі қоғамның жұрт сенген өкілі. Ол жас ұрпақ бойына
білімді, әдетті, дүниетанымдылықты, өмірге деген өмірлік мақсатын
қалыптастырушы басты тұлға.
Ғылым мен білімнің барлық саласында еңбек ететін болашақ жастардың
алдыңғы қатарлы 50 елдің қатарына енуіне қызмет ету жауапкершілігі тұр.
Оларды ел алдындағы жауапкершілігін толық сезінетін, кез – келген сынаққа
төтеп бере алатын, жан – жақты дамыған, коммуникативті маман болып
қалыптасуына тікелей қызмет ететін – ұстаз.
Қазақстан Республикасынң Білім туралы Заңы мектеп оқушыларының
бойында адамгершілік және салауаттық тұрмыс негіздерін қалыптастыруға,
азаматтықты тәрбиелеуге, шығармашылық қабілетін дамытуға жұмылдырады.
Осы міндеттерді шешудің жауапкершілігі, мектеп оқушыларының тәрбие
ісін бағыттауы және ұйымдастыруы сынып жетекшісіне жүктеледі.
Сынып жетекшісінің біліктілігі балалар әлемін терең түсінуге
негізделген педагогикалық білім екендігі даусыз.
Педагогика көп салалы ғылым. Оның тарихы, әдістемесі бар. Соған сай
оның теориясы қалыптасқан. Теория ұғымы грек тілінде зерттеймін
(исследую) деген түсінікті білдіреді. Ол педагогика саласында тәрбие және
оқытудың мәні, мақсаты, принциптері, мазмұны жайындағы көзқарастардың
жүйесін білдіреді. Бұл жүйе педагогикалық теорияның құрылымын анықтайды.
Теория педагогтары әртүрлә жастағы адамдарды тәрбиелеу және білім
беру процестерінің ерекшеліктері жайында кәсіби білімдермен қаруландырады,
әр түрлі жағдайдағы оқу – тәрбие процестерін жобалауға және оны жүзеге
асыруға, оның нәтижесін бағалауға көмектеседі. Соған сәйкес оқыту, білім
беру және тәрбиелеудің жаңа технологиясы педагогикалық зерттеу
жұмыстарында, зертханаларында пайда болады.
Тәрбие – күрделі әрі ұзақ, процесс. Оған белгілі бір дәрежеде білім,
тәжірбие, шеберлік қажет. Ондай болмаған жағдайда тәрбие саласында белгілі
бір нәтижеге қол жеткізу қиындыққа түседі. Сондықтан да біз тәрбиені
шығармашылық жұмыстарының жемісі деп білеміз. Тәрбие, сонымен бірге
педагогикалық, әрекетте
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру,
- қарым – қатынас құралы ретінде жан – жақты қарастырылады.
Тәрбие теориясы – тәрбиенің негізгі заңдылықтары, принцптері, ұғымдары
туралы білімдердің жүйесін құрайды. Методика яғни, әдістеме соған
негізделіп оқылады. Методика - ол белгілі бір мақсатқа жетудің немесе
жету үшін қолданылатын түрлі амал – тәсілдердің жиынтығы. Педагогика
ғылымдарындаметодиканың немесе әдістеменің екі түрі бар. Олар оқыту
методикасы және тәрбие методикасы болып бөлінеді.
Тәрбие методикасы немесе әдістемесі – тәрбие процесін оның мақсат –
міндеттеріне сай ұйымдастырудың көптеген амал – тәсілдерінің жиынтығы болып
есептелінеді. Ондағы мақсат тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі
бағыттары мен тиімді амал – тәсілдері және түр пішіндерін анықтап,
белгілеу. Соған сәйкес тәрбиешілерге оны меңгеруде нақтылы көмек көрсету.
Диплом жұмысының мақсаты:
Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен ұйымдастырылатын тәрбие
жұмыстарының теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу.
Сыныптағы тәрбие жүйесінде сынып жетекшісінің тәрбие жұмысын
жоспарлау барысында әртүрлі мақсаттар белгіленеді: жақын қашықтықта, орта
қашықтықта және алыс қашықтықта болып келеді. Оны анықтауда оқушылар мен
ата – аналар тартады. Мәселе, тек мақсатты қою емес анықтау қажет. Мұндай
жағдайда, а) мақсатты ұсыну және оны негіздеу; ә) оны жүзеге асырудың жолын
қарастыру; б) қол жеткізетін нәтижені алдын – ала бірінші кезекте ескеру
қажет.
Диплом жұмысының объектісі:
Бастауыш сынып жетекшісі және оның атқаратын қызметі.
Зерттеу әдістері:
а) Педагогика – психологиялық талдау, эксперименттік әдіс –
тәсілдері.
ә) Педагогикалық әдістемелік әдебиеттерден тақырыпқа сай
материалдар жинау сұрыптау.
б) Тәжірибелі озат мұғалімдер сабағына қатысу, бақылау, ізденушілік
және зерттеушілік жұмыстары.
Диплом жұмысының практикалық қолданылымы:
Бұл еңбекті мектептің бастауыш сынып мұғалімдері, орта және жоғары
оқу орындарының Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
мамандықтарының мамандары көмекші құрал ретінде қолдануға болады.
Диплом жұмысының құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
I - тарау. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда бастауыш сынып
жетекшісінің рөлі
1.1. Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны.
Мектеп өмірінде мұғалім - басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды оқытып
қана қоймайды, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір сыныпта
оқушылардьң оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы-кеңесшісі
болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс. Соған
қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру
қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педагогикалық
әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, бастауыш сынып жетекшісінің
тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте
қажет. Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буын ол — сынып. Мұнда
оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік
қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі,
олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу
дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге асырылады.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік
шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол
оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәсе-лелерді шешуде нақтылы
көмектесуге және оларды тартымды әрі кызық ұйымдастыруға тырысады.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған сол
сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттері:
Тәрбиеші-педагог өз назарын тыс қалдырмайтын бірінші объект – тәрбие-лік
және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру. Бұл бастапқы міндет.
Себебі, ұйымдастыру қызметі болмаған жерде тәрбие болмайды, ал сонымен
қатар, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады.
Ұжымды ұйымдастыру және дамыту - сынып жетекшісінің назарындағы екінші
объектісі мен міндеті.
Оқушы тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның қабілеттерінің,
қызығушылығының, бейімділігінің ішкі табиғи күштерінің ашылып, арта түсуіне
жағдай жасау - сынып жетекшісінің тәрбиелік ықпалдарының үшінші міндеті.
Кейбір зерттеулердің пайымдауы бойынша, сынып жетекшілері оқушылар және
олардың ата-аналарымен қарым-қатынастар ұйымдастырғанда төрт түрлі
міндеттер атқарады екен:
Бірінші топ міндеттері. Оларды әлеуметтік міндеттер деуге болады. Бұл
-баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтік байланыстар жүйесіне енгізу,
отбасымен және басқа да тәрбие институттарымен баланың дамуына және оның
даралық қасиеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшін байланыс
орнату.
Екінші топ міндеттерді - диагностикалық - әдептік-этикалық деуге болады.
Сыныппен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін, сынып жетекшісі өз
оқушыларын, олардың ерекшеліктерін, дара қасиеттерін білуі керек.
Үшінші топ міндеттерді адамгершілік міндеттер деп атауға болады. Ол
баланың жақсылық пен жамандықтың белгілерін ажырата алуына бағытталған,
белгілі жағдаяттарда оқушының адамгершілік шешімдер қабылдай алуына
мүмкіндік береді.
Төртінші топ міндеттерді жеке-дара практикалық сипаттағы міндеттер деуге
болады. Оларға оқушылармен жұмыс ұйымдастырудағы тиімді педаго-гикалық
құралдарды таңдап алуды, өз жұмысын жоспарлауды, талдап түзетуді және
падагогикалық рефлексияны жатқызуға болады.
Осы бастапқы міндеттерді ескере отырып, сынып жетекшісінің негізгі
қызметтері айқындалады:
Сынып жетекшісінің ең басты міндетті қызметтері қандай? диагностикалық;
коммуникативтік; тәрбиелік;
жобалаушылық;
ұйымдастырушылық-әрекеттік;
дамытушылық;
әдістемелік;
ынталандырушылық;
бағалаушылық;
қорғаушылық-қамқоршылық;
түзетушілік.
Сынып жетекшісінің негізгі міндетті қызметтері оның жүмысының бағыттарын
анықтауға көмектеседі.
Сынып жетекшісінің міндеті - сан алуан. Сол себепті ол жүргізетін тәрбие
жұмысы өзінің психологиялық мазмүны жағынан өте күрделі әрі көп ізденісті
талап етеді.
Сынып жетекшісі жүмысының негізгі міндеттері қандай? І.Сыныптағы
оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке басының
ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2.Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды
ынтымағы жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру. З.Сыныптағы пән
мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата-аналарының
тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын педагогикалық
талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4.Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-қатынасын
қамтамасыз ету.
5.0қушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
б.Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру.
7.Тәрбие мен өзін-өзі тэрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету.
Б.Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін
қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негізгі бастауы - ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін
"Сынып жетекшісінің жұмысы туралы" әдістемелік хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жағысымен т.б. көптеген кұжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіді.
Дұрыс тәрбие - балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын
басты тұлға - мектептегі сынып жетекшісі.
Кеңес өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек XIX ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегенмен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналысушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастапқы кезде
"күтушілер"няньки, кейіннен "гувернанткалар" ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы "Университеттік мекеме Жарғысына" сәйкес
окушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші - ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларьшда) өз окушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, окушыларды тандау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажетігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбиелеу ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушьшарды қадағалаушыларға да ("надзи-
ратели") жүктелген. Олардың негізгі міңдеттері тәрбиеленушілердің тәртібін
қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не нәрсеге
бейімділігін, мінез-кұлыктарын белгілеу үшін күнделік жүргізу тапсырылды.
Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап оқуын
қадағалауға да міндетті болды.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы "гимназиядағы сынып тәрбиешісі"
Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім берумен де айналысты.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды: сабакта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау; мектеп іс-кағаздарын
жүргізу; оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу; сол
сыныпта сабақ жүргізетін оқытушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемлекеттік заңдарды және
оларды орындау-шыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндетті болды. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылды.
Бірақта іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бакылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектелді. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай кызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен окуға
көптеп көңіл бөлінді. Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмысымен
айналысуға уақыттары да аз болды.
ХІХ ғасырдың аяғы XX ғасырдың бастапқы кезеңінде қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көзкарас өзгеріп, оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті - оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді: сабақта тәртіп
орнату; сабакқа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын орындату
т.с.с. ХХғасырдьщ басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын,
әр түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене
қимылы (гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне
басталды.
1913-1914 жылдары сабақтан тыс жүмыстардың жаңа формалары пайда болды:
тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым (спектакль) қою, әдеби-музыкалық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағы да негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезендерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Окушьшармен тэрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктелді. Оларды топ жетекшілері деп атады. Негізгі міндет
коммунистік идеология аясында оқушылардьщ саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Окушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін-өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие жұмысына онша көңіл
бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі окушылар және олардың ата-аналары жайында
мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін-өзі басқару ұйымына басымдылық берілді. Дегенмен де бұл бағытта да оң
нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңызды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы "Жалпы еңбек мектебінің" Жарғысы мен Ережесінің қабылдануы,
мектептердегі оқу-тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіруі, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешілік қызметтерінің міндеттері мен мазмұны,
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісінің қызметі де бекітілді.
1947 жылы сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нактыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспарлау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа "Сынып жетекшісінің Ережесіне" дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде "Сынып жетекшісінің" орнына тек тәрбие
мәселелерімен айналысатын дербес "Сынып тәрбиешісі" деген қызмет пайда
болуда. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі таңдағы әлеуметтік өмірдің барлық
саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және түлғалық
қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бүл қатынастар субъект
ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым қатаң
талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауда оған мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан жаңа
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
сонымен бірге ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық
ұжым арасында қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процеске
ендіру қажеттігі басымдылық танытуда. Олардың негізіне ынтымақ-тастық және
тең құқықтық серіктестікті жатқызу көзделіп отыр.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипаттағы оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. Соның барысында кейбір классикалық түрғыдағы
білім беретін жалпы орта мектептерінің педагогикалық әрекеті өзгеріске
ұшырауда. Соған сәйкес сынып жетекшісі қызметінің мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
-пән мұғалімі, бір мезгілде сынып жетекшісінің қызметін атқарушы;
-сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мүғалімі;
-сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мүғалім;
-сынып тәрбиешісі (кейбір оқу мекемелерінде пайда болған жаңа кызмет).
Осындай жіктеуге қарамастан, сынып жетекшілерінің тәрбиешісінің кызметі,
құқығы мен міндеттері өзгеріссіз калуда. Себебі, мектептің педагогикалык
кызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғни сынып жетекшісінің тәрбие
қызметі де осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланы тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік ортамен өзара тікелей
белсенді әрекеті жағдайында жүзеге асады. Мұндай жағдайда сынып
жетекшісінің қызметі оқушылардьң әлеуметтік өмірде өздерін-өздері тани
білуіне, сынып және мектеп үжымында өз орындарын таба білуіне көмектесе
отыра, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепке, оқушылар мен
мұғалімдерге қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болуда. Дегенмен, сынып
жетекшісі қызметінің маңыздылығы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өзара
байланысты 3 қызметті орындайды: әр бағытта сыныптағы оқушылардың әрекетін
ұйымдастыру, ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сыныпта
туындаған мәселелерді шешуде балаларға көмектеседі.
70—80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші
негізінен баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде көптеген сынып
жетекшілерінің ол жөнінде көзқарастары басқаша. Яғни, тәрбиені баланың ішкі
жан дүниесін дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан барып тәрбие
жұмысының бағыты мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс
жасау мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр бір баланың дене және психикалық дамуын
қамтамасыз етумен байланысты болады. Мұндай жағдайда, бірінші кезекте,
негізінен сыныптың ішкі көңіл күйін көтеруге, онда жағымды психологиялық
жағдай туғызуға, балалардың өзін-өзі басқаруын қалыптас-тырып, дамытуға,
әрбір жеке балажың өзін-өзі танып, қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай
туғызуға, оқушыларды шынайы әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса
көңіл бөлінеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты - мектеп оқушыларын қоғамның
белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының калып-тасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны
мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағыт-талуы тиіс. Атап айтканда
тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және
дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың
нақтылы өмір жағдайларына байланысты қарастыру.
1.2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекелеген оқушыға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның кызметін 3
бағытта қарастыруға болады.
1. Педагогикалық және әлеуметтік - гуманитарлық. Оның бұл кызметі
балаға барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік қалыптасуы мен дамуына
жағдай тудыруға, баланың тұлғалық өзекті мәселесін шешуге, оны элеуметтік
өмірге араластыру және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге
бағытталған. Баланың отбасымен, тәрбиенің баска да мекемелерімен тығыз
байланыс орнату. Рухани-адамгершілік және рухани эстетикалық мэдениетін
қалыптастыру.
Ұйымдастырушылық қызметі. Тәрбие процесін ұйымдастыру. Бала-лардың орынды
талап-тілектерін қолдай отыра, ынтымағы жарасқан, саналы да белсенді әрі
іскер сынып ұжымын қалыптастыру. Олардың танымдық, еңбек, эстетикалық
әрекеттерін жэне демалысы мен еркін қарым-қатынасын ұйымдас-тыру. Сыныптағы
өзін-өзі басқаруды дамыту.
Оқушылардың жалпы әрекетін басқару. Оған: нақтамалық, мақсат қоюшылық
(целеполагания), жоспарлау, болжам жасау немесе жобалау (проектировать),
бақылау және түзету (коррекция) енгізіп отыру қызметін жатқызуға болады.
Нақтамалық қызметі сыныпта оқу-тәрбие процесін нәтижелі ұйымдастыру
үшін, оның жетекшісі оқушылар тәрбиесінің деңгейі мен өзгеру барысын
анықтап отыруды, соған сәйкес оқушылардың тұлғалық және жеке дара
ерекшеліктерін зерттеу және оған талдау жүргізуді; сыныптағы келеңсіз
жағдайдың себебін іздестіріп, анықтап, оны болдырмаудың тәсілдері мен
жолдарын қарастыруды көздейді.
Сынып жетекшісінің атқаратын қызметтері (функциялары) 1. Талдау қызметі
(функциясы):
- Балалар мен жасөспірімдердің дара ерекшеліктерін зерттеу;
Әр оқушының отбасындағы тәрбие жағдайын зерттеп, талдау;
Әр оқушы мен ұжымның тәрбиелік деңгейін талдап, бағалау;
Сынып ұжымының қалыптасуы мен дамуын зерттеп, талдау;
Қоршаған айналаның сынып оқушыларына ықпалын зерттеп, талдау;
Өткізілетін іс-шараның тәрбиелік құндылығын талдау.
2. Болжамдық (прогностикалық):
Тәрбиелік ықпал мен жоспарланған іс-шараның нәтижесін болжау;
Оқушылардың жеке-дара даму деңгейінің нәтижесін болжау;
¥жымның қалыптасу мен даму кезеңдерін болжау;
Мектептің тәрбие жүйесіне сәйкес кіші тәрбие жүйесінің моделін түзу;
Ұжымдағы қалыптасып келе жатқан қарым-қатынастардың салдарын болжау
(оқушылар арасындағы, оқушылар мен оқытушылар арасындағы, оқушылар, ата-
аналар, оқытушылар арасындағы).
3. Ұйымдастыру-үйлестіру:
Әр оқушының даму ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық қатарда
көрсету;
Оқушыларға оку әрекетінде көмек көрсету;
Жас ерекшеліктеріне және сынып өмірінің талабына сәйкес оқушылардың эртүрлі
қоғамдық пайдалы эрекетін үйымдастыруда жэне жоспарлауда көмек пен
ынтымақтастық;
өзін-өзі басқару үйымдарымен байланыс жэне көмек, сынып үжымының өзін-өзі
басқару үйымдарын дамыту, оларға шешім қабылдауға жауапкершілікпен қарауды
үйрету;
Әрбір оқушыға және үжымға жеке-дара ықпал жасау;
Оқушыларға үйірмелер, клубтар, секциялар, бірлестіктер арқылы қасымша білім
алуға көмектесу;
Оқушылар өзін-өзі тәрбиелеуге жағдай жасау, мектеп психологымен бірігіп
оқушыларға психологиялық білім беру;
Оқушылардың отбасыларымен байланыс үйымдастыру, ата-аналар жиналысын
өткізу, ата-аналарға кеңес беру, ата-аналарды мектепке көмек беруге тарту,
оқушылардың денсаулығы мен өміріне байланысты төтенше жағдайларда ата-
аналармен жедел түрде байланысу;
- Өз сыныбы оқушыларының үлгеріміне байланысты кіші педагогикалық
кеңестер жүмысына қатысу;
- Мектептен тыс мекемелермен байланыс жэне көмек;
Кэсіби багдар беру, болашақ мамандығын таңдауға саналы көзқарастар
қалыптастыру;
Ата-аналардың, мүғалімдердің оқушылардың шығармашылық, жаңашылдық
эрекеттерін қолдау, сынып мүғалімдерінің психолог жэне басқа да әлеуметтік
педагогтардың тэрбиелік үмтылыстарын қолдау;
Сабақтан тыс өткізілетін іс-шаралар барысында оқушылардың қауіпсіздігі,
денсаулыгы жэне өмірі үшін жауапкершілік;
Оқушылардың тамақтануына, сынып, мектеп бойынша кезекшілікке, жазгы еңбек
практикасы мен сыныпты жаңа оқу жылына дайындауға жауаптылық;
Қажетті іс-қағаздарды жүргізу (журнал, сабаққа қатысуын қадағалау,
оқушылардың күнделіктерін тексеру, жеке іс-қағаздары, психологиялық-
педагогикалық картасы, сынып жетекшісінің жүмыс жаспары);
Сыныптан тыс тэрбие жүмысын үйымдастыруға мүмкіндік беретін қолайлы
методологиялық жағдай жасауға үлес қосу.
4. Коммуникативтік:
- Оқушылар арасында өзара қарым-қатынас қалыптастыру, үжымға үйретуге
көмектесу, қатарларының арасында өзін қанағаттандыратын статусқа ие болуға
көмектесу;
- Оқушы - оқушы, оқушы - ата-ана, ата-ана - оқушы арасындағы өзара
қолайлы байланыс орнату;
- Оқушылардың қоршаған ортамен қолайлы қатынас орнатуы;
- ¥жымды эр оқушыға қолайлы психологиялық ахуал орнатуға үлес қосу.
Сынып жетекшісі осындай жүмыстарды атқару барысында, біріншіден,
өзінің педагогикалык эрекетінің нэтижесін көре алады. Екіншіден, нақтама,
яғни зерттеу жүмысының нэтижесін пайдалануда, оны баланың жеке түлгасын
қалыптастыру және дамыту қүралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. Бүл
процесс оқушылардың жас ерекшелігі жэне сынып үжымының қалыптасу дэрежесіне
байланысты жүзеге асады.
Тэрбие жүмысының мақсаты баланың жеке түлғасының даму процесін басқару
міндеттерін анықтайды. Сондықтан, сынып жетекшісінің мақсат қоюшылық
қызметі тэрбие жүмысын жоспарлауда көрініс табады.
Жоспарлау — бүл сынып жетекшісінің педагогикалық жэне сынып үжымының
оқу-тәрбие процесіндегі эрекеттерін нэтижелі үйымдастырудағы маңызды буын.
Жоспардың қызметі — педагогиқалық ықпалды жүйеге келтіру, педагогикалық
талаптарды орындауды қамтамасыз ету, ондағы белгіленген тэрбие шараларының
бірізділігі мен басқару тиімділігін камтамасыз етуді көздейді. Жоспарлау
-мақсатқа жетудің бірден-бір негізгі жолы.
Түлғаны тэрбиелеуде оның ертеңгі қуаныш күнін, болашағын болжау, оны
жобалаудың да маңызы ерекше. А. С. Макаренко адамдағы жақсы қасиет эр кезде
оны жобалау аркылы келетіндігіне үнемі назар аударған. Сол секілді В. А.
Сухомлинский де тэрбиені ғылыми түрғыда алдын ала болжамдау, онда ол
қарапайым көрініске: тэрбиеші - сауатсыз күтушіге, педагогика — балгерлікке
айналар еді — дейді. Сондықтан, тэрбие процесінің нәтижесін алдын - ала
жобалау, болжау сынып жетекшісі кызметінің маңызды бір буыны болады. Онсыз
тәрбиедегі, біріншіден мақсаттылықтың, екіншіден, тэрбие процесінің өзі де
болмаған болар еді.
Бастауыш сынып жетекшісінің окушылардың оқу жэне тэрбие процесіне
бакылау жүргізіп жэне оны түзетіп отыруы — бүл оның нэтижесін, сапасын
қадағалауға мүмкіндік беріп, оны үнемі жетілдіріп отыруды қамтамасыз етеді
Бакылаудың нэтижесіне талдау жасау барысында сынып жетекшісі қажет болған
жағдайда балалар үжымы немесе жекелеген оқушылардың эрекеттеріне түзету
енгізуді жүзеге асырады. Дегенмен де, сынып жетекшісінің оқу-тэрбие
процесін бақылауы жэне түзетіп отыру қызметі тек оқушылармен жэне пэн
мүғалімдерімен бірлескен жүмыстары барысында ғана іске асады.
Сынып жетекшісінің жүмыс бағыттары:
Оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің ашылуына
оптималды жағдай жасау.
2. Оқушының ынтасын, қабілетін зерттеу, (кэсіби) бағдар беру.
Оқушыларды қоғамдық-кұнды қатынастарға жетелейтін әрекетін барлық түрлерін
(жеке-дара, топтық, үжымдық) ұйымдастыру.
Оқушылардың еркіндіктері мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау.
Әр оқушыны әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін сынып ұжымын тәрбиелік орта
ретінде қалыптастыру.
Барлық тәрбиелік күштердің өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын
ұйымдастыру.
7. Сыныпта оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру.
Сынып оқушыларын және жалпы мектеп ұжымының тәрбиелік іс-шараларына тарту
және басқа ұжымдармен байланыс орнату.
9. Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайларын зерттеу.
Оқушылардың дамуындағы және мінез-қүлықтарындағы ауытқуларды байқау, оларды
психологиялық және педагогикалық түрғыдан түзету, күрделі жағдайларда
басшыларды құлақтандыру.
Өмірде кездесетін күрделі проблемаларды шешуде оқушыларға көмек көрсету.
12. Оқушылардың әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғау.
Тәрбие жұмысының нәтижелілігін көрсететін іс-қағаздар жүргізу (оқушылардың
жеке құжаттары, сынып журналы, оқушылардың күнделігі)..
Мектептің тәрбие жүмысына ұстаздарды, ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы
мамандарды тарту.
Үнемі тәрбие теориясына, практикасына, педагогика және психология
мәселелеріне байланысты өзінің мамандығын жетілдіру.
Өз іскерлігі мен жауапкершілігін дәлелдей отырып, балалармен жылы қарым-
қатынас орната алуы керек.
17. Тәрбиелік мақсаттарды көре білуі және қоя білуі.
Бастауыш сынып жетекшісі қызметінің негізгі бөлімдері
Бастауыш сынып жетекшісінің тәрбиешілік қызметі күрделі және сан қырлы.
Ол оқушылар ұжымымен, сыныбының мүғалімдерімен, ата-аналармен және
жұртшылықпен сар алуан тәрбие жұмыстарын жүргізеді. Оның тәрбиешілік
қызметінің міндеттері тәрбиенің жалпы міндеттерімен және сынып өмірінің
нақты жағдайымен айқындалады. Ол оқушылардың жан-жақты дамуы туралы, оларды
еңбек сүйгіштікке, ұжымға тәрбиелеу туралы, үлгерімін арттыру және тәртібін
нығайту жөнінде, еңбекке даярлау жайында қамқорлық жасайды.
¥жым дамуының түрлі кезеңдерінде сынып жетекшісі тәрбиенің нақты
міндеттерін алға қояды және оқушылар ұжымына сүйене отырып, сыныппен және
жеке оқушылармен сан алуан тәрбие жұмыстарын жүргізеді.Бүл міндеттерді
айқындағанда ол оқушылардың жас ерекшеліктерін, білім дәрежесін, сыныптағы
үлгерім, тәртіп жағдайын, еңбек сүйгіштік, ұжымдық, қоғамдық борыш сезімі
сияқты қасиеттердің жай-күйін ескереді.
Бастауыш сынып жетекшілерінің тәрбие жұмыстарының нақты міндеттері
мектеп өндірістік ортаға да байланысты. Мәселен ауылдық мектептерінде
оқушылардың ауыл шаруашылығы еңбегіне деген ынтасы мен сүйіспеншілігін
тәрбиелеуде, оларды ауыл шаруашылығы мамандығы дүниесіне енгізуде, олардың
алдына ауыл шаруашылығын техникалық қайта жарақтандыру перспективасын
ашуда, техникалық шығарма мен тәжірибеге талғамын дамытуда болып отыр.
Бастауыш сынып жетекшісінің қызметі ол белгілі жүйемен жүзеге асырылған
жағдайла ғана өзінің мақсатына жетеді және ең жақсы нәтижелерге ие болады.
Сынып жетекшісі жұмысының жүйесі –тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерінен
туындайтын өзара байланысты тәрбие шараларының жиынтығы. Ол оқушылардың
шамаларына лайық тәрбие материалдарын ойластырып іріктеуді және ықпал
етудің неғүрлым тиімді құралдары мен әдістерін шебер пайдалануды көздейді.
Сынып жетекшісі қызметінің негізгі бөлімдерін қарастырайық. Бұл өзі түтас
алғанда оның тәрбие жұмыстарының жүйесін құрайды.
1.3 Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің
ролі мен атқаратын қызметі
Мектеп өмірінде мұғалім – басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды
оқытып қана қоймайды, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір
сыныпта оқушылардың оқу – тәрбие жұмысын ұйымдастырушы әрі ұстазы, ақылшы –
кеңесші болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс.
Соған қарамасатан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру
қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педагогикалық
әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі
қаншалықты қиын болғанмен де, әрине ол балаларға өте қажет. Себебі, мектеп
құрылымындағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті
ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатнастары қалыптасады. Балалардың
болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың демалысына қатысты
мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың
жағымды көңіл – күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай болса, сыныпта
оқушылардың оқу – тәрбие әрекетінің ұйымдастыруы, тәрбиелік шаралардың
ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол оқушыларға қатысты
мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды
тартымды әрі қызық ұйымдатыруға тырысады.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыдан
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін оқушылардың ата – аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын
қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан – жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының
мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақстақа бағытталуы тиіс. Атап
айтқанда тәрбиенң негізгі салалары: ақыл – ой, адамгершілік, эстетикалық,
еңбек және дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен
сыныптың нақтылы өмір жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті – сан алуан. Сол себепті ол жүргізетін
тәрбие жұмысы; өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп
ізденісті талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап – тілектері мен мүдделерін және олардың
жеке басының ерекшеліктерін жан – жақты зерттеп білу;
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы
жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру;
3. Сынып пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата –
аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын
педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету;
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым –
қатынасын қамтамасыз ету;
5. Оқушылардың ата – аналарымен үнемі байланыс жасап отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, наихат жұмыстарын жүргізу;
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрі бағытта тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру;
7. Тәрбие мен өзін - өзі тәрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету;
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың
бірлігін қамтамасыз ету;
9. Тәрбиенің негізгі бастауы – ұлттық тәлім – тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерінен толығырақ таныс болу үшін
Класс жетекшісінің жұмысы туралы методикалық хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі. Дұрыс тәрбие – балаға өмір
бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын басты тұлға – мекетптегі сынып
жетекшісі.
Кеңес өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегенмен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналысушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүек және ауқатты отбасыларында бастапқы кезде күтушілер
няньки, кейіннен гувернанткалар ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы Универсиеттік мекеме Жарғысына сәйкес
оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші – ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажетілігі де басым көрсетілген.
Дегенмен, орта мекемелерінде балалардың тәрбиелеу ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да
(надзиратели) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің
тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не
нәрсе бейімділігін, мінез – құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу
тапсырылады. Сонымен бірге олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап
оқумен қадағалауға да міндетті болды.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы гимназиядағы сынып тәрбиешісі
Жарғысында ресми түрде бекітіледі. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім берумен де айналысады.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды, сабақта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау; мектеп іс – қағаздарын
жүргізу; оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу; сол
сыныпқа сабақ жүргізетін оқытушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемлекеттік заңдары және
оларды орындаушыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндеттіболды. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылады.
Бірақта, іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бақылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектеледі. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай қызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен оқуға
көптеп көңіл бөлінеді.
Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмыспен айналысуға уақыттары
да аз болды.
ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың бастапқы кезінде қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көзқарас өзгеріп, оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті – оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді сабақта тәртіп
орнату; сабаққа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын орындату
т.с.с.
ХХ ғасырдың басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын, әр
түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене қимылы
(гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне басталды.
1913 -1914 жылдары сабақтан тыс жұмыстардың жана формалары пайда болды:
Тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым (спектакль) қою, әдеби – музыклық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағыда негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезеңдерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Оқушылармен тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктеледі. Оларды топ жетекшілері деп атады. Негізгі міндет
коммунистік идеология аясында оқушылардың саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Оқушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие жұмысына онша көңіл
бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі оқушылар және олардың ата – аналары
жайында мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін - өзі басқару ұйымына басымдылық беріледі. Дегенмен де бұл бағытта да
оң нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңызды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы "Жалпы еңбек мектебінің" Жарғысы мен Ережесінің қабыддануы,
мектептердегі оқу-тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіруі, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешіл қызметтерінің міндеттері мен мазмұны,
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісшің кызметі де бекітілді
1947 жыла сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нақтыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспардау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді. Пионер және комсомол ұйымдарымен жұмыс істеу,
оқушылардың "Оқушылар ережені" үйренуі міндеттелді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа "Сынып жетекшісінің Ережесіне" дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде "Сынып жетекшісінің" орнына тек тәрбие
мәселелерімен айналысатын дербес "Сынып тәрбиешісі" деген қызмет пайда
болуда. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі тандағы әлеуметгік өмірдің барлық
саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және тұлғалық
қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бұл қатынастар субъект
ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым қатаң
талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауда оған мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан жаңа
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
сонымен бірге ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық
ұжым арасында қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процеске
өндіру қажеттігі басымдылық танытуда.
Олардың негізіне ынтымақтастық және тең құқықтық серіктестікті жатқызу
көзделіп отыр.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипаттағы оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. Соның барысында кейбір классикалық тұрғыдағы
білім беретін жалпы орта мектептерінің педагогикалық әрекеті өзгеріске
ұшырауда. Соған сәйкес сынып жетекшісі қызметінің мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
* пән мұғалімі, бір мезіілде сынып жетекшісінің қызметін атқарушы;
* сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мұғалімі;
* сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мұғалім;
- сынып тәрбиешісі (кейбір оқу мекемелерінде пайда болған жаңа қызмет).
Осындай жіктеуте қарамастан, сынып жетекшілерінің, тәрбиешісінің қызметі,
құқығы мен міндеттері өзгеріссіз қалуда. Себебі, мектептің педагогикалық
қызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғни сынып жетекшісінің тәрбие
қызметі де осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланы тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік ортамен өзара тікелей
белсенді әрекеті жағдайында жүзеге асады. Мұндай жағдайда сынып
жетекшісінің қызметі оқушылардың әлеуметтік өмірде өздерін-өздері тани
білуіне, сынып және мектеп ұжымында өз орындарын таба білуіне көмектесе
отыра, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепке, оқушылар мен мұғалімдерге
қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болуда. Дегенмен, сынып жетекшісі
қызметінің маңыздылы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өзара байланысты 3
қызметті орындайды: әр бағытын сыныптағы оқушылардың әрекетін ұйымдастыру,
ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сыныпта туындаған
мәселелерді шенгуде балаларға көмектеседі.
70-80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші негізінен
баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде көптеген сынып жетекшілерінің
ол жөнінде көзқарастары басқаша. Яғни, тәрбиені баланың ішкі жан дүниесін
дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан барып тәрбие жұмысының бағыты
мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс жасау
мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр бір баланың дене және психикалық дамуын
қамтамасыз етумен байланысты болады. Мұндай жағдайда, бірінші кезекте,
негізінен сыныптың ішкі көңіл күйін көтерудің онда жағымды психологиялық
жағдай туғызуға, балалардың өзін-өзі басқаруын қалыптастырып дамытуға,
әрбір жеке баланың өзін-өзі танып, қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай
туғызуға, оқушыларды шынайы әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса
көніл бөлінеді.
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекелеген оқушыға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның қызметін 3
бағытта қарастыруға болады.
1.Педагогикалық және әлеуметтік - гуманитарлық. Оның бұл қызметі балаға
барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік қалыптасуы мен дамуына жағдай
тудыруға, баланың тұжалық өзекті мәселесін шешуте, оны әлеуметтік өмірге
араластыру және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге бағытталған.
Баланың отбасымен, тәрбиенің басқа да мекемелерімен тығыз байланыс орнату.
Рухани-адамгершілік және рухани эстетикалық мәдениетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1. Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
3. Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен
атқаратын қызметі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата – аналармен
ынтымақтастығы
3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі
талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жоспар
Кіріспе
І. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің рөлі
1.1Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны
2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
3. Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің ролі мен
атқаратын қызметі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы және оның мақсатын анықтауы
ІІ. Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысын
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері
1. Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру жолдары
2. Бастауыш сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата – аналармен
ынтымақтастығы
3. Сынып жетекшісінің оқушыларды танып білуі
4. Сынып жетекшісінің тәрбие жоспары
5. Тәрбие жоспарының үлгісі және тәрбие жоспарына қойылатын негізгі
талаптар
ІІІ. Қорытынды
ІУ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
Қазақстан Республикасы өзінің тәуелсіз мемелекет екендігін бүкіл әлемге
дәлелдеді. Ендігі басты міндет – осы мемлекеттің өркендеп өсуі, халықтың
әлеуметтік, экономикалық өсіп - өркендеуінің түпқазығы – білім мен ғылым
екені даусыз. Еліміздің болашақтағы дамуы, өсіп - өркендеуі, әлемдік
кеңістіктегі орны білімнің бағыт – бағдарына, оның тиімділігіне байланысты
болмақ.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру
стратегиясы – бүкіл ұлттың, елдің барлық атқару органдарының басты идеясына
айналуға тиіс екендігін атап көрсетті Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә. Назарбаев. Бұл білім саласын, соның ішінде білім саласының мамандарын
дайындауға үлкен жауапкершілік жүктейтіні түсінікті.
Қазақстан Республикасы білім беру жүйесінің реформалануы қоғамның
демократиялық бағытта дамуға бет алғанын айқындайды. Осыған орай білімге
деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы
мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді.
Ұлттық экономикамызды дамытудың басты тапсырмасы – білім саласын, адам
ресурсын жандандыру. Білім беру саласына енген оқу – тәрбие мекемелерінің
жаңашыл басқарылуы; білімнің қоғамдағы орны және сол жүйені қаржыландыру
деңгейі; тәрбие мен білім жүйесінің құрылымы; білім беру мазмұны, яғни оқу
жоспарларына және бағдарламаларына енгізілген өзгерістер тәрізді
жаңалықтарды айтуға болады. Білім – қоғамды әлеуметтік мәдени, ғылыми
үрдіспен қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, жоғары құндылық.
Осы ғылым мен білімнің жетістігін паш ететін еліміздің болашағы
жастар десек, жастардың болашағы оларды саналы тәрбиемен, сапалы біліммен
қаруландырып, білімі озық елдердің әлемдік озық үлгісін, өнегесін,
тәжірибесін үйрететін ұстаздар қауымына жүктелген еңбегіне байланысты
болмақ. Осы тұста В.Г.Белинскийдің: Ұстаздың қолында адам өмірінің
келешектегі тұтас тағдыры тұр, - деген сөзі еріксіз еске түседі. Өйткені,
ұстаз – болашақтың тұтқасы, жас ұрпақты тәрбиелеу және терең де жан – жақты
білім беру ісіндігі қоғамның жұрт сенген өкілі. Ол жас ұрпақ бойына
білімді, әдетті, дүниетанымдылықты, өмірге деген өмірлік мақсатын
қалыптастырушы басты тұлға.
Ғылым мен білімнің барлық саласында еңбек ететін болашақ жастардың
алдыңғы қатарлы 50 елдің қатарына енуіне қызмет ету жауапкершілігі тұр.
Оларды ел алдындағы жауапкершілігін толық сезінетін, кез – келген сынаққа
төтеп бере алатын, жан – жақты дамыған, коммуникативті маман болып
қалыптасуына тікелей қызмет ететін – ұстаз.
Қазақстан Республикасынң Білім туралы Заңы мектеп оқушыларының
бойында адамгершілік және салауаттық тұрмыс негіздерін қалыптастыруға,
азаматтықты тәрбиелеуге, шығармашылық қабілетін дамытуға жұмылдырады.
Осы міндеттерді шешудің жауапкершілігі, мектеп оқушыларының тәрбие
ісін бағыттауы және ұйымдастыруы сынып жетекшісіне жүктеледі.
Сынып жетекшісінің біліктілігі балалар әлемін терең түсінуге
негізделген педагогикалық білім екендігі даусыз.
Педагогика көп салалы ғылым. Оның тарихы, әдістемесі бар. Соған сай
оның теориясы қалыптасқан. Теория ұғымы грек тілінде зерттеймін
(исследую) деген түсінікті білдіреді. Ол педагогика саласында тәрбие және
оқытудың мәні, мақсаты, принциптері, мазмұны жайындағы көзқарастардың
жүйесін білдіреді. Бұл жүйе педагогикалық теорияның құрылымын анықтайды.
Теория педагогтары әртүрлә жастағы адамдарды тәрбиелеу және білім
беру процестерінің ерекшеліктері жайында кәсіби білімдермен қаруландырады,
әр түрлі жағдайдағы оқу – тәрбие процестерін жобалауға және оны жүзеге
асыруға, оның нәтижесін бағалауға көмектеседі. Соған сәйкес оқыту, білім
беру және тәрбиелеудің жаңа технологиясы педагогикалық зерттеу
жұмыстарында, зертханаларында пайда болады.
Тәрбие – күрделі әрі ұзақ, процесс. Оған белгілі бір дәрежеде білім,
тәжірбие, шеберлік қажет. Ондай болмаған жағдайда тәрбие саласында белгілі
бір нәтижеге қол жеткізу қиындыққа түседі. Сондықтан да біз тәрбиені
шығармашылық жұмыстарының жемісі деп білеміз. Тәрбие, сонымен бірге
педагогикалық, әрекетте
- мәдени құбылыс;
- педагогикалық ықпал ету;
- балалардың әрекетін ұйымдастыру,
- қарым – қатынас құралы ретінде жан – жақты қарастырылады.
Тәрбие теориясы – тәрбиенің негізгі заңдылықтары, принцптері, ұғымдары
туралы білімдердің жүйесін құрайды. Методика яғни, әдістеме соған
негізделіп оқылады. Методика - ол белгілі бір мақсатқа жетудің немесе
жету үшін қолданылатын түрлі амал – тәсілдердің жиынтығы. Педагогика
ғылымдарындаметодиканың немесе әдістеменің екі түрі бар. Олар оқыту
методикасы және тәрбие методикасы болып бөлінеді.
Тәрбие методикасы немесе әдістемесі – тәрбие процесін оның мақсат –
міндеттеріне сай ұйымдастырудың көптеген амал – тәсілдерінің жиынтығы болып
есептелінеді. Ондағы мақсат тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі
бағыттары мен тиімді амал – тәсілдері және түр пішіндерін анықтап,
белгілеу. Соған сәйкес тәрбиешілерге оны меңгеруде нақтылы көмек көрсету.
Диплом жұмысының мақсаты:
Бастауыш сынып жетекшісінің оқушылармен ұйымдастырылатын тәрбие
жұмыстарының теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу.
Сыныптағы тәрбие жүйесінде сынып жетекшісінің тәрбие жұмысын
жоспарлау барысында әртүрлі мақсаттар белгіленеді: жақын қашықтықта, орта
қашықтықта және алыс қашықтықта болып келеді. Оны анықтауда оқушылар мен
ата – аналар тартады. Мәселе, тек мақсатты қою емес анықтау қажет. Мұндай
жағдайда, а) мақсатты ұсыну және оны негіздеу; ә) оны жүзеге асырудың жолын
қарастыру; б) қол жеткізетін нәтижені алдын – ала бірінші кезекте ескеру
қажет.
Диплом жұмысының объектісі:
Бастауыш сынып жетекшісі және оның атқаратын қызметі.
Зерттеу әдістері:
а) Педагогика – психологиялық талдау, эксперименттік әдіс –
тәсілдері.
ә) Педагогикалық әдістемелік әдебиеттерден тақырыпқа сай
материалдар жинау сұрыптау.
б) Тәжірибелі озат мұғалімдер сабағына қатысу, бақылау, ізденушілік
және зерттеушілік жұмыстары.
Диплом жұмысының практикалық қолданылымы:
Бұл еңбекті мектептің бастауыш сынып мұғалімдері, орта және жоғары
оқу орындарының Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
мамандықтарының мамандары көмекші құрал ретінде қолдануға болады.
Диплом жұмысының құрылымы:
Диплом жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
I - тарау. Мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда бастауыш сынып
жетекшісінің рөлі
1.1. Сынып жетекшісі, оның міндеттері мен жұмысының мазмұны.
Мектеп өмірінде мұғалім - басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды оқытып
қана қоймайды, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір сыныпта
оқушылардьң оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастырушысы әрі ұстазы, ақылшы-кеңесшісі
болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс. Соған
қарамастан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру
қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педагогикалық
әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, бастауыш сынып жетекшісінің
тәрбиелік қызметі қаншалықты қиын болғанымен де, әрине ол балаларға өте
қажет. Себебі, мектеп құрылымындағы ең негізгі буын ол — сынып. Мұнда
оқушылардың таным әрекеті ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік
қатынастары қалыптасады. Балалардың болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі,
олардың демалысына қатысты мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу
дәрежесі, соған сәйкес сыныптың жағымды көңіл-күй жағдайы жүзеге асырылады.
Олай болса, сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие әрекетін ұйымдастыру, тәрбиелік
шаралардың ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол
оқушыларға қатысты мектеп өміріндегі мәсе-лелерді шешуде нақтылы
көмектесуге және оларды тартымды әрі кызық ұйымдастыруға тырысады.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыған сол
сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін, оқушылардың ата-аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттері:
Тәрбиеші-педагог өз назарын тыс қалдырмайтын бірінші объект – тәрбие-лік
және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру. Бұл бастапқы міндет.
Себебі, ұйымдастыру қызметі болмаған жерде тәрбие болмайды, ал сонымен
қатар, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады.
Ұжымды ұйымдастыру және дамыту - сынып жетекшісінің назарындағы екінші
объектісі мен міндеті.
Оқушы тұлғасының қалыптасуына көмектесу, оның қабілеттерінің,
қызығушылығының, бейімділігінің ішкі табиғи күштерінің ашылып, арта түсуіне
жағдай жасау - сынып жетекшісінің тәрбиелік ықпалдарының үшінші міндеті.
Кейбір зерттеулердің пайымдауы бойынша, сынып жетекшілері оқушылар және
олардың ата-аналарымен қарым-қатынастар ұйымдастырғанда төрт түрлі
міндеттер атқарады екен:
Бірінші топ міндеттері. Оларды әлеуметтік міндеттер деуге болады. Бұл
-баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтік байланыстар жүйесіне енгізу,
отбасымен және басқа да тәрбие институттарымен баланың дамуына және оның
даралық қасиеттерін қалыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшін байланыс
орнату.
Екінші топ міндеттерді - диагностикалық - әдептік-этикалық деуге болады.
Сыныппен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру үшін, сынып жетекшісі өз
оқушыларын, олардың ерекшеліктерін, дара қасиеттерін білуі керек.
Үшінші топ міндеттерді адамгершілік міндеттер деп атауға болады. Ол
баланың жақсылық пен жамандықтың белгілерін ажырата алуына бағытталған,
белгілі жағдаяттарда оқушының адамгершілік шешімдер қабылдай алуына
мүмкіндік береді.
Төртінші топ міндеттерді жеке-дара практикалық сипаттағы міндеттер деуге
болады. Оларға оқушылармен жұмыс ұйымдастырудағы тиімді педаго-гикалық
құралдарды таңдап алуды, өз жұмысын жоспарлауды, талдап түзетуді және
падагогикалық рефлексияны жатқызуға болады.
Осы бастапқы міндеттерді ескере отырып, сынып жетекшісінің негізгі
қызметтері айқындалады:
Сынып жетекшісінің ең басты міндетті қызметтері қандай? диагностикалық;
коммуникативтік; тәрбиелік;
жобалаушылық;
ұйымдастырушылық-әрекеттік;
дамытушылық;
әдістемелік;
ынталандырушылық;
бағалаушылық;
қорғаушылық-қамқоршылық;
түзетушілік.
Сынып жетекшісінің негізгі міндетті қызметтері оның жүмысының бағыттарын
анықтауға көмектеседі.
Сынып жетекшісінің міндеті - сан алуан. Сол себепті ол жүргізетін тәрбие
жұмысы өзінің психологиялық мазмүны жағынан өте күрделі әрі көп ізденісті
талап етеді.
Сынып жетекшісі жүмысының негізгі міндеттері қандай? І.Сыныптағы
оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін және олардың жеке басының
ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.
2.Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды
ынтымағы жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру. З.Сыныптағы пән
мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата-аналарының
тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын педагогикалық
талаптардың бірлігін қамтамасыз ету.
4.Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым-қатынасын
қамтамасыз ету.
5.0қушылардың ата-аналарымен үнемі байланыс жасап, отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, насихат жұмыстарын жүргізу.
б.Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрлі бағытта тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру.
7.Тәрбие мен өзін-өзі тэрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету.
Б.Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың бірлігін
қамтамасыз ету.
9. Тәрбиенің негізгі бастауы - ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерімен толығырақ таныс болу үшін
"Сынып жетекшісінің жұмысы туралы" әдістемелік хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жағысымен т.б. көптеген кұжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіді.
Дұрыс тәрбие - балаға өмір бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын
басты тұлға - мектептегі сынып жетекшісі.
Кеңес өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек XIX ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегенмен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналысушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүйек және ауқатты отбасыларында бастапқы кезде
"күтушілер"няньки, кейіннен "гувернанткалар" ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы "Университеттік мекеме Жарғысына" сәйкес
окушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші - ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларьшда) өз окушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, окушыларды тандау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажетігі де баса көрсетілген.
Дегенмен, орта оқу мекемелерінде балалардың тәрбиелеу ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушьшарды қадағалаушыларға да ("надзи-
ратели") жүктелген. Олардың негізгі міңдеттері тәрбиеленушілердің тәртібін
қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не нәрсеге
бейімділігін, мінез-кұлыктарын белгілеу үшін күнделік жүргізу тапсырылды.
Сонымен бірге, олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап оқуын
қадағалауға да міндетті болды.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы "гимназиядағы сынып тәрбиешісі"
Жарғысында ресми түрде бекітілді. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім берумен де айналысты.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды: сабакта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау; мектеп іс-кағаздарын
жүргізу; оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу; сол
сыныпта сабақ жүргізетін оқытушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемлекеттік заңдарды және
оларды орындау-шыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндетті болды. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылды.
Бірақта іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бакылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектелді. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай кызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен окуға
көптеп көңіл бөлінді. Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмысымен
айналысуға уақыттары да аз болды.
ХІХ ғасырдың аяғы XX ғасырдың бастапқы кезеңінде қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көзкарас өзгеріп, оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті - оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді: сабақта тәртіп
орнату; сабакқа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын орындату
т.с.с. ХХғасырдьщ басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын,
әр түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене
қимылы (гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне
басталды.
1913-1914 жылдары сабақтан тыс жүмыстардың жаңа формалары пайда болды:
тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым (спектакль) қою, әдеби-музыкалық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағы да негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезендерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Окушьшармен тэрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктелді. Оларды топ жетекшілері деп атады. Негізгі міндет
коммунистік идеология аясында оқушылардьщ саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Окушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін-өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие жұмысына онша көңіл
бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі окушылар және олардың ата-аналары жайында
мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін-өзі басқару ұйымына басымдылық берілді. Дегенмен де бұл бағытта да оң
нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңызды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы "Жалпы еңбек мектебінің" Жарғысы мен Ережесінің қабылдануы,
мектептердегі оқу-тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіруі, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешілік қызметтерінің міндеттері мен мазмұны,
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісінің қызметі де бекітілді.
1947 жылы сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нактыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспарлау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа "Сынып жетекшісінің Ережесіне" дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде "Сынып жетекшісінің" орнына тек тәрбие
мәселелерімен айналысатын дербес "Сынып тәрбиешісі" деген қызмет пайда
болуда. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі таңдағы әлеуметтік өмірдің барлық
саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және түлғалық
қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бүл қатынастар субъект
ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым қатаң
талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауда оған мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан жаңа
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
сонымен бірге ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық
ұжым арасында қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процеске
ендіру қажеттігі басымдылық танытуда. Олардың негізіне ынтымақ-тастық және
тең құқықтық серіктестікті жатқызу көзделіп отыр.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипаттағы оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. Соның барысында кейбір классикалық түрғыдағы
білім беретін жалпы орта мектептерінің педагогикалық әрекеті өзгеріске
ұшырауда. Соған сәйкес сынып жетекшісі қызметінің мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
-пән мұғалімі, бір мезгілде сынып жетекшісінің қызметін атқарушы;
-сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мүғалімі;
-сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мүғалім;
-сынып тәрбиешісі (кейбір оқу мекемелерінде пайда болған жаңа кызмет).
Осындай жіктеуге қарамастан, сынып жетекшілерінің тәрбиешісінің кызметі,
құқығы мен міндеттері өзгеріссіз калуда. Себебі, мектептің педагогикалык
кызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғни сынып жетекшісінің тәрбие
қызметі де осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланы тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік ортамен өзара тікелей
белсенді әрекеті жағдайында жүзеге асады. Мұндай жағдайда сынып
жетекшісінің қызметі оқушылардьң әлеуметтік өмірде өздерін-өздері тани
білуіне, сынып және мектеп үжымында өз орындарын таба білуіне көмектесе
отыра, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепке, оқушылар мен
мұғалімдерге қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болуда. Дегенмен, сынып
жетекшісі қызметінің маңыздылығы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өзара
байланысты 3 қызметті орындайды: әр бағытта сыныптағы оқушылардың әрекетін
ұйымдастыру, ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сыныпта
туындаған мәселелерді шешуде балаларға көмектеседі.
70—80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші
негізінен баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде көптеген сынып
жетекшілерінің ол жөнінде көзқарастары басқаша. Яғни, тәрбиені баланың ішкі
жан дүниесін дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан барып тәрбие
жұмысының бағыты мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс
жасау мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр бір баланың дене және психикалық дамуын
қамтамасыз етумен байланысты болады. Мұндай жағдайда, бірінші кезекте,
негізінен сыныптың ішкі көңіл күйін көтеруге, онда жағымды психологиялық
жағдай туғызуға, балалардың өзін-өзі басқаруын қалыптас-тырып, дамытуға,
әрбір жеке балажың өзін-өзі танып, қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай
туғызуға, оқушыларды шынайы әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса
көңіл бөлінеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты - мектеп оқушыларын қоғамның
белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының калып-тасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан-жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының мазмұны
мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақсатқа бағыт-талуы тиіс. Атап айтканда
тәрбиенің негізгі салалары: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек және
дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен сыныптың
нақтылы өмір жағдайларына байланысты қарастыру.
1.2. Сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметі
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекелеген оқушыға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның кызметін 3
бағытта қарастыруға болады.
1. Педагогикалық және әлеуметтік - гуманитарлық. Оның бұл кызметі
балаға барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік қалыптасуы мен дамуына
жағдай тудыруға, баланың тұлғалық өзекті мәселесін шешуге, оны элеуметтік
өмірге араластыру және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге
бағытталған. Баланың отбасымен, тәрбиенің баска да мекемелерімен тығыз
байланыс орнату. Рухани-адамгершілік және рухани эстетикалық мэдениетін
қалыптастыру.
Ұйымдастырушылық қызметі. Тәрбие процесін ұйымдастыру. Бала-лардың орынды
талап-тілектерін қолдай отыра, ынтымағы жарасқан, саналы да белсенді әрі
іскер сынып ұжымын қалыптастыру. Олардың танымдық, еңбек, эстетикалық
әрекеттерін жэне демалысы мен еркін қарым-қатынасын ұйымдас-тыру. Сыныптағы
өзін-өзі басқаруды дамыту.
Оқушылардың жалпы әрекетін басқару. Оған: нақтамалық, мақсат қоюшылық
(целеполагания), жоспарлау, болжам жасау немесе жобалау (проектировать),
бақылау және түзету (коррекция) енгізіп отыру қызметін жатқызуға болады.
Нақтамалық қызметі сыныпта оқу-тәрбие процесін нәтижелі ұйымдастыру
үшін, оның жетекшісі оқушылар тәрбиесінің деңгейі мен өзгеру барысын
анықтап отыруды, соған сәйкес оқушылардың тұлғалық және жеке дара
ерекшеліктерін зерттеу және оған талдау жүргізуді; сыныптағы келеңсіз
жағдайдың себебін іздестіріп, анықтап, оны болдырмаудың тәсілдері мен
жолдарын қарастыруды көздейді.
Сынып жетекшісінің атқаратын қызметтері (функциялары) 1. Талдау қызметі
(функциясы):
- Балалар мен жасөспірімдердің дара ерекшеліктерін зерттеу;
Әр оқушының отбасындағы тәрбие жағдайын зерттеп, талдау;
Әр оқушы мен ұжымның тәрбиелік деңгейін талдап, бағалау;
Сынып ұжымының қалыптасуы мен дамуын зерттеп, талдау;
Қоршаған айналаның сынып оқушыларына ықпалын зерттеп, талдау;
Өткізілетін іс-шараның тәрбиелік құндылығын талдау.
2. Болжамдық (прогностикалық):
Тәрбиелік ықпал мен жоспарланған іс-шараның нәтижесін болжау;
Оқушылардың жеке-дара даму деңгейінің нәтижесін болжау;
¥жымның қалыптасу мен даму кезеңдерін болжау;
Мектептің тәрбие жүйесіне сәйкес кіші тәрбие жүйесінің моделін түзу;
Ұжымдағы қалыптасып келе жатқан қарым-қатынастардың салдарын болжау
(оқушылар арасындағы, оқушылар мен оқытушылар арасындағы, оқушылар, ата-
аналар, оқытушылар арасындағы).
3. Ұйымдастыру-үйлестіру:
Әр оқушының даму ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық қатарда
көрсету;
Оқушыларға оку әрекетінде көмек көрсету;
Жас ерекшеліктеріне және сынып өмірінің талабына сәйкес оқушылардың эртүрлі
қоғамдық пайдалы эрекетін үйымдастыруда жэне жоспарлауда көмек пен
ынтымақтастық;
өзін-өзі басқару үйымдарымен байланыс жэне көмек, сынып үжымының өзін-өзі
басқару үйымдарын дамыту, оларға шешім қабылдауға жауапкершілікпен қарауды
үйрету;
Әрбір оқушыға және үжымға жеке-дара ықпал жасау;
Оқушыларға үйірмелер, клубтар, секциялар, бірлестіктер арқылы қасымша білім
алуға көмектесу;
Оқушылар өзін-өзі тәрбиелеуге жағдай жасау, мектеп психологымен бірігіп
оқушыларға психологиялық білім беру;
Оқушылардың отбасыларымен байланыс үйымдастыру, ата-аналар жиналысын
өткізу, ата-аналарға кеңес беру, ата-аналарды мектепке көмек беруге тарту,
оқушылардың денсаулығы мен өміріне байланысты төтенше жағдайларда ата-
аналармен жедел түрде байланысу;
- Өз сыныбы оқушыларының үлгеріміне байланысты кіші педагогикалық
кеңестер жүмысына қатысу;
- Мектептен тыс мекемелермен байланыс жэне көмек;
Кэсіби багдар беру, болашақ мамандығын таңдауға саналы көзқарастар
қалыптастыру;
Ата-аналардың, мүғалімдердің оқушылардың шығармашылық, жаңашылдық
эрекеттерін қолдау, сынып мүғалімдерінің психолог жэне басқа да әлеуметтік
педагогтардың тэрбиелік үмтылыстарын қолдау;
Сабақтан тыс өткізілетін іс-шаралар барысында оқушылардың қауіпсіздігі,
денсаулыгы жэне өмірі үшін жауапкершілік;
Оқушылардың тамақтануына, сынып, мектеп бойынша кезекшілікке, жазгы еңбек
практикасы мен сыныпты жаңа оқу жылына дайындауға жауаптылық;
Қажетті іс-қағаздарды жүргізу (журнал, сабаққа қатысуын қадағалау,
оқушылардың күнделіктерін тексеру, жеке іс-қағаздары, психологиялық-
педагогикалық картасы, сынып жетекшісінің жүмыс жаспары);
Сыныптан тыс тэрбие жүмысын үйымдастыруға мүмкіндік беретін қолайлы
методологиялық жағдай жасауға үлес қосу.
4. Коммуникативтік:
- Оқушылар арасында өзара қарым-қатынас қалыптастыру, үжымға үйретуге
көмектесу, қатарларының арасында өзін қанағаттандыратын статусқа ие болуға
көмектесу;
- Оқушы - оқушы, оқушы - ата-ана, ата-ана - оқушы арасындағы өзара
қолайлы байланыс орнату;
- Оқушылардың қоршаған ортамен қолайлы қатынас орнатуы;
- ¥жымды эр оқушыға қолайлы психологиялық ахуал орнатуға үлес қосу.
Сынып жетекшісі осындай жүмыстарды атқару барысында, біріншіден,
өзінің педагогикалык эрекетінің нэтижесін көре алады. Екіншіден, нақтама,
яғни зерттеу жүмысының нэтижесін пайдалануда, оны баланың жеке түлгасын
қалыптастыру және дамыту қүралына айналдыру мүмкіндігі туындайды. Бүл
процесс оқушылардың жас ерекшелігі жэне сынып үжымының қалыптасу дэрежесіне
байланысты жүзеге асады.
Тэрбие жүмысының мақсаты баланың жеке түлғасының даму процесін басқару
міндеттерін анықтайды. Сондықтан, сынып жетекшісінің мақсат қоюшылық
қызметі тэрбие жүмысын жоспарлауда көрініс табады.
Жоспарлау — бүл сынып жетекшісінің педагогикалық жэне сынып үжымының
оқу-тәрбие процесіндегі эрекеттерін нэтижелі үйымдастырудағы маңызды буын.
Жоспардың қызметі — педагогиқалық ықпалды жүйеге келтіру, педагогикалық
талаптарды орындауды қамтамасыз ету, ондағы белгіленген тэрбие шараларының
бірізділігі мен басқару тиімділігін камтамасыз етуді көздейді. Жоспарлау
-мақсатқа жетудің бірден-бір негізгі жолы.
Түлғаны тэрбиелеуде оның ертеңгі қуаныш күнін, болашағын болжау, оны
жобалаудың да маңызы ерекше. А. С. Макаренко адамдағы жақсы қасиет эр кезде
оны жобалау аркылы келетіндігіне үнемі назар аударған. Сол секілді В. А.
Сухомлинский де тэрбиені ғылыми түрғыда алдын ала болжамдау, онда ол
қарапайым көрініске: тэрбиеші - сауатсыз күтушіге, педагогика — балгерлікке
айналар еді — дейді. Сондықтан, тэрбие процесінің нәтижесін алдын - ала
жобалау, болжау сынып жетекшісі кызметінің маңызды бір буыны болады. Онсыз
тәрбиедегі, біріншіден мақсаттылықтың, екіншіден, тэрбие процесінің өзі де
болмаған болар еді.
Бастауыш сынып жетекшісінің окушылардың оқу жэне тэрбие процесіне
бакылау жүргізіп жэне оны түзетіп отыруы — бүл оның нэтижесін, сапасын
қадағалауға мүмкіндік беріп, оны үнемі жетілдіріп отыруды қамтамасыз етеді
Бакылаудың нэтижесіне талдау жасау барысында сынып жетекшісі қажет болған
жағдайда балалар үжымы немесе жекелеген оқушылардың эрекеттеріне түзету
енгізуді жүзеге асырады. Дегенмен де, сынып жетекшісінің оқу-тэрбие
процесін бақылауы жэне түзетіп отыру қызметі тек оқушылармен жэне пэн
мүғалімдерімен бірлескен жүмыстары барысында ғана іске асады.
Сынып жетекшісінің жүмыс бағыттары:
Оқушының жеке дамуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің ашылуына
оптималды жағдай жасау.
2. Оқушының ынтасын, қабілетін зерттеу, (кэсіби) бағдар беру.
Оқушыларды қоғамдық-кұнды қатынастарға жетелейтін әрекетін барлық түрлерін
(жеке-дара, топтық, үжымдық) ұйымдастыру.
Оқушылардың еркіндіктері мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау.
Әр оқушыны әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін сынып ұжымын тәрбиелік орта
ретінде қалыптастыру.
Барлық тәрбиелік күштердің өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын
ұйымдастыру.
7. Сыныпта оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру.
Сынып оқушыларын және жалпы мектеп ұжымының тәрбиелік іс-шараларына тарту
және басқа ұжымдармен байланыс орнату.
9. Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайларын зерттеу.
Оқушылардың дамуындағы және мінез-қүлықтарындағы ауытқуларды байқау, оларды
психологиялық және педагогикалық түрғыдан түзету, күрделі жағдайларда
басшыларды құлақтандыру.
Өмірде кездесетін күрделі проблемаларды шешуде оқушыларға көмек көрсету.
12. Оқушылардың әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғау.
Тәрбие жұмысының нәтижелілігін көрсететін іс-қағаздар жүргізу (оқушылардың
жеке құжаттары, сынып журналы, оқушылардың күнделігі)..
Мектептің тәрбие жүмысына ұстаздарды, ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы
мамандарды тарту.
Үнемі тәрбие теориясына, практикасына, педагогика және психология
мәселелеріне байланысты өзінің мамандығын жетілдіру.
Өз іскерлігі мен жауапкершілігін дәлелдей отырып, балалармен жылы қарым-
қатынас орната алуы керек.
17. Тәрбиелік мақсаттарды көре білуі және қоя білуі.
Бастауыш сынып жетекшісі қызметінің негізгі бөлімдері
Бастауыш сынып жетекшісінің тәрбиешілік қызметі күрделі және сан қырлы.
Ол оқушылар ұжымымен, сыныбының мүғалімдерімен, ата-аналармен және
жұртшылықпен сар алуан тәрбие жұмыстарын жүргізеді. Оның тәрбиешілік
қызметінің міндеттері тәрбиенің жалпы міндеттерімен және сынып өмірінің
нақты жағдайымен айқындалады. Ол оқушылардың жан-жақты дамуы туралы, оларды
еңбек сүйгіштікке, ұжымға тәрбиелеу туралы, үлгерімін арттыру және тәртібін
нығайту жөнінде, еңбекке даярлау жайында қамқорлық жасайды.
¥жым дамуының түрлі кезеңдерінде сынып жетекшісі тәрбиенің нақты
міндеттерін алға қояды және оқушылар ұжымына сүйене отырып, сыныппен және
жеке оқушылармен сан алуан тәрбие жұмыстарын жүргізеді.Бүл міндеттерді
айқындағанда ол оқушылардың жас ерекшеліктерін, білім дәрежесін, сыныптағы
үлгерім, тәртіп жағдайын, еңбек сүйгіштік, ұжымдық, қоғамдық борыш сезімі
сияқты қасиеттердің жай-күйін ескереді.
Бастауыш сынып жетекшілерінің тәрбие жұмыстарының нақты міндеттері
мектеп өндірістік ортаға да байланысты. Мәселен ауылдық мектептерінде
оқушылардың ауыл шаруашылығы еңбегіне деген ынтасы мен сүйіспеншілігін
тәрбиелеуде, оларды ауыл шаруашылығы мамандығы дүниесіне енгізуде, олардың
алдына ауыл шаруашылығын техникалық қайта жарақтандыру перспективасын
ашуда, техникалық шығарма мен тәжірибеге талғамын дамытуда болып отыр.
Бастауыш сынып жетекшісінің қызметі ол белгілі жүйемен жүзеге асырылған
жағдайла ғана өзінің мақсатына жетеді және ең жақсы нәтижелерге ие болады.
Сынып жетекшісі жұмысының жүйесі –тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерінен
туындайтын өзара байланысты тәрбие шараларының жиынтығы. Ол оқушылардың
шамаларына лайық тәрбие материалдарын ойластырып іріктеуді және ықпал
етудің неғүрлым тиімді құралдары мен әдістерін шебер пайдалануды көздейді.
Сынып жетекшісі қызметінің негізгі бөлімдерін қарастырайық. Бұл өзі түтас
алғанда оның тәрбие жұмыстарының жүйесін құрайды.
1.3 Сыныптағы тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісінің
ролі мен атқаратын қызметі
Мектеп өмірінде мұғалім – басты тұлға. Мектеп мұғалімі балаларды
оқытып қана қоймайды, сонымен бірге оларды тәрбиелейді. Ол белгілі бір
сыныпта оқушылардың оқу – тәрбие жұмысын ұйымдастырушы әрі ұстазы, ақылшы –
кеңесші болып саналады. Сондықтан да ол қиын да әрі жауапты міндетті іс.
Соған қарамасатан мұғалімдердің кейбіреуі бұл міндетті өздерінің білім беру
қызметіне қосымша іс ретінде қараса, ал басқалары оны негізгі педагогикалық
әрекеті ретінде қарастырады. Дегенмен, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметі
қаншалықты қиын болғанмен де, әрине ол балаларға өте қажет. Себебі, мектеп
құрылымындағы ең негізгі буын ол – сынып. Мұнда оқушылардың таным әрекеті
ұйымдастырылып, олардың өзара әлеуметтік қатнастары қалыптасады. Балалардың
болашақ әлеуметтік жағдайға бейімделуі, олардың демалысына қатысты
мәселелері, алғашқы ұжым болып қалыптасу дәрежесі, соған сәйкес сыныптың
жағымды көңіл – күй жағдайы жүзеге асырылады. Олай болса, сыныпта
оқушылардың оқу – тәрбие әрекетінің ұйымдастыруы, тәрбиелік шаралардың
ықпалын үйлестіру тек сынып жетекшілеріне жүктеледі. Ол оқушыларға қатысты
мектеп өміріндегі мәселелерді шешуде нақтылы көмектесуге және оларды
тартымды әрі қызық ұйымдатыруға тырысады.
Ол өзіне қатысты сыныпта оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып, осыдан
сол сыныпта дәріс беретін пән мұғалімдерін оқушылардың ата – аналарын және
жұртшылықтың бала тәрбиесіндегі ықпалын біріктіріп, балаға деген талаптарын
ортақтастырып отырады.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты – мектеп оқушыларын
қоғамның белсенді және саналы азаматы етіп тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.
Сыныптағы әрбір жеке тұлғаның ғылыми дүние танымының қалыптасуын,
адамгершілік қасиеттерін, еңбекке деген сүйіспеншілігін қамтамасыз етіп,
жан – жақты жарасымды дамуына жағдай туғызу. Сондықтан оның жұмысының
мазмұны мен тәрбиелік шараларының бәрі осы мақстақа бағытталуы тиіс. Атап
айтқанда тәрбиенң негізгі салалары: ақыл – ой, адамгершілік, эстетикалық,
еңбек және дене тәрбиесіне, елжандылық т.б. тәрбие міндеттерін мектеп пен
сыныптың нақтылы өмір жағдайларына байланысты қарастыру.
Сынып жетекшісінің міндеті – сан алуан. Сол себепті ол жүргізетін
тәрбие жұмысы; өзінің психологиялық мазмұны жағынан өте күрделі әрі көп
ізденісті талап етеді.
Сынып жетекшісі жұмысының негізгі міндеттері қандай?
1. Сыныптағы оқушылардың талап – тілектері мен мүдделерін және олардың
жеке басының ерекшеліктерін жан – жақты зерттеп білу;
2. Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап, оларды ынтымағы
жарасқан, белсенді, саналы ұжымға ұйымдастыру;
3. Сынып пән мұғалімдері мен мектеп әкімшілігінің және оқушылардың ата –
аналарының тәрбиелік ықпалын үйлестіру, оқушыларға қоятын
педагогикалық талаптардың бірлігін қамтамасыз ету;
4. Тәрбие үрдісінде мектептің, отбасы мен жұртшылықтың тығыз қарым –
қатынасын қамтамасыз ету;
5. Оқушылардың ата – аналарымен үнемі байланыс жасап отбасындағы бала
тәрбиесіне байланысты педагогикалық оқу, наихат жұмыстарын жүргізу;
6. Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс түрі бағытта тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру;
7. Тәрбие мен өзін - өзі тәрбиелеудің бірлігін қамтамасыз ету;
8. Тәрбие қызметінің тұтастығын, жүйелігін, тәрбиелік шаралардың
бірлігін қамтамасыз ету;
9. Тәрбиенің негізгі бастауы – ұлттық тәлім – тәрбиені сынып жетекшісі
қызметінің маңызды бір саласы ретінде қарастыру т.б.
Сынып жетекшісінің негізгі міндеттерінен толығырақ таныс болу үшін
Класс жетекшісінің жұмысы туралы методикалық хатпен, жалпы білім беретін
орта мектептердің Жарғысымен т.б. көптеген құжаттармен таныс болу қажет.
Олардың тізімі әдебиеттер бөлімінде көрсетіледі. Дұрыс тәрбие – балаға өмір
бойы азық. Сол дұрыс тәрбиені ұйымдастыратын басты тұлға – мекетптегі сынып
жетекшісі.
Кеңес өкіметі орнағанға дейін патшалық Ресейдегі оқу мекемелерінде
арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар болмады. Ол тек ХІХ ғасырдың 70
жылдары ғана пайда болды.
Дегенмен, тәрбие мәселесімен кәсіби айналысушы адамдар ертерек пайда
болды. Олар ақсүек және ауқатты отбасыларында бастапқы кезде күтушілер
няньки, кейіннен гувернанткалар ретінде қызмет етті. Ал оқу
мекемелерінде, 1804 жылғы Универсиеттік мекеме Жарғысына сәйкес
оқушыларды тәрбиелеу ісі үйретуші – ұстаздарға (ерлер гимназияларында),
ханымдарға (әйелдер гимназияларында) өз оқушыларын бақылап, олардың
тәртібіне жауап беру міндеті жүктелген.
1828 жылғы гимназия және училище туралы Жарғыда, оқушыларды таңдау
мақсатында олардың жеке басын танып білу қажетілігі де басым көрсетілген.
Дегенмен, орта мекемелерінде балалардың тәрбиелеу ісін ұйымдастыру
мәселесі оқытушылармен қатар, оқушыларды қадағалаушыларға да
(надзиратели) жүктелген. Олардың негізгі міндеттері тәрбиеленушілердің
тәртібін қатаң бақылау; оқушылардың жетістіктерін, теріс қылықтарын, не
нәрсе бейімділігін, мінез – құлықтарын белгілеу үшін күнделік жүргізу
тапсырылады. Сонымен бірге олар тәрбиеленушілердің қолы бос уақытында кітап
оқумен қадағалауға да міндетті болды.
Сынып тәрбиешісі қызметі 1871 жылғы гимназиядағы сынып тәрбиешісі
Жарғысында ресми түрде бекітіледі. Соған сәйкес сынып тәрбиешілері
мұғалімдер есебінен тағайындалып, олар білім берумен де айналысады.
Сынып тәрбиешілерінің міндеттерінің ауқымы кең болды, сабақта тәртіпті
сақтауға ықпал ету, сабаққа қатысуды қадағалау; мектеп іс – қағаздарын
жүргізу; оқушылардың дамуын, таным қабілеттерін бақылап зерттеу; сол
сыныпқа сабақ жүргізетін оқытушылармен ай сайын мәжіліс өткізу. Сонымен
қатар сынып тәрбиешілері тәрбиеленушілердің мемлекеттік заңдары және
оларды орындаушыларды сыйлауға, Отанға және мемлекетке берілгендік
сезімдерін тәрбиелеуге міндеттіболды. Мұнда діни сезімге көптеп көңіл
аударылады.
Бірақта, іс жүзінде сынып жетекшілерінің әрекеті тек тәрбиеленушілерді
бақылау және тәртіпті сақтаумен ғана шектеледі. Себебі, оқу мекемелеріндегі
мұндай қызметтің мәртебесі онша жоғары болмады. Әрі онда негізінен оқуға
көптеп көңіл бөлінеді.
Сондықтан, сынып тәрбиешілерінің тәрбие жұмыспен айналысуға уақыттары
да аз болды.
ХІХ ғасырдың аяғы ХХ ғасырдың бастапқы кезінде қоғамдағы кейбір
өзгерістерге сай баланың жеке тұлғасына деген көзқарас өзгеріп, оның
қажеттілігі мен қызығушылығына көңіл бөле бастады. Дегенмен де сынып
тәрбиешілерінің қызметі 1871 жылғы Жарғыға сәйкес өзгеріссіз қалды. Олардың
маңызды міндеті – оқу процесін ұйымдастыру болып есептелді сабақта тәртіп
орнату; сабаққа қатысуы; қосымша сабақ ұйымдастыру; үй тапсырмасын орындату
т.с.с.
ХХ ғасырдың басында оқушылардың сабақтан тыс жұмыстарын, демалысын, әр
түрлі пәндер бойынша қосымша сабақтарын және әдеби кештер мен дене қимылы
(гимнастика) үйірмесін ұйымдастыруға мақсатты түрде көңіл бөліне басталды.
1913 -1914 жылдары сабақтан тыс жұмыстардың жана формалары пайда болды:
Тілдік, сурет салу, музыка, балшықпен жабыстыру ісімен шұғылданатын
үйірмелер; қойылым (спектакль) қою, әдеби – музыклық, би кештерін, көрме
жұмыстарын ұйымдастыру; саяхатқа бару. Осындай жұмыстарды атқару барысында
сынып тәрбиешілері тағыда негізгі ұйымдастырушы және оларға қатысушы бола
алмады. Олардың міндеті бақылаудан аспады.
Кеңес дәуірінің алғашқы кезеңдерінде де сынып жетекшісі деген қызмет
болмады. Оқушылармен тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру мұғалімдердің бәріне
бірдей жүктеледі. Оларды топ жетекшілері деп атады. Негізгі міндет
коммунистік идеология аясында оқушылардың саяси тәрбиесіне көптеп көңіл
бөлу. Оқушылардың бастауыш ұжымдарында жалпы мектептік өзін өзі басқаруды
ұйымдастыруды мақсат етіп қойды. Іс жүзінде тәрбие жұмысына онша көңіл
бөлінбеді. Мұғалімдердің қызметі оқушылар және олардың ата – аналары
жайында мәліметтер жинастыру, сабаққа қатысуын қадағалау т.с.с. болды.
1928 жылы сынып тәрбиешісі қызметі ресми түрде жойылып, оқушылардың
өзін - өзі басқару ұйымына басымдылық беріледі. Дегенмен де бұл бағытта да
оң нәтижеге қол жеткізу мүмкін болмады.
1930 жылдары отандық мектепте өте маңызды өзгеріс болды: оқу процесіне
сыныптық сабақ жүйесін енгізу, оқушылардың жеке-дара білімдерін жүйелі
түрде есепке алу, тұрақты оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жасау т.б.
Осыған байланысты топ жетекшілерінің де жағдайы өзгерді.
1934 жылы "Жалпы еңбек мектебінің" Жарғысы мен Ережесінің қабыддануы,
мектептердегі оқу-тәрбие процесін топтан оқыту тәртібіне көшіруі, сыныптық-
сабақ жүйесіне өтуге байланысты, топ жетекшісі, сынып жетекшісі деп
өзгертіліп, олардың тәрбиешіл қызметтерінің міндеттері мен мазмұны,
формалары мен әдістері жаңа сипатқа ие болды. Соған сәйкес сынып жетекшісі
туралы Ережені 1934 жылы 28 маусым күні РСФСР Халық ағарту Комиссариаты
бекітті. Осы Ережемен бірге сынып жетекшісшің кызметі де бекітілді
1947 жыла сынып жетекшісі туралы жаңа Ереже қабылданды. Онда сынып
жетекшілерін тағайындаудың жаңа тәртібі белгіленіп, олардың қызметі
нақтыланды. Сонымен бірге тәрбие жұмысын жоспардау және есеп беру формалары
туралы нұсқау берілді. Бастауыш сынып ұжымын ұйымдастыру және оны
қалыптастыруға, ондағы тәрбие жұмысының негізі оқушылардың идеялық-саяси
тәрбиесіне аса мән берілді. Пионер және комсомол ұйымдарымен жұмыс істеу,
оқушылардың "Оқушылар ережені" үйренуі міндеттелді.
Осыдан 1971 жылғы жаңа "Сынып жетекшісінің Ережесіне" дейінгі мерзімде
сынып жетекшілерінің міндеттерінде айрықша өзгеріс болмады.
Соңғы жылдары кейбір мектептерде "Сынып жетекшісінің" орнына тек тәрбие
мәселелерімен айналысатын дербес "Сынып тәрбиешісі" деген қызмет пайда
болуда. Оның себебі, біріншіден, бүгінгі тандағы әлеуметгік өмірдің барлық
саласындағы маңызды өзгерістердің ықпалы. Олар қоғамдық және тұлғалық
қатынастарға кең көлемде ықпал етуде. Бір жағдайда, бұл қатынастар субъект
ретінде бәсекеге төтеп бере алатын барлық оған қатысушыларға тым қатаң
талап қойса, екінші жағдайда, адамның қоғамдағы өз тағдырын өзі еркін
шешуге, әлеуметтік мәселелердің тәсілдерін таңдауда оған мүмкіндік береді.
Мұндай көзқарас мектептегі педагогикалық процеске қатысушылардан жаңа
ізденімпаздықты талап етеді. Соған орай тек білім беру саласында ғана емес,
сонымен бірге ұстаздар мен оқушылар, мектеп әкімшілігі мен педагогикалық
ұжым арасында қызықты жобаларды қарастыру, оларды педагогикалық процеске
өндіру қажеттігі басымдылық танытуда.
Олардың негізіне ынтымақтастық және тең құқықтық серіктестікті жатқызу
көзделіп отыр.
Екіншіден, білім беру жүйесінде жаңа сипаттағы оқу орындарының пайда
болуы: гимназия, лицей т.с.с. Соның барысында кейбір классикалық тұрғыдағы
білім беретін жалпы орта мектептерінің педагогикалық әрекеті өзгеріске
ұшырауда. Соған сәйкес сынып жетекшісі қызметінің мазмұны мен сипаты да
өзгеруде:
* пән мұғалімі, бір мезіілде сынып жетекшісінің қызметін атқарушы;
* сынып жетекшісі, аз мөлшерде оқу жүктемесі бар пән мұғалімі;
* сынып жетекшісі, тек тәрбие жұмысымен айналысатын мұғалім;
- сынып тәрбиешісі (кейбір оқу мекемелерінде пайда болған жаңа қызмет).
Осындай жіктеуте қарамастан, сынып жетекшілерінің, тәрбиешісінің қызметі,
құқығы мен міндеттері өзгеріссіз қалуда. Себебі, мектептің педагогикалық
қызметі оның Жарғысы бойынша әрекет етеді, яғни сынып жетекшісінің тәрбие
қызметі де осы құжатқа негізделген.
Дегенмен, баланы тәрбиелеу ісі оның әлеуметтік ортамен өзара тікелей
белсенді әрекеті жағдайында жүзеге асады. Мұндай жағдайда сынып
жетекшісінің қызметі оқушылардың әлеуметтік өмірде өздерін-өздері тани
білуіне, сынып және мектеп ұжымында өз орындарын таба білуіне көмектесе
отыра, олардың дамуына қолайлы жағдай туғызу.
Бүгінде қоғамды реформалау жағдайында мектепке, оқушылар мен мұғалімдерге
қойылатын талаптар да жаңа сипатқа ие болуда. Дегенмен, сынып жетекшісі
қызметінің маңыздылы жойылған жоқ. Ол жаңа жағдайға сай өзара байланысты 3
қызметті орындайды: әр бағытын сыныптағы оқушылардың әрекетін ұйымдастыру,
ондағы әрбір тұлғаның дамуына қамқорлық жасау, сыныпта туындаған
мәселелерді шенгуде балаларға көмектеседі.
70-80 жылдардағы мектептен өзгешелігі, тәрбиенің ықпал ету күші негізінен
баладан тысқары байланыста болғаны. Бүгінде көптеген сынып жетекшілерінің
ол жөнінде көзқарастары басқаша. Яғни, тәрбиені баланың ішкі жан дүниесін
дамытуға жағдай жасау деп түсінеді. Осыдан барып тәрбие жұмысының бағыты
мен жүйесі өзгереді. Мұндай көзқараста баламен жеке жұмыс жасау
мүмкіншілігі күшейеді. Ол әр бір баланың дене және психикалық дамуын
қамтамасыз етумен байланысты болады. Мұндай жағдайда, бірінші кезекте,
негізінен сыныптың ішкі көңіл күйін көтерудің онда жағымды психологиялық
жағдай туғызуға, балалардың өзін-өзі басқаруын қалыптастырып дамытуға,
әрбір жеке баланың өзін-өзі танып, қоршаған ортаға қатысты ашылуына жағдай
туғызуға, оқушыларды шынайы әлеуметтік өмірмен қарым-қатынас жасауға аса
көніл бөлінеді.
Мұғалім, белгілі бір сыныпқа балалар ұжымының жетекшісі ретінде
тағайындалып, жұмысқа кіріскен жағдайда, өзінің қызметін сынып ұжымына әрі
жекелеген оқушыға қатысты жүзеге асырады. Соған сәйкес оның қызметін 3
бағытта қарастыруға болады.
1.Педагогикалық және әлеуметтік - гуманитарлық. Оның бұл қызметі балаға
барлық бағытта көмектесу: оның әлеуметтік қалыптасуы мен дамуына жағдай
тудыруға, баланың тұжалық өзекті мәселесін шешуте, оны әлеуметтік өмірге
араластыру және өз бетінше өмір сүре білуіне көмектесуге бағытталған.
Баланың отбасымен, тәрбиенің басқа да мекемелерімен тығыз байланыс орнату.
Рухани-адамгершілік және рухани эстетикалық мәдениетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz