Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттерін диагностикалау ерекшеліктері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3-4

1 тарау. Оқушының оқу қабілеттерінің дамуы мен құрылымы

1. 1. Оқуға қабілеттіліктің психологиясының теориялық мәселелері . . . 5-8

1. 2. Танымдық қабілеттердің даму ерекшеліктері . . . 9-16

1. 3. Оқушылар қабілеттерінің ерекшеліктері . . . 17-27

1. 4. Оқушылардың оқу әрекетінің қабілеттілігі . . . 28-31

2 тарау. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу қабілеттерін диагностикалық зерттеу

2. 1. Зерттеудің барысы, мақсат-міндеттері, болжамы . . . 32-43

2. 2. Зерттеу әдістерін статистикалық талдау . . . 44-52

Қорытынды . . . 53-55

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 56-59

Қосымша

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда бала қабілеттерін жетілдіруге бағытталған тереңдетіп оқыту сыныптарының лицей, гимназиялардың ашылуы, оқушылар қабілетін психологиялық-педагогикалық диагностикалау мәселесінің өзектілігін көрсетеді. Қазіргі уақытта оқу-ағарту саласында мектептерде тәрбиелеу бағытынан баланың жеке басының дамуына, оның қабілеттерін дамытуға аса көңіл аударылуда. Мұның өзі мектептерді психодиагностикалық методикалармен қамтамасыз етуді қажет етеді. Қабілеттерді психологиялық зерттеуге арналған методикалар көп боғанымен оларды қазіргі оқу бағдарламасына сай жаңа диагностикалық принциптерге лайықты құру керек.

Бұрынғы кеңес үкіметінде психодиагностика әдістерінің дамуы 30-50жылға тоқтап қалғанымен, қазіргі кезде психодиагностикалық әдістерді жасау жаңа сатыға көтерілген. Психодиагностика мәселесін шешу, оның жекелеген құраушылары арасындағы қатынасты қарауды көздейді: мұғалім (диагност), оқушы (оның қабілеттері), тест /1, 2/.

В. В. Кочетков диагностикалық әдістерді екі топқа бөледі: 1. оқудың жемістілігін анықтайтын әдістер (оқушының үлгерімін бағалайтын дәстүрлі әдістер) ; 2. педагогикалық процестің қатысушыларының қабілеттерін диагностикалайтын әдістер (мысалы: ақыл-ой дарындылығының коэффициенті) /2/. Сонымен қатар ол, бұл әдістердің қазіргі талаптарды қанағаттандырмайтынын және оларды қайта құру керектігін айтады.

«Егер бұрындары бастауыш сынып мұғалімдері ең алдымен «балаларды оқуға, жазуға, санауға» үйретуі кере болса, қазіргі кезде бұл жеткіліксіз. Қазіргі бастауыш сынып мұғалімі дәстүрлі мәселелерді шешумен қатар, балаларды оқуға үйретумен бірге, олардың қабілеттерін дамытуға, оқушының жеке басына керек сапаларды қалыптастыруы керек» /3/. Дифференциалды ес психологиясы, есті зерттеуде көптеген әдістерге ие боғанымен, оларды оқу іс-әрекетінде ғылыми-практикалық қолдану өте күрделі мәселе болып табылады.

Зерттеу мақсаты : бастауыш сынып оқушыларының қабілеттерін диагностикалау ерекшеліктері.

Зерттеу міндеттері:

Қабілеттер жайлы теорияларға талдау жасау;
Мнемикалық қабілеттерін операционалды даму деңгейі мен сапалық құрылымын анықтау;
Мнемикалық қабілеттердің функционалды даму деңгейін анықтау.

Зерттеу болжамы: оқушылардың мнемикалық қабілеттерін дамыту, олардың есте сақтау өнімділіктерін арттыра отырып білім сапасын жоғарылатады.

Зерттеу пәні: оқу іс-әрекетіндегі мнемикалық қабілеттер мазмұны мен құрылымының диагностикасы.

Зерттеу объектісі: бастауыш сынып оқушыларының мнемикалық қабілеттері

Зерттеудің теориялық мәні : балалар психологиясының ерекшеліктерін зерттеу және оқу процесінде қабілеттерді зерттеуге байланысты негізгі теорияларды зерттеу негіз болды (В. Д. Шадриков, С. А. Изюмова, Т. В. Зотова, Л. В. Черомошкина) .

Зерттеудің практикалық мәні : оқушының мнемикалық қабілетінің даму деңгейін білу, оның жеке басының дамуы мен жетілуіне белгілі бір қырдан қарауға мүмкіндік береді.

1. 1. Оқуға қабілеттіліктің психологиясының теориялық мәселелері

Адамның даму процесін қабілеттің байланысынсыз ұғыну қиын. Қабілет мәселесі қашанда маңызды орынға ие. Оның маңыздылығын жан-жақты дамыған жеке адамды тәрбиелеуде, маңызды әлеуметтік мәселелер: бейімділігі мен қабілетіне сай мамандықты таңдауда, адам дамуына маңызды еңбек түрін өзгертуде, адамдар арасындағы өзара түсінушілік пен бірлестікке бағытталған қатынастарды жетілдіру мен олардың коммуникативті қабілеттерін дамытудан көруге болады /6/.

Қабілет ұғымын ғылымға алғаш енгізген Платон болды. Платон және оның ізбасарларының қабілет туралы ұғымдары кластық ұғымда болды. Ол: билеуші - философтар, жауынгерлер және жер өңдеушілер мен қолөнершілерден тұратын өздерінің үш бөлікті мемлекеттік иерархиясын көрсетті және осыларды қабілетті түсіндіруге аударды. «Барлық азаматтар тату өмір сүруі үшін оларға барлықтарының бір-біріне бауыр екенін түсіндіру керек, бірақ олар бірдей міндетке түгел қабілетті емес. Себебі, адамдар өз қабілеттері жағынан әр алуан: біреулері - билеу үшін, екіншісі - жорық үшін, ал басқалары - жер мен қолөнер үшін туған» - деп жазды ол /7/. Сөйтіп, Платон адамдарды туғаннан қабілеттерінің тең еместігін, оның әлеуметтік орынға байланыстылығын көрсетті.

Психикалық қабілеттерді эксперименталды зерттеу Ф. Гальтон есімімен байланысты. Х1Х ғ. Аяғына қарай оның зерттеулерінде қабілеттер психологиясының проблематикасы айқындала түсті деуге болады. Нақтырақ айтсақ:

1. қабілеттердің тұқымқуалаушылық детерминациясы, соның ішінде дарындылық және онымен байланысты адам қабілетінің физиологиялық корреляттар мәселесі.

2. қабілеттердің дамуы, нышандар мен әлеуметтік ортаның даму барысындағы өзара әрекет детерминанттары. Осы жерде даму мен оқу қабілеттерінің қатынасы мәселесін көрсете кету керек.

3. адамның психикалық қабілеттерінің құрылымы, олардың басқа психикалық құрылымдарымен байланысты.

4. индивидуалды іс-әрекеттегі қабілеттердің даму мәселесімен тікелей байланыстағы қабілеттердің іс-әрекетпен арақатынасы.

5. қабілеттер диагностикасы /1/.

Бұрынғы кеңестік психологияда қабілеттерді зерттеу мәселесін екі кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңде қабілеттер мәселесін қарастыру ең алдымен С. Л. Рубинштейн құрған сана мен іс-әрекет бірлігі принципінде қарастырылды. Бұл прицнип қабілеттер дамуының әлеуметтік негізделуін көрсетеді. Екінші кезеңде қабілеттердің табиғи табиғаты, олардың нышандарымен, индивидуалды- типологиялық ерекшеліктер мен алғышарттарға байланыстылығы қарастырылды (Э. А. Голубева, Б. М. Теплов т. б. ) . Қабілеттер мәселесінің айырмашылықтарына қарамастан, оларды қабілеттердің көрінуі мен қалыптасуы іс-әрекетте жүреді деген тезис біріктіреді. Бұл тезисті С. Л. Рубинштейн қозғап, Б. М. теплов нақтылаған. Іс-әрекетте қабілеттердің көрінуі мен қалыптасуы туралы тезис маңызды методология бола отырып, іс-әрекет арқылы қабілеттердің объективті зерттеу тәсілдері мен белсенді қалыптасуын байқап, нақтылы зерттеулерге жол ашты.

Ғалымдарды қабілеттердің «мәні», олардың тұқымқуалаушылық факторлар мен адамның өмір тарихына негізделуі, сондай-ақ жалпы және арнайы қабілеттер мәселесі, қабілеттерді өлшеу мәселесі қызықтырды. Жалпы алғанда қабілеттерді зерттеудің көпшілігі кәсіби қабілеттерді зерттеуге арналған.

Қабілеттің іс-әрекетпен байланысын, оның іс-әрекет процесінде жүзеге асып жоғарлайтынын Мясищев былай анықтайды: «Қабілет - бұл жоғарғы нәтижелерге жету мүмкіндігінің үлкен жылдамдығы, жеңілдігі, тереңдігі, бірақ бұл потенциал іс-әрекетте жоғарылап жүзеге асады /8/.

Қабілеттердің нақтылы іс-әрекетсіз пайда боуының мүмкін еместігін Б. М. Теплов баса айтады /7/.

Бірақ та 50-ші жылдардың аяғында, қабілеттер мәселесіне байланысты, өткен өткір пікірталастардың бірінде С. Л. Рубинштейн қабілеттердің іс-әрекеттермен байланысын универсалдандыруға тырысу қабілеттер талдауына айтарлықтай шек қоятынын атап өтті /6/. Қазіргі уақытта қабілеттердің іс-әрекетпен байланысын теріске шығармай-ақ, оны басқа да методологиялық контексте қарау керек. Қабілеттер жеке адамның индивидуалды көрсеткіші болып табылады. Б. М. Теплов оның үш ерекшеліктерін ажыратады:

Қабілет - адамдарды бір-бірінен ажырататын индивидуалды психологиялық ерекшелік;

Қабілетке барлық индивидуалды ерекшеліктердің бәрін емес, оның ішінде бегілі бір іс-әрекеттердің орындалуының сәттілігіне қатыстыларын ғана жатқызуға болады;

«Қабілет» ұғымы адамда қалыптасқан, қалыптасып қойған білім, дағды, іскерлікпен шектелмейді /9/.

Олар үнемі адамның шеберлік деңгейінде, өнері мен біліктілігі деңгейінде көрінеді. Біз көбіне қабілеттердің өзін емес, олардың жүзеге асқанын бағалаймыз. Адамның өзін тарату еркіндігі мен өнердегі еркіндігіне байланысты бұл қабілеттердің жүзеге асуы айтарлықтай өзгеріске ұшырауы мүмкін. Бұл жүзеге асу сыртқы дүниемен детерминацияланған.

Бірақ адам қабілеттері сыртқы дүние талаптарына қарсы да келеді. Бір қарағанда адам осы өмірде сүре отырып, онымен санасуы керек сияқты көрінгенмен, мүмкін қабілеттердің өмірлік бастамасы дәп осы дүние шегінен шығуда болар.

Қабілеттер туралы зерттеу, оның орындалуы қандай да бір тәсілді көздейтін, нормалды іс-әрекеттерге бейімделген қабілеттер ең алдымен іс-әрекет еркіндігі болғанда, сол іс-әрекетті таңдау еркіндігі болғанда, оны жүзеге асыру формаларының еркіндігінде, творчестволық мүмкіндік болғанда ашылады. Бірақ біз жалпы қабілеттерді емес нормалды қабілеттерді қарастырамыз. Нормалды қабілеттер мен өнер қабілеттерін бір-біріне қарсы қою өте дұрыс емес.

Адамның табиғи күші, табиғи қабілеттері көп жағдайларда кішкентай кезінде көрінеді. Ол кезде олар көп нәрседе сана әсерінен, санаға дейінгі, мейірімділік пен ақиқатқа дейінгі бағалау мен таңдаудан еркін болады /10/.

Қабілеттердің дамуы көп қырлы процесс. Қабілеттің әр келесі деңгейге көтерілуі, басқа да психикалық құрылымдарды жаңаша синтездеуі адамның өзінің өмірлік іс-әрекеттерін жүзеге асыру мүмкіндіктерін кеңейтеді.

Қабілеттердің даму негізіне жататын антома-физиологиялық ерекшеліктер, яғни нышандар туа біткен болуы мүмкін, ал қабілеттердің өзі әрқашан даму нәтижесі /9/. Бұл ойды Т. И. Артемова өз жұмысында жеке адам қабілетін, оның өмір сүруінің қозғаушы күші ретінде қарастырады /6/.

«Психикалық процестерді зерттеу (немесе функцияларды) олардың бір-бірімен тығыз байланыста және бір-біріне ауыспалы екенін көрсетеді. Мысалы: қабылдауды қарастырсаң оны естен, ойлаудан, эмоциялардан және т. б. оқшаулауға жағдай жасаудың мүмкін еместігін көреміз. Реалды қабылдау процесіне ес те, ойлау да және т. б. кіреді», деп жазды Б. Ф. Ломов /11/.

В. Д. Шадриков ұсынған танымдық қабілеттер құрылымы, олардың диагностикалық процедурасын да анықтайды. Нақтылы қабілетке сипаттама беру, тек оның басқа қабілеттермен өзара байланысын ескергенде ғана мүмкін. Мұндай диагностиканы практикада жүргізу мүмкін бе? Ол тым күрделі болмай ма? Мұндай процедура қандай болу керек? Деген сұрақтарға, ол эксперименталды тәжірибелерге сүйене отырып, мұндай процедураларды жүргізуге болатынын айтады. Ол үшін алдымен әр танымдық қабілеттерді диагностикалап, сонан кейін алынған нәтижелерді регрессиялы талдау керек. Нәтижесінде бір қабілеттің басқаларымен байланысын бейнелейтін регрессия теңсіздік матрицасы шығады. Диагностикалаудың бұл тәсілі оларды талдаудың жаңа сатысына көтерілуіне мүмкіндік береді. Қабілеттер өз табиғатынан динамикалы. Ол үнемі қозғалыста дамиды.

1. 2. Танымдық қабілеттердің даму ерекшеліктері

Қабілеттердің құрылымдық тұрғысынан қарағанда Б. Г. Ананьевтің психикалық функциялар механизмін комплексті қарастыру туралы идеясы үлкен қызығушылыққа ие. Оның схемасы бойынша құрылымдардың дамуы функционалды, операционалды мотивтер механизмінің дамуы ретінде көрінеді. Функционалды механизмдердің пайда болуының ең ерте кезінде филогенетикалық программаларды жүзеге асырып, операционалды механимздердің пайда болуына қарай қалыптасады. Әр психикалық функцияның өз операционалды механимздері қалыптасады. Функционалды механизмдер мен операционалды механизмдер арасында күрделі өзара әрекеттер бар. Операционалды механизмдердің даму үшін функционалды дамудың белгілі бір деңгейі талап етіледі. Өз кезегінде операционалды механимздердің дамуы функционалды механимздердің жаңа даму фазасына ауыстырады, олардың мүмкіндіктері прогрессивті өседі. Жүйелік деңгейі жоғарлайды.

Б. Г. Ананьев жасаған психикалық функция механизмі концепциясында биологиялық және әлеуметтік негіздерді сәйкестендіру мәселесін шешуге қадамдар жасалған. Функционалды механимздер индивидтің онтогенетикалық эволюциясы мен адамзаттың табиғи ұйымдасуымен детерминацияланған. Операционалды механизмдер сананың субстраты - мидың құрамында емес, олар индивидті тәрбиелеу, оқу, оның жалпы әлеуметтену процесінде игеріліп, нақтылы тарихи сипатқа ие болады. Қабілеттердің дамуы осы және басқа да функцияларды жүзеге асыратын жүйенің дамуы, бұл системогенез жүйесі /18/.

Қабілеттердің қалыптасуы мен дамуы диагностикалық құралдарды жасаудағы негізгі сұрақ. Ес психологиясы тарихқа бай екендігі баршаға мәлім. Егер ес процестерін түсінуге ретроспективті қарар болсақ, онда оның құрылымын әртүрлі көзқарастар тұрғысынан анықтауға жасалған көптеген талпыныстарды көреміз. Абстрактілі - теориялық трактовкадағы есті із ретінде қарастырудан ес психологиясындағы іс-әрекет бағытына дейін есті зерттеудегі шешуші қозғалысты іс-әрекет пен психиканың бірлігі туралы диалектико-материалистік методологияның ортаңғы принципін тарату негізінде жүзеге асты.

20-шы жылдардың аяғында ес процестерін талдаудың жаңа бағыты байқалды (П. Жане, П. п. Блонский, Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьевтің еңбектері) . Есті әлеуметтік-генетикалық талдаған П. Жане боды. «Ес эволюциясы мен уақыт ұғымы» еңбегінде П. Жане адам есінің психологиялық механизмдерін қарастырады. П. Жане бойынша естің жоғарғы формасы «жоққа әлеуметтік реакция» жоқты жеңудегі ерекше әрекет болып табылады /13/.

Қазіргі мінез-құлықта алдыңғы тәжірибенің қатысуы мен пайдаланылуы есті білдіретіндігі туралы ой Л. С. Выготскийге жатады /14/. Бұл көзқарас тұрғысынан ес реакцияны сақтау мен қайта жаңғырту кезінде іс-әрекетті береді. Бұл ойды Л. с. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия эксперименталды дамытты.

А. Н. Леонтьевтің «Ес дамуы». Л. С. Выготскийдің айтуынша «естің дамуы қасиетінен шықты» деген алғашқы зертеу жұмысы еді. Бұл жоғары психикалық функциялардың жанамалылығына арналған алғашқы эксперименталды жұмыс болды. А. Н. Леонтьев «даму параллелограмы» деген атпен белгілі заңдылықта нақтыланған сыртқы құралдардың «айналуы» мен есте сақтау тәсілдері туралы ережелерін жасап шығарды. Бұл заңдылық тура және жанама есте сақтау өнімділігіне де кішкентайдан орта мектепке дейінгі жасқа қарай біртіндеп дивергенция болатын, орта мектеп жасынан ересек сыналушыларға қарай конвергенция көрсеткіштерінің көрінуінен байқалады. А. Н. Леонтьев егер, адамға есте сақтауға көмектесетін «психологиялық процестер мен операциялардың генетикалық ауысуын және ес даму тарихының реалды мазмұнын құрайтынын» қарайтын болсақ, онда екі әртүрлі естердің - логикалық және механикалық естердің барлығы туралы ескі түсінікті бірегей функцияның бірегей процесс дамуы алмастыратындығы ашылады, деп жазды. А. Н. Леонтьевтің ойынша, ес даму процесінің мәні, мінез-құлықтың жоғарғы даму кезеңінде ерекше биологиялық қасиет ретіндегі естің орнына, адамның әлеуметтік өмір сүру жағдайындағы ес орындайтын функцияны атқаратын, яғни есте сақтауды жүзеге асыратын психикалық процестердің күрделі функционалды жүйесінің қалыптасуы болып табылады /15/.

Есті әрекет немесе іс-әрекет ретінде түсіну 20-30-шы жылдардағы ес психологиясының мәнді жетістігі болып табылады. Осыған орай П. И. Зинченко, осы көзқарастардың арқасында тек Г. Эббингауз сияқты есте сақтау нәтижелерін ғана емес, сондай-ақ есте сақтаудың іс-әрекеті мен оның ішкі құрылысын да зерттеу мүмкін болды, деп жазды /14/. Ес тарихи дамушы пәндік іс-әрекет өнімі ретінде қарастырылды, яғни ес зерттеу пәні, ал іс-әрекет оның дамуы мен қызметінің түсіндіруші принципе ртеіндегі мәні бар жаңа методологиялық бағыт қалыптасты.

Ес құрылымына «стимул - құралды» енгізу тек процестің құрылымын толығымен қарастыруға ғана емес, оның құрамын да қайта қарастыруға әкелді. Одан әрі ес мәселесін зерттеуге соңғысы өз әсерін тигізді. П. И. Зинченко, А. А. Смирнов еңбектерінде есте сақтаудың әр түрлері негізінде жатқан процестерді құрылымдық-функционалды талдау мәселесі қойылған. П. И. Зинченко ырықсыз есте сақтау өз дамуында арнайы әрекет сияқты, осы психикалық әрекеттің реалды мазмұнын құрайтын: есте сақтаудың затты, мақсаты, мотиві, құралдарының сипатына қарай әртүрлі формаға ие болады, деп жазды. Есте сақтау құрылымы осы компоненттердің ауысу сипатына қарай өзгереді. Бірақ, есте сақтау сипаты жекеленген компоненттердің өзгеруіне емес, бүкіл есте сақтау құрылымының өзгеруіне байланыстылығын П. И. Зинченко атап көрсетеді /13/.

Сонымен, естің эксперименталды зерттеулерінде екі бағыт: есті із ретінде (Г. Эббингауз және т. б. ) және есті әрекет ретінде зерттеу, айқын көрінетінін айтуға болады, екінші бағытта есте сақтау процесіне қатысты: А. н. Леонтьев, П. И. Зинченко, А. А. Смирнов; еске түсіру процесіне қатысты - Ф. Бартлетт, П. И. Зинченко, А. А. Смирнов эксперименталды таратушылар болса, ал есті әрекет ретінде зерттеу бағдарламасын алғаш Ж. Пиаже ұсынды /13, 14, 16/. Отандық және европалық психологияға күшті әсер еткен ес психологиясы мәселесіне іс-әрекеттік тұрғыдан құрау туралы айтар болсақ, осы бағыт төңірегінде орындалған зерттеулерді талдай отырып, екі мәселенің көрінетінін айтпай кетуге болмайды: ес және іс-әрекет және ес іс-әрекет ретінде. Л. С. Выготскийдің ес «осы сөздің толық мағынасында» іс-әрекетті береді, деген ойы соңынан «ес және іс-әрекет» мәселесін көтерген бірқатар зерттеулерді ерткенімен, бірақ ес - динамикалық құрылымға ие, күрделі функция деп аталды /13/.

Бірқатар авторлар, 60-шы жылдардың басына қарай ес психологиясы мәселесі басқа психикалық процестерді немесе іс-әрекеттер: ойын, оқу, еңбек, спорт түрлерін қарастырумен астасып кетті. Осыған орай, ес қызметінің көптеген заңдылықтары белгілі болды. Ес процесінің ойлау, қабылдау, жеке адамның еріктік, эмоционалды, мотивациялық жағдайларымен байланысына жүргізілген зерттеулерге сүйене отырып, есте сақтауды қалай ұйымдастыруға болады, оқушыларды қандай құралдармен қаруландыру керек, деген сияқты көптеген сұрақтарға жауап беру мүмкін болды.

А. А. Смирнов «есте сақтауда түсінудің рөлі жалпыға белгілі», деп жаза отырып, материалды терең, әрі айқын түсіну құралы ретінде көрінетін есте сақтау мен ойлау процестерінің байланысын көрсетеді /17/. Одан әрі А. А. Смирнов ойлау әрекеті «өзінің әр алуан және күрделі көріністерінде» қайта жаңғыртудың психологиялық ядросын құрайды, деп дәлелдейді. Есте сақтаудың қарқындылығы үшін ойлау белсенділігінің маңызды рөлі П. И. Зинченко, А. н. Шлышкованың жұмыстарында бекітілді /5/. Бұл зерттеулердің логикасы авторларды, ойлау әрекетінің өзін қарастыруға әкелді. Ойлау процестерін зерттеу логикасы Ж. Пиаже мен Б. Инельдерді ес процестерін зерттеуге әкелді. Зерттеушілер көрсеткеніндей, еске түсіру құрылымы субъект меңгеретін қабілет пен естің оперативті бірліктеріне тәуелді. Ж. Пиаже мен Б. Инельдер есті ұйымдастыру ой схемасы деңгейіне қатысты өзгеріп, индивидтің интеллектісімен бірге дамуы керек, деген қорытындыға келді. Қысқа мерзімді есті зерттеуге арналған П. И. Зинченко, Б. М. Величковский, Г. Г. Вучетич еңбектері «қысқа мерзімді есті зерттеуде алынған ақпараттың қайта құрылуы, ақпараттық шешімді даярлауда, мәселелік жағдайдың бейнелік - концептуалды моделін қалыптастыруда мәнді рөл атқаратынын» көрсетті /13/.

Б. Г. Ананьевтің басшылығымен жүргізілген зерттеулерде ес басқа психикалық функциялармен: зейін, ойлаумен және Д. Векслердің тестер жинағымен анықталған жалпы интеллектуалды даму деңгейімен байланысты зерттелінді /5/. Естің басқа психикалық функциялармен байланысында ұзақ мерзімді есте тұту мен ырықты зейін арасында оң байланыстар көп болды.

К. Д. Ушинский, Рибо, П. П. Блонский, А. а. Смирнов, С. Г. Бархатовалар еске түсіру, есте сақтау, жеке адамның ерік-күшінің байланысын көрсетеді. Е. С. Махлах және И. А. Рапорттың ес ерекшеліктері мен жеке адам ерекшеліктері арасындағы нақтылы байланыстарды анықтауға бағытталған зерттеулері, жоғары мектеп оқушыларында ұзақ мерзімді есте сақтаудың дамуы, жеке адамның еріктік сапаларының дамуымен байланысты екенін көрсетті. А. И. Липкина өзін-өзі бағалауы әр түрлі адамдардың мнемикалық іс-әрекеттерін зерттей отырып, жеке адамның өзін-өзі бағалау сипаты мнемикалық есептердің нәтижесін шешуге әсер ететінін көрсетті /5, 13, 16/.

Естің индивидуалды айырмашылықтарын сипаттау үшін /19/ есте сақтаудың нақтылығын, жылдамдығын және беріктігін индивидуалды ерекшелік ретінде анықтап, ғылымға алғаш мнемикалық қабілет ұғымын А. А. Смирнов енгізді /20/.

В. Д. Шадриков берген анықтама бойынша, мнемикалық қабілетті - іс-әрекеттің өзіндік сапалы орындалуының сәттілігінде көрінетін, айқын индивидуалды өлшемге ие, ақпаратты есте тұту, есте сақтау, ұмыту функцияларын атқаратын жүйе қасиеті ретінде анықтауға болады /5/.

Әдебиеттердегі мәліметтерге қарасақ, мнемикалық функциялардың қалыптасуы мектептегі оқу кезінде жүреді. Расында да, мектепке дейінгі кезде ес эмоционалды толғаныстар мен көрнекті образдарға сүйенсе, ал мектеп жылдарында әртүрлі ойлау операцияларын меңгерумен ол айтарлықтай өзгеріске ұшырайды. Б. Г. Ананьев бойынша мнемикалық қабілеттердің дамуы функционалды механимздердің, операционалды механизмдердің, реттеуші механизмдердің дамуының көрінісі. Мнемикалық қабілеттердің жалпы системогенезін былай көрсетуге болады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.