Басқару жүйесіндегі бухгалтерлік есеп

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Басқару жүйесіндегі бухгалтерлік есеп

Оңтайлы басқару мен қаржылық шешімдерді қабылдау үшін өз шығындарыңды және бәрінен бұрын өндірістік шығындар жайлы ақпаратты талдай білу керек. Шығындарды талдау -олардың тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс болу-болмауын айқындауға, жұмыстың сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаларды дұрыс қоюға, шығындарды реттеу мен бақылауға, пайда мен өндірістің пайдалы деңгейін жоспарлауға көмектеседі.

Кейінгі уақытқа дейін талдау мен есеп «қазандық» деп аталатын тәсілмен жүзеге асырылып келді. Біртұтас бухгалтерлік тізілімдеме барлық есепті кезең ішінде қолдану орны мен қандай мақсатқа бағытталуына қарамастан, өндіріске жұмсалған барлық қаражат-құралдар есептелді. Нәтижесінде шығарылған өнімнің ассортименті мен құрылымы ескерілмей нақты шығыстардың жалпы сомасы шығатын «Қазандық» тәсіл шығындарды азайту мүмкіндігін анықтамайтын шығындардың бағыты бойынша өндірістің шығындарын (кезең шығындары және т. б. ), олардың пайда болған орындарын (цехтар, бөлімдер, қызметтер), шығарылатын өнім түрлері бойынша (орындалған жұмыс, көрсетілетін қызмет және т. б. ) бақылауға арналған қажетті мәліметтерді алуға мүмкіндік бермейтін. Оның басты жетіспеушілігі - ақпараттың иесіздігі. Өкінішке орай, көптеген шағын кәсіпорындар осы уақытқа дейін осы тәсілді пайдалануда.

Отандық ұйымдарда бүгінгі уақытқа дейін орталықтандырылған мемлекеттік баға белгілеу жағдайында дұрыс болып шыққан бұйымдар арасындағы қосымша шығындарды бөлу арқылы толық өзіндік құн есебі ғана қолданылды. Меншіктің әр түрлі нысаны ұйымның жекелену, мемлекеттік кәсіпорыңнарды екешелендіру процесінің даму, еркін баға белгілеу мен шығарылатын өнімнің ассортиментін өз бетінше жоспарлау тетіктерін енгізу, нарықтық экономиканың басқа жақтарын дамыту шамасы бойынша бухгалтерлік практиканың жаңа және келешектік бағыттарының бірі - басқару есебіне деген қажеттілік бірте-бірте өсуде.

Қазір кәсіпорындар өндірістік қызметте: өндірістік бағдарламаларды, өндірістік және әлеуметтік даму жоспарларын әзірлеуде, баға саясаты саласында стратегияны белгілеуде заңдық және экономикалық дербестік алған. Осыған байланысты басшылардың басқару шешімдерін қабылдауы үшін жауапкершілігі өскен.

Шаруашылық дербестік - кәсіпорынның ұйымдастыру формасын, қызмет түрін, бизнес бойынша серіктерді, өткізу нарығын, бағаларды белгілеу және т. б.

Қаржылық дербестік оның толық өзін-өзі қаржыландыруынан, қаржылық стратегияны, баға белгілеу саясатын жасаудан тұрады.

Осыған байланысты бухгалтерлік қызметтің жеке саласы ретінде басқару есебін құру қажеттілігі пайда болды.

Бухгалтерлік басқару есебі - шаруашылық және қаржылық іс-әрекетпен шұғылданатын әркімге қажет білім сапасы.

Шаруашылық қатынастардың қандай тобы көрсетілуіне байланысты бухгалтерлік есеп екі құрамдас бөлікке бөлінеді: қаржылық есеп пен басқару есебі. Қаржылық есептің мәліметтері салыстырмалы және кәсіпорынның қаржылық жағдайына, оның төлемге және несиеге қабілеттілігіне, оған инвестиция салудың пайдалылығына әділетті баға беру үшін ішкі пайдаланушыларға, инвесторларға, кредторлары және басқа пайдаланушыларға қажетті ақпарат бөлүге тиіс.

Нарықтық экономика елдерінде бухгалтерлік есептің дамуы көрсетілген екі бағыт бойынша өзінің методологиялық, әдістемелік және ұйымдастырушылық дербестігін алды. Әдетте, батыс оқулықтарында Қазақстан Республикасындағы қалыптасқан есеп жүйесіне толықтыруға болатын қаржылық және басқару есебі арасындағы негізгі айырмашылықтарды сипаттайтын мынадай кесте келтіріледі.

Біздің елімізде бухгалтерлік есеп орталықтандырылған мемлекеттік басқарудың ақпараттық қажеттіліктеріне бағынады. Сондықтан ақпараттық қажеттіліктерді дамытудың табиғи процесі ірі ішкі өндірістік маманданған және еңбек кооперациясының тармақталған жүйесі бар көп деңгейлі құрылымды кәсіпорындардың басқармалары жасанды түрде жоғарыдан тежеді. Нәтижесінде тұтастай ішкі өндірістік басқарма мен оның орталық буыны ішкі марка тұрақты қажеттілікті сезінді және алі де сезінуде. 1937 ж. 1 қаңтардан бастап жүрген кәсіпорыңдардың қаржылық-шаруашылық қызметінің бухгалтер есебі шоттарының бас жоспары мен 2003 ж. 1 қантардан бастап қолданысқа енген. Шоттардың үлгі жоспары өңдірістілік басқаруды есептік-шаруашылық қамтамасыз ету деңгейін күмәнсіз көтеруге тиісті. Жалпы және басқару есебін бөлуді қарастырады. Сонымен қатар, басқару есебінің оқшауланып бөлініп шығуы нарықтық экономика принциптерінің бірі болып табылатын кәсіпорының коммерциялық құпияларын сактауды қамтамасыз етеді.

Сондықтан басқару есебінің мәні мен белгіленген міндетін, оның ұйым есебінің жүйесіндегі орнын, ақпараттық қамтамасыз ету мен жүргізу тәсілдерін қарау керек.

Отандық экономиканың шаруашылық жүргізундің нарықтық жағдайларына көшу бухгалтерлік ақпаратты (кесте) пайдалану талаптарын түбегейлі өзгертті.

Әкімшілік және нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушылар

Экономика түрі: Экономика түрі

Пайдаланушылар: Пайдаланушылар

Экономика түрі: ішкі

Пайдаланушылар: сыртқы

Экономика түрі: Әкімшілік

Пайдаланушылар: Кәсіпорын әкімшілігі

Салықтық органдар, министрліктер, статистика органдары мен басқадай мемлекеттік органдар

Экономика түрі: нарықтық

Пайдаланушылар: Кәсіпорыннның басқару қызметкерлері

Инвесторлар, қызметкерлер, қарыз берушілер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, мемлекет, қоғамдастық

Нарықтық экономика кезінде бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушыларды екі топқа бөлуге болады:

- ұйымды басқаратын ішкі, яғни есепті жүзеге асыратын кәсіпорын құрамындағы пайдаланушылар;

- сыртқы, ұйымды басқаратындар, яғни кәсіпорын құрамына кірмейтін пайдаланушылар.

Ішкі пайдаланушылар - жоспарлау, бақылау және шешім қабылдау кезінде есептік ақпаратты барлық деңгейде қолданатын басқару қызметкерлері; меншік иелері, құрылтайшылары, директорлар кеңесі, менеджерлер, басшылар және бөлімше мамандары болатын әкімшілік.

Ақпаратты сыртқы пайдаланушылар тікелей және жанама қаржылық мүддесі бар басқа жақтағы сыртқоры пайдаланушылар. Олар ұйымның басқару қызметкерлері (басшылығы) дайындалуы мен ұсынылуы үшін жауапкершілік көтеретін, ұйымның қаржылық бухгалтерлік есебінен есептік ақпарат алады.

Тікелей қаржылық мүддесі бар сыртқы пайдаланушыларға мыналар жатады: бар және болуы ықтимал инвестициялар, банктер, жабдықтаушылар, жалдамалы еңбеккерлер және т. б. Қаржылық есептің мәліметтері бойынша олар ұйымның қаржылық келешегі мен төлем қабілеттілігі туралы қорытынды жасайды, мысалы:

Инвесторлар өздерінің күрделі қаржы салымынан экономикалық қайтарымдылық пен тәуекелділікті бағалауы тиіс;
банктерге несиеленген қаражат қайтадан өзіне оралатындығын, несиелер бойынша проценттер мерзімінде төленуі-төленбеуін анықтауға мүмкіндік беретін мәліметтер керек;
жабдықтаушылар және басқа кредиторлар оларға тиістісома уақытыңда төлену-төленбеуін білуі тиіс;
сатып алушылар ұйым қызметі туралы, әсіресе егер олар ұзақ мерзімді негізде байланысты болса, акпарат алуға мүдделі;
жалдамалы жұмысшылар өзінің жұмыс берушісінің жағдайы тұрактылығы мен пайдалылығы туралы, ұйымның оларға әлеуметтік игілік беруі, жұмысқа қамту, зейнетақымен қамтамасыз ету мүмкіндігі жайлы мәліметтер алуы тиіс.

Жанама қаржылық мүдделі сыртқы пайдаланушыларға мыналар жатады: мемлекеттік және муниципиальды мүлікті басқаруға уәкілетті органдар, салықтық және қаржылық органдар, мемлекеттік статистика органдары, аудиторлык ұйымдар мен басқа пайланушылар (қоғамдық ұлымдар, қор биржалары, ғылыми кеңесшілер және т. б. ) -

Мемлекеттік органдар мен олардың ұйымдарын ресурстардың
орналасуы ұйым қызметі қызықтырады. Оларға ақпарат, сонымен
қатар мемлекеттік реттеу салықтар мен салық саясатын белгілеу,
әр қилы статистикалық көрсеткіштер мақсаты үшін керек.

Қоғамдастық ұйым қызметінің тұтастай экономикалық және әлеуметтік ахуалына азаматтардың өміріне (мысалы, ұйым жұмысқа қамтуда ұлғайтып, табиғат қорғау шараларын жүргізіп, аймақтың экономикалық өміріне елеулі үлес қосады) ықпал етуін бағалау үшін ақпарат алуға ынталы.

Басқа сыртқары ақпарат пайдаланушыларға қарағанда, салық және қаржы органдары есептік қана емес, басқа да салық төлеудің дұрыстығын тексеру үшін қажетті ұйымның басқа да есептік ақпаратын алуға құқылы.

Баска сыртқары пайдаланушыларға бухгалтерлік есеп мәліметтері, әдетте ұйымның қаржылық жағдайын бағалау үшін қажет. Олар бұл мәліметтерді тікелей ұйымнан немесе мемлекеттік статистика органдарынан ақы төлеп ала алады.

Нарықтық экономика жағдайында толық шаруашылық және қаржылық дербестік берілген кәсіпорынды басқару процесі едәуір қиындады. Сондықтан, бухгалтерлік есеп жүйесі алдындағы тұрған міндеттер де күрделенді. Әкімшілік жүйенің бухгалтерлік жүйесі бүгінде қазіргі замандағы «ақпараттық» кәсіпорынның талаптарын қанағаттандыра алмаушы еді. Жаңа айтылғандай, бухгалтерлік қызметтің дербес саласы жағдайында қаржылық және басқару делініп бөлінетін басқару есебі сөзсіз болады.

Қаржылық есепте кәсіпорынның нарық субъектісі ретіндегі шаруашылық серіктерімен, банктермен, салық жүйесімен және басқа сыртқы ұйымдарымен шаруашылық қатынастары, яғни кәсіпорын қызметінің нәтижелері туралы ақпаратты сыртқы бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштері болып көрсетіледі, өңделеді және жинақтап қорытылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.