Астықты қайта өңдеуге кеткен шығынның ішкі аудиты мен талдауы

Жоспар
Кіріспе

1. Астықты қайта өңдеуге кеткен шығынның ішкі аудиты мен талдауы.
1.1. Астықты қайта өңдеуге кеткен шығынның әдістемесі.
1.2 Негізгі және жүкқұжат шығындарының аудиті.

Біздің елімізде өткізілген экономиканы басқару реформасы, әртүрлі ұйымды – құқықтық нысанда қызмет ететін кәсіпорындардың бақылау жүйесін өзгертті.
Қазіргі кезеңде өз уақытында және сапалы ішкі өндірістік бақылау жасау құрылтайшылырдың материалдарының және ақша қаражаттарының сақталуына ғана емес, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық пен банкроттық тәуекеліне зор ықпал етеді. Мемлекет кәсіпорындарда жүргізілетін ішкі бақылауларға араласпайды, бұл кәсіпорындардың әрекетшілдігін көрсетеді. Ішкі бақылау меншіктің сақталуды, өндіріс резервтерін анықтауды мен мобилизациялауды, жұмыстың тиімділігі мен сапасын жақсартуды, үнемдеу тәртіптемесін күшейтуді, жоғалтудың, жетіспеушіліктің және ұрлық жасаудың себебі мен шартын орнатуды қамтамасыз етеді. Дұрыс ұйымдастырылған бақылау кәсіпорынның жетіспеушілігін өз уақытында анықтауға ғана емес, сонымен қатар өз уақытында оларды жою шараларын қолдануға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның басшылығы ішкі бақылау жүйесінің тиімді және сенімді болуына жауап беруін ескеру қажет.
Бақылау жүйесін зерттеумен айналысатын мемлекеттік [81,82,83,84] және шетелдік [85,86,87] ғалым-экономистері ішкі аудит жүйесін нақты принциптермен жасалған ішкі басқылаудың жаңа бағыты деп санайды. Л.В.Сотникова ішкі аудитті жалпы кәсіпорынның ішкі бақылау жүйесінің бір бөлігі деп есептейді [88, с.218]. Шетелдік практикада ішкі аудит жүйесі жеткілікті дамығанмен, мемлекеттік кәсіпорындарында, сонымен қатар астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарында ішкі аудитті өткізудің жалпы принциптерімен талданбаған.
Ішкі аудит шетелдік компаниялар үшін корпорациялық басқару жүйесінің ажырамас бөлігі бола отырып, бағалаудың жүйелі және сатылы тәсілдемесінің көмегімен мақсаттарына жетуге және тәуекелді басқару, бақылау және корпоративтік басқару жүйесінің тиімділігін арттыруға арналған. Ішкі аудиттің құрылуы мен шығарылуы тұрақты жүргізіледі. Ішкі аудит стандарттары бойынша кеңесі, стандарттарды шығарар алдында ақыл-кеңестер мен талқылаулар өткізеді. Бұл, жобаларды халақаралық деңгейде жалпылама қарастыруды көздейді. Ішкі аудит жағдайына байланысты мәдениеттік және құқықтық дәстүрлерге сүйене отырып жүргізілуі мүмкін; тағайындалуына, көлеміне, күрделілігі мен құрылымына байланысты кәсіпорынның өз қызметкерлеріне және сыртқы орындаушыларына байланысты болып келеді. Бұл айырмашылықтар осы және басқа жағдайларда ішкі аудитттің практикасына әсер ете алады. Ішкі аудиттің халақаралық кәсіптік стандарттарының қадағалануы, ішкі аудитордың өз міндеттерін орындаудың елеулі алғы шарты болып табылады. АҚШ-ның ішкі аудиторлар институтының берген анықтамасы бойынша, ішкі аудит – бұл, кәсіпорынның жұмысын тексеру мен бағалаудың тәуелсіз қызметі, кәсіпорынның өз қызығушылығында. Ішкі аудиторлар тексеру нәтижесіне қажетті басқа ақпараттарды талдау мен бағалаудың мәліметтерін ұсынады.
Сонымен қатар, осы сұрақты зерттеумен айналысатын ресейлік ғалым-экономистері А.М. Богомолов пен Н.А. Голощапов ішкі аудит (ішкі шаруашылық, фирма ішілік) экономикалық субъектілерінің, оның меншік иелерінің қызығушылығына негізделіп ұйымдастырылған және бухгалтерлік есепті жүргізудің, меншікті қорғаудың және бақылау жүйесінің жүзеге асырылуының сенімінің тиімділігінің бекітілген тәртібін ұстану бойынша ішкі құжаттардың реттелуін жалпы аудиттің құрамдас бөлігі ретінде қарастырады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

3. Астықты қайта өңдеуге кеткен шығынның ішкі аудиты мен талдауы.
3.1. Астықты қайта өңдеуге кеткен шығынның әдістемесі.

Біздің елімізде өткізілген экономиканы басқару реформасы, әртүрлі
ұйымды – құқықтық нысанда қызмет ететін кәсіпорындардың бақылау жүйесін
өзгертті.
Қазіргі кезеңде өз уақытында және сапалы ішкі өндірістік бақылау жасау
құрылтайшылырдың материалдарының және ақша қаражаттарының сақталуына ғана
емес, сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық пен банкроттық
тәуекеліне зор ықпал етеді. Мемлекет кәсіпорындарда жүргізілетін ішкі
бақылауларға араласпайды, бұл кәсіпорындардың әрекетшілдігін көрсетеді.
Ішкі бақылау меншіктің сақталуды, өндіріс резервтерін анықтауды мен
мобилизациялауды, жұмыстың тиімділігі мен сапасын жақсартуды, үнемдеу
тәртіптемесін күшейтуді, жоғалтудың, жетіспеушіліктің және ұрлық жасаудың
себебі мен шартын орнатуды қамтамасыз етеді. Дұрыс ұйымдастырылған бақылау
кәсіпорынның жетіспеушілігін өз уақытында анықтауға ғана емес, сонымен
қатар өз уақытында оларды жою шараларын қолдануға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның басшылығы ішкі бақылау жүйесінің тиімді және сенімді болуына
жауап беруін ескеру қажет.
Бақылау жүйесін зерттеумен айналысатын мемлекеттік [81,82,83,84] және
шетелдік [85,86,87] ғалым-экономистері ішкі аудит жүйесін нақты
принциптермен жасалған ішкі басқылаудың жаңа бағыты деп санайды.
Л.В.Сотникова ішкі аудитті жалпы кәсіпорынның ішкі бақылау жүйесінің бір
бөлігі деп есептейді [88, с.218]. Шетелдік практикада ішкі аудит жүйесі
жеткілікті дамығанмен, мемлекеттік кәсіпорындарында, сонымен қатар астықты
қайта өңдейтін кәсіпорындарында ішкі аудитті өткізудің жалпы принциптерімен
талданбаған.
Ішкі аудит шетелдік компаниялар үшін корпорациялық басқару жүйесінің
ажырамас бөлігі бола отырып, бағалаудың жүйелі және сатылы тәсілдемесінің
көмегімен мақсаттарына жетуге және тәуекелді басқару, бақылау және
корпоративтік басқару жүйесінің тиімділігін арттыруға арналған. Ішкі
аудиттің құрылуы мен шығарылуы тұрақты жүргізіледі. Ішкі аудит стандарттары
бойынша кеңесі, стандарттарды шығарар алдында ақыл-кеңестер мен талқылаулар
өткізеді. Бұл, жобаларды халақаралық деңгейде жалпылама қарастыруды
көздейді. Ішкі аудит жағдайына байланысты мәдениеттік және құқықтық
дәстүрлерге сүйене отырып жүргізілуі мүмкін; тағайындалуына, көлеміне,
күрделілігі мен құрылымына байланысты кәсіпорынның өз қызметкерлеріне және
сыртқы орындаушыларына байланысты болып келеді. Бұл айырмашылықтар осы және
басқа жағдайларда ішкі аудитттің практикасына әсер ете алады. Ішкі аудиттің
халақаралық кәсіптік стандарттарының қадағалануы, ішкі аудитордың өз
міндеттерін орындаудың елеулі алғы шарты болып табылады. АҚШ-ның ішкі
аудиторлар институтының берген анықтамасы бойынша, ішкі аудит – бұл,
кәсіпорынның жұмысын тексеру мен бағалаудың тәуелсіз қызметі, кәсіпорынның
өз қызығушылығында. Ішкі аудиторлар тексеру нәтижесіне қажетті басқа
ақпараттарды талдау мен бағалаудың мәліметтерін ұсынады.
Сонымен қатар, осы сұрақты зерттеумен айналысатын ресейлік ғалым-
экономистері А.М. Богомолов пен Н.А. Голощапов ішкі аудит (ішкі шаруашылық,
фирма ішілік) экономикалық субъектілерінің, оның меншік иелерінің
қызығушылығына негізделіп ұйымдастырылған және бухгалтерлік есепті
жүргізудің, меншікті қорғаудың және бақылау жүйесінің жүзеге асырылуының
сенімінің тиімділігінің бекітілген тәртібін ұстану бойынша ішкі құжаттардың
реттелуін жалпы аудиттің құрамдас бөлігі ретінде қарастырады.
Біз ішкі аудитті кәсіпорын ішінде қызмет ретінде құрылған басқару
бақылауының жүйесі деп санаймыз. Оның негізгі қызметі барлық субъектілердің
барлық ресурстарын бақылау, бақылау құралдарының көмегімен сақтау болып
табылады. Сонымен қатар, оның функцияларына тексеру, бағалау және
бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылау жүйесінің баламалылығы мен тиімділік
моноторингі кіреді.
Ішкі аудиттің функциялары мен тәсілдемесінің жүзеге асырылуын
кәсіпорынның өзі анықтайды, яғни, басшысы мен меншік иесіне тәуелді:
– кәсіпорын қызметінің өзіндік ерекшеліктеріне байланысты;
– кәсіпорын қызметінің қаржылық-экономикалық көрсеткіштерінің көлеміне
байланысты;
– қалыптасқан кәсіпорынды басқару жүйесі;
– ішкі бақылаудың қалпына байланысты іске асырылады.
Ішкі аудиттің қызметі сыртқы аудит процедураларының өткізілуімен
қарастырылатыны белгілі, яғни қызметтерінің анықталған элементтері сыртқы
аудиторлық процедуралардың мінезін, мезгілін, көлемін анықтауда пайдалы
болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде, ішкі аудит пен сыртқы аудиттің ұқсастығын
көрсетеді, өйткені, ішкі және сыртқы аудиттің мақсатқа жету құралдары
ұқсас. Ішкі аудиттің дербес және объективті деңгейіне қарамастан, қаржылық
есептілікте сыртқы аудитордан талап етілетін тәуелсіз деңгейіне жете
алмайды.
Ішкі және сыртқы аудит ұқсас болғанымен, олардың айырмашылықтары бар.
Мақсатына сай, ішкі аудит өте тиімді, яғни ішкі аудитор уақытысында ішкі
құжаттарды тексереді және бухгалтерлік есеп беруді талдауда басшыға теріс
мезеттерден қалыптасқан жетіспреушіліктерді оперативті жоюға мүмкіндік
береді.
Халақаралық практикада ішкі аудит басшылары мен қызметкерлері өз
жұмысында этика кодексі мен профессионалды ішкі аудит стандарттарын
басшылық етеді. Оның мақсаты:
– ішкі аудиттің негізгі практикалық принциптерін орнату;
– ішкі аудитке байланысты қызмет көрсетудің кең спектрінің негізіне
жататындарын концептуалды базаны анықтау;
– ішкі аудит қызметін бағалау негізін қалыптастыру;
– ұйым ішіндегі жүйе мен процесстердің іске асырылуына жәрдемдесу.
Сапалы мінездемелік стандарттары бар. Сапалы мінездемелік
стандарттарында ішкі аудитпен айналысатын ұйымдар мен кәсіпорынның
мінездемесі қарастырылады. Қызмет ету стандарттары ішкі аудиттің
елеулілігін сипаттайды және ішкі аудиттің қызметін бағалдаудың сапалы
критерииін береді. Сапалы мінездемелердің стандарттары мен қызмет ету
стандарттары жалпы ішкі аудиттің қызметіне жатқызылған уақытта,
практикалық қолдану стандарттары аудиторлық тапсырмаларының бөлек түрлеріне
жатқызылады. Сапалы мінездеменің стандарттары мен қызмет ету стандарттары
бірдей нұсқада қалыптасқан. Практикалық қолдану стандарттары әртүрлі
нұсқада қалыптасқан - әрбір аудиторлық қызмет түрлеріне бөлек нұсқа болады.
Практикалық қызметр ету стандарттары аудиторлық кепілдік беру қызметі үшін
және ақыл-кеңес қызметі үшін құрастырылған. (ІІТСІІ). Ішкі аудит жұмысы
басшылар мен субъект меншіктеріне ақпараттық және консультативтік мән
береді; ол шаруашылық субъектілердің қызметін оңтайландыруға көмектеседі.
Ішкі аудиттің кәсіпорын менеджментінің барлық деңгейімен өзара іс-
қимылы басқарудың тәуекуелділік жүйесіне, бақылауына және корпорациялық
бақылауын жетілдіру мақсатында:
– кәсіпорынның алдында тұрған тәуекелдерді өз уақытысында анықталуы
және талдануы;
– қаржылық және басқарушылық ақпараттың толықтығы мен дәлдігі;
– кәсіпорын активтерінің сақталынуы;
– жалпы кәсіпорынның, сонымен қатар бөлек бөлімшілерімен және
функцияларымен орындалған жобалары және алдына қойған мақсаттарына
жетуі;
– ресурстарды тиімді және үнемді қолдану.
Кәсіпорынның құжаттарын тексеру барысында бухгалтерлік есеп берудің дәлдік
нарядын белгілеу кезінде ішкі аудитке келесі функциялар жатқызылады:
– құрылтайшылар мен кәсіпорын меншіктерінің сақталуын тексеру;
– өндірісте бар резервтерді, нормадан тыс қорларды, артық жұмсалу мен
ысырапқорлықты шығаруды, ақша қаражаттары мен материалдық
құндылықтардың үнемдеу режимін күшейтуді анықтау мен мобилизациялау;
– нормативтік актілер мен құрылтайшылардың құжаттарына байланысты
ұйымдық нормалар жүйесінің сәйкестіктерін тексеру;
– субъект қызметінің дәйектілігі мен тиімділігін қамтамасыз ету;
– ұйымның келсім-шартқа отыруы мен оның жүзеге асырылуының бақылауын
тексеру;
– есеп айырысу-төлем тәртібіне, уақытысында бюджетпен және зейнет ақы
қорымен есеп айырысуына бақылау жасау;
– оперативтік, статистикалық және бухгалтерлік есеп дәйектілігін
тексеру;
– өндіріске кеткен шығынның есебін, өткізуден түскен түсім мен шығынның
толықтығын, қаржылық нәтижесінің қалыптасуын тексеру;
– түсім мен экокномикалық ынталандыру қорларының қолданылуының тәртібін
тексеру;
– операцииялардың есепте толық және уақытысында көрсетілуі;
– кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуіне кері әсер ететін факторларды
ескеру және жою;
– ішкі аудиттің біліктілігіне кіретін кәсіпорын жұмысшыларының
сұрақтарына ақыл-кеңес;
– жалпы аудитті, салық инспекцияларын және мемелекет билігіндегі басқа
да органдарды бақылауға дайындау ұйымдары;
– материалдарды тексеру мен өткізу үшін белсенді қатысу;
– кәсіпорындағы әртүрлі төтенше жағдайларды зерттеу қызметінің
ұйымдастырылуы.
Кәсіпорынның ішкі аудитінің тиімділігі көбінесе ұйымның өзіне, яғни
ұйымның ішкі аудитінің бөлімшелеріне байланысты. Оны құрастыру туралы шешім
қабылдай отырып, мақсаттары мен тапсырмаларын, сонымен қатар ішкі аудит
қызметтерін реттеу қажет. Осылайша, "ішкі аудиттің бөлімі туралы ережеде"
қарастырылып отырған бөлім кәсіпорынның бөлінбейтін бөлігі болып
саналатындағы айтылу қажет, ал ішкі аудиторлар талдау мен бағалаудың барлық
процесстерінің тәуелсіздігін сараптай отырып, кәсіпорынның ережелерімен
және ұйымдарымен сәйкес жұмыс істеуі қажет.
Бухгалтерияда және астықты қайта өңдеу кісіпорынның ішкі процестерін
бақылау үшін ішкі аудиттің мамандандырылған бөлімін құру қажет емес, бас
бухгалтердің немесе басқа да лауазымды тұлғалардың көмегімен кәсіпорын
ішіндегі қызметті және ішкі аудиттің комиссияларын тиімдірек болып келеді.
Осындай қызмет фирма ішілік бақылау жүргізу үшін қажет.
Біздің ойымызша, үлкен көлемді штаты бар астықты қайта өңдеу
кәсіпорындарында мамандандырылған бөлім қызметі пайдасыз, ол тек нарықта
тұрақты жағдайы бар үлкен кәсіпорындарға тиімді. Астықты қайта өңдеу
кәсіпорындары ішкі қызмет аудитін ұйымдастырғанда өзіндік ерекшелік пен
құрылымдық басқаруды ескере отырып ұйымдыатыруы қажет. Оның жұмысын
алқалылық, құзыреттілік, дербестік және жауапкершілік принциптеріне
байланысты жүргізілуі қажет.
Аудиторлық тексерудің сапасын жақсарту үшін және максималды нәтиже алу
үшін астықты қайта өңдеу кәсіпорынның өзіндік ерекшелігін ескеріп,
жоспарлылық, кезеңділік және белгілі бір өткізу методикасы қажет.
Астықты қайта өңдеу кәсіпорындардың ішкі аудитін жүргізудің методкасы
төменде көрсетілген кезеңдерде қарастырылады.
1. тексеру және ықпал ету объектісін таңдау. Ішкі аудит кезінде
объектілер меншіктенуші мен шаруашылық объектілердің және оның
басшылығының талап ету ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі болуы
мүмкін. Астықты қайта өңдеу кәсіпорынның объектілері болып өндірістік
қызмет, астықты өңдеу шығынның қалыптасу процесі, астықты қайта өңдеу
шығынның есебін жүргізу табылады.
2. белгілі бір кезеңге ішкі аудитті өткізу жоспарын дайындау мен бекіту.
Жоспарды дайындау кезінде аудиттің жалпы жоспары (жұмыстың
стратегиялық жоспары) мен ішкі аудиттің бастапқы жоспары әзірленеді.
Ішкі аудиторлар әр аудиторлық тапсырмаға кіретін мақсаттары,
көлемдері, мерзімдері және ресурстардың орналастырылуы кіретін жұмыс
жоспарын әзірлеу мен құжаттай рәсімдеу қажет. Аудиторлық жоспар
кезінде ішкі аудиторлар келесі жағдайларды талдау қажет:
– аудиторлық тапсырма объектілерінің қызметтерінің мақсаттарымен
қатар, объектілермен қолданатын қаражарттардың жеткіліктілігін
бақылау;
– аудиторлық тапсырмаға оның мақсаттарына, ресурстарына және
шаруашылық қызметіне қатысы бар елеулі тәуекелдермен қатар,
рұқсат етілген шекке дейінгі тәуекелді ұстап қалу әдісі;
– берілген аудит объектіні бақылау жүйесі мен тәуекел басқаруын
бақылаудың тиімді үлгісімен салыстырудағы баламалылығы мен
нәтижелілігі;
– аудиторлық тапсырма объектісінің бақылау жүйесі мен басқару
тәуекелділігінің жетілдірілуінің елеулі мүмкіндігі.
Аудиторлық тапсырманы жоспарлауда, ішкі аудиторлар соңғылармен мақсаттары,
көлемі туралы жазбаша келсімге келіп, нәтижелерді тарату мен аудиторлық
құжаттарға қол жеткізуді үнемдеу сұрақтарына сәйкес міндеттерді қосу қажет.

3. таңдалған объектіге бекітілген жоспармен қолданған аудитордың
өкілеттілігін растайтын нормативті базаларды, бағдарламаларды және
құжаттарды дайындау.
4. ішкі аудит объектілерін зерттеу, яғни тексеру объектілерін оның бөлек
жүзеге асырылуын алдын ала талдау және зерттеу.
қадағалау, бақылау, жинау, талдау, өңдеу және құжаттаумен ақпараттарды
таңдау мен нақты әдісте қолдану. Бұл кезеңде жүйе ішіндегі операциялардың
жүзеге асырылуын қадағалау мен жұмыс істеуін болжау, бұл дегеніміз, ішкі
аудиторлар аудиторлық тапсырманың мақсатына жету үшін ақпаратты кең көлемде
жинау, талдау, бағалау және құжаттай рәсімдеу қажет. Ол үшін ақпарат кең
көлемді сенімді, орынды және пайдалу болуы керек.
5.Оның жағдайын сипаттайтын тұжырымның құрылуы мен тексеретін
объектінің жағдайын бағалау. Ішкі аудиторлар аудиторлық тапсырмадағы
тұжырым мен нәтиженің негізделуі үшін, ақпараттарды құжатпен рәсімдеу,
сонымен қатар қатысты ақпаратты бағалау мен талдауға негізделе отырып
аудиторлық тапсырманың нәтижесін ұсыну мен тұжырымдарды құруы тиіс. Одан
басқа, бөлімше құрылымында немесе кәсіпорын басшысында материалдарды
талқылау, тексеру жүргізуде кеңес беруді жүзеге асыру.
6. Бақыланатын объектілерге қатысты санкциялардың (ықпалшара)
қолданылуымен байланысты анықталған бұзушылықтар мен жетіспеушіліктерді
жоюға көмектесетін шешімдерді өңдеу, шараларды әзірлеу және нәтижелер
туралы есептілікті ұсыну және құру. Ішкі аудиторлар кепілдеме, іс қимыл
жоспарына қатысты тұжырымдар береді, сонымен қатар аудит көлемі, аудиттік
тапсырма мақсаты туралы ақпараттары бар аудиттік тапсырманың орындалу
қорытындысы бойынша есептілікті ұсынуы тиіс. Есептілік толық және уақтылы,
сындарлы, қысыңқы, анық, объективті болуы тиіс.
7.Қабылданған шешімдер мен әзірленген шаралардың орындалуына
кәсіпорынның кейінгі бақылауы. Ол үшін жоғары басшылық ішкі аудиторлардың
кепілдемесін орындамау қауіпін өзіне алу немесе кепілдеменің орындалуына
бағытталған тиімді адымды менеджмент қабылдағаныа сену үшін кейінгі
бақылау мен бағалауды орнату, яғни іс қимылды бағалау мен жүйені бақылауда
ішкі аудит басшысы орнатуы тиіс.
В.Д. Андреевтің пікірі бойынша ішкі аудиттің барлық басты пайдасы ішкі
аудиттің қол жететіндігінде. Ішкі аудиторлардың сыртқы аудитпен
салыстырғанда қызметі 30-40% арзан, яғни шығыны аздығында; кез келген сәтте
ішкі аудиторлардың қызметі талап етілетіндігінде; мәдениет пен саясатты
басқару мен жұмыс стилін ұйымдастыруда ішкі аудиторлардың терең білімінде.
Осыған қарап ішкі аудит - қолданылып жүрген басқару жүйесі сенімді
және тиімді екендігіне менеджерлерде сенім қалыптастыруға бағытталған және
кәсіпорын ішінде жүзеге асырылатындығын, кәсіпорын қызметінің барлық
аспектілерін тәуелсіз бағалау функциясының болуы.
Қазіргі кезде ұн – құрама жем кәсіпорындарындарымен қатар өнімнің
сапасына үлкен көңіл бөлінеді. Қазіргі сәтке дейін ішкі аудит қызметі іс
жүзінде көбіне өнім өндіруге жұмсалған шығын есебінің анықтылығын тексеруге
бағытталған болатын, бірақ қазіргі сәтте бұл жеткіліксіз.
Бұл кәсіпорындарда көлем – сапа есебі жүйесіне үлкен көңіл
бөлінетіндігіне қарамастан аудиторлар ұсынатын ақпарат сапаны бақылаумен
байланысты сұрақтарды қарастырмайды. Бұл шарттарда сапа жүйесіне аудит
жүргізу маңызды.
Сапа аудиті – алға қойған мақсатқа жету үшін олардың жарамдылығы
шараны өткізу тиімділігі мен жоспарланған шаралардың сапа саласында
нәтижелер мен қызмет сәйкестігін анықтауға мүмкіндік беретін тәуелсіз жүйе.
Сапаның ішкі аудит жүйесі - сапаны бақылау жүйесінің жұмыс істеу
тиімділігі мен талаптарда белгіленген сапа жүйесі мен олардың нәтижелері
қызметінің сәйкестік деңгейі туралы ақпаратты кәсіпорын басшысына
объективті және уақтылы қамтамассыз етуге арналған. Сапа аудиті негізінен
өнім мен процессте және сапа жүйесінде қолданылады. Осыдан шыға отырып
кәсіпорында астықты ұқсату бойынша сапа жүйесі аудитінің келесідей түрлері
көрінеді. (3.1сурет).

Ескерту – (98) деректеріне сүйене отырып автормен құрастырылған.

3.1сурет астықты қайта өңдеу бойынша кәсіпорында сапаның аудит жүйесінің
түрлері.

Басшының қалауы бойынша ішкі аудитті сыртқы аудитке қарағанда жүргізу
міндетті. Сыртқы аудитті қажет болған жағдайда жүргізуге болады, бірақ
белгіленген мерзімде жүйелі түрде жүзеге асуы немесе кенеттен сапаның ішкі
аудит жүйесі өнім сапасының ағымдағы өзгерісін неғұрлым нақтырақ көрсетеді.
Астықты қайта өңдеудің барлық процессі мен өнім сапасының ішкі аудитінің
басты мақсаты болып нәтижелілік пен кәсіпорында қолданылатын сапа жүйесінің
тиімділігін төмендетуді болдырмау саналады. Сапаның ішкі аудит жүйесі
астықтың сапасын қамтамассыз ету мен оның қайта өңделген өнімі бойынша
жоспарланған шаралармен бұл қызметтің нәтижесі мен сапа жүйесі шегіндегі
қызмет қаншалықты келісілетінін үнемі тексеру үшін арналған.
Сапаның ішкі аудит жүйесінің объектілері болып жоспарланған шараларды
орындаған кезде астықты қайта өңдейтін бөлімшесінің қызметіне
орталықтандырылған злементтері табылады. Бұл кәсіпорындарда сапа аудитінің
нормативті негізіне сапа жүйесінің стандарты мен сапа жүйесіне қатысты
құжатының қызметі жатады, мысалы: ХВК МКК акционерлік қоғамында сапа
жүйесі бойынша оперативті жоспар әзірленеді. Онда сапа – сан есебін жүргізу
тәртібі, сапаны бақылау мерзімі мен оның толтырылуы, құжаттың атауы
көрінеді.
Астықты өңдейтін кәсіпорындарда сапа жүйесін тексеру үшін бөлек қызметті
құру міндетті емес, тек қана ішкі аудиттің ұйымдасқан қызметіне екі немесе
одан да көп астық сапасы мен оның қайта өңделген өнімі бойынша
қызметкерлерді қосу қажет. Мұндай жағдайда сапа жүйесі мен шығындар есебі
бойынша ішкі аудиторлар арасында өзара тығыз байланыс болуына көмектеседі,
ол өз кезегінде сапа мен шығынды ішкі бақылау жүйесінің тиімділігі үшін
негіз болады.
Сапаның ішкі аудит жүйесі анықталған, ұйымдасқан тәртіпте құрылуы керек.
Сапаның ішкі аудит жүйесінің келесідей негізгі сатыларын Ресей зкономистері
М.З.Свиткин, В.Д. Мацута, К.М. Рахлин ұсынады: дайындау, жоспарлау, жүзеге
асыру, нәтижелерді талдау мен қорытындылау, әрекетке түзету енгізудің
орындалуына бақылау. Осыған негізделе отырып біз сапаның ішкі аудит
жүйесін жүргізудің келесідей басты этаптарын ұсынамыз.(3.2 сурет)
Көріп отырғанымыздай, тексеру процессі жұмысты ұйымдастыруданбасталады,ол
өзіне кәсіпорынның сапа жүйесінің сипаттамасына алдын ала талдау жүргізу,
тексеру дүркінділігін белгілеу, қызмет саласын анықтауды қосады. Аудитті
дайындау этапы тексеруді жоспарлаудың жүзеге асырылуын болжайды. Өйткені
олар біздің ойымызша, қосарлас түрде жүргізілуі тиіс. Бұл сатыда сапа
жүйесінің ағымдағы ішкі аудитінің жылдық жоспары қалыптасады.Оны кәсіпорын
басшысы бекітеді және ішкі аудит пен сапа қызметімен әзірленеді.
Дайындық жұмыстары өзіне қосады: топтың барлық жұмысының күнтізбелік
кестесі, аудит қызметін қажетті құжаттамамен қамтамассыз ету мен алдағы
тексеру туралы аудиттелетін бөлімшеге хабарлау және аудит бағдарламасын
әзірлеу, топта жұмысты бөлу.
Аудитті жүргізудің процессі алдын ала кеңесінің жүзеге асуы, аудит
объектісін қарау, қадағалау, қорытынды кеңес жүргізуді қарастырады. Келесі
сатыларда зерттеу нәтижелері бойынша тексеру туралы есеп дайындалады және
жіберіледі.
Аудит объектісін зерттеу барысында елеулі сәйкессіздік анықталғанда, түзету
қызметін әзірлеу мен тексеру туралы есепті ұсынғанда аудит аяқталады.Түзету
қызметін өткізгеннен кейін мерзімі келісіледі және бұл қызметтің нақтылы
орындалып жатқанын тексеру үшін жүргізіледі.Аудит нәтижесі басшы жағынан
сапа жүйесінің жағдайын бағалау мен талдау үшін негіз болады.

Ескерту: (98,99) деректеріне сүйене отырып автормен құрастырылған.
3.2 сурет астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарда сапаның ішкі аудитінің
жүйесін жүргізу этапы.
Астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарда сапаның ішкі аудит жүйесінің этаптары
(Ж.қосымшасында ) кепілдеме орындалуына бақылау жүргізу, тексеру
процедурасын жүргізу, ұйымдастыруға жауапты тұлғаларды айқарма түрде
бөліп көрсетуге болады.
Ұн, құрама жем мен дәнді – дақылдарды өндіру процессі өзіне тән
технологиялық ерекшеліктері мен өнім сапасына ұсынылатын сәйкес талаптар да
ерекше. Сондықтан біздің ойымызша , бастапқы этаптарда тексеру процессін
ықшамдау үшін астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарда аудиттелетін
бөлімшелеріне бағытталатын (К қосымшасындағы ) тестілерді қолдану қажет.
Ішкі аудит жүргізетін сәйкестікті анықтау үшін сапа жүйесінің құжаты тест
сұрақтарын дайындауға негізге алынады. Аудит объектісін зерттеген кезде
аудитор үшін негіз болып, сұрақтар логикалық тізбекте тұруы және қызмет
етуі тиіс . Тесті құрған кезде сұрақтар саны неғұрлым аз бірақ объектіні
зерттеу кезінде қойылатын тапсырманы шешу үшін жеткілікті болуына талпыну
қажет. Тестер ішкі аудиторға жұмыстың белгілі бір әдістемесін таңдау мен
бірдей сұрақтар бойынша аудиторлардың жұмыстарын үйлестіруге көмектеседі.
Жоғарыда айтылғандардан шыға отырып мынаны анықтауға болады, ішкі аудит
қызметіне оның міндеттемесіне кіретін белгілі бір функцияларды орындау
жатады. Оларға мыналар жатады:
- Заң шегінде кәсіпорынның өңдеу саясатына бағытталған бақылау жүйесін
тексеру.

- Кәсіпорын операциясының үнемділігін және тиімділігін бағалау.

- Бағдарламалық мақсатқа жету деңгейін тексеру.

- Шешім қабылдауда басшылықпен қолданылатын ақпараттардың анықтылығын
бекіту.

Осылайша ішкі аудит кәсіпорынның менеджерлеріне өз міндеттемелерін
тиімді орындауда көмек көрсетеді, кәсіпорын мен бөлек бөлімшелердің
алдына толық қойылған тапсырма мен мақсатқа жету үшін кәсіпорын
активтерін ұтымды қолданылатынына сенімді болуына , сонымен қатар
орындалатын және тиімді кепілдемелерді өндіруге көмектеседі және
олардың орындалуына бақылау жасайды.Астықты қайта өңдейтін кәсіпорын
үшін ішкі аудитті жүргізудің ұсынған тәсілі неғұрлым қолайлы.

3.2 Негізгі және жүкқұжат шығындарының аудиті.
Кәсіпорынның нарықтық қатынасына ауысу шартына тәуелсіз өндірушілер болып
табылады.Сондықтан ақпаратты ішкі пайдаланушыларды, қаржылық есептілікте
қарастырылған өндіріс қызметі мен қаржылық нәтижелер қызықтырады. Айтып
кеткендей ішкі аудиттің негізгі қызметі – кәсіпорын қызметіне тиесілі,
нақтырақ айтсақ өндіріс шығындары туралы сұрақтар бойынша ақпараттарды ішкі
пайдаланушыларға көмек ретінде ұсыну.
Астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарында ішкі аудит шегінде қарастырылатын
басты шара негізгі және жүкқұжат шығындары есебінің дұрыстығы мен құрылудың
негізділігін тексеру, соңында қаржылық нәтиженің нақты деңгейінің тәуелді
болуында.Кәсіпорын басшысына шығынды дұрыс анықтау , негізделген шешімді
қабылдау мен салық органдарымен табысқа салық салуда жанжалды болдырмауға
рұқсат етіледі,салықтан табыстарды жасыруға жіберу, кәсіпорынға ықпалшара
айыппұлын қодануға құқық берілген.
Астықты қайта өңдеуде шығындарды тексерудің пәні есеп саясатына тән өндіріс
дұрыстығын анықтау және олардың толық көлемін көрсету болып табылады.
Аудиторлық тексерудің барлық процессі кейінгі бірнеше стадиялардан тұрады:
Таныстыру, негізгі және қорытынды. Бұл стадиялардың әрқайсысы бойынша жеке
сұрақтар зерттеледі және алдын ала қарастырылады.
Астықты қайта өңдеу бойынша негізгі және жүкқұжат шығындарының есебін
аудиторлық тексеру жүргізудің бастапқы этапында қабылданған есеп саясатымен
танысу, кәсіпорынның ұйымдасқан және технологиялық ерекшеліктеріне өндіріс
типі, қолданылатын ресурстар мен шығарылатын өнім түрлері, сонымен қатар
қабылдаудан архивке дейін негізгі және жүкқұжат шығындарының есебі бойынша
алғашқы құжаттарды өңдеу технологиясы, айналым ведомості, өндіріс есебінің
калькуляциялық карточкасының болуы тексеріледі.
Көптеген экономистердің пікірі бойынша есеп саясатының жүргізілуін
тексеруде аудитор бекітуі қажет:

1.Тексерудің бастапқы кезеңінде шығындарды есептеу тәсілінің ауыспауын
және оның нормативті құжаттарға сәйкестігін бекітуі тиіс.

2.Есепті кезеңдерге шығындарды жатқызу мен шектеу дұрыстығы.

3.Материалдық шығындарды жатқызудың тиімділігі.

4.Негізгі құралдар бойынша амортизация есептеудің дұрыстығы.

5.Жүкқұжат шығындары сомасының негізділігі мен оларды объектілер
бойынша бөліп таратудың тәсілдері.

Тексеру жүргізуде өндіріс шығындарының есебі сол немесе басқа да әдістерін
қолдану негізділігін бағалау мен өнімнің өзіндік құнының дұрыс анықталуына,
оның ықпалы. Астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарда, белгіленгендей
нормативті әдістердің элементтерімен қоса өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау мен шығындар есебінің нақты әдісі қолданылады.
Шығындар есебін тексеруде өндірісте (негізгі, көмекші),өндіріс
бөлімшелерінде(құрама жем цехы мельзавод пен элеватор бойынша ) бұл процесс
қаншалықты жақсы ұйымдасқанына сену қажет.
Астықты қайта өңдейтін кәсіпорын өнімнің бірнеше түрлерін шығаратындықтан
ұнның нақты сортына шығындардың сәйкес келуі мен шығындарды бөлек
есептелуінің болуын тексеру.
Есте сақтайтын жағдай астықты қайта өңдейтін кәсіпорындарда өнімнің
өзіндік құнына қосылатын материал мен шикізат шығыны қайтарым қалдықтары
құнына азаяды, Қайтару қалдықтары құнына бастапқы шикізаттың тұтыну сапасын
толық немесе жартылай жоғалтқан, өңделген шикізат, материал және жартылай
фабрикат қалдықтары жатады. Олар өнімді шығын жоғары болған кезде, шығаруды
азайту немесе белгіленген баға бойынша өндірісте қолданылады.
Ішкі аудиторға материалдық шығындарды өнімнің өзіндік құнына дұрыс
апарылғанын тексеруде ерекше назар аударуы керек:
1.Өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнына кіретін материал мен
шикізаттың нақтылығын бағалау.

2.Кәсіпорынмен қабылданған есеп саясатының жағдайына тәуелді
материалдарды дайындау мен сатып алу процессін есепте дұрыс көрсету.

3.Өндірісте қолданылатын, бірақ материалдарға жатпайтын шығындардың
өзіндік құнына есептен шығару фактісі, сонымен қатар ҚҚС құнын өндіріс
шоттарына есептен шығару жағдайы.

4.Цех, учаскілерге жіберілген, бірақ нақты түрде өндіріске
жіберілмеген шикізат, материалдар құны өнімнің (жұмыс,қызмет) өзіндік
құнына қосу фактісі.

- бөлінбейтін табыс немесе басқа да сәйкес қаржыландыру көздері шотынан
шығарылуға тиіс әлеуметтік-мәдени арналым обьектілері (амортизациялық
аударымдарды қосқанда), ремонт кезінде, құрылыс кезінде қолданылатын
материалдар құндарын негізгі қызмет шығынына жатқызу жағдайы. Осындай
тәртіппен басқа кәсіпорындарға көмек көрсету тәртібінде жұмсалатын
шығындар көрсетіледі;
- өнім өндіру технологиясына немесе техникалық жағдайы деңгейіне сәйкес
материалдар мен шикізат шығындарының нормасын (мөлшерін) бекіту тәртібі;
- бағалау мен орны толтырылатын есептен шығару дұрыстығы;
- сыртқы экономикалық және делдалдық ұйымдарға комиссиондық сыйақыларды
төлеуге брокерлік қызметті қосқанда тауарлы биржа қызметін төлеу бойынша
шығындарды өнімнің өзіндік құнына еңгізілуінің негізделуі;
- қоймадағы материал қорларының жетіспеушілігі және өндірісте кінәлі
тұлғалардың жоқ болуы немесе оларды өтеп алу сотпен кезде өнімнің (жұмыс,
қызмет) өзіндік құнына есептен шығару.
- кәсіпорынмен материалдық қорлармен бірге сатып алынған орам мен ыдыс
шығындарын есепте көрсету дұрыстығы. Сонымен бірге ескере кететіні, егер
материал бағасына ыдыс құны енетін болса, материалдың нақты құнын ыдыс
құнына оны қолдану немесе сату бағасы бойынша азайту қажет (материалдар
бөлігінде оны жөдеу шығындарын қосқанда);
- егер де ыдыс құны сатып алушымен материал ресурстарының бағасының үстінен
төленсе, қолдануға мүмкін болатын бағасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.