«Шығыс Қазақстан облысы экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы» мемлекеттік мекемесінің 2010-2012 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспары



1. Маңызды міндет және кіріспе

2. Ағымдағы жағдайды талдау

3. Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты, мақсаттары мен міндеттері

4. Мемлекеттік органның функционалды мүмкіндіктері мен мүмкін болатын тәуекел

5. Нормативтік құқықтық актілер
Қазіргі уақытта облыс экономикасы қаржылық және тауарлық әлем нарықтарындағы жағдайлардың өзгеруіне байланысты келеңсіздіктерді бастан кешуде. Бұл факторлар макроэкономикалық тепе-теңдіктің бұзылуына маңызды ықпал етеді, өйткені инфляцияның өсімі, экономиканың шикізаттық емес секторларының бәсекеге қабілеттілігінің төмендеу тәуекелі бар.
Мемлекеттік Басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясатының басты мақсаты» Жолдауында қазақстандықтардың өмір сапасының өсіміне және бәсекеге қабілетті мемлекет құруға бағытталған маңызды стратегиялық міндеттер қойылған.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларына сәйкес мемлекет Үкіметімен әлемдік экономикалық дағдарыс ықпалын төмендету, отандық экономиканы әлеуетті сыртқы тәуекелдерден қорғаудың превентивті шараларын пысықтау бойынша шаралар қабылдануда.
Облыс экономикасында жаңа кезең басталуда – бұл өсімнің сапалы сипаттамаларымен қамтамасыз ету. Дәлірек айтқанда, дағдарыс жағдайындағы экономиканың тұрақтылығы, өндіруші және өңдеуші салалардың тепе-теңдікте дамуы, инфрақұрылым тиімділігі. Сонымен қатар, ең алдымен, әрбір адамның өмір сүру сапасы.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:   
Жоба

Шығыс Қазақстан облысы
экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы мемлекеттік мекемесінің
2010-2012 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспары

Өскемен қаласы, 2009 жылғы қаңтар

Мазмұны

1. Маңызды міндет және кіріспе 3
2. Ағымдағы жағдайды талдау 3
3. Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты, мақсаттары мен 6
міндеттері
4. Мемлекеттік органның функционалды мүмкіндіктері мен мүмкін 11
болатын тәуекел
5. Нормативтік құқықтық актілер 16

1. Маңызды міндет және кіріспе

Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасының (бұдан әрі -
Басқарма) маңызды міндеті – тұрақты экономикалық өсім мен облыстың бәсекеге
қабілеттілігінің сапалы жаңа деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін
экономикалық саясатты, сонымен қатар жоспарлау және басқару жүйесін
қалыптастыру мен дамыту.
Экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасы – Шығыс Қазақстан
облысын мемлекеттің дамыған өңірлері қатарына енуіне ықпалын тигізетін,
стратегиялық және әлеуметтік-экономикалық даму саласындағы мемлекеттік
саясатты әзірлеу мен жетілдіру бойынша салааралық және өңіраралық
үйлестіруді кәсіптік деңгейде жүзеге асыратын мемлекеттік орган.

2. Ағымдағы жағдайды талдау

Қазіргі уақытта облыс экономикасы қаржылық және тауарлық әлем
нарықтарындағы жағдайлардың өзгеруіне байланысты келеңсіздіктерді бастан
кешуде. Бұл факторлар макроэкономикалық тепе-теңдіктің бұзылуына маңызды
ықпал етеді, өйткені инфляцияның өсімі, экономиканың шикізаттық емес
секторларының бәсекеге қабілеттілігінің төмендеу тәуекелі бар.
Мемлекеттік Басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы Қазақстан азаматтарының
әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясатының басты мақсаты Жолдауында
қазақстандықтардың өмір сапасының өсіміне және бәсекеге қабілетті мемлекет
құруға бағытталған маңызды стратегиялық міндеттер қойылған.
Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларына сәйкес мемлекет
Үкіметімен әлемдік экономикалық дағдарыс ықпалын төмендету, отандық
экономиканы әлеуетті сыртқы тәуекелдерден қорғаудың превентивті шараларын
пысықтау бойынша шаралар қабылдануда.
Облыс экономикасында жаңа кезең басталуда – бұл өсімнің сапалы
сипаттамаларымен қамтамасыз ету. Дәлірек айтқанда, дағдарыс жағдайындағы
экономиканың тұрақтылығы, өндіруші және өңдеуші салалардың тепе-теңдікте
дамуы, инфрақұрылым тиімділігі. Сонымен қатар, ең алдымен, әрбір адамның
өмір сүру сапасы.
Басқарманың негізгі міндеттері, стратегиялық жоспарларға қол
жеткізуге және өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басым міндеттерін
іске асыруға бейімделген, экономикалық және бюджеттік жоспарлаудың
біртұтас, тиімді жүйесін қалыптастыру болып табылады.
Облыстың 2006-2008 жылдардағы фискалдық саясаты экономиканың тұрақты
өсімін қамтамасыз етуге бағытталды, оның басты факторы іске асырылатын
реформалардың тиімділігі, еңбек өнімділігінің, инновациялардың, адам
ресурстарының өсімі болуы керек. Экономиканың алдыға жылжуы белгілі
деңгейде әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымдағы мәселелерді шешуге
мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта қалыптасқан салалық және бюджеттік бағдарламаларды
әзірлеу мен жүзеге асырудың ресімдері мен әдістемесі стратегиялық мақсаттар
мен міндеттерге жеткізуді және мемлекет қаржысын тиімді басқаруды
қамтамасыз ете алмайды.
Бағдарламаларды жүзеге асырудың нәтижелілігі индикаторларының,
олардың тиімділігін бағалаудың нақты тетігін, стратегиялық, экономикалық
және бюджеттік жоспарлау арасында өзара байланыстың болмауына байланысты,
бюджет қаржыларын шығындау тиімділігін есепке ала отырып, бағдарламаларды
жүзеге асырудың тиімділігіне сапалы бақылау жасау мүмкіндігі жоқ.
Бюджет қаражаттары көбінесе толық негізделмей, тиімсіз жұмсалады және
орта мерзімді жоспарлардың басымдылықтарын жүзеге асырумен тығыз байланысы
жоқ. Әсіресе, 2008 жыл қорытындысы бойынша облыс бюджетіндегі игерілмеген
бюджет қаржыларының сомасы бір миллиард теңгеден астамды құрайды.
Мемлекеттік басқарудың әрекеттегі жүйесі тұрғындардың мемлекеттік
қызметке қол жеткізуін толық қамтамасыз ете алмайды, мемлекеттік
органдардың тұрғындармен қайта байланысы жоқ, көрсетілетін мемлекеттік
қызметтердің төмен тиімділігі мен сапасы байқалады.
Қазіргі таңда, мемлекеттік органдарда функцияларды талдау нақты
тапсырмалар алынған жағдайда ғана жүргізіледі. Жергілікті билік деңгейлері
бойынша өкілеттіктерді жүргізуді жіктеу жалпы сипатта ғана анықталған және
нақты регламенттелмеген. Өңірлердегі басты функциялар, негізінен облыстық
деңгейде орындалады. Мемлекеттік қызметтердің қалалар, ауылдық округтер,
кенттер мен ауылдар аумақтарда тұратын алушыларға, яғни, тұрғындарға
жақындау принципі сақталмайды, бұл қызметтерді толық көлемде және уақытында
алуын қиындатады.
Жалпыәлемдік беталыстардың жағымсыз ықпалдарына қарамастан, негізгі
әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер орындалды. Өнеркәсіп өнімдерін
өндірудің табиғи көлем индексі 101,0% құрады, ауыл шаруашылығы өнімінің
жалпы көлемі – 10,8%, шағын кәсіпкерлікте тауарларды сатып алу – 12,5%,
инвестициялар көлемі – 5,9%, жергілікті бюджетке түсетін түсімдер – 3,1%,
орташа айлық еңбекақы төлеу – 16,5%, тұрғын үй енгізу 226,2 мың шаршы
метрді құрады, аз қамтылған азаматтар саны жылдың басына 2,5% кеміді.
2008 жылғы жалпы өңірлік өнім 2007 жылдың деңгейіне қарағанда 17,9%
өсіммен 897,0 млрд. теңгені құрады. Жан басына шаққандағы ЖӨӨ 632 мың теңге
көлеміне жетті.
ЖӨӨ көлемінің өсімі экономиканың нақты секторының барлық салаларының
қызметіне байланысты.
Өнеркәсіп. Өнеркәсіп өнімінің көлемі 475,1 млрд. теңгені құрады, 2007
жылға ТКИ – 101,0%, соның ішінде тау-кен өнеркәсібінде - 98,1%, электр
энергиясы, газ бен суды өндіру мен таратуда – 97,1%.
Сыртқы экономикалық қызмет. Облыс бойынша сыртқы сауда айналымы
3139,5 млн. АҚШ долларын құрады, бұл өткен жылдың сәйкес деңгейіне
қарағанда 7,2% төмен, экспорт көлемі 14,7% төмендеумен 1666,1 млн. АҚШ
долларын, импорт көлемі 3% өсіммен 1473,5 млн. АҚШ долларын құрады.
Ауыл шаруашылығы. 2008 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы көлемі
былтырғы жылға қарағанда әрекеттегі бағада 10,8% өсіммен 108,7 млрд. теңге
құрады.
Агроөнеркәсіп кешенін дамытуға әр түрлі көздерден 11560 млн. теңге,
соның ішінде республикалық бюджеттен 8640 млн. теңге, облыстық – 485 млн.
теңге және басқа көздерден 2435 млн. теңге тартылды.
Инвестициялық қызмет. 2008 жылы негізгі капиталдағы инвестициялар
көлемі бағалауды есепке ала отырып, 2007 жылға қарағанда 5,9% өсіммен 145,5
млрд. теңге құрады.
Игерілген қаражаттардың жалпы көлемінен 76% немесе 107,4 млрд. теңге
өндіріс саласына, әлеуметтік салаға 24% немесе 33,9 млрд. теңге
бағытталды.
Инвестициялар құрылымында қаржыландыру көздеріне байланысты
кәсіпорындардың меншік қаражаттары 64,5%, республикалық бюджет қаражаттары
– 15%, жергілікті бюджет қаражаттары – 7,8%, шет ел инвестициялары – 4,1%,
займ қаражаттары – 8,6% құрады.
Республикалық (23,6%) және жергілікті (22,8%) бюджеттің қомақты
бөлігі білім беруге жұмсалды, меншік қаражаттары (49,5%) мен шет ел
капиталы (74,4%) - өңдеу өнеркәсібіне, займ қаражаттары (43,7%) – көлік
және байланыс саласына жұмсалды.
Есептік кезеңде пайдалануға тұрғын үй енгізу көлемі 16,6% ұлғайып,
226,2 мың шаршы метр жалпы алаңды құрады.
Кәсіпкерлік. 2008 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілерімен өндірген
тауарлар (жұмыстар, қызметтер) көлемі 2007 жылдың тиісті кезеңіне 12,5%
өсіммен 118,5 млрд. теңгені құрады.
Салықтар және бюджет. 2008 жылы мемлекеттік бюджетке салықтар мен
басқа да міндетті төлемдердің түсімі 114,9 млрд. теңгені немесе болжамға
96,1% құрады.
Республикалық бюджетке түсетін түсімдер болжамының орындалуы 72,4
млрд. теңге немесе болжамға 95,6% құрады.
Жергілікті бюджеттің кіріс бөлігіне 42,5 млрд. теңге немесе болжамға
96,9% түсті.
Азаматтарға пәтер сатудан түсетін түсімдерді ескермей жергілікті
бюджеттің кіріс бөлігіне 2007 жылдың тиісті кезеңіне 2,2% өсіммен 41,9
млрд. теңгені құрады.
2008 жылы бюджеттің шығыс бөлігі 116,6 млрд. теңге сомасына (бюджет
қаражаттарының бос қалдықтарын ескере отырып) орындалды, ол жоспарға 98,1%
құрайды. Республикалық бюджеттен нысаналы трансферттер 68,9 млрд. теңге
сомасына немесе жоспарға 100% алынды.
2008 жылы жергілікті бюджетке түсетін түсімдер 112,7 млрд. теңге,
соның ішінде меншік табыстары – 42,5 млрд. теңге, субвенциялар – 46,9 млрд.
теңге, нысаналы трансферттер – 22,0 млрд. теңге, басқа да түсімдер – 1,3
млрд. теңге құрады.
Кепілдендірілген еңбекақы төлеу, жәрдемақы, стипендия толық көлемде
қамтамасыз етілді.
Мемлекеттік мекемелерге күрделі жөндеу және материалдық-техникалық
базасын жарақтандыру жүргізілді.
Даму бюджеті бойынша инвестициялық жобаларды іске асыруға 24,8 млрд.
теңге бағытталды, ол жоспардан 94,5% құрайды.
Инфляция. 2008 жыл қорытындысы бойынша облыста тұтыну бағалары
индексінің деңгейі 110,5% құрады, бұл 2007 жылдың сәйкес көрсеткішінен 5,6
пайыздық тармаққа төмен, азық-түлік тауарларының бағалар индексі 112,6%,
халыққа қызмет көрсетуі - 111,5%, азық-түлік емес тауарлары – 106,7%
құрады.

3. Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты,
мақсаттары мен міндеттері

1. Стратегиялық бағыты. Макроэкономикалық саясат жүргізуді
үйлестіруді қамтамасыз ету.
Республиканың жалпы ішкі өнім көлеміндегі Шығыс Қазақстан облысының
үлесі 5,7% құрады. 2010-2012 жылдары ЖІӨ орташа жылдық өсімі 3-4% деңгейіне
болжанып отыр.
2010-2012 жылдары ЖІӨ облыс бюджет шығындарының болжамды деңгейі 11-
13% құрайды.
Алдағы кезеңде шығындар саясаты бірқатар шектеулерді ескере отырып
анықталатын болады: бюджет шығындарының тепе-теңдігін қамтамасыз ету;
экономиканың өсу қарқындарын асып түспейтін шекте бюджеттің ағымдағы
шығындарын ұстау; ағымдағы бюджеттің тапшылығы есебінен даму бюджетінің
шығындарын қаржыландыру; мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының басым
бағыттарындағы аса маңызды рөлі.
Алдағы кезеңде басым түрде бюджет шығындары әлеуметтік саланы
дамытуға және адами капиталға инвестициялар салуға, индустриалдық-
инновациялық дамуға және серпінді жобаларды іске асыруға, аграрлық
секторды дамытуға, стратегиялық инфрақұрылымды дамытуға, экономикалық
өсімнің өңірлік орталықтарын қалыптастыруға бағытталатын болады.
2. Стартегиялық бағыт. Бәсекеге қабілеттілікті арттыру және жаңарту.
Орта мерзімді кезеңдегі бюджетаралық қатынастар саясатының негізгі
мақсаты оларға бекітілген мемлекеттік қызметтерді толыққанды ұсыну және
жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін жеткілікті ақша қаражаттарын
барлық деңгейдегі мемлекеттік басқарумен қамтамасыз ету болып табылады.
Бюджетаралық қатынастар Бюджет кодексінде анықталған бюджеттер
деңгейлері арасындағы түсімдер мен шығындарды бөлу принциптеріне негізделді
және өзара қатынастағы атап айтқанда облыс – аудан деңгейінде тұтастығы мен
ашықтығын қамтамасыз етуге, басқарудың әрбір деңгейінің дербестігі мен
жауапкершілігін күшейтуге, сондай-ақ бюджеттік саясаттың тиімділігін
жүргізуді ынталандыруға бағытталды.
Жалпы сипаттағы трансферттерді есептеу әдістемесі жетілдіріледі және
Жалпы сипаттағы трансферттер көлемі туралы Қазақстан Республикасының жаңа
Заңы қабылданды.
3. Стратегиялық бағыт. Мемлекеттік басқарудың жүйесін жетілдіру.
Осы бағыттың өзектілігі Қазақстан алдына қойылған жаңа талаптар мен
міндеттерге мемлекеттік органдардың қызметін бағыттау қажеттілігімен
негізделеді, сондай-ақ мемлекеттік қызметтер көрсетудің сапасын жақсартуға,
өз функцияларын мемлекеттік органдармен іске асыру кезінде мүдделер
жанжалына жол бермеуге бағытталды.
4. Стратегиялық бағыт. Мемлекеттік жоспарлау жүйесін реформалау.
Жоспарлау барысындағы бюджет процесін реформалаудың негізгі бағыттары
бюджеттік бағдарламаларды қалыптастырудың ресімдерін сапалы қайта қарастыру
болып табылады.
Бюджеттік бағдарламалар мемлекеттік органдармен көрсетілетін
мемлекеттік қызметтерді көрсетуге және бюджеттік қаражаттарды бөлу
арасындағы тікелей байланысты және анықталған стратегиялық бағыттар мен
мақсаттарға сәйкес оларды пайдаланудың жоспарлы (іс жүзіндегі)
нәтижелерімен көрсете алуға негізделеді.
Бюджеттік жоспарлау мемлекеттік органдардың стратегиялық
жоспарларында көзделген мемлекеттік органдар қызметінің нысаналы
индикаторларының нәтижелілігіне жетуге бағытталуы тиіс.
Бюджет үдерісінде нақты орта мерзімді бағдарлар шеңберінде бюджеттік
бағдарламалар әкімшілерінің және бюджет үдерісінің барлық қатысушыларының
жауапкершілігін арттыру мен дербестігін кеңейту арқылы бюджет қаражатын
басқару әдісінен нәтижелерді басқару әдісіне көшуін қамтамасыз ету
қажет.
Нәтижелерді басқару әдісін қолдану кезінде бюджет мемлекеттік
саясаттың мақсаттары мен жоспарланған нәтижелері негізінде
қалыптастырылады.
Бюджет қаражаттары ұсынылатын қызметтер көрсетуге немесе қызмет
түрлеріне айқын көрсетілген, оларды жоспарлау кезінде бюджеттік
бағдарламалар аясында тура және соңғы нәтижелерді негіздеуге баса назар
аударылады.

1 қосымша
Атауы ӨлшемЕсеп беру кезеңі Жоспарланған кезең
бірлі
гі.
2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл 2012
(есеп) (ағым жыл
дағы
жылдың
жоспары)
1. Стратегиялық бағыты. Макроэкономикалық саясат жүргізуді үйлестіруді
қамтамасыз ету.
1.1. мақсат. Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету
Нысаналы индикатор 2010-2012 жылдары ЖІӨ орташа жылдық өсімі 3-4% деңгейі
2010-2012 жылдары ЖІӨ облыс бюджет шығындарының болжамды деңгейі 11-13% .
1.1.1. міндеті. Тұрақты макроэкономикалық көрсеткіштердің залалсыз орнықты
экономиканың дамуын қамтамасыз ететін бюджеттік саясатты әзірлеу және іске
асыру
Көрсеткіштер:Әлеуметтік-экономикал ық даму болжамдары және бюджеттік
параметрлер құрамында бюджеттік саясатты және бюджеттік параметрлерді
анықтау.
Облыстың макроэкономикалық тұрақтылығына залал келтірмейтін өңірлер
экономикасының дамуын ынталандыруды қамтамасыз ететін мемлекеттік
шығындардың бір қалыптысаясатын жүргізу арқылы фискалдық реттеудің барабар
жүйесін қамтамасыз ету.
2. Стартегиялық бағыт. Бәсекеге қабілеттілікті арттыру және жаңарту.
2.1. мақсат. Өңірлердің орнықты дамуы үшін жағдайлар қамтамасыз ету
Нысаналы индикатор Жергілікті атқарушы органдардың оларға бекітілген
мемлекеттік қызметтер көрсетуді ұсыну және жүктелген мемлекеттік
функцияларды орындау бойынша қызметті қаржылай қамсыздандыру
2.1.1. міндет. Кепілдендірілген мемлекеттік қызметтер көрсетуді ұсыну
бойынша функцияларды орындау үшін тең мүмкіндікті жергілікті атқарушы
органдарға беру
Көрсеткіштер: Тиісті орта мерзімді кезеңге облыстық бюджеттер және облыстың
қалалары мен аудандары арасындағы жалпы сипаттағы трансферттер көлемін
есептеу.
2.2. мақсат. Инвестициялық климатты жақсарту және облыстағы іскерлік
белсенділікті өсуіне көмектесу
Нысаналы индикатор 2010-2012 жылдары өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінде
өңдеу өнеркәсібінің үлесі 80% кем емес
2.2.1. міндет. 30 корпоративті көшбасшы бағдарламасын тиімді іске асыру
үшін жағдайлар жасау
Көрсеткіштер: Әлеуетті серпінді жобаларды іріктеудің ашықтығын қамтамасыз
ету. Жаңа инвестициялық жобаларды іске асыру барысында анықталған
проблемаларды шешуге бағытталған инвестициялық заңнаманы жақсарту бойынша
ұсыныстар қалыптастыру.
ҚР Энергетика және минералды ресурстар министрлігі және ҚР Индустрия және
сауда министрлігіне 30 корпоративті көшбасшы бағдарламасын іске асыру
барысы туралы ақпаратты ұсыну және мониторинг жүргізу
2.2.2. міндет. Мемлекеттік-жеке серіктестік арқылы инвестициялық
белсенділікті дамыту
Көрсеткіштер: Концессия облысындағы заңнаманы жетілдіру үшін ұсыныстар
қалыптастыру
2010-2012 жылдары концессияға беруге көзделген коммуналдық меншік объектілер
тізімін анықтау
2.2.3. міндет. Экономикалық перспективалы және қолайлы өңірлерде
экономикалық және еңбек ресурстарын шоғырландыру, облыс өңірлерінің бәсеге
қабілетті мамандануын қалыптастыру мен дамытуға бағытталған өңірлік
саясаттың іске асуын қамтамасыз ету
Көрсеткіштер: Шығыс Қазақстан облысы бойынша 2015 жылға дейінгі Қазақстан
Республикасының аумақтық даму стратегиясын, Шығыс Қазақстан облысының
ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған өңірлік
бағдарламасын, 2015 жылға дейінгі тірек қалаларын дамыту стратегиясын іске
асыру барысы үшін мониторинг жүргізу
2.2.4. міндет. Экономикалық қызметті дамыту, әлеуметтік және инженерлік
инфрақұрылым объектілерін салу, жөндеу және қайта жаңғыртуға инвестициялар
салу бойынша шаралар әзірлеу
Көрсеткіштер:Бағдарламада қарастырылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Денсаулық сақтау саласын жетілдіру
Жергілікті бюджеттердің кассалық орындалуына қазынашылық бақылау
Жамбыл облысы Шу ауданының жер ресурстарын басқару
Алматы облысы Қапшағай қаласының бас жоспары
Ақмола облысы бойынша білім беруді қаржыландыру динамикасын талдау
Мемлекеттік қаржы аясындағы қаржылық жоспарлауды жетілдірудің негізгі бағыттары
Қазақстан экономикасын дамытудағы мемлекеттік бюджеттің ролін арттыру
Жамбыл облысы Жуалы ауданы әкімдігінің кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімі коммуналдық мемлекеттік мекемесі кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы мекемесі қызметі
Қазақстан Республикасының экономикалық дамудағы бюджет саясаты
Жергілікті бюджеттің табыстарын қалыптастыру
Пәндер