Австралияның таулы үстірттері мен таулары

Жоспар
Кіріспе

1 Австралияның ең үлкен аймағы
2 Батыс Австралия
3 Австралияның шөлді аймақтары
4 ОҢТҮСТІК.БАТЫСЫ
5 ТАСМАНИЯ АРАЛЫ
7 ЖАҢА ГВИНЕЯ МЕН ЖАНАСЫП ЖАТҚАН АРАЛДАР
8 ЖАҢА КАЛЕДОНИЯ, ЖАҢА ГЕБРИДТЕР
МЕН ФИДЖИ АРАЛДАРЫ

Бұл —Австралияның ең үлкен аймағы. Солтүстігінде ол Солтүстік Австралиямен, шығысында Орталық жазықпен шектеседі, Солтүстік батысы мен оңтүстігінде Үнді мұхиты жағалауларына шығады. Табиғат жағдайлары бойынша оны Сахарамен салыстыруға болады.
Аймақтың үлкен бөлігін батысыңда докембрийлық кристалл жыныстарынан, ал шығысында көлденеңінен жатқан палеозой құмдарынан қалыптасқан Батыс-Австралия таулы үстірті алып жатыр. Оның орташа биіктігі 400—600 м.
Батысы мен оңтүстігінде таулы үстіртке Үнді мұхиты жақтан ойпатты жазық алқаптар, оңтүстігінде беті әктен қалыптасып, теңізге қарай биіктігі 100—150 метрлік кертпеш болып үзілетін Налларбор жазығы шектеледі. Ол карст құбылыстарының кең таралуымен ерекшеленеді. Оның бетінін, тасты, кей жерлерінің шұңқыр боп мүжілген тұстары тіршіліксіз дерлік шөл болып| табылады. Батысы мен солтүстік-батысында таулы үстірт құмнан
түзілген жағалаудың төбелі жазығымен шектеседі.

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

АВСТРАЛИЯНЫҢ ТАУЛЫ ҮСТІРТТЕРІ МЕН ТАУЛАРЫ
Бұл —Австралияның ең үлкен аймағы. Солтүстігінде ол Солтүстік
Австралиямен, шығысында Орталық жазықпен шектеседі, Солтүстік батысы мен
оңтүстігінде Үнді мұхиты жағалауларына шығады. Табиғат жағдайлары бойынша
оны Сахарамен салыстыруға болады.
Аймақтың үлкен бөлігін батысыңда докембрийлық кристалл жыныстарынан,
ал шығысында көлденеңінен жатқан палеозой құмдарынан қалыптасқан Батыс-
Австралия таулы үстірті алып жатыр. Оның орташа биіктігі 400—600 м.
Батысы мен оңтүстігінде таулы үстіртке Үнді мұхиты жақтан ойпатты
жазық алқаптар, оңтүстігінде беті әктен қалыптасып, теңізге қарай биіктігі
100—150 метрлік кертпеш болып үзілетін Налларбор жазығы шектеледі. Ол карст
құбылыстарының кең таралуымен ерекшеленеді. Оның бетінін, тасты, кей
жерлерінің шұңқыр боп мүжілген тұстары тіршіліксіз дерлік шөл болып
табылады. Батысы мен солтүстік-батысында таулы үстірт құмнан

түзілген жағалаудың төбелі жазығымен шектеседі. Оның ойпатты жағалауын
терең шығанақтар бөліп жатыр, жағаны бойлай құм қайырлар мен бірқатар құм
төбелер созылады.
Шығысында Орталық жазықпен шекарада ежелгі граниттер мен төменгі
палеозойлық қатпарлы жыныстардан қалыптасқан жоталы массивтер арал түрінде
көтеріліп тұр. Оңтүстік массиві-Масгрейв Вудрофф (1440 м) шыңымен бірге ең
биік массив. Неғұрлым солтүстік массив Макдоннеллден ол енді опырықпен
(авлакогенмен) бөлінген. Шұғыл континентті құрғақ климат жағдайында үгілу
нәтижесінде бұл таулар тік беткейлері, мұнара тәрізді шыңдары және уақытша
су ағындарыиың теред шатқалдары бар рельефінің үшкір формасына ие болды.
Үгілу нәтижесінде таудан мұнаралар мен шыңдар немесе алып шар тәріздес
жақпарлар түрінде ғажайып формадағы тау жұрнақтары сомдалды. Массивтің
етегі мен жайпақ беті қиыршық материалдар мен құмға толы.
Батыс Австралия таулы үстіртінде құмнйң қызыл түсіне байланысты өзгеше
түрі бар құм шелдер таралған, биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін құм
төбелер де қатарласып жатыр, Виктория Үлкен шөлі мен Үлкен құмды шел үлкен
ауданды алып жатыр. Құм алқаптары сондай-ақ аралдар мен массивтердің
араларындағы ойыстардың бойымен созыла түседі.
Таулы үстірттің батыс бөлігі орталық шөлді аудандарға қарағанда
көтеріңкі келеді. Оның бетіне докембрийлық кристалл жыныстары шығып
жатыр. Бұл ауданның солтүстік жартысында терең құрғақ арналар кесіп өткен
өркеш жоталар көрінеді, олардың арасынан Хамерсли массиві 1226 метр
биіктікке дейін көтеріліп тұр. Оңтүстікке қарай неғұрлым бірынғай және
төмен жатқан кристалды жазықтар сынық материалдарға толы жекелеген ойыстары
немесе кеуіп қалған көлдерімен созыла түседі.
Аймақтың бүкіл батыс жартысында алтынның кең орындары бытырай
орналасқан және оны өндіру қолға алынуда. Әсіресе алтын өндіретін ірі
аудан, сондай-ақ жуырда ашылған никель кеңі оңтүстікте Калгурли маңында
жатыр. Солтүстік-батыста, Хамерсли тауында темір, марганец, қалайы
өндіріледі.
Территориясының үлкен бөлігінің климаты шұғыл континентті, тек жағалау
алқабының батысында климаты континенттігі бәсеңдеп, мұхиттық климатқа ұқсай
береді.
Қыста тәуліктік температурасы +12, +18°С болған кезде орталық
бөліктеріндегі температураның ауытқуы 30—40°С-қа жетеді. Кейде күн
сәулесінің түсуіне ғана байланысты емес, сондай-ақ оңтүстіктен суық, ауа
массасының енуіне байланысты суық түседі.
Жазы ыстық, орташа температурасы +32°С-қа және ең жоғары температурасы
+50°С-қа дейін. Солтүстігінде жаз айларында ескінші нажағайлы жаңбыр
болады, оңтүстігі мен батысында жауын-шашын қыс уақыттарында жауады.
Жауын-шашын барлық жерде ете бір қалыпты емес, оның жылдық қосындысы
тым аз. Орталық алқап мүлде жаңбырсыз, территориясының үлкен бөлігінде 150
миллиметрден кем жауады, тек аймақтың шет жақтарында бұл қосынды 300
миллиметргеі дейін көбейеді. 300-ден 500 миллиметрге дейінгі жауын-шашын
тау массивтерінің шығыс беткейлеріне жауады, өйткені пассат
орографиялық жауын туғызады.
Бүкіл Батыс Австралия суға ете тапшы. Тек оның шеткі бөлігінің жоталы
массивтерінің неғұрлым ылғалды беткейлерінде жаңбыр кезінде суға
толатын арналардың тығыз жүйесі тарамдалып жатыр. Жылдың көп уақытында арна
құрғап қалады, өйткені тіпті аймақтың шет жақтарында да қуаңшылық жылына
300 күнге дейін созылады. Жаңбыр кездейсоқ және тіпті әр жыл сайын жауа
бермейтін нағыз құрғақ орталық бөліктерде криктер де жоқ, оның есесіне
бүкіл территорияда көлдер әр жерде бар, Олар әсіресе оңтүстік-батыста көп.
Бұл қалдық бассейндер кұрғақ арналарымен бірге жуырда еткен геологиялық
дәуірде неғұрлым ылғал климат болғанын айғақтайды. Енді көлдер жылдың үлкен
бөлігінде құрғап, аппақ қардай күн көзіне шағылысқан тұз қабырын немесе кою
тұтқыр балшық жамылып жатады. Нөсерден кейін көлдер суға толады да өте тез
буланып кетеді.
Австралияның шөлді аймақтарында Сахара ландшафтарына тіршілік
беретіндей оазистер жоқ. Алайда тұтастай алғанда бұл аймак, тіршіліксіз
көрінбейді де. Оның үлкен бөлігінде, әсіресе шет жақтарында скрэб пен
спинифексті тоғайларының шөлейт ландшафтары жауған жауын-шашынның мөлшері
мен топырақ сипатына байланысты алмасып келеді. Құмдақты және тасты шөл
топырақты неғұрлым, құрғақ учаскелері әдетте биіктігі 1 метрге
жететін жапырағы үшкір, қатты әрі тікенді спинифексті жамылып жатыр. Бұл
тоғайлар кей жерлерде қой жаюға пайдаланылады. Әсіресе Налларбор
(ағатасыз) жазықтыры өсімдіктерге жұтаң. Аймақтың ішкі аудандарына
қарағанда онда жауын-шашын біршама көп жауса да оны әк жарықтары сіңіріп
алады, жазықтықтың сусыз, тасты беті топырағынан айрылған әк бетіне
жабысып, сирек өскен алабота мен сораң бұталарын ғана жамылып жатыр.
Шет жақтарына қарай спинифекс тоғайлары қоңыр және тұзды
топырақтардағы скрэбтермен алмасады. Биіктігі 3—4 метрлік, 3 қарағанның
(Асасіа аnеurа) бүтіндей бір ғана түрінен тұратын дерлік, тікендерінің
көптігінен өтуге қиын мульгаскрэб дейтіні түрлері басым еседі; бұталар
арасындағы топырақ шөп жамылғысынан айрылған. Жақсы ылғалды жерлерде ол
бүтіндей бұталы эвкалиптердін, әр алуан түрінен тұратын малли-скрэбке
ауысады, ол жылдың ылғалды кезінде ашық түсте гүлдейді. Эвкалиптің сұрғылт
жапырақтары кәлеңке түсірмейді, малли-скрэб топырағын әдетте сирек өскен
астық тұқымдастар жауып жатады. Көршілес, неғұрлым ылғалды аймақтардың
шекарасын бойлай — Солтүстік, оңтүстік-батыс және батыста скрэб біртіндеп
селдір эвкалипт ормандарына, тіпті саванналарға ауысады. Ашық түсті орман
алқаптары, сондай-ақ арналарды бойлай созылған, әрі жауын-шашын мөлшері
неғұрлым көп жоталы массивтердің шығысындағы криктерді бойлай орман недәуір
тығыз және онда эвкалиптерден басқа тіпті пальма да кездеседі. Бұл аймақта
пальма, сірә, реликтілік сипатқа ие шөп қаулап есуге неғұрлым қолайлы
жерлерде ғана сақталған.
Халқы қой өсірумен және пайдалы қазбалар өндірумен айналысады.
Материктің орталық бөліктерінде халық қоныстанбаган территориялар бар.

ОҢТҮСТІК-БАТЫСЫ
Бұл аймақты үш жарынан Үнді мұхиты жуып жатыр. Ол Батыс Австралия
үстіртімен шектеседі. Құм төбелер жауып жатқан жағалау жақтан шөгінді
қалдықтарынан қалыптасқан алқап созылады. Одан біресе төрткүл аласа қырат,
біресе өзен аңрарлары кесіп өтетін жайпақ төбелер көтеріліп тұр. Тебелі
жагалау алқабының үстінен биіктігі 1100 метрге жуық жететін Дарлинг пен
Стирлинг кристалды массивтерінің шеті асқақтап тұр. Массив беткейлерінің
кейбір тұстары жағалауға тіп-тік болып төне түскен және теңіз жақтан тау
жоталы сияқты көрінеді. Материктің ішіне қарай таулар біртіндеп аласара
түсіп, кристалды үстірттің тегіс және толқынды бетімен алмасады.
Аймақ субтропикалық белдеуде жатыр және жауын-шашынның недәуір мөлшерін
алады. Климаттық жардайы бойынша ол адам тіршілігіне және ауыл
шаруашылырымен айналысура қолайлы. Негізгі заңдылықтары жөнінен аймақ
климаты Жерорта теңізі жағаларының климатына жақын. Жаралаулар мен мұхитқа
қараран тау беткейлерінде жауын-шашын мөлшері 100 миллиметрге жетеді,
солтүстігі мен ел ішіне қарай ол бірте-бірте 50 миллиметрге дейін
төмендейді. Жазы ыстық, құрғақ, жемістік дақылдардың пісуіне ашық ауа райы
қолайлы. Қысы жылы, әрі жаңбырлы. Солтүстіктен жылы, оңтүстіктен суық ауа
массаларының енуі кезінде жылдың барлық уақытында ауа райының шұғыл алмасуы
болады.
Мұхитқа қараран тау беткейлерін шүғыл бөліп жатқан терең аңғарларда
қысқа өзендер арады. Олардың деңгейінің ауытқуы мардымсыз, алайда бұл
өзеңдер жазры күшті булануға қарамастан бүкіл жыл бойында су арыстарын
сақтап қалады. Аймақ ландшафтына ең тән белгі тек басқа
материктердеі ғана емес, сондай-ақ Австралияның өзінде де кездестіре
алмайтын оның ормандары болып табылады. Бұл—биіктігі 50—100 метр- лік сирек
өскен, бірақ ұшар басы әдемі және діңі бағалы алый эвкалиптер. Олардың жас
ағаштарын Оңтүстік-Батыс Австралия үшін эндемиялы, ағаш тәрізді
сабақтарының биіктігі 5—10 метрлік ұшар басы ұзын жапырақтармен және алып
гүл шоқтарьшен аяқталатын лала гүл тұқымдастардың шөптесін ағаштары түзеп
тұрады. Бұл ормандарда басқа да эндемиялы бұталар мен шөптер көп. Олардың
көпшілігінің әр түрлі және ашық түсті гүлдері болады. Жер бетіндегі
жамылғысында әдетте жаңбыр кезеңінде, қьіста гүлдейтін жуа тәрізді және
түйнекті өсімдіктер басым келеді. Биік діңді эвкалипті ормандары
Австралияда сапасы мен сүрегінін өнімділігі жағынан аса бағалы ағаш
болып табылады. Алайда олар аймақтың тек оңтүстік батысында, теңіз
маңындағы бөліктерін ғана алып жатыр, ал солтүстік шығысында селдір
эвкалипт ормандары мен мәңгі жасыл бұталар тоғайлары алмасып келеді.
Материктін, оңтүстік-батыс бөлігінің табиғи өсімдіктер жамылғысын
Австралияның басқа аймақтарына қарағанда адам көп өзгерткен. Бұл
ормандарды үнемі кесудің, егістік пен баққа арнап жерді тазалаудын
нәтижесі. Оңтүстік-Батыс Австралияда, әсіресе тау массивтері беткейлерінің
мұхитқа қараған жағында жүзім шаруашылығы мен жеміс шаруашылығы дамыған,
бұл недәуір дәрежеде оның қазіргі ландшафтын анықтайды. Ормансызданған
кейбір учаскелерге Америкадан шыкқан қылқан жапырақ тұқымды ағаштарды
отырғызады.

ТАСМАНИЯ АРАЛЫ
Тасмания аралы оңтүстік жарты шардың субтропиктік және коңыржай
белдеуінің шекарасында физика-географиялық оқшауі аймақ құрайды. Оның
ауданы 67,9 мың км2. Материктен ол ені 224 км Басс шығанағымен бөлінген.
Рельефі мен геологиялық құрылысы жағынан Тасмания материктің оңтүстік шығыс
бөлігіндегі хаулардың жалғасы больш саналады. Оның беткі шеті кетеріңкі
және орта бөлігі біршама майысқан үстірттен тұрады. Үстірт дислокацияланған
докембрийлык, және палеозойлық жыныстардан қалыптасып, кейбір вулканды
жамылғы жауып жатыр.
Тасмания мыс рудасына, темірге, қалайы рудасына, мырыш пен қорғасынға,
сондай-ақ алтын мен күміске бай. Шегінді қабаттарында тас көмір кені бар.
Біршама жуықта платинаның кені орны ашылды.
Аралдың үлкен бөлігін терең өзен аңғарлары кесіп өткен, орташа
биіктігі 600 метрге жуық жекелеген үстірттер алып жатыр. Солтүстігінде
үстірт 1500 м дейін қөтеріледі, оның рельефінені мұз баеу іздері байқалады.
Барлық жерде дерлік үстірт жуырдаі төмен түсіп, көптеген койнаулар мен
түбектерге бөлінуіне байланысты жағаға қарай тік құламалы болып келеді.
Жағалауды, неғұрлым ірі өзен ағыстарын бойлай кей жерлерде ойпатты
учаскелер бар.
Тасманияның үлкен бөлігі оңтүстік жарты шардың қоңыржай ендігінің
циклондық әрекет зонасында жатыр. Бұл жерге жағалаулар мен беткейлердің
батысына көп мөлшерде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.