«Арал теңізі мен Балхаш көлінің экологиялық проблемалары»

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: «Арал теңізі мен Балхаш көлінің экологиялық проблемалары»

Жоспар

І. Кіріспе . . . 3

ІІ. Негізгі бөлім:

Арал теңізінің экологиялық ахуалы . . . 4

1. 1 Арал тағдыры - адам тағдыры . . . 6

Арал - Сырдарья су алабының қазіргі экологиялық жағдайы . . . 9
Арал теңізінің экологиялық жағдайын жақсартуға арналған шараларға жүйелік талдау . . . 12

Балқаштың экологиялық ахуалы . . . 19Балқаштағы болашақ атом электр станциясы туралы не білеміз? . . . 21

ІІІ. Қорытынды . . . 25

ІV. Қолданылған әдебиеттер . . . 27

Кіріспе

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбавтың “Қазақстан - 2030” деп аталатын Қазақстан халқына жолдауының “Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы” атты бөлігінде арнаулы назар аударылған: “Экологиялық нашар ахуал бүгінде адам өмірінің 20 процентіне себеп болып отыр, ал кейбір аймақтарда жағдай мұннан да қиын. Отандастырымыздың үштен бірі сапасыз ауыз суды пайдаланады”.

Осындай экологиялық төтенше жағдайлар туып отырған аймақтарға Арал өңірі, Семей полигон аймағы, Каспий маңы ойпаты, Байқоңыр ғарыш аймағы жатады. Барлығының қолдан жасалғанын және бұрынғы Совет Одағында басталғанын анық байқаймыз. Егер соңғы ел санағы (1999 ж) бойынша республикада 15 миллиондай адам тұрса, онда осы экологиялық апат аймақтарында халықтың 40 проценті өмір сүреді.

Арал мәселесіне келсек, ХХ ғасырда адамзат қолымен жасалған экологиялық апат - Арал трагедиясы. Осы өңірде өмір сүретін тұрғындардың басым көпшілігі қазақтар екені белгілі. Арал аймағында тұратын адамдардың төрт миллионға жуығы онкологиялық және жұқпалы ауруларға шалдыққан.

Арал өңірінің экологиялық апаты сол жердегі тұрғын халыққа ғана емес, одан алыс аймақтарға да теріс әсер тигізуде.

Құрғаған Арал өңірінен жыл сайын атмосфераға 70 миллион тоннадай тұзды әрі шаңды қосындылар көтеріліп, аудандағы жердің әр гектарына 600-700 кг жоғарыдағы зиянды қоспа қайтадан жауады. Қазақстандық ғалымдардың зерттеулері бойынша Арал теңізінің құрғаған бөліктерінен пайда болған дауылдар аталған зиянды қоспаны атмосфераның жоғарғы қабаттарына көтеріп, 5-10 мың шақырым жерге дейін апара алады. Құрғаған теңіз түбінен көтерілген тұзды шаң атмосфераның жоғарғы қабаттарына жетіп жатыр.

Ал Балқаш мәселесіне келсек, Балқаш көлі - Қазақстандағы ең экожүйелердің бірі. Көл Бақан - Алакөл ойысында орналасқан. Балқаш көлі шөлейт және шөл табиғат белдемдерінде орналасқан, оның климаты шұғыл континентті болып келеді. Су айдынының булануы өте жоғары. Осыған байланысты судың деңгейі тез өзгеріп отырады. Ұзақ жылдар тіршілігі тұрақты болып келген су айдынының қалыпты жағдайы өзгере бастады. Балқаш көлінің экологиялық жағдайының нашарлау себебі Қаратал, Лепсі, Ақсу өзендерінің мол суының Балқаш көліне жетпей суармалы егістерге жұмсалуынан. Оның үстіне бұрынғы кездері Аягөз, Биен, Сарқанд және Басқан өзендері Балқашқа құйып, оның табиғи су деңгейін сақтап отырған. Ал қазір бұл өзендер Балқашқа құймайды.

Арал теңізінің экологиялық ахуалы.

Арал теңізі - Қазақстанның інжу маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Оның апатқа ұшырағанға дейін, көлемі - 1066 км ² , тереңдігі - 30-60 метр, тұздылығы - 10-20% болған. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоғамен қамысты теңіз еді. Сол кездері жылына 50-150 мың балық ауланса, теңіз жағасынан едәуір мөлшерде бұлғын терісі игерілген.

Арал өңірінің тұрғындары 1970 жылдарға дейін әлеуметтік-экономикалық тұрғыда жақсы қамтамасыз етілген тіршілік кешті. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық колхозы, 10 балық өңдейтін зауыт және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген.

1960 жылдардан бастап Арал өңірін игеру қолға алынды. Осы аймақтағы игерілетін жер көлемі бұрынғыдан Өзбекстан мен Тәжікстан 1, 5, Түркіменстан 2, 4, Қазақстан 1, 7 есеге өсті. Ал Әмудария мен Сырдария бойындағы халықтың саны 1960-1987 жылдар аралығында 2, 2 есе артты. Халық санының өсуіне орай суға деген қажеттілікте артты. Осыған орай, 1970-1980 жылдар аралығында Аралға құйылатын су мөлшері азайды. Оның негізгі себептері - антропогендік факторлар еді. Екі өзен бойындағы суды мол қажет ететін күріш пен мақта өсіру ірі қарқындап дамыды.

Оның үстіне ауыл шаруашылығынаң басқа да салалары барынша дамыды. Өзен бойлары игеріліп, суды ысырапсыз пайдалану жүзеге асты. Мәселен, Аралға 1960-1965 жылдар арасында 44 мың м ³ су құйылса, бұл көрсеткіші 1974-1978 жылдары 13мың м ³ , ал 1990 жылдары екі есеге қысқарды, нәтижесінде, Арал теңізінің деңгейі 23 метрге дейін төмендеп, оның су айдыны 30-200 км-ге дейін қусырылды. Судың тұздылығы 40 пайызға дейін артты. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарды тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану бұрын соңды болмаған көрсеткішке жетті. Тыңайтқыштарды қолдану 10-15 есеге өскен. Осындай антропогендік факторлар арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты. Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы өте жоғары 2 млн. т тұзды шаңдар көтеріліп, желмен тарай бастады. Сонымен, Арал апатына себеп болған факторларға:

жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
суды өте көп қажет ететін күріш, мақта дақылдарын барынша көбейтіп жіберу;
жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді пайдаланбау;
табиғи ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.

Осы аталған фактілер Арал теңізі экожүйесіндегі тіршілік атаулыны экологиялық дағдарысқа әкелді. Бұл жағдайлар адам баласының қолдан істеген қателігі ретінде дүние жүзіне белгілі болды. Арал өңірінде туындап отырған қазіргі экологиялық апаттар нышаны жыл өткен сайын теңіз суын тарылтуда. Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде. Арал теңізінде балық өсіру шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана қайта қолға алынды. Ондағы тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген улы тұздың мөлшері жылына 13-20 млн. т деп есептеледі. Тіптен, тұзды шаңдар әсері сонау Орта Азия республикалары аумағына жетіп, ауыл шаруашылығына зардабын тигізуде. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда - 60%, Қазақстанда - 60-70%-ға артып отыр. Мұның өзі жалпы шаруашылыққа зиянын тигізуде. Арал өңіріндегі климаттың өзгеруі шөл белдемінің табиғи ланшафттарын бірте-бірте күрделі әрі қайтымсыз антропогендік экожүйелерге қарай ығыстыруда.

Арал өңіріндегі антропогендік факторлар ондағы тұрғындардың салт-дәстүріне, экономикалық-әлеуметтік жағдайына тікелей әсер етуде. Жұмыссыз қалған балықшылар әлеуметтік жағынан қорғаусыз қалып, басқа аймақтарға еріксіз қоныс аударуда.

Қазіргі Арал өңірінде адамдардың денсаулығы күрт төмендеп кетті. Бұл өңірде соңғы мәліметтер бойынша туберкулез, бүйрекке тас байлану, сарысу, өкпе-тыныс жолдарының қабынуы, жұқпалы аурулар республиканың басқа өңірімен салыстырғанда жоғары көрсеткішті беріп отыр.

Арал теңізінің болашағы дүние жүзі халықтарын толғандырады. Оның біржола жойылып кетуі Орта Азия мен Қазақстандағы ғана емес көптеген Шығыс елдерінің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек. Ал әлемдік климаттың өзгеруі, шөлге айналуы, атмосферадағы ауытқушылықтар, антропогендік экожүйелердің тұрақсыздығын тудырады. Арал мәселесі соңғы 10 шақты жылда географ және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызады. Арал мәселесі туралы халықаралық конференциялар ұйымдастырылды. Өркениетті елдер қаржылай көмек көрсетуде. Олар негізінен Орта Азия республикалары, Ресей, АҚШ, Жапония, т. б. мемлекеттер.

Арал теңізін құтақару жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар. Олар:

Сібір өзендерін Қазақстанға бұру.
Әмудария мен Сырдария өзендерінің суын реттеу арқылы суды молайту.
Арал теңізін жартылай сақтап қалу.
Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу.
Жер асты суларын пайдалану.
Арал теңізінің өздігінен табиғи реттеулерін немесе толысуын күту.

Әрине, бұл жобалар болашақтың ісі болғанымен, уақыт талабы оны күттірмейді. Бәріде қаражатқа тіркелуі мүмкін. Ал оның іске асуы адамзат қауымының білімі мен біліктілігіне байланысты екені анықталады.

Қазіргі кезде Аралды құтқару бағытында батыл да жоспарлы түрде ғылыми негізде жұмыстар жасалуда. “Арал тағдыры - адам тағдыры” болғандықтан оны сақтап қалу аға ұрпақтың болашақ алдындағы борышы.

1. 1. Арал тағдыры - адам тағдыры.

ХХ ғасырда адамзат қолымен жасалған экологиялық апат - Арал трагедиясы. Оны қалай қалпына келтіруге болады? Бұл проблема бүгін де бүкіл плонетаның бас ауруына айналып отырғаны белгілі.

Сырдың құты - Арал теңізі. Осы теңіз соңғы жиырма жылдан бері құрдымға кетіп, өзінен - өзі тартылып барады. Ғалымдар мен оқымыстылар жағдай осы күйінде тұра берсе енді он жылдан кейін Арал теңізі жер бетінен мүлдем жойылып кетуі мүмкін деген болжам айтады. Әрине, ғалымдардың пікірін жоққа шығармайық, бірақ Арал мүлдем құрып кете қоймас. Аллатағала Арал теңізін құртып жібермес. Аралдың бар болуы да, жоқ болуы да Аллатағаланың еркінде. Жиырма жылдан бері Арал теңізі күн сайын құрып бара жатқанына көзіміз жетіп отыр. Қазақстанның Батыс және Оңтүстік Батыс бөлігіне орналасқан дүниежүзіндегі ірі ағынсыз тұзды көл табиғаттың сирек сыйы - Арал теңізі бүгінде экологиялық апатқа ұшырап отыр. Оның себебі неде?

Ғылыми зерттеу нәтижесін сараласақ, “средезгипрохлопок” институтының тапсырмасы бойынша Қазақ СССР-інің гидрометеорологиялық ғылыми - зерттеу институның берген “Арал проблемасы” деп аталатын еңбектерінің қорытындыларына қарағанда жоспар бойынша келесі бесжылдықта және де болашақта Орта Азияда ирригациялық және гидроэнергетикалық құрылыс үшін Амудария мен Сырдария өзендеріндегі су ресурстарын пайдалану мәселесі қойылған. Ол үшін екі ірі проблеманы шешу қажеттігі туып отыр, ол Арал теңізі проблемасы және Арал өңірінің климаты.

Арал теңізінің тартылуына байланысты туған көптеген проблемалардың түп тамыры суда жатыр. Арал теңізі тартылып барады: оған басты себеп - Аралға Сырдария мен Амудария суының аса шектеулі мөлшерде жіберілуіне немесе кей жағдайда мүлде берілмеуінде болып отыр. Аталған екі өзеннің суы шын мәнінде азайып кетті ме, әлде олардың суын дұрыс, тиімді пайдалана алмай отырмыз ба? Негізінде соңғысы шыңдыққа әлде қайда жақын. Сөзіміз дәлелді болу үшін деректерге сүйенейік.

“Средазгидрохлапок” институтының жасаған шаруашылықтардың суды пайдалану жөніндегі есептері бойынша Сырдария бассейіні 3360 мың гектар жерді, ал Арыс - Түркістан су шаруашылығы ауданын қоспағанда 3160 мың гектар жерді суландыра алады деп белгіленген.

СССР Мемлекеттік жоспарлау комитеті Мемелекеттік комиссиясының 1973 жылғы 7 февральдағы 2 қаулысы бойынша республикадағы жалпы суармалы жер көлемі 2910 мың гектар деп белгіленген болатын, бірақ бұл көрсеткіш Сырдария бассейінің суландыру мүмкіндігі тұрғысынан қаралып, 3160 мың гектарға, яғни 7% ке көбейтілді.

1979 жылы нақтыланған суландыру схемасында, суландыруды қызылқұм өңірін игеруге байланысты оны мамандандыру саласының өзгеруін ескере отырып дамыту, яғни бұл өңір күріш өсіру номасын азайтуға және Сырдарияның суландыру мүмкіндігін арттыруға жағдай жасайды. Бұл вариантты схеманы жасаушылар бекітуге ұсынып отыр. Бұл жерде Сырдария бассейінінде суармалы жер көлемін, Қазақстанға, соның ішінде Шымкент облысына бөлінген су есебінен ұлғайту көзделген, мұнда 1990 жылдан әрі қарай Қызылорда облысында суландыру дамыту шаралары белгіленген.

Сырдария бассейінінің су ресурстарын комплексті пайдалану схемасына, сондай - ақ Қазақ ССР Мелиорация және су шаруашылығы министрлігінің Қызылорда облысында суландыруды одан әрі дамыту жөніндегі нұсқауына сәйкес біздің институт облыстың 2000 жылға дейінгі су пайдалану балансын жасады. Суландыру жүйелерінің пайдалы әсер коэффициеті 0, 75-ке тең, суармалы жер көлемі 290 мың гектар, орташа суландыру гектарына 16, 7 мың текше метр деп белгіленді. Су тапшылығының осы аса қиын жағдайында суландыруға пайдаланылатын жалпы судың көлемі жылына 6, 82 текше километр, соның ішінде нақты пайдаланылатыны 4, 92, өнеркәсіп - коммуналдық шаруашылықтарды және ауыл шаруашылығы мен жабдықтауға 0, 21, балық шаруашылығы қажетіне 1, 35, айналадағы ортаны қорғауға 1, 8, санитарлық тазарту шаралырына 0, 50 текше километр. Барлығы Шардара су қоймасын жылына 12, 84 текше километр су, соның ішінде Қызылқұм массивіне, 1, 71 және Қызылорда массивіне 6, 82 текше километр берілуге тиіс. Алайда, өзбек ССР Ғылым академиясмының өндіргіш күштері зерттеу Советі Сырдария алқабында қосымша 845 мың гектар жерді игеріп, суландыруға болады деп отырғанын атап айтқан жоқ. Болашақта осы мақсатқа жылына 15, 7 текше километр, соның ішінде Қызылорда облысына шамамен 14, 0 текше километр су бөлу көзделініп отыр.

“Средазгипроводхлопок” институты дайындаған Сырдария өзенінің су ресурстарын комплексті пайдалану жөніндегі схемасы және СССР Мемелекеттік жоспарлау Комитетінің мемлекеттік сарапшы Комисиясы Сырдария бассейіні үшін суды пайдаланудың 1985 жылғы 0, 67 ал 1990 жылы 0, 73 соның ішінде Қазақ СССР - іне тиісінше 0, 73 - 0, 78 пайдалы әсер коэффициентті белгіленген. Сондықтан облыстың халық шарушылығын, әсіресе суармалы жерді сумен суландыру жүйелерін қайта жаңғыртып, жетілдіруді жетелдету қажет. Жылдық есеп бойынша, суармалы жердің мелиоративтік жағдайын жақсарту жөніндегі шаралардың жоспары 63 % - ке, суландыру жүйелерін қайта құру мен жаңғырту 43 және бұрынғы суармалы жерлерді күрделі жоспарлау 63% - ке орындалды. Жалпы ұзындығы 2409 километр магистральдық каналдардың 41 километрінің ғана жақтаулары немесе 9%, жалпы ұзындығы 17406 километр шаруашылық ішіндегі каналдардың тиісінше 10, 5 километрі немесе 0, 06 проценті битонмен жабылған.

Сырдария суы Шардара су қоймасынан Арал теңізіне дейін қазірдің өзінде ауыз суға жарамсыз, бұл судың керектігі Қызылорда төңірегінде 1977 жылы 15 мг экв\л, ал 1980 жылы - 16, 8 мн экв\л болды. Сырдария суында сульфат өте көп. Судағы мөлшерін 500 мг\л - ден аспауы керек десе, онда оның Жаңақорған төңірегіндегі консентрациясы - 1 метрге шаққанда 552 мг, дарияның төменгі сағасында 825 мг, яғни концентрация - мөлшері тиісті нормадан 1, 6 есе артық жетіп отыр.

Су пайдаланушыға таза және лас суды тең бөлу үшін Шардара су қоймасының жоғары жағына орналасқан егістікті суғаруға пайдаланылған және қалалар мен өнеркәсіптің лас жағын Сырдарияға жібермей арнаулы каналға ағызып, сол арқылы оны жоғарыда аталған супайдаланатын аудандардың су қоймаларына жеткізіп, шаруашылықтарға бөлу қажет, нәтижесінде Қызылорда облысына таза, ластанбаған су жеткізілуге тиіс. Сырдария бассейінінде суландыруды дамыту Аралға дарияның құюын қысқартты. Арал теңізінің бірте - бірте тартылуы нәтижесінде деңгейі 53, 3 метрден 46 метрге дейін төмендеді.

Республика гидрометерологиялық қызметтерінің мәліметтер бойынша, 1978 - 1980 жыл аралығында Арал теңізі акваториясынан буланатын судың мөлшері 146 текше километрден астам болды, ал осы кезең ішінде теңізге Сырдария мен Амудариядан құятын су мөлшері небары 61 текше километр ғана болды. Арал теңізне құятын су көлемінің осындай апатты жағдайында, таяу уақытта оған бөлек - бөлек болып тартылған, сор басқан ұсақ өлі су шұңғылдарына айналу қаупі туып тұр.

Теңіздің тартылуына байланысты оның аумағы тартылады. 1990 жылы 1980 жыл мен салыстырғанда ол шамамен 20 процентке, 2000 жылы 60 процентке кемиді. Судың тұздылығы күрт артады. Теңізде 1980 жылғы деңгейінде ұстап қалу үшін су тапшылығы 1990 жылы шамамен 240 текше километр, 2000 жылы 484 текше километр болуға тиіс.

Арал теңізін құрғап кетуден қорғаудың және оны қажет деңгейде ұстаудың енді бір жолы - су жіберілетін бас каналдағы барлық суды Аралға беру. Бірақ бұл жерде Аралдың қажетті деңгейін сақтау үшін берілетін бұл суға 50-60 миллион сомның ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге болатынын да ескерген жөн.

Сондықтан теңіз деңгейін сақтап қалу үшін Аралға жылы тұрақты түрде кемінде 5 текше километр Сырдария суы құйылып тұруға тиіс және Берг бұғазынан дамбы су қажет. Аралға жылына Сырдария мен Амударияның 15 - 20 текше километр суын жіберіп, жағдайдың өзінде де бұл үлкен теңіздің деңгейін сақтап, оның тұздылығын азайтуға болады деп айту тым қиын.

Аралдың тартылуының зардаптарын жою мен экологиялық жағдайдың қиындап кетуіне байланысты шұғыл шаралар бірсыпыра екі жиындарда, мамандардың конфенцияларында, Өзбек ССР ғылым академиясы президумының екі көшпелі мәжілісінде талқыланды.

1. 2. Арал-Сырдарья су алабының қазіргі экологиялық жағдайы.

Арал-Сырдария су алабының соңғы жарты ғасырда зор экологиялық апатқа ұшырағаны белгілі. Үлкен Арал теңізінің қайрылмас құрдымға кеткені халқымыз үшін орны толмас өкініш. 1992 жылы үлкен теңізде ең соңғы экологиялық зерттеу Ресей ғалымдарының қатысуымен біз жүргізген болатынбыз. Сол жылы теңіз суының тұздылығы орта есеппен 33, 8 % (% - промиля, немесе г/дм ³ ) болған. Демек 1950 - 1960 жылғы мөлшерінен (10, 08 %) үш еседен артық жоғарлаған болатын. 1996 жылғы зертеулеріміз бойынша теңіз суының тұздылығы 42, 1 - 84, 3% шамасында кей жерлерде 85, 8 % жетті. Кейінгі жылдардағы деректер бойынша су тұздылығы 100% дейін көтерілген. Демек үлкен Арал айтарлықтай тіршілік қалмаған өлі теңізге айналды.

Кіші Арал теңізінің қалпына келтіру шаралары 1992 - жылдан басталды. Жергілікті ұйымдардың күшімен екі дүркін екі теңіз аралығына уақытша бөгет салынды. Бірақ олар су деңгейі көтерілген мезгілде жарылып, жиналған су Үлкен теңізге ағып кетіп жатты.

Соңғы жылдары Кіші теңіз және Сырдарья өзенін қалпына келтіру жобасы іске асырылуда. Көкарал бөгеті салынып теңіз суы 42 метрлік деңгейге көтерілді. Бұл деңгейде теңіздің жалпы аумағы 330 гектарды құрайды. Келешекте Кіші Арал теңізін қалпына келтіру жобасының екінші сатысында су деңгейі бұдан да жоғары көтеріліп теңіз суын Арал қаласы маңына жеткізу шаралары көзделіп отыр. Сырдарья өзені атырауында орналасқан үлкен көл жүйелері соңғы жылдары мөлшерлі деңгейіне дейін суға толтырылып, өздерінің табиғи аумағына келтірді. Бұл маңдағы бес көлдер жүйесінің жалпы аумағы 85, 8 мың гектар, оның ішіндегі ең ірілері Қамысты бас көлдері 51, 4 мың гектар, Ақсай-Қуаңдарья көлдері 25, 0 мың гектар, Ақшатау көлдер жүйесі - 20, 5 мың гектар.

Әрине бұның барлығы қуанарлық іс, өйткені бұл айдындардың қалпына келтірілуі балық шаруашылығын және экономиканың басқа да салаларын өркендетуге үлкен ықпал жасамақ. Халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге және осы маңайдың экологиялық жағдай ын жақсартуға бұл шаралардың мәнісі үлкен.

Іске асырылып жатқан Кіші Аралды және Сырдарья өзенін қалпына келтіру жобасына енгізілген біздің мекеме мамандарының болжамы бойынша келешекте жылына Кіші Арал теңізінен 3, 0 мың т., көлдер жүйесінен 4, 2 мың т. балық аулауға мүмкіндік туады.

Қазіргі кезде Кіші Арал суының біртіндеп тұщылануына байланысты өзенде мекендейтін балықтар - сазан, табан, көксерке, жайын т. б. теңізге кең тарала бастады. Оларға қоректік теңіз организмдері де көбейіп келеді. Көлдер жүйесінде де су едәуір тұшып балықтың өсуіне, көбейуіне жағымды гидрохимиялық жағдайлар бар. Бұл қолайлы өзгерістер теңізде және көлдерде балық шаруашылыған қалпына келтіруге және одан әрі дамытуға жол ашады.

Бірақта Арал - Сырдарья су алабындағы өзен, көлдер суының сапасына антропогендік әрекеттердің ықпалы өте үлкен болып отыр. Өзен жүйесіне құйылатын ауыл шаруашылығы және өндірістік кәсіпорындары тарапынан улы қалдықтармен ластанған сулар мөлшері өте мол. Сырдарья жүйесіне жыл сайын 12-14 км ³ ластанған өндірістік және коллектор -дренаждық сулар құйылады. Өзеннің тек төменгі ағысында ол сулардың мөлшері 1, 2-1, 5 км ³ .

Сонымен қатар өзенге өте көп ласты Өзбекстан территориясынан әкеледі. Өзеннің транзитті ағысында пестицидтердің (ДДТ, ГХЦГ), мұнай өнімдерінің, фенолдар мен азотты қоспалардың мөлшері өте жоғары екендігі байқалады. Мырыш, мыс, және сынап мөлшері балық шаруашылық суларының нормативті шекті деңгейінен жыл бойы артық.

Сырдарья өзені Қазақстан территориясында да едәуір ластанады. Табиғат қорғау мемлекеттерінің ресми деректері бойынша, сырдарьяның салалары Келес, Арыс және Бадамның суының ластану индексі 3, 2-4, 3, яғни 4-5 “ластанған” және “лас” кластарына жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.