Алты жастағы бірінші сынып оқушыларымен тәрбие жұмысындағы жалпы және айрықша құбылыстар диалектикасы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Алты жастағы бірінші сынып оқушыларымен тәрбие жұмысындағы жалпы және айрықша құбылыстар диалектикасы

Алты жасар оқушылармен тәрбие жұмысына студенттерді дайындаудың ерекшеліктерін зерттеу бізден бәрінен бұрын осы жұмыстың дербестігін талдауға келуімізді талап етеді. Бұл бойынша біз бұл жұмыстың сипаттамасы көп жағдайда оған деген дайындықтың мазмұнын алдын-ала анықтайтындығынан бастаймыз. Алты жасар оқушылармен тәрбие жұмысының ерекшеліктерін зерттеуге қадам баса отырып, біз философиядағы жалпы қабылданған жалпының, айрықша және біртұтас құбылысқа сүйенуге ұмтыламыз. Бұл идея біздің жұмысымыздың бастапқы теориялық ұстанымдарын дайындау үшін негізгі мәнге ие болып табылады.

Жалпы құбылыс ретінде философияда қандай да бір топтың барлық заттарына тиесілі сыртқы, қайталанатын белгілер ғана қарастырылмайды. Жалпы құбылыс ретінде бәрінен бұрын осы заттарды, құбылыстарды қандай да бір бірлікке, тұтастыққа біріктіретін терең ішкі байланыс, заң көрініс табады. Осылайша, әрбір адам, ол басқа адамдардан қалай ерекшеленбесін, өзінің әрекетінің сипаты бойынша, өзінің ішкі әлемі бойынша қоғамда, басқа адамдармен қарым-қатынас жүйесінде өмір сүреді. Бұл қоғамдық қатынастар бәрінен бұрын өмірлік игіліктер өндірісінде адамдар арасында орнайтын және адамдарды біріктіретін, ақыр аяғында адамдар әрекеттерінің ерекшеліктерін, және олардың идеяларының сипаттарын, түсініктерін және т. б. анықтайтын жалпы құбылыстар болып табылады.

Бұл жалпы сипаттама тәрбиелік қатынастарға да қолданбалы, оның аясында тәрбиеленушінің тәрбиешімен, құрдастарымен, басқа адамдармен және заттармен қарым-қатынас ұғынылады және оның жүзеге асуы барысында тәрбиелік өзара қатынастар өтеді. Тәрбиелік қатынастар ретінде жүзеге асырылуы барысында осындай өзара байланыстар өтетін және тәрбиеленушілердің әлеуметтік тәжірибенің, адамзат мәдениетінің қандай да бір бөлшектерін меңгеруі жүретін қарым-қатынас аталады.

Біздің зерттеушілік ұжымда дайындалған тұжырымдама негізіндегі тәрбиелік үдеріс тәрбиеленушіні қоса алғандағы тәрбиелік қатынастардың барлық тұтастықтарының жүйелілік қолданылуы болып табылады. Әрбір тәрбиеленуші қандай да бір өмір сәтінде өзі үшін тиесілі осындай қатынастар жүйесіне түседі. Бұл бойынша басқа адамдармен бірлесіп, тәрбиеленушінің өзі оның мазмұны мен ұйымдастырылуы, әртүрлі көзқарастар туындайтын қатынастарына тәуелділікте орын алады.

Жалпы мен айрықша құбылыстың диалектикалық өзара байланыстарын білу педагогикалық шындықта өтіп жатқан әр алуан үдерістердің барлық күрделілігінде терең шешімін табуға, оған тән заңдылықтарды тануға және оны жалпы құбылыстың тәжірибелік қолданысында дұрыс пайдалануға мүмкіндік береді. Жалпы мен айрықша құбылыстың диалектикалық бірлігі идеясы осылайша қоғамдағы өтіп жатқан тәрбиенің күрделі және әр алуан картинасын танудың маңызды теориялық құралы ретінде көрініс табады.

Мектеп жұмысының барлық жағдайында, әртүрлі жайттарда ондағы оқитындардың тәрбие жүйесі басты белгілер мен тәрбие теориясы мен тәжірибесіне қатысты негізгі задылықтардың ортақтығымен сипатталады. Бұл білім алушылардың тәрбиесімен жүзеге асырылатын әрбір оқу-тәрбие мекемесінде қажеттілікпен әрекет ететін ортақ заңдылықтар нақты шарттардың өзгешелігі арқылы сынады. Тәрбиедегі ортақтық - бұл қоғамның дамуына белсене атсалысуға дайын және қабілетті тұлғаның жан-жақты дамуын қалыптастыру міндетін еншілеген барлық оқу-тәрбие үдерісінің мақсаты мен мәні. Бұл ортақтық қандай жағдайда болмасын, кез келген мектепке тән. Мұнымен бірге нақты жағдайлардың құзіреттілігі ортақтықтың көрініс табуына тікелей ықпал етеді және айрықша құбылысты тудырады. Тәрбиедегі айрықша құбылыс - бұл қандай да бір аймақтың, микроауданның, оқу-тәрбиелік мекемесінің және оның бастауыш ұжымдарының өзгеше жағдайларында оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастыру.

«Тәрбие» Ассоциациясы дайындаған, бастапқы ұстанымы тәрбие тек үдеріс ретінде ғана емес, сонымен қатар оның тәрбиелеуші жүйелерін тудырушы ретінде өмір сүретіндігі туралы баяндайтын тұжырымдама тұрғысынан алғанда, жалпылық маңыздылықтың біртұтас ұғымымен және жалпылай әдістемелік ұстаным ретінде жүйелілік тәсілдің негізгі принциптерімен шарттасқан, оның негізінде әлемнің жүйелілігін мойындау жатыр;

айрықша - әлеуметтік шындық пен тұлғаның қалыптасуының жетекші факторы ретінде тәрбие құзіретімен шарттастырылған.

Барлық нақты әлеуметтік жүйе - В. Г. Афанасьев көрсеткендей - «жаһандық тұтастық» шеңберінде - қоғам - ұйымдастырылуы барынша жалпы құрылымның - қоғамда үстемдік құрып тұрған құрылымның нақтыландырылуы болып табылатын өзінің құзіретті құрылымын иеленеді. Бұл әлеуметтік жүйелердің жалпы сипаттамасы толық өлшемде тұтастай қоғамның органикалық бөлігі болып табылатын тәрбие жүйесіне қатысты. Басқа әлеуметтік жүйелермен қатар, олар адамдардың салыстырмалы тұрақты бірлестігі және белгілі бір ұйымы бар олардың тәртіптелінген жиынтықтары ретінде қолданылады.

Тәрбие үдерісі бір емес, бірнеше жүйелердің қолданылуының нәтижесі болып табылады, оған сол сәтте тұлға қосылады. Бұл жүйелердің көптеген ортақ белгілері бар, бірақ сонымен бірге тәрбиелеушілер мен тәрбиеленушілер әрекетінде қандай да бір құзіретті белгісі, құрылымы, мазмұны мен ұйымдастырылуы болады.

Бұдан бөлек, қоғамдағы тәрбие жүйесін ондағы барынша қарапайым шағын жүйелерді тәуелсіздердің танымал деңгейіне дейін белгілеп алусыз зерттеу мүмкін емес. бұл оның бөлшектерінің, шағын жүйелерінің, аймақтарының, функцияларының, факторларының және т. б. арасындағы бар болып табылатын байланыстарды әрекеттік және жан-жақты зерттеу қажеттілігін шарттастырады.

Мұндай тікелей тәрбие үдерісін туындататын салыстырмалы өзіндік, тұтас жүйелер мектептегі, отбасындағы, мектептен тыс мекемелердегі және т. б. педагогикалық жүйелер болып табылады. Бұл барлық жүйелерге ортақ сипат тәрбиелік функция болып табылады. Бірақ қандай да бір тәрбиеленушілердің контингентіне мақсатты бағытталған әсерді қамтамасыз ететін осы жүйелердің әрқайсысындағы тәрбие мен әдістеменің ортақ негіздерінің жүзеге асырылуы әрқашан қандай да бір нақты, құзіретті шарттарда өтеді. Бұл нақты шарттардың құзіреті жалпылықтың көрініс табуына тікелей ықпал етеді және айрықша құбылысты тудырады. Нақты әдістемені дайындауда жалпыдан айрықшаға өту барлық осы жағдайлардың терең зерттелуін талап етеді, өйткені тек осы жағдайда ғана әртүрлі шарттарда теорияның жалпы ережелерін пайдалану құзіретін анықтауға болады.

Бұл біздің зерттеуіміз үшін тұрақты дәлел бізді алты жасар оқушыларды тәрбиелеу үдерісін ондағы жалпылық пен айрықшалықтың диалектикалық өзара байланысы призмасы арқылы қарастыру қажеттілігіне әкеледі. Тек диалектиканың осы идеясының көмегімен ғана алты жасар оқушылармен және олардың шығармашылық түрленулерімен тәрбиелік жұмыстар жүргізудің қолданыстағы тәжірибесіне теориялық талдау жасауға жол ашық.

Сонымен мектеп жағдайында алты жасар оқушылармен тәрбиелік жұмыстардың құзіретті ерекшеліктері немен түйінделеді?

Бұл ерекшеліктерді талдауды біз педагогикалық әдебиеттерді зерттеу, алты жасар мектеп оқушыларымен тәрбие жұмыстарын күнделікті бақылау, алты жасар балалармен жұмыс істейтін оқытушылармен, тәрбиешілермен сауалнама мен сұхбаттасу жолымен жүзеге асырдық.

Бұл ерекшеліктерді тереңірек ашу үшін біз алты жасар мектеп оқушыларының негізгі физиологиялық және психологиялық ерекшеліктеріне қысқаша сипаттама беруді қажетті деп таптық, көбінесе аталмыш жастағы балалармен оқу-тәрбие жұмыстарының мазмұны мен формасын келістіреді.

6 жастағы баланың мінез-құлқын айтарлықтай деңгейде эмоциялар басқарып отырады. Осылайша, 6 жастағы балалардың сабақтағы тәртібі барынша үлкен жастағы оқушылардың саналық тәртібінен ерекше негізінен сабақтағы эмоциональды қызығушылықта ұсталады.

6 жастағы баланың ойлауы бейнелі нақты сипатқа ие. К. Д. Ушинский жазғандай, сәби жастағы балалар пішіндермен, бояулармен, дыбыстармен ойлайды.

Алты жасар сәбилерде оның жасына тән, ол ажырағысыз, яғни жылдам жүзеге асыруды талап ететін өзекті қалау ретінде бастан өтеді. Бұл талаптер мен тәсілдер, оларды қанағаттандыру пішіндері тәрбие мен қалыптасып отырған жағдайдың мақсаттарына қаншалықты мол сәйкес келетін болса, сәби педагогикалық әсерге оңай беріледі, оның тәрбиесі соншалықты тиімді және табысты өтеді. Бұдан шығатыны, алты жасар балалармен тәрбиелік жұмыстар тұлғалық-мазмұндық сипатқа ие болуы тиіс, яғни бала оның алдына қойылған міндетті еркін таңдауы, оны өзекті «қалау» негізінде қабылдауы керек. Білім олардың өмірлерінің мәніне айналуы үшін, оқушының қалау-тілегі мен оқыту мақсаттары сәйкес келу үшін, яғни бала ересектер ұсынған әрекетті еркін таңдалған сипатта алуы үшін қойылған міндет соған сай болуы тиіс.

Алты жасар баланың құзіреттті талаптары оны импульстік белсенділігінің негізінде жатады, онда бірінші ояну сәтінен, «бәсеңдіксіз» әрекетке өтуді тудырады. Осылайша, педагог сұрақты қойып жатпай, бала оған жауап беруге тырысады, тапсырма түсіндірілмесе де, ал оны орындауға кіріседі, мәселен, иттің суреті бейнеленген картинаны көрсетіп, ит туралы әңгіме қозғайтын болсаңыз, ол көбісі сияқты өзінің иті туралы бірден әңгіме қозғай бастайды. Мектеп өмірі белгіленген мінез-құлқы ережелерін сақтауды, тәртіп сақтауды талап етеді, ал баланың импульстілігі оған әдетте осы талаптарды орындауға мүмкіндік бермейді. Тәртіп сақтаудың қажеттілігі туралы түсіндірмелердің көптігіне қарамастан, бала оларды жылдам ұмытады және қайтадан жүгіре, секіре, айқайлай бастайды. «Оның функциональды құрылымдарының дамуы үдерісінде болып табылатын және күшті белсенділік импульстерін тудыратын үлкен өмірлік қуаты балаға жайбарақат қалуға мүмкіндік бермейді». Бұл алты жасар баланың ерекшеліктері, олардың импульстік белсенділіктері, жылдам шаршайтындығы, назар аударудың жеткіліксіздігі олардың әрекет пішіндерін жиі-жиі ауыстыруын талап етеді. Бұл жастағы балалар үшін еліктеушілік, ересеюге ұмтылу, ересектерге өзін мойындатуға тырысу, ересектердің өзінің әрекеттеріне жағымды эмоциональдық-бағалаушылық қатынастар жасауын көрсетуді талап ету. «Бұл қатынас - деп есептейді В. С. Мухина, - оның адамгершілік сезімдерінің, оның өзі өмір бойы танысатын барлық ережелерге дербес жауапкершілік қатынасының дамуын анықтайды». Бұл бойынша, әдебиеттерде көрсетілгендей, «тәрбиелеу міндеті балаларға олардың өсуіне жәрдемдесумен, тіпті осы жолда аз ғана ілгерілеуге қолдау көрсету» болып табылады. «Алты жасар бала педагогикалық әсерлерге ашық және қабылдаушы болып табылады, егер онымен жақын адамдардың қарым-қатынас сипаты /ата-аналар, оқытушылар, тәрбиешілер» оның өзін көрсетуге және дәлелдеуіне жәрдем көрсетіп, оған көмектесетін болса, бұл оған шабыт береді.

Мектепке дейінші мекемелерде алты жасар балаларды тәрбиелеудің алапат тәжірибесі жинақталған және шындығында, жалпы білім беру мекемелерінің бастауыш сыныптарының оқытушылары көбінесе мектепке дейінгі тәрбие мекемелері үшін дайындалған ұсыныстарды пайдаланады. Олардың қолданылуы мектептердің және мектепке дейінгі мекемелердің педагогикалық біртұтас байланыстарының ұйымдастырылуын ұйғарады, бұл байланыстар «балаларды алты жастан бастап біртіндеп оқытуға өту жүзеге асырылатын кезде тәрбие жүйесін қайта құру үдерісінде айрықша мәнге ие болады». Бірақ бұл байланысты жүзеге асыра отырып, сабақтастықты қамтамасыз ете отырып, педагогтар мектептегі тәрбие үдерісінің « . . . түбегейлі түрде бала бақшадағы өмір салтынан және өзара қатынастар сипатынан ерекшеленетінін» ескермеуі мүмкін емес.

Мектеп оқушысы - баланың жаңа әлеуметтік ролі, оған бала бақшадағы тәрбиеленушіге қарағанда, оқушы ретінде қарау. Бұл қызметте ол жүйелі оқу еңбегіне тартылады, алғашқы болып әлеуметтік-мәндік міндеттерді жүктейді, күштеп қоғамдық пайдалы әрекеттерге қосылады, ол сынып ұжымының мүшесіне айналады, педагогтың алдында бұдан әрі қарай баланың бірте-бірте мектептің үлкен ұжымының өміріне қосылуын қалыптастыру міндеті тұрады. Оның жылдам әлеуметтік ересеюі басталады. Жүйелік тәрбие жұмыстарының ықпалымен дүниетанымның алғашқы ұшқындары қалыптасады, түйсіну, адамзаттық қарым-қатынастардың кең ауқымының ұғынылуы басталады, ол бойынша мектеп оқушысы мектептегі өзінің оқуы мен өмірі үдерісінде қосылады. Тәрбие жұмысының педагогикалық біртұтас ұйымдастырылуы балаға өзін түйсінуге және осы күрделі, көп қырлы қарым-қатынастарда дұрыс орнын табуға көмектеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.