Бухгалтерия мен шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру құрылымы

Жоспар

Жоспар

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

II. Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есеп.
1.1 Бухгалтерия мен шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қаражаттар есебі және қысқа мерзімді дебиторлық
берешек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 Негізгі құрал.жабдықтар мен материалдарды емес активтер есебі.10
1.4 Тауарлы.материалдық қорларды есептеу және жеткізушілермен есептесу есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
1.5 Еңбек пен оның төлем есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
1.6 Өндіріс шығындарының есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.7 Дайын өнімнің есебі, оны жөнелту мен сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
1.8 Қаржылық нәтиже мен меншікті капитал есебі ... ... ... ... ... ... ... ... 30
1.9 Қаржылық есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

Есеп саясаты. Салықтық есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II. Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есеп.
1. Бухгалтерия мен шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Қаражаттар есебі және қысқа мерзімді дебиторлық
берешек
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
3. Негізгі құрал-жабдықтар мен материалдарды емес активтер есебі.10
4. Тауарлы-материалдық қорларды есептеу және жеткізушілермен есептесу
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
5. Еңбек пен оның төлем
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
.23
6. Өндіріс шығындарының есебі мен өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
7. Дайын өнімнің есебі, оны жөнелту мен
сату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
8. Қаржылық нәтиже мен меншікті капитал
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ..30
9. Қаржылық
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .31
Есеп саясаты. Салықтық есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .33

1. Бухгалтерлік есеп.
1.1. Бухгалтерия мен шаруашылық субъектісі есебін ұйымдастыру құрылымы.
Меншік иелерінің түрлеріне қарамастан, кез келген ұйым, қаржылық
есебін дәл және уақытында жасау үшін, есеп сапасын арттыру мен ішкі
бақылау принциптерін басшылыққа алу тиіс.
Колледж меншігіндегі мүліктері, алған міндеттемелері және шаруашылық
операциялары туралы, қолданыстағы заңнамаға сәйкес, бухгалтерлік есеп
жүргізуде. Кәсіпкерлік субъектілеріне бухгалтерлік есептің бірыңғай
жүйесін енгізу мақсатында, ҚР қаржы Министрлігі 1 қаңтар 2008 жылдан
бастап күшіне кірген, бухгалтерлік есепті жүргізу Ережесін 22 маусым 2007
жылғы
№ 221 бұйрығымен бекітті.
Колледжде бухгалтерлік есебі мен есебінің жүйесі, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік мекелерге арналған, бухгалтерлік есеп пен
қаржылық есеп туралы құқықтық номативтік актілері бойынша реттеліп,
бекітіледі.Колледжде ұйымның басшысы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға
жауап береді. Есеп жүргізудің ұйымдастыру жұмысын анықтау мен қаржылық
есепті қалыптастыру бірінші басшының міндеті. Осыған орай ұйым басшысы
есеп жұмысының көлеміне қарай төмендегі істерді атқарады;
1. Бас бухгалтер басқаратын құрылымдық бөлімше есебінде
бухгалтерлік есеп қызметін құрады;
2. Штат кестесінбе бас бухгалтердің лауазымын енгізеді;
3. Оған келісім шарт негізінде, бухгалтерлік есеп пен қаржылық
қортындыны есепті жүргізуді, болмаса оның аудиторлық мекемеге,
немесе кәсіби бухгалтерге тапсырады;
4. Бухгалтерлік жұмысты жеке өзі жүргізе алады.
Кәсіпорынның есеп саясаты.
• Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
экономикалық колледжі мемлекеттік тіркеуден өткен кезінен бастап
құралған деп саналады және заңды тұлға құқығына ие болады
• Кәсіпорын атауы: Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық
университетінің экономикалық колледжі
• Кәсіпорынның орналасқан жері:
Қазақстан Республикасы, 0500350 Алматы қаласы, Әкезов ауданы, 10 ықшам
ауданы, 7 б үй.
• Кәсіпорын құрылтайшылары: Қазақстан Республикасының заңды тұлғасы
Т.Рысқұлов Қазақ экономикалық университеті акцонерлік қоғамы болып
табылады, қайта тіркеу туралы куәлігі №40951-1910-АҚ 19.01.2004 ж
берілген, Мекен – жайы: Алматы ұ., Жандосов көшесі, 55үй, СТТН
6002000215112. ИКК 7146675882 АО АТФБанк
• Негізгі қызмет түрлері: білім беру.
Колледж келесі оқу жұмысының түрлері белгіленеді: сабақ,
лекция, семенар, практикалық жұмыс, лаборатормялық жұмыс, курстық жұмыс
және жобалау.
Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
Экономикалық колледжі мекемесінде бухгалтерлік есеп мына нормативтік
құжаттарға сәйкес жүргізіледі:
-ҚР бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп туралы Заң
- Қаржылық есепті дайындауға және беруге негіз болатын
концептуалды құжаттар.
- ХҚЕС-ке сәйкес қаржылық есепті құрауға және кәсіпорынға
керекті бухгалтерлік үлгілі жоспарын дайындауға арналған нұсқаулар
- Халықаралық қаржылық есеп стандарттары (өзгертулері мен
толықтыруларымен қоса)
- Қаржылық есеп стандарттарына сай методикалық ұсыныстар
- ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептің үлгілік жоспары
- ХҚЕС бойынша бухгалтерлік үлгілік жоспарды қолдануға арналған
ұсыныстар
- Кәсіпорынның есеп саясаты
- Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға қажетті методикалық
ұсынастар және басқа да нормативтік актілер.
( №124 қосымша)

1.2.Қаражаттар есебі және қысқа мерзімді дебиторлық берешек.
Ақша қаражаттары – банктегі және ағымдағы есеп айырысу шотындағы
ақшалар. Олар І – бөлімнің Қысқа мерзімді активтер 1010 және 1030 шотында
көрініс табады, активті шот болып табылады.
Ақша қаражаттарының өзі екі нысанда көрініс табады: қолма-қол ақша
қаражаттары және қолма-қолсыз ақша қаражаттары болып табылады. Бұл
ақшалармен қоса балама ақшалар да кассада жүреді.
Ақша баламалары – бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелінетін
активтер болып табылады. Оларға: қазыналық вексельдер. Коммерциялық
қағаздар және депозитті сертификаттар жатады.
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру Қазақстан
Республикасының 1998ж. 29-маусымдағы №237-1 Төлемдері мен ақша
аударымдары туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Басқармасының
2000ж. 25-сәуірінен Қазақстан Республикасы территориясында төлемдік
құжаттарды қолдану мен ақшасыз төлемдер мен аударымдарды атқару ережелері
атты қаулысында жүзеге асады.
Ақша қаражаттары ең тез қолданылатын активтер қатарына жатады. Тез
қолдалынатын себебі, ақшалай есептесу арқылы кез келген операцияны
жүргізуге болады және міндеттемелерді орындау үшін ұзақ уақыт талап
етілмейді. Ақшалай қаржының болуы, алашақтары барлармен, бюджетпен,
қызметкерлермен дер уақытында есептесіп отыруға мүмкіндік береді.
Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың үлгілік жоспарындағы
1000 – Ақша қаражаттары
1010 – Кассадағы ақша қаражаты
1020 - Жолдағы ақша
1030 – Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражаты
1040 – Карт-шоттағы ақша қаражаты
1050 – Жинақ шоттардағы қаражат
1060 - Өзге ақша қаражаты
Счеттарының тобы пайдаланады.
Ақша қаражатының есебін жүргізетін счеттарының, актив есебін
жүргізетін счеттарға жатады.
Колледжде ұйым кассасына қалма-қол ақшаның түсуін ресімдеу үшін
ақпаратты компьютерде өңдегенде де қолданылады. Кірістік кассалық ордерді
бухгалтерия қызметкері бір данамен жазады, оған бас бухгалтер немесе
уәкілетті тұлға және кассир қол қояды, кассирдің мөрімен куәландырады,
кірістік және шығыстық кассалық құжаттарды тіркеу журналында тіркеледі
және ақша тапсырушының қолына беріледі, ал ордер кассада қалады.Қолма-қол
ақшаны берумен байланысты операциялар шығыстық кассалық ордермен (ШКО) №
КО-2 ф. немесе басқа құжаттармен (төлем тізімдемесі, ақша беру туралы
өтініш) және фискалъды коды бар бақылау-кассалық аппараттар арқылы
жүргізіледі. Кассадағы аппарат Меркурий 115Ф маркасы 2006 жылы 17
маусымда қойылған.
Колледжде кассалық ордерлер бойынша ақша қабылдау мен беру оларды
толықтырған күні ғана болады. ККО, ШКО –лерді алған кезде кассир мыналарды
тексеруге міндетті:құжаттарда бас бухгалтердің қолы бар жоқтығын,растығын;
ал ШКО – да басшының да қойылған қолы бар екенін тексеру; құжаттарды
рәсімдеудің дұрыстығын; құжаттарда аталған тіркемелердің бар-жоқтығын.
Егер осы талаптардың бірі орындалмаса, кассир құжаттарды бухгалтерияға
қайтарады. Колледжде ұйымының ақша қаражаттар қозғалысы шетел валюталық
шотында жүргізілмейді. Колледжде ақшалай қаражаттарды тексеру жылына бір
рет берілген айдың отызына қарай жүрізіледі немесе басшының бұйрығымен
жоспарланбаған тексерулер жүргізіледі. Түгендеу қорытындыларын ақшалай
қаражаттың бар жоғын түгендеу актісімен жеке рәсімделеді. Колледж
құрылтайшысы ҚР заңды тұлғасы Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық
университеті акциянерлік қоғамы болып табылады.
Шаруашылық операция мазмұны дебет кредит
Кассаға студенттен оқу ақшасы қабылданды 1010 1210
Кассаға демеушіліктен, ерікті қайырымдылық1010 6160
есебінен, өзге де шаралардан келіп түскен
қаражат
Жауапты тұлғалардың пайдаланбаған сомасы 1010 1251
Банктегі есепшоттан келіп түскен ақша 1010 1020
Кассаны түгендеу кезінде артық шыққан ақша1010 6160
Жауапты тұлғаларға берілген ақша 1251 1010
Берушілер мен мердігерлерге кассадан 3310 1010
берілген қолма-қол ақша
Қызметкерлерге берілген еңбекақы 3350 1010
Кассаны түгендеу кезінде анықталған 7470 1010
жетімсіз ақша (егерде жауапты тұлғаның
кінәсі дәлелденбеген жағдайда)
Кассаны түгендеу кезінде анықталған 1253 1010
жетімсіз ақша (егерде жауапты тұлғаның
кінәсі дәлелденген жағдайда)

( № 1-28 қосымшалар)

Есептесу шотындағы операциялар.
Есептесу шотындағы операциялар, шоттардың үлгілік жоспарындағы 1030
счетында жүргізіледі. Счеттың дебетінде колледжде ай басындағы бос
ақшаларының қалдығы көрсетіледі. 1030 счет бойынша операциялар қозғалысын
есепке алуда журнал-ордерлік формадағы есептесу қолданылып, олар №2 журнал-
ордерлік және №2 ведомоста жүргізіледі
Колледжде 1030 счеттың кредиті бойынша жасалатын сома айналымын
көрсету үшін №2 журнал-ордер пайдаланады. Осы счеттың дебетінде сома
айналысы әртүрлі журнал-ордер жазылып, сонымен қатар, №2 ведомос бойынша
бақылауға алынады. Кай уақытта жасалғанына қарамастан, әр банкілік құжат
үшін бір жол бөлу, регтстрлерді толтырылады. №2 журнал-ордер мен
ведомостағы толтырылған жолдардың саны сол кезеңдегі банкіден алынған
банкілік құжаттардың санына тең болуға тиіс.
Колледж өз еңбеккерлермен есеп айырысыды және жабдықтаушылардан
негізгі құрал және материалды емес активтер сатып алған немесе сатқанда
есеп айрысу шотын қолданады.

Мысалы: Ағымдағы банкілік счеттағы ақша қаражаты
Шаруашылық операция мазмұны дебет кредит
Кассадан түскен ақша 1030 1010
Алынған аванс 1030 3510,4410
Борышкерлерден түскен ақша 1030 1210,2110
Займдар түріндегі келіп түскен ақша 1030 3010,4010
Аударылған аванс 1610,2910 1030
Банктен кассаға келіп түскен ақша 1010 1030
Жалпы және әкімшілік шығындарына төленген төлем7110,7210 1030
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті3110,3130 1030
төлемдерді төлеу

( №3,20,21 қосымшалар)

Дебиторлық борыштар есебі.
Дебиторлық берешек – сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
шаруашылық жүргізуші субьект алдындағы өткізілген тауар (жұмыс,қызмет
көрсету) үшін ақша төлеу бойынша міндеттеме. Ол ағымдағы (өтеу мерзімі бір
жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес болып бөлінеді.
Дебиторлық борыштар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке
тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін уақытына қарай алынуға тиісті
дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді
алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі
Алынуға тиісті шоттар бөлімінің шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін)
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі.
Кәсіпорындардың бухгалтериясы дебиторлық борыштар есебін жүргізу
барысында мына төменде аталған құжаттарды (есептік тіркемелерді) қолданады:
нөмірі 7 Журнал-ордер- Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борышы
деп аталатын шотының кредиті бойынша;
нөмірі 8 Журнал- ордер- Алынуға тиісті қосылған құн салығы, Есеп
пайыздар, Басқадай дебиторлық борыштар және Берілген аванстар деп
аталатын шоттардың кредиті бойынша;
нөмірі 9 Журнал-ордерге қосымша тізімдеме – Берілген аванстар
шотының дебиті бойынша;
нөмірі 10 Журнал- ордер- Күдікті қарыздар бойынша резерв, Алдағы
кезең шығындары шоттарының несие бойынша;
нөмірі 11 Журнал- ордер- Сатып алушылар және тапсырыс берушілердің
борышы шотының және Еншілес серіктестіктердің дебиторлық боышы шотының
кредиті бойынша жүргізіледі.
болып табылады.
Дебиторлық берешектер шоттары бойынша жүргізілетін операциялар
№ Шаруашылық операция мазмұны Дебет Кредит
1 2 3 4
1 Көрсетілген қызметке есептелінген сатып 1210 6010
алушы, тапсырыс берушілердің борышы
2 Көрсетілген қызметке есептелінген қосылған 1210 3130
құн салық сомасы
3 Жұмысшылар мен қызметкерлерге іс-сапары 1251 1010
және басқа да мақсаттар үшін берілген
сомаларға
4 Сақтандыру полисін алу үшін есеп айырысу 1620 1030
шотынан төленген сома
5 Сақтандыру полисін алу барысында болған 7110, 7210, 1620
шығындар сомасы есеп беретін уақытта тиісті8418
шоттарға апарылды
6 Алдағы кезеңнің жал төлемі есеп айырысу 1620 1030
шотынан аванс ретінде алдын ала аударылды
7 Есеп беретін уақытта жал төлемі есептен 7110,7210, 1620
шығарылды 8417

( № 86-89,120 қосымшалар)

1.3. Негізгі құрал-жабдықтар мен материалды емес активтер есебі
Өндірістік үрдісте жылдар бойы өз қызметін көрсететін, алдағы
кезеңдерде табыс келтіретін және материалдық өндірісте, сонымен қатар
өндірістік емес салаларда да еңбек құралы ретінде пайдаланылатын
материалды активтер, негізгі құралдар болып саналады.
Колледждегі негізгі құралдарына: ғимарат, құрылғы, машина мен
жабдықтар, күш беруші құралдар , өлшеу мен реттеу аспаптары, көлік
құралдары, жылжымайтын мүліктер, компьютерлер, кітапхана қоры және басқа
да негізгі құралдар жатады. Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске
қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Колледж
өнім өндірмейді. Негізгі құралдар меншігіне иелік етуіне қарай меншіктік
және уақытша жалға алынған болып бөлінеді. Колледжде негізгі құралдардың
есебі сол кәсіпорынның баланстық шоттарында есептеледі. Ал жалға алынған
негізгі құралдар есебі жалға алушы кәсіпорынның, баланстан тыс Жалға
алынған негізгі құралдар шотында есептеледі. Негізгі құралдар айналымнан
тыс активтер Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте шоттың үлгілік жоспарына
сәйкес былай көрсетіліді:
2410 негізгі құралдар
2411 Жер
2412 ғимарат
2413 жабдық
2414 көлік құралдар
2415 компьютер
2416 кеңсе жиһазы
2417 құрал-сайман
2420 негізгі құралдардың амортизациясы
2430 негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын шығындар
Колледжде негізгі құралдарды сатып алу, сату құрылтайшылардың үлес
қосуы. Басқа ұйымдардың яғни тегін беруін жоғары үкімет органдарының
беруі және басқа жағдайларда келіп түседі. Бұл келіп түскен яғни кіріске
алынған негізгі құралдарға кәсіпорын үлгілі түрі НҚ-1 нысанын
қабылдау АКТ-сі толтырылады. Негізгі құралдарға қабылдау, тапсыру АКТ-сі
колледждің бухгалтериясына өткізіледі, АКТ пен бірге техникалық төл
құжат тапсырылады. АКТ негізінде бухгалтериядан мүліктік карточка
ашылады және әрбір объектіге мүліктік номер беріледі номерлеу реттік
сериялық бойынша жазылады. Бухгалтерияда толтырылған құжаттар
кәсіпорынның тиісті бөлігіне табыс етіледі. АКТ ұйым басшысы бекітеді.
Шаруашылық операция мазмұны Дебет Кредит
Ұйымның өз есебінен салынған ғимараттың бастапқы 2410 2930
бағасы (шаруашылық есебінен немесе мердігерлік
жолымен)
Негізгі құралдарды күрделі жөндеу мен жетілдіруге 2410 2920
жұмсалған шығындар
Негізгі құралдарды сатып алу:
жауапты тұлғалар арқылы 2410 1251
ұйымдардан 2410 3310
жеке тұлғалардан 2410 3540
Түгендеу кезінде анықталған есепке кірмей қалған 2410 6280
негізгі құралдарды кіріске алу

Негізгі құралдарың келіп түсуі. Негізгі құралдардың түсуі
мынадай құжаттармен рәсімделеді.

Негізгі құралдарды қабылдау – тапсыру (орнын ауыстыру) актісі негізгі
құралдар құрамына жекелеген объектілерді негізу үшін; қолданылып жүрген
заңға сәйкес олардың енгізілуі ерекше тәртіппен рәсімделуге тиіс
жағдайлардан басқасы, оларды пайдалануға берілуін рәсімдеу үшін; негізгі
құрал – жабдықтардың бір цехтан (бөлімнен, учаскеден) екіншісіне орын
ауыстыруын рәсімдеу үшін; негізгі құралдарды қоймадан (қордан) пайдалануға
берілуін рәсімдеу үшін, сондай – ақ басқа да субъектілерге берілген кезінде
(жарғылық капиталға қосқан үлестерді, сатуды, сыйларды) оларды негізгі
құралдардың құрамынан шығару үшін қолданылады.

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің
өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір
данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау –
тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал – сайманның,
жабдықтардың және т.б. объектілердің есебін жүргізген кезде, егер бұл
объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде
қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге
қатысты техникалық құжаттама қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас
бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар
бекітеді. Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу
үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады.
Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші данасы бухгалтерияға
тапсырылады, ал екіншісі тапсырушы цехта қалады.

Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және
қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалынады.
Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы
жазылады: алғашқы екеуі өткізуші субъектіде қалады (онда бірінші дана
негізгі құралдардың нақты бары, қозғалысы туралы есеп беруге, екіншісі –
есеп – айырысу төлем құжаттарына тіркеледі), үшінші дана негізгі құралдарды
қабылдаушы адамға беріледі
Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
экономикалық колледжі егер негізгі құралдар шаруашылық қызметтер
мақсатында алынады онда ол негізгі құралдар тобына жатқызылады, егер ол
ұзақ мерзімге қаржылық салымдарды салуға арналған болса онда ол қаржылық
инвестициялар негізінде көрсетіледі. Колледжде негізгі құралдардың келіп
түсуі негізгі құралдарды қабылдау-өткізу (қозғалысы) (НҚ)№1 нысанындағы
актімен ресімделеді. Ол жекелеген объектілерді негізгі құралдардың
құрамына есептеу үшін, олардың пайдалануға берілуін ресімдеу үшін, негізгі
құралдардың бөлімше ішіндегі қозғалысын ресімдеу үшін, негізгі құралдарды
қоймадан (запастан) пайдалануға беру үшін, сондай-ақ басқа субъектіге беру
мақсатында (жарғылық капиталға салымдар, өтеусіз беру) НҚ құрамынан
шығарып тастау үшін пайдаланылады, Негізгі құралдарды қабылдауды
ресімдеген кезде басшы тағайындаған қабылдау комиссиясы әрбір жеке
объектіге бір дана акт жасайды.
Негізгі құралдардың есебі активтік 2411-2417 шоттарда
жүргізіледі, оларда субшоттар бастапқы бағасымен немесе ағымдағы құнымен
(негізгі құралдар бойынша қайта бағалаудан кейін) ескеріледі. Есептелген
тозу сомаларын есепке алуға пассивтік 2421-2429-шоттар арналған.
Негізгі құралдарды есептен шығару. Колледж өздерінің
пайдалануындағы, яғни меншігіндегі негізгі құралдарын есептен басқа заңды
немесе жеке тұлғаларға тегін бергенде, сатқанда, ұрланғанда, жоғалғанда,
табиғи апат, зілзала жағдайында бүлініп жоғалғанда шығарады. Сонымен қатар
өздерінің меншігіндегі негізгі құралдарын басқаларға айырбастағанда немесе
ұзақ мерзімге жалға берген кезде де кәсіпорындар өздерінің балансынан
негізгі құралдарды есептен шығара алады. Колледждің негізгі құралдардың
іске жарамсыздығын, оларды бастапқы қалпына келтіру үшін жүргізілетін
күрделі жөндеудің тиімсіздігін немесе мүмкін еместігін анықтау үшін,
сондай-ақ негізгі құралдарды есептен шығаруға қажетті құжаттарды толтыру
үшін ұйым басшысының бұйрығымен тұрақты комиссия құрылады.
Колледжда негізгі құралдарды есептен шығару үшін үлгілі түрі НҚ-3 "Негізгі
құралдарды есептен шығару актісі" немесе үлгілі түрі НҚ-4 "Көлік
құралдарын есептен шығару актісінің" тиістілері толтырылады.

Амортизация есебі.
№1-ші Негізгі құралдардың есебі бухгалтерлік есеп стандартына
(КЕХС) сәйкес, амортизация – активтің қызмет еткен мерзімі бойына
амортизацияланған құнды тарату процесі. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ
экономикалық университетінің экономикалық колледжі негізгі құралдар
амортизациясын есептеу үшін бірқалыпты (түзу сызықты) әдіс қолданылады.
Яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс шығындарына
біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс негізгі құралдардың тозуына,
оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына байланысты болып келеді.
Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген
амортизациялық нормасының шегінде. Амортизациялық аударым сомасы 2420
шотында көрініс табады.
Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің
экономикалық колледжі да келесідей амортизациялық нормалар келтірілген:
- ғимараттар 1,43%
- көліктер 6,67%;
- компъютерлер мен ақпаратты өңдеуші құралдар 20%;
- алдынғы топтарда көрсетілмеген басқа да активтер 15%;
- өзге де негізгі құралдар 10%.
Негізгі құралдарыдың амортизациясын есептеу әдістері:
1) Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару.

2) Құнын, орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең
мөлшерде есептен шығару (өндірістік әдіс)

3) Жылдамдататын есептен шығару.

А) құнын сандардың жиынтығы бойынша есептен шығару (кумулятивтік әдіс)

Б) Қалдық құнынның кему әдісі бойынша.
Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару. Бұл әдіс бойынша
объектінің амортизацияланатын құны негізгі құралдардың жұмыс істейтін
мерзімінің ішінде шаруашылық субъектісінің шығындарына бірқалыпты қосылып
отырады. Бұл әдіс бойынша әр есепті жылда негізгі құралдарға есептелетін
амортизациялық аударым сомасы осы негізгі құралдардың барлық пайдалану
мерзімінде амортизацияланатын сомасын, яғни, бастапқы құн мен қалдық құны
айырмасы объектісінің пайдалану кезеңіндегі есеп беретін жылдардың соңына
бөлу арқылы есептеліп шығарылады. Мына формула пайдаланылады:
AA= Бастапқы құн- қалдық құн пайдаланылған мерзім
Құнын, орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде
есептен шығару (өндірістік әдіс). Бұл әдіс объектінің пайдаланылған
уақытына емес оны пайдалану нәтижесіне негізделген. Бұл әдіс бойынша құрал
арқылы өндірілетін 1 дана өнімге тиісті амортизациялық аударымды әр жылда
осы құрал арқылы өндірілетін бір дана өнімге тиісті амортизациялық
аударымды әр жылда осы құрал арқылы өндірілген өнім санына көбейту арқылы
табады. Формуласы:
АА =(Бастапқы құн- Қалдық құн Жалпы өндіруге тиісті өнім саны) * әр жылда
өндірілетін өнім саны.
Жылдамдататын есептен шығару.
А) құнын сандардың жиынтығы бойынша есептен шығару (кумулятивтік әдіс) –
бұл әдістің кумулятивтік, яғни, сандардың қосынды жиынтық сомасы деп
аталатынның себебі осы әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық
аударым сомасын есептейтін формуланың алымы. Негізгі құралдардың пайдалану
мерзімінің қалған жылдар санына тең болып, ал бөлімі ол активтің
пайдаланатын барлық жылдар мерзімі сандарының қосындысына тең болуына
байланысты. Бұл формула мына түрде жазылады:
АА= (Қалған жылдар саны пайдаланатын жыл сандарының қосындысы)* ( бастапқы
құн – қалдық құн)
Жылдамдататын есептен шығару.
Б) Қалдық құнынның кему әдісі бойынша.
Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу алдымен
құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі мен жүргізіледі. Ол үшін негізгі
құралдардың бастапқы құны оның жұмыс істейтін мерзімінің, яғни,
пайдаланатын уақыт жылы санына бөлініп әр есепті жылға тиісті
амортизациялық пайызды анықтайды. Бастапқы құнды 100% деп анықтаймыз ,
одан кеін табылған % мөлшері 2 еселеніп негізгі құралдардың бастапқы
құнына емес баланстық құнына көбейтіледі.
Менің оқулық тәжірибе өткізген экономикалық колледжде Негізгі
құралдарға амортизация Құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен
шығару әдісі қолданылады. Мына формула пайдаланылады:
AA= Бастапқы құн- қалдық құн пайдаланылған мерзім
Мысалы:

№1. Колледжде пайдаланылатын компьютердің
бастапқы құны- 73 100тг.
Қалдық құны -40 000тг.
Пайдалану мерзімі -5жыл.
Осы мәліметтерді формулаға сала отырып:
АА= 73100тг-40 000тг5ж =6 620 тг
Амортизацияланатын сома 73 100-40 000=33 100тг
33 100тг * 20%=6 620тг
мерзім Бастапқы құны 1жылдық Жинақ тозу Қалдық құны
амортизациялық
аударым
Сатып 73 100тг - - 73 100тг
алынған
мерзім
1ж 73 100тг 6 620тг 6 620тг 66 480тг
аяғында
2ж 73 100тг 6 620тг 13 240тг 59 860тг
аяғында
3ж 73 100тг 6 620тг 19 860тг 53 240тг
аяғында
4ж 73 100тг 6 620тг 26 480тг 46 640тг
аяғында
5ж 73 100тг 6 620тг 33 100тг 40 000тг
аяғында

№2. Колледжде пайдаланылатын негізгі құралдарлың бірі- үстел жиһазы. Оның:
Бастапқы құны – 22800тг
Қалдық құны – 10 000тг
Пайдалану мерзімі – 10ж
Мәліметтерді формулаға салсақ:
АА= 22 800тг-10 000тг10ж = 1280тг
Амортизацияланатын сома 22 800тг- 10 000тг= 12 800тг
12 800тг* 10%= 1280тг
мерзім Бастапқы құны 1жылдық Жинақ тозу Қалдық құны
амортизациялық
аударым
Сатып 22 800тг - - 22 800тг
алынған
мерзім
1ж аяғында 22 800тг 1280тг 1280тг 21520тг
2ж аяғында 22 800тг 1280тг 2560тг 20240тг
3ж аяғында 22 800тг 1280тг 3840тг 18960тг
4ж аяғында 22 800тг 1280тг 5120тг 17680тг
5ж аяғында 22 800тг 1280тг 6400тг 16400тг
6ж аяғында 22 800тг 1280тг 7680тг 15120тг
7ж аяғында 22 800тг 1280тг 8950тг 13840тг
8ж аяғында 22 800тг 1280тг 10240тг 12560тг
9ж аяғында 22 800тг 1280тг 11520тг 11280тг
10ж аяғында 22 800тг 1280тг 12800тг 10000тг

Негізгі құралдарды жөндеу. Кәсіпорындар өздерінің негізгі
құралдарын пайдалану мерзімі уақытынан бұрын тозып қалмауы үшін белгілі
бір уақыт аралығында жөндеп отырады. Негізгі құралдарды жөндеу
ұйымдастырылуына қарай жай және күрделі деп аталатын 2-ге бөлінеді.
1. Жай жөндеу- негізгі құралдардың тозып істен шығуы бөлшегін жұмыс
үдерісі барысында ауыстыру немесе оны қалпына келтіру болып
табылады.
2. Күрделі жөндеу – алдын ала жоспарланып сапалық және табиғи тозған
негізгі құралдардың бөлшектерін толығымен ауыстырып оларды түгелдей
жаңартуды айтады.
Колледж өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған, яғни
осындай мақсатқа арналған ұйымдарды қарастыратын болса бұл жөндеудің
мердігерлік әдісі болып есептеледі. Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ
экономикалық университетінің экономикалық колледжі есебі бойынша негізгі
құралдардың ликвидтік құны кіріске түскен кездегі бастапқы құнының 0,5%
құрайды.
Негізгі құралдарды түгендеу. Негізгі құралдардың нақты бар-
жоғын анықтау және олардың сақталуына бақылау жасау мақсатында субъекті
басшылары нормативтерді, заңдарды және басқа да актілерді, сондай-ақ есеп
саясатын басшылыққа ала отырып оқтын-оқтын негізгі құралдарға мүліктік
түгелдеу жүргізіп отырады. Негізгі құралдарды түгендеуден бастаудан бұрын:

- негізгі құралдарды есепке алу бойынша түгендеу карточкаларының,
түгендеу тізімдемелерінің және тізімдерінің болуы мен мән-жайы;
- техникалық паспорттар мен техникалық құжаттардың болуы;
- көрсетілген объектілердің дара кәсіпкердің немесе ұйымның
меншігінде болуын, жауапты сақтауға тапсырылғанын немесе қабылданғанын
растайтын құжаттардың болуы тексереді. Түгендеуді жүргізу алдында
түгендеудің жұмыс комиссиясы өз мүшелеріне жұмыстың басталу мен аяқталу
мерзімдері бекітілген бұйрық ұсынады. Нақты қалдықтарды аяқтаған күнге
құндылықтардың кірісі мен шығысы бойынша барлық құжаттарды өңдеу аяқталып,
талдау есебінің карточкаларында (кітаптарында) сәйкес жазбалар жүргізіліп,
түгендеу күніне қалдықтарды шығарылып болуы керек. Түгендеу барысында
кәсіпорынның балансына бұрын есепке алынбаған, мәліметтері дұрыс
көрсетілмеген немесе тіпті көрсетілмеген негізгі құралдар табылған
жағдайда түгендеу тізіміне олар жайлы жетіспейтін мәліметтер дұрыс және
толықтырылып жазылуы керек. Кәсіпорынның бухгалтериясы негізгі құралдарға
түгендеу жүргізудің нәтижесін анықтау үшін салыстыру тізімдемесін жасайды.
Мұндай тізімдеме түгендеу барысында анықталған кәсіпорынның бухгалтерлік
есеп мәліметтері мен ақпараттарына сәйкес келмейтін бұрын есепке
алынбаған, яғни артық шыққан немесе кем шыққан негізгі құралдарға
жасалады.
Негізгі құралдарды түгендеген кезде комиссия объектілергі тексеру
жүргізеді және түгендеу тізімдемесіне олардың толық атауын, мақсатын
түгендеу нөмірлерін және басты техникалық немесе пайдалану көрсеткіштерін
енгізеді. Егер объект қалпына келтіруге, жаңартуға немесе қайта
жабдықтауға ұшыраса және оның салдарынан негізгі мақсаты өзгеріп кетсе,
онда ол тиісті жаңа мақсаттағы атауымен тізімдемеге енгізіледі.
Колледжде негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру
мен баланстарды жасау алдында, жылына ең аз дегенде 1 рет, қараша айында
жүргізіледі. Үйлерді, ғимараттарды және басқа жылжымайтын объектілерді үш
жылда 1 рет.
( № 29-37 қосымшалар)

Материалдық емес активтер есебі.
Материалды емес активтер келешекте табыс келтіретін ұзақ мерзімде
пайдаланылатын және қолмен ұстауға жатпайтын экономикалық ресурстар.
Кейбір қаржылардың түрі де, дебиторлық қарыздар мен төленген аванстар,
көзге көрінбейтін активтер болып табылады, бірақ олар қысқа мерзімді
болғандықтан материалды емес активтер қатарына жатқызылмайды.
Бухгалтерлік есеп шоттың екінші бөлімінде есептеледі.
2700 Материалды емес активтер
2710 Гудвилл
2720 Гудвиллдың құнсыздануы
2730 Өзге материалды емес активтер
2740 Материалды емес активтердің амортизациясы
2750 Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын
шығындар
Колледжде материалды емес активтері мекемелердің бірігуіне сәйкес
мемлекеттік субсидия есебінен сатып алынуы, айырбасқа алынуы мүмкін.
Айырбас арқылы сатып алынған өзара теңдес материалды емес активтерге
келген бағасы бойынша есепке алынады. Материалды емес активтердің
амортизациясын есептеу үшін, негізгі құралдардың амортизациясын есептеу
тәсілдері қолданылады. Олар :
- бірқалыпты тәсіл
- қалдықты азайту тәсілі
-Сандық жиынтық және пайдалану мерзіміне қарай амортизация есептеу
Колледжде материалды емес активтердің объектілерін қабылдауды
рәсімдеуде АКТ материалды емес активтер объектісінің әр-бір объектісіне 1
данадан жасалады. Материалды емес активтер бірнеше объектілерін қабылдауы
рәсімдейтін жалпы АКТ жасауға болады. АКТ рәсімделген кейін
материалды емес активтер объектісін немесе оны қолданады жүйелер
баяндайтын құжаттармен немесе объектісіне қатысты ұйымның сондай және
тағы басқа мүліктік құқықтарын растайтын құжат тіркеліп, ұйым
бухгалтериясына беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды. Ұйым басшысы
немесе материалды емес активтер соған уәкілетті тұлға бекітеді. Басқа
ұйымға материалды емес активтер бергенде АКТ 2 данадан жасалады.
Тапсыратын ұйым немесе материалды емес активтер есебі карточкасында тиісті
жазба жасалады. Ұйым пайдалануына түскен материалды емес активтердің
есебі үшін қолданады. Материалды емес активтерді жатқызу тәртібі мен
олардың құралы заңдармен нормативті актлермен реттеледі.Бухгалтерияда әр –
бір объектіге карточка жүргізіледі. Форма кіріс алынуға арналған басқа
құжаттардың негізінде 1 дана толтырылады..
Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің экономикалық
колледжі материалдық емес активтері бағдарламалық қамсыздандырудан тұрады.
Бағдарламалық қамсыздандырудың құны 2730 шотында көрініс табады. Пайдалы
қызмет көрсетудің мерзімі 5 жыл. Бағдарламалық қамсыздандырудың
амортизациясы 2740 шотында есептеледі.
Материалдық емес активтердің есебі материалдық емес активтер №38 ҚХЕС-ке
сәйкес жүргізіледі.Материалды емес активтер оларды сатып алуға төленген
қаржы көлемінде бағаланады(бастапқы баға). МЕА-ның бастапқы құнына ұйым
сатып алуға жұмсаған нақты шығындарын кіргізеді, сонымен қоса
қайтарылмайтын салықтар мен алымдарды, және активтерді тікелей пайдалануға
байланысты жұмсаған кез келген шығындарын қосады.

Материалдық емес активтердің амортизациясы
Кәсіпорындардағы материалдық емес активтер өздерінің пайдалануы
барысында біртіндеп сапалық жағынан тоза бастайды. Осы активтер тозғанға
дейін, яғни кәсіпорында пайдаланылған уақыт аралығындағы пайда әкелуі
қажет. Егер бұл материалдық емес активтерді пайдалануда кәсіпорын табыс
таппайтын болса, оларды актив қатарында есептеудің қажеті де болмайды және
бұндай жағдайда оларды сатып алуға кеткен немесе басқадай шығындар жиынтығы
ұйымның зияны болып табылады.
Кәсіпорындарда материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың
құнының бір бөлігі ай сайын, яғни оның пайдалану мерзімінде өндіріс
шығындарына қосылып отырылады. Яғни, материалдық емес активтердің құнына
амортизациялық аударым есептелініп тұрады. Амортизациялық аударым (өтелім)
мөлшері материалдық емес активтердің бастапқы құнымен олардың пайдалану
мерзіміне қарай анықталады. Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімі
кәсіпорынның қызмет атқаратын уақытынан аспауы керек. Егер материалдық емес
активтердің пайдалану мерзімін анықтауға мүмкіндік болмаған жағдайда,
амортизациялық аударым (өтілім) он жылға есептелінеді. Бірақ ол ұйымның
қызмет атқару уақытынан (мерзімінен) аспауы керек. Жалпы материалдық емес
активтердің тозуы бухгалтерлік есеп шоттар жоспарының: Материалдық емес
активтердің амортизациясы,- деп аталатын шоттарында жүргізіледі.
Амортизациялық құн – бастапқы құн алу жойылу құны болып айқындалады.
Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:
1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші жақтың
келісімі болмаса;
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін белсенді
нарық болмаса:
а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай
нарықтың болуына;
ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.

Материалдық емес активтер есебі бойынша жүргізілетін операциялар:
№ Шаруашылық операциялар мазмұны Дт Кт
Жарғылық қорға құрылтайшылар мен үлес
1 қосушылардың есебінен келіп түскен материалдық2700 5020
емес активтер
2 Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан тегін
алынған материалдық емес активтер 2700 2740
Кәсіпорынның өз өндірісінде өндіріліп кіріске
3 алынған материалдық емес активтер 2720 8110
4 Сату және басқа да жағдайларға байланысты
материалдық емес активтерді есептен шығару:
- қалдық құны бойынша; 2730 2700
- жинақталған тозу құны бойынша: 2740 2700
5 Ұйымның өз есебінен құрылған МЕА бастапұы 2730 7470
бағасын көрсету (шаруашылық немесе
мердігерлік тәсілдермен)
6 МЕА жетілдіруге кеткен шығандарды көрсету. 2730 7470
7 Материалдық емес активтерді сатып алу:
жауапты тұлғалардың есебінен 2730 1251
ұйымдардан 2730 3310
Жеке тұлғалардан 2730 3540
8 Заңды және жеке тұлғаларға ақысыз берілген 2730 6160
материалдық емес активтер

1.4. Тауарлық-материалдық қорларды есептеу және жеткізушілермен есептесу
есебі
Өндіріс процесінде еңбек құралдарымен қатар өндірістік босалқы
заттары ретінде қатысады. Еңбек құралдарынан айырмашылығы өндіріс
процесіне қатысады және олардығ құны өндірілетін өнімнің материалдық
негізін құрай отырып өнімнің өзіндік құнын құрайды.
Колледжде тауарлық-материалдық қорлар келесідегідей активтер
түрінде болады: материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, отын,
ыдыс материалдары қосалқы бөлшектер, басқада материалдар, дайын өнім,
тауарлар, аяқталмаған өндіріс
Бухгалтерлік есеп шоттың бірінші бөлімінде, яғни қысқа марзімді
активтер бөлімінде көрсетілген.
1300 Тауарлық-материалдық қорлар
1310 Шикізат пен материалдар
1320 Дайын өнім
1330 Тауарлар
1340 Аяқталмаған өндіріс
1350 Өзге қорлар
Тауарды қабылдаушы ұйым, ҚР Кабинет министірлігінің 9.11.1994ж
№1240 ж, қаулысымен бекітілген, қнімдер мен тауарларды көлемі мен сапасына
сай қабылдап алу тәртібі жайлы Нұсқауын басшылыққа алуға болады.
Шоттардың үлгілік жоспарында, қолдану мерзіміне байланысты, есеп жүргізу
шін төмендегі счеттарды қолданады: 1610 Берілген қысқа мерзімді
аванстар, 2910Берілген ұзақ мерзімді аванстар ; 3310 Қоюшылар мен
мердігерлердің қысқа мерзімді кредитролық қарыздары, 4110 Қоюшылар мен
мердігерлердің ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздары. Жеткізушілерден
келіп түскен құндылықтар үшін , счет-фактуралар, жүкқұжаттар, актілер және
тағы басқа құжаттар толтыру талап етіледі, Құндылықтармен қоса келген
құжаттарға сәйкес, қоймадағы материалдар есебін жүргізетін каточкалар
толтырылады, сол арқылы материалдардың қозғалысы бақылауға алынады.
Қоймадан жіберілетін материалдар үшін лимиттік-алым карточкасы
толтырылады.
Егер колледжде тауар, сатып алушының қоймасынан немесе
тасымалдайтын көлік мекемесінен алынатын болса, құндылықтарды алатын
адамға құжаттарымен қоса, арнаулы сенімхат беріледі. ҚР АК 167 бабына
сәйкес , сенімхат дегеніміз мекеменің сенімді өкіліне берілген, жазбаша
түрде өкілеттігң танылған, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.