Археология ұғымы және археологияның қалыптасу тарихы

Кіріспе
1. Археология ұғымы және археологияның қалыптасу тарихы.
2. Археологиялық ескерткіштер.
3. Археологияның зерттеу тәсілдері мен әдістері.
4. Археологиялық материалдарды өңдеу.
5. Археологиялық жұмыстарға дайындық және археологиялық
6. ескерткіштерді қорғау.
7. Қазақстандағы археологияның дамуы.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Археология – адамзаттың өткен тарихын заттай ескерткіштер арқылы зерттейтін ғылым. Археология терминін ежелгі грек тілінде – архайос-ежелгі, логос-ғылым – деген мағынаны береді. Бұл терминді алғаш рет ежелгі грек философы Платон (427-347жж.) пайдаланған. ХҮІІІ ғасырда бұл терминді ежелгі өнер тарихы деген мағынада пайдаланған. Осы уақытқа дейін көптеген елдерде археология тарих ғылымдарына емес жаратылыстану ғылымдарына қосылады.
Біздің елде (Бұрынғы Кеңес Одағы территориясында) археология тарихтың бір саласы болып саналады.
Археология – тарихтың жазуға дейінгі кезеңін зерттеуде үлкен рөл атқарады. Егер адамзат тарихы 2,5 млн. жылды құрайтын болса, жазуға дейінгі тарих адамзат тарихының 99,9 % құрайды. Сондықтан, адамзат тарихының көп бөлігі археологиялық деректер арқылы зерттеледі.
Алғашқы археологиялық қазба жүргізу және деректерді түсіндіруге талпыныс ежелгі дәуірде басталған.
Ежелгі рим ақыны және ойшылы Лукреций Кар (б.д.д. Іғ.) жазуға дейінгі тарихты тас, мыс және темір дәуірлеріне бөлген. Лукрецийдің дәуірлерге бөлуін археологтар қазір де пайдаланады.
Орта ғасыр кезеңінде археология біржолата ұмытылған болатын. Археологияға жаңа көзқарас қайта өрлеу дәуірінде болды. ХҮ-ХҮІ ғасырларда Италияда көптеген археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген болатын. Бұл қазба жұмыстарының басты мақсаты ежелгі грек және ежелгі рим ескерткіштерін, әшекейлерін, асыл заттарын табу болды. ХҮІІІ ғасырда Помпей және геркуланума қалаларында археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді. Археологиялық жұмыстардың қайта жандануы ХҮІІІ ғасырдың 40-жылдары басталды. Бірақ нағыз ғылыми зерттеулер тек ¦лы Француз революциясынан кейін бастау алды. Археология ғылым ретінде тек ХІХ ғасырда қалыптасты. Бұл кезде Қосөзен мен Египеттегі ежелгі өркениеттер табылған еді. 1836 жылы дат археологы Х.Томсен археологиялық материалдар бойынша адамзат тарихының алғашқы үш ғасыры (тас, қола, темір) туралы гипотеза айтты, оның гипотезасын Е.Ворсо ары қарай дамытты. Буше де Перт табылған тастарды еңбек құралдар екенін дәлелдеді. 1837 жылы француз археологы Э.Лартэ алғашқы тас құралдар жасаған адамдар мамонттар және басқа да қазба жұмыстары кезінде аталған жануардың замандасы болғанын анықтады.
1869-1893 жж. белгілі француз зерттеушісі Г.Мортилье Томсеннің және Ворсоның хронологиялық жүйесін ары қарай дамытты. Ол тас құралдардың алғашқы хронологиялық сызбасын (схемасын) жасады. Оның ғылыми айналымға енгізген терминдері (ашель, мустье және т.б.) әлі күнге дейін қолданылады. 1865 жылы археолог және этнолог Д.Леббок тас ғасырын екі дәуірге: палеолит және неолитке бөлуді ұсынды. ХІХ ғасырдың аяғында француз археологы Э.Пьет олардың арасындағы өтпелі кезең мезолитті ашты.
Қола және темір ғасырлары да ежелгі және кейінгі болып екі дәуірге бөлінді, ХІХ ғасырдың аяғында археологиялық жаңа термин «Энеолит» - мыс-тас ғасыры пайда болды. Ол тас ғасыры мен қола дәуірінің арасындағы өтпелі кезең.
2. Археологиялық ескерткіштерді шартты түрде топқа бөлсе болады. Олардың ішіндегі ірі екеуі – елді-мекендер және қабірлер болып табылады.
Елді-мекендер бекініссіз (тұрақтар, ауылдар) және бекіністі (қала, қалашық) болып бөлінеді. Қалашық және ауыл деп қола және темір дәуірлерінің ескерткіштерін атайды. Тұрақтар деп тас және қола дәуірлерінде адамдар мекендеген жерлерді айтады.

1. Авдусин Д.А. Основы археологии. М., 1989.
2. Байпаков К.М., Таймагамбетов Ж.К., Жумаганбетов Т. Археология Казахстана. А., 1993.
3. Валк С.Н. Советская археология. М., 1948.
4. Гальперина Г.А., Доброва Е.В. Популярная история археологии. Москва, «Вече».- 2002.
5. Мартынов А.И. Археология. М., 2002.
6. Мартынов А.И. Методы археологического исследования. М., 1989.
7. Массон В.М. Историческое реконструкция в археологии. М., 1990.