Балабақшада жас тобына қарай сурет салуға үйретудің методикасы
Кез келген жастары балаларды сурет салуға үйретудің басты принципіне көрнекілік жатады: бала өзі бейнелемек затты, құбылысты білуге, көруге, сезінуге тиіс. Балалардың заттар мен құбылыстар туралы анық та айқын түсініктері болуы қажет. Сурет сабағында пайдаланылатын көрнекі құралдар көп, олардың барлығы да сөзбен түсіндіріледі. Балабақшадағы жас тобына қарай сурет салуға үйретудің тәсілдерін қарастырып керейік.
Бірінші кішкентайлар тобы. Бәрінен бұрын, көрнекіліктің негізін тәрбиешінің сурет сабағы үстіндегі әрекеті атқаратын болады. Сәби сол тәрбиешінің сурет салу кезіндегі әрекетіне еліктей бастайды.
Еліктеу мектеп жасына дейінгі кезеңде белсенді үйретудің міндетін атқарады. Суреттің қалайша пайда болуын бақылап тұрғанда сәбидің бойында форманың, түр-түстің жазықтықтағы кескінделуінің әр түрлі ерекшеліктерін көре білу қабілеті қоса дамиды. Бірақ, өздігінше дербес ойлаудың, бейнелеудің, үйренген дағдыларды еркінше қолдана білудің дамуы үшін тек еліктеудің бір өзі әлі жеткіліксіз. Сондықтан да балаларды сурет салуға үйретудің тәсілдері бірте-бірте күрделене түседі.
В.Н.Лванесованың еңбектері бойынша сурет салу процесіне балаларды тәрбиеші біртіндеп тарту ұсынылады. Мәселен, сәби тәрбиеші бастаған суреттерді аяқтайтын болады. Мысалы, ол шардың жібін, гүлдің сабағын, жалаушалардың сабын және тағы жалғастырады. Бұл тәсілдің пайдалы жағы мынада. Сәби бейнелейтін затты бірден тануға, салынған суретті немесе соған жетпейтін бөліктерді талдауға, сызықтар жүргізуге (әр түрлі сипаттағы), жаттығуға, ең соңында, өзі тындырған еңбектің нәтижесіне көңілі толып эмоциялы қанагат сезімін алуға үйренеді.
Тәрбиеші сурет салу тәсілдерін қолмен көрсетуі де немесе сөзбен ауызша түсіндіруі де мүмкін. Мұндай кезде, балалар берілген тапсырманы тірек суретінсіз-ақ өздері орындайтын болады. Бұл арада, педагогтың суретті салу процесі үстіндегі қимылы мен түсіндірме сөздері өзара жақсы үйлесім тауып жатуы өте маңызды.
Бірінші кішкентайлар тобы. Бәрінен бұрын, көрнекіліктің негізін тәрбиешінің сурет сабағы үстіндегі әрекеті атқаратын болады. Сәби сол тәрбиешінің сурет салу кезіндегі әрекетіне еліктей бастайды.
Еліктеу мектеп жасына дейінгі кезеңде белсенді үйретудің міндетін атқарады. Суреттің қалайша пайда болуын бақылап тұрғанда сәбидің бойында форманың, түр-түстің жазықтықтағы кескінделуінің әр түрлі ерекшеліктерін көре білу қабілеті қоса дамиды. Бірақ, өздігінше дербес ойлаудың, бейнелеудің, үйренген дағдыларды еркінше қолдана білудің дамуы үшін тек еліктеудің бір өзі әлі жеткіліксіз. Сондықтан да балаларды сурет салуға үйретудің тәсілдері бірте-бірте күрделене түседі.
В.Н.Лванесованың еңбектері бойынша сурет салу процесіне балаларды тәрбиеші біртіндеп тарту ұсынылады. Мәселен, сәби тәрбиеші бастаған суреттерді аяқтайтын болады. Мысалы, ол шардың жібін, гүлдің сабағын, жалаушалардың сабын және тағы жалғастырады. Бұл тәсілдің пайдалы жағы мынада. Сәби бейнелейтін затты бірден тануға, салынған суретті немесе соған жетпейтін бөліктерді талдауға, сызықтар жүргізуге (әр түрлі сипаттағы), жаттығуға, ең соңында, өзі тындырған еңбектің нәтижесіне көңілі толып эмоциялы қанагат сезімін алуға үйренеді.
Тәрбиеші сурет салу тәсілдерін қолмен көрсетуі де немесе сөзбен ауызша түсіндіруі де мүмкін. Мұндай кезде, балалар берілген тапсырманы тірек суретінсіз-ақ өздері орындайтын болады. Бұл арада, педагогтың суретті салу процесі үстіндегі қимылы мен түсіндірме сөздері өзара жақсы үйлесім тауып жатуы өте маңызды.
БАЛАБАҚШАДА ЖАС ТОБЫНА ҚАРАЙ СУРЕТ САЛУҒА ҮЙРЕТУДІҢ МЕТОДИКАСЫ
Кез келген жастары балаларды сурет салуға үйретудің басты принципіне көрнекілік жатады: бала өзі бейнелемек затты, құбылысты білуге, көруге, сезінуге тиіс. Балалардың заттар мен құбылыстар туралы анық та айқын түсініктері болуы қажет. Сурет сабағында пайдаланылатын көрнекі құралдар көп, олардың барлығы да сөзбен түсіндіріледі. Балабақшадағы жас тобына қарай сурет салуға үйретудің тәсілдерін қарастырып керейік.
Бірінші кішкентайлар тобы. Бәрінен бұрын, көрнекіліктің негізін тәрбиешінің сурет сабағы үстіндегі әрекеті атқаратын болады. Сәби сол тәрбиешінің сурет салу кезіндегі әрекетіне еліктей бастайды.
Еліктеу мектеп жасына дейінгі кезеңде белсенді үйретудің міндетін атқарады. Суреттің қалайша пайда болуын бақылап тұрғанда сәбидің бойында форманың, түр-түстің жазықтықтағы кескінделуінің әр түрлі ерекшеліктерін көре білу қабілеті қоса дамиды. Бірақ, өздігінше дербес ойлаудың, бейнелеудің, үйренген дағдыларды еркінше қолдана білудің дамуы үшін тек еліктеудің бір өзі әлі жеткіліксіз. Сондықтан да балаларды сурет салуға үйретудің тәсілдері бірте-бірте күрделене түседі.
В.Н.Лванесованың еңбектері бойынша сурет салу процесіне балаларды тәрбиеші біртіндеп тарту ұсынылады. Мәселен, сәби тәрбиеші бастаған суреттерді аяқтайтын болады. Мысалы, ол шардың жібін, гүлдің сабағын, жалаушалардың сабын және тағы жалғастырады. Бұл тәсілдің пайдалы жағы мынада. Сәби бейнелейтін затты бірден тануға, салынған суретті немесе соған жетпейтін бөліктерді талдауға, сызықтар жүргізуге (әр түрлі сипаттағы), жаттығуға, ең соңында, өзі тындырған еңбектің нәтижесіне көңілі толып эмоциялы қанагат сезімін алуға үйренеді.
Тәрбиеші сурет салу тәсілдерін қолмен көрсетуі де немесе сөзбен ауызша түсіндіруі де мүмкін. Мұндай кезде, балалар берілген тапсырманы тірек суретінсіз-ақ өздері орындайтын болады. Бұл арада, педагогтың суретті салу процесі үстіндегі қимылы мен түсіндірме сөздері өзара жақсы үйлесім тауып жатуы өте маңызды.
Ауызша айтылған сез көрнекі құралмен бекітіле түссе, онда мұның өзі сәбидің көргенін, түсінгенін талдауға, берілген тапсырманы есте жақсы сақтауына септігін тигізеді. Алайда, кішкентайлар тобындағы сәбидің есте ұстау қабілеті (бұл жағдайда педагогтың ауызша түсіндіруін айтамыз) тәрбиешінің айтқандарын көпке дейін жадында айқын сақтай алмайды: ол көп жағдайда, тәрбиешінің көрсеткендері мен тапсырмаларының кейбіреулерін ғана есінде ұстайды жәие дұрыс орындай алмайды немесе тәрбиеші қайтадан түсіндірмесе еш нәрсе бастай алмайды. Miнe, сондықтан да тәрбиеші тапсырманы сәбилерге жеке-жеке қайталап түсіндіруі керек.
Үш жастың аяқ шенінде көптеген балалар қосымша түсіндіріп жатуды талап етпейді. Олар тапсырманы бір рет түсіндірген соң-ақ, өздері үйренген дағдылары бойынша дербес сурет сала алатын болады.
Мектеп жасына дейінгі кіші жастағы балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі ойындарды пайдаланудың ұнамды жақтары, әсері мол. Ойын ситуацияларын пайдаланудың нәтижесінде, бейнеленетін заттар етене таныс, әрі жанды, әрі қызықты дәрежеге көтеріледі.
Кішкентай сәбидің бояуларды суретте пайдалануының қорытындысы үстінде ашық дақ болып келеді. Түс күшті эмоциялы тітіркендіргіш. Педагог мұндай жағдайда сәбилерге бояудың керекті образды тыңнан жасау үшін қажет екенін түсіндіруі тиіс. Балалардың бояулармен жұмыс істеу үстінде бейнелейтін заттарының ұқсас шығуына ұмтылуына қол жеткізу керек.
Олар алғашқы айларда сурет салу барысында, әр түрлі заттарды бейнелеу үстінде тәрбиешілеріне еліктесе, енді педагог оларға өзінше дербес түрде ойша салуға, қиялдап салуға әр түрлі тапсырмалар береді.
Мектеп жасына дейінгі кіші жастағы балалар үшін әрбір сабақтың соңында тапсырманы орындағаннан кейін (әрине, сабақ ұзақ болмаса) өздігінше ойша сурет салу мүмкіндігін беріп отыру пайдалы.
Балалардың осылайша өздігінше жұмыс істеу формасы келешекте творчестволық іс-әрекеттерінің алғы шартын жасайтын болады.
Екінші кішкентайлар тобы. Екінші кішкентайлар тобындағы балаларды сурет салуға үйретудің міндеттері негізінен әр түрлі формаларды бейнелей алатын икемділігін қарындаштар мен қылқаламды пайдалану үстіндегі техникалық дағдыларын және әр түрлі заттарды бейнелей алатын ептілігін дамытуға тікелей байланысты.
Үш жастағы балалармен сурет салу сабағын өткізу барлық материалдың неғұрлым нақты болуын талап етеді. Оларды қарапайым формаларды салуға үйрету сабақтары айқын түсінікке сүйенбесе, онда балалар үшін жалпылама, абстрактілі, дерексіз шығып түсініксіз күйде қалады.
Сурет салуға үйрету методикасының негізіне айнала қоршаған өмірді қабылдау жатады. Сондықтан да барлық образдарға байланысты болып келетін сызықтар, шеңберлер, нүктелер, көзбен көргендей алдын ала түсінікті болып, белсенді қимыл-әрекетке түрткі болғаны абзал. Мысалы: Жол бойымен жүгірдік, Шумақ жіпті тарқатайық та орайық және тары басқа ойын-жаттығуларға сүйенген образды тапсырмаларды балалардың құлшына түсінуі, олардың сурет салу үстіндегі соншалықты белсенді, ынталы әрекет-қимылдарының да алғы шартын тудыратын болады.
Зерттеуші Е.А.Флерина жасаған ойын-жаттығудың осындай жүйесі осы жастағы ерекшеліктерін ескерген. Бұдан кейінгі зерттеулерде осынау ойын-жаттығуларды қолданудың методикасы одан әрі егжей-тегжейлі түрде дамытылған.
Мысалы, түзу сызықты жолды салу үстінде балалар тәрбиешімен бірге қосылып сызықтардың бағытын қолдарымен ауада көрсетеді де: Міне, қандай ұзын жол.— дейді. Олар мұны сонан соң қағаз бетіндегі бағытын колының ұшымен көрсетіп, ең аяғында ғана сол жолды қарындашпен немесе бояумен салып көрсетеді. Бір қимыл-әрекетті бірнеше рет қайталап көрсету, сол үш жастағы балалардың денесінің өсу ерекшелігіне негізделген жүйенің өзін көрсетеді. Екі қолымен ауа қармап көрсету қимыл-әрекетінің бірте-бірте тек қылқаламмеи немесе саусақтың ұшымен қағаз бетіне ауысуы, одан соң қарындашпен барынша шектелген қимыл-әрекетке ұласуы осындай жүйенің нәтижесінде өз жемісін береді.
Балалар өздерінің осындай қимыл-әрекеттерін бір мезгілде Тырс-тырс жаңбыр жауып тұр, Міне, қандай ұзын лента және т. б. сөздермен қабат түсіндіруі мүмкін. Мұндай сөздердің қайта-қайта айтылуы, қимыл-әрекетті қызықты, жеңіл ғана етіп қоймайды, сонымен қатар сурет салу процесінің ырғағын ұстауға септігін тигізеді. Жұмыс үстінде балалардың сөйлеуіне тыйым салмау керек, өйткені мұның езі олардың қиялын оятады, ойлану белсенділігін арттырады. Тәрбиеші мұндай әңгімелесу арналарын қажетті, бейнелемек образдар төңірегіне қарай мезгілінде бұрып отыруы тиіс. Т.Г.Казакова сурет салу процесіңе өзге де әсер ететін құралдар қосуды ұсынады, мысалы, музыканы айталық (жаңбырдың тырс-тырс еткен дыбысы).
Ал мұның өзі балалардың эмоциялы көңіл күйін көтереді деген сез, олай болса, осының нәтижесінде суреттің образдық айқындылығы да арта түседі.
Сабақ процесі кезінде сәбилер барлық уақытта белсенді болғаны жөн. Олардың санасында салмақшы болып отырған суретінің образынан басқа еш нәрсе болмауы тиіс.
Мұндай белсенділік әуелгі кезде тәрбиешіге еліктеуге негізделед. Ол балаларға бейнелеу затын естеріне түсіреді, олар меңгеруге тиіс жаңа қимыл-әрекеттер көрсетеді. Ол бұл қимыл-әрекетті қолдарымен ауада көрсетеді, сонан соң балалармен бірге қайталайды. Бұл қимыл-әрекеттерді балалардың біреуі істей алмаса, тәрбиеші оны сол баланың қолының әрекет-қимылға сай қалыпта тұруына көмектеседі. Бала қимыл-әрекетті бұлшық еті арқылы сезінгенде ғана, сол қимыл-әрекетті өздігінше жасай алатын болады.
Сурет салу тәсілдерін де әуелде осылайша дәлме-дәл көрсету қажет. Тәрбиеші қарындашты қалай дұрыс ұстауды және қылқаламды бояуға батыруды, сонан соң қағазға қалай жағуды көрсетеді.
Балалар сурет салудың негізгі барлық тәсілдерін меңгергенде ғана өздігінше әрекет жасай алатын болады. Ал, егер қарындашпен немесе қылқаламмен жұмыс істеу тәсілдерін білмейтін сәбиді тапсырманы орындауда өз еркіне жіберсек, онда ол баланың бойында тузеуге көптеген қиындықтар келтіретін теріс дағдылар орнығып қалады. Әсіресе, сурет салудың техникалық тәсілдеріне қатысты теріс дағдыларды түзеу қиын-ақ.
Біз жоғарыда айтып кеткендей, көрнекі қүралдармен үйретудің жемісті тәсілдерінің бірі тәрбиеші салған сурет болып табылады. Алайда, ең кішкентай бүлдіршіндер үшін де жаттығу суреті қарапайым схемадан гөрі, бейнелеу өнері түрғысынан сауатты болуға тиіс. Образ нақты затқа сәйкес жандылығын сақтауы тиіс.
Мысалы, тәрбиеші шырша ағашын қалай салу керектігін көрсеткенде осы жастағы балаларға арналған программаның талаптары тұрғысынан бастауы тиіс. Бұның негізгі басты белгілері тік дің, жасыл түс, екі жақтағы бұтақтарын бере білу. Бірақ та мұндай белгілер ағаштардың көбіне ортақ қой. Тәрбиеші балалардың бойында шырша ағашының образы сақталуы үшін, діңді жоғарыдан төмен қарай жуандай түсетін сызықпеп, бұтақтарды жоғары жағынан төмен қарай бірте-бірте ұзарта отырып, сәл қисайған сызықпен балалардың назарын аудармай сала береді. Ең маңыздысы сол, -суреттен көрінетін образдың нақты заттың образынан ауытқымай дәл шығуында, осындай жағдайда ғана балалардың жадында дұрыс бейнелеу сақталады.
Сурет салу тәсілдерін көрсету қашан балалар барынша қарапайым формаларды бейнелеудің дағдыларын меңгергенше маңызды. Педагог сонан соң балаларға сурет салу тәсілдерін көрсетпей-ақ қөрнекі құралдар бойынша сурет салдыруды үйрете бастайды.
Мысалы, балалар түзу сызықтар мен тік бұрышты формаларды салуды үйренген соң, педагог оларға сурет салудың тәсілдерін көрсетпей-ақ күрекшелер салуды ұсынатын болады. Тәрбиеші сабақтың басында балалармен бірге күрекшені әбден қарап алады, сонан соң қолымен оның контураларын көрсетіп, өзінің әрекетін ауызша түсіндіреді. Бұдан кейін балалар суретті өздігінше дербес салады. Күрекшенің формасын салу кімге қиын тисе, тәрбиеші формасын сезіну үшін күрекшені бала қолына алып қарауына мүмкіндік береді.
Бірақ мұндай заттар балалардың көз алдында тұрғанымеи сурет салу ироцесінде әлі натураның өзіндей қызмет атқара алмайды.
Үш жасар сәби үшін назар аударуды, талдауды, сурет пен затты салыстыруды талап ететін қабылдау мен бейнелеу процестерін қосарлап алып жүру әзір мүмкін емес.
Бейнелейтін зат сабақ басында форма, түс, заттың бөліктерін анықтай түсу үшін немесе ойын жоспарында балалардың эмоциялық көңіл күйін көтеру үшін пайдаланылады.
Балаларға заттың өзін көрсете алмайтын жағдайда (мысалы, көлемділігі) олардың ұғымын ояту үшін картина немесе тәрбнешінің өзі әдемілеп салған суретті пайдалануға болады.
Бейнелейтін зат балалардың назарын өзіне аударуы үшін көбінесе өзге заттардан бөлектеу, әрі формасы тұрғысынан айқын, қанық күйде дараланып, ірі планда тұруға тиіс.
Тәрбиеші балалардың назарын сол заттың өзіндегі тәрізді, ең алдымен қолының ұшымен формасын, жиегін айналып шығуға, түс-түсіне аударады.
Сабақ процесінде картинаны басқа жаққа алып кою керек, өйткені ол бұл топқа үздік үлгі ретінде бола алмайды. Өйткені, ересек адамның сурет салу тәсілдері балалар үшін әрі қиын және оның үстіне ол тәсілдер белгісіз күйде қалады. Себебі картина тек аяқталған жұмыстың нәтижесін ғана көрсетеді.
Көркем образ дәрежесіне көтерілген, реалистік рухта салынған картина немесе сурет кіші топтағы балалар үшін тек ұғымды түсінікті, айқын ете түсуге немесе тақырыпқа қызығушылық тудыру мақсатына ғана пайдаланылуы мүмкін. Екінші кішкентайлар тобында арнайы тәсіл ретінде көркем сөз пайдаланылады. Оның бұл арада қолдану аясы шектеулі. Ең бастысы, көркем сөз құдіреті балалардың сабақтың тақырыбына деген ынтасын жұмылдыру, эмоциялы көңіл күйді тудыру мақсатында пайдаланылады.
Тәрбиеші сабақты жұмбақ немесе өлеңнен шағын үзінді оқудан бастай алады. Мысалы, Қар жауып тұр деген тақырыпта сурет салу барысында, ол И.Суриковтың өлеңінен мынадай шумақты оқып береді:
Қаңғалақтап ауада
Әппақ мамық қар ұшып,
Жата кетті жай ғана
Қара жерге жабысып.
Жұмбақтар мен өлең образы балалар түсіне алатындай жеңіл әрі қарапайым болуы керек, ал егер ол балаларды шаршататындай болса, онда олардың көңіл күйін, сурет салуға деген ынтасын әлсіретеді.
Осынау өлеңді сабақ соңында тағы бір еске түсіріп, суреттерді қарау, барысында бәрі қосылып айтуларына болады.
Бұл әлі иллюстрациялық сурет болмаса да көркем образ балалардың салған еңбегінің мазмұнына да әсер етеді. Образ динамикасы (қар үйіріліп жауып тұр), түсті меңзеу (ақ қар) балалардың сурет салуында образ тудыру мақсатындағы жауап әрекеттсріне шақырады.
Сабақ соңындағы балалар еңбегін қарап және түсінікті түрде талдап шығу, мектеп жасына дейінгі балалардың белсенділігін тәрбиелеуге жәрдемін тигізеді. Тәрбиеші бұл үшін бір суретті таңдап алады да балалардың назарын суреттің ұнамды жақтарына аударады, сұрақтар қояды, еңбекті жасау үстіндегі олардың өздері тарапынан болған инициативаны қолдайды. Тәрбиешінің суреттерді талдауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кез келген жастары балаларды сурет салуға үйретудің басты принципіне көрнекілік жатады: бала өзі бейнелемек затты, құбылысты білуге, көруге, сезінуге тиіс. Балалардың заттар мен құбылыстар туралы анық та айқын түсініктері болуы қажет. Сурет сабағында пайдаланылатын көрнекі құралдар көп, олардың барлығы да сөзбен түсіндіріледі. Балабақшадағы жас тобына қарай сурет салуға үйретудің тәсілдерін қарастырып керейік.
Бірінші кішкентайлар тобы. Бәрінен бұрын, көрнекіліктің негізін тәрбиешінің сурет сабағы үстіндегі әрекеті атқаратын болады. Сәби сол тәрбиешінің сурет салу кезіндегі әрекетіне еліктей бастайды.
Еліктеу мектеп жасына дейінгі кезеңде белсенді үйретудің міндетін атқарады. Суреттің қалайша пайда болуын бақылап тұрғанда сәбидің бойында форманың, түр-түстің жазықтықтағы кескінделуінің әр түрлі ерекшеліктерін көре білу қабілеті қоса дамиды. Бірақ, өздігінше дербес ойлаудың, бейнелеудің, үйренген дағдыларды еркінше қолдана білудің дамуы үшін тек еліктеудің бір өзі әлі жеткіліксіз. Сондықтан да балаларды сурет салуға үйретудің тәсілдері бірте-бірте күрделене түседі.
В.Н.Лванесованың еңбектері бойынша сурет салу процесіне балаларды тәрбиеші біртіндеп тарту ұсынылады. Мәселен, сәби тәрбиеші бастаған суреттерді аяқтайтын болады. Мысалы, ол шардың жібін, гүлдің сабағын, жалаушалардың сабын және тағы жалғастырады. Бұл тәсілдің пайдалы жағы мынада. Сәби бейнелейтін затты бірден тануға, салынған суретті немесе соған жетпейтін бөліктерді талдауға, сызықтар жүргізуге (әр түрлі сипаттағы), жаттығуға, ең соңында, өзі тындырған еңбектің нәтижесіне көңілі толып эмоциялы қанагат сезімін алуға үйренеді.
Тәрбиеші сурет салу тәсілдерін қолмен көрсетуі де немесе сөзбен ауызша түсіндіруі де мүмкін. Мұндай кезде, балалар берілген тапсырманы тірек суретінсіз-ақ өздері орындайтын болады. Бұл арада, педагогтың суретті салу процесі үстіндегі қимылы мен түсіндірме сөздері өзара жақсы үйлесім тауып жатуы өте маңызды.
Ауызша айтылған сез көрнекі құралмен бекітіле түссе, онда мұның өзі сәбидің көргенін, түсінгенін талдауға, берілген тапсырманы есте жақсы сақтауына септігін тигізеді. Алайда, кішкентайлар тобындағы сәбидің есте ұстау қабілеті (бұл жағдайда педагогтың ауызша түсіндіруін айтамыз) тәрбиешінің айтқандарын көпке дейін жадында айқын сақтай алмайды: ол көп жағдайда, тәрбиешінің көрсеткендері мен тапсырмаларының кейбіреулерін ғана есінде ұстайды жәие дұрыс орындай алмайды немесе тәрбиеші қайтадан түсіндірмесе еш нәрсе бастай алмайды. Miнe, сондықтан да тәрбиеші тапсырманы сәбилерге жеке-жеке қайталап түсіндіруі керек.
Үш жастың аяқ шенінде көптеген балалар қосымша түсіндіріп жатуды талап етпейді. Олар тапсырманы бір рет түсіндірген соң-ақ, өздері үйренген дағдылары бойынша дербес сурет сала алатын болады.
Мектеп жасына дейінгі кіші жастағы балаларды сурет салуға үйретуде әр түрлі ойындарды пайдаланудың ұнамды жақтары, әсері мол. Ойын ситуацияларын пайдаланудың нәтижесінде, бейнеленетін заттар етене таныс, әрі жанды, әрі қызықты дәрежеге көтеріледі.
Кішкентай сәбидің бояуларды суретте пайдалануының қорытындысы үстінде ашық дақ болып келеді. Түс күшті эмоциялы тітіркендіргіш. Педагог мұндай жағдайда сәбилерге бояудың керекті образды тыңнан жасау үшін қажет екенін түсіндіруі тиіс. Балалардың бояулармен жұмыс істеу үстінде бейнелейтін заттарының ұқсас шығуына ұмтылуына қол жеткізу керек.
Олар алғашқы айларда сурет салу барысында, әр түрлі заттарды бейнелеу үстінде тәрбиешілеріне еліктесе, енді педагог оларға өзінше дербес түрде ойша салуға, қиялдап салуға әр түрлі тапсырмалар береді.
Мектеп жасына дейінгі кіші жастағы балалар үшін әрбір сабақтың соңында тапсырманы орындағаннан кейін (әрине, сабақ ұзақ болмаса) өздігінше ойша сурет салу мүмкіндігін беріп отыру пайдалы.
Балалардың осылайша өздігінше жұмыс істеу формасы келешекте творчестволық іс-әрекеттерінің алғы шартын жасайтын болады.
Екінші кішкентайлар тобы. Екінші кішкентайлар тобындағы балаларды сурет салуға үйретудің міндеттері негізінен әр түрлі формаларды бейнелей алатын икемділігін қарындаштар мен қылқаламды пайдалану үстіндегі техникалық дағдыларын және әр түрлі заттарды бейнелей алатын ептілігін дамытуға тікелей байланысты.
Үш жастағы балалармен сурет салу сабағын өткізу барлық материалдың неғұрлым нақты болуын талап етеді. Оларды қарапайым формаларды салуға үйрету сабақтары айқын түсінікке сүйенбесе, онда балалар үшін жалпылама, абстрактілі, дерексіз шығып түсініксіз күйде қалады.
Сурет салуға үйрету методикасының негізіне айнала қоршаған өмірді қабылдау жатады. Сондықтан да барлық образдарға байланысты болып келетін сызықтар, шеңберлер, нүктелер, көзбен көргендей алдын ала түсінікті болып, белсенді қимыл-әрекетке түрткі болғаны абзал. Мысалы: Жол бойымен жүгірдік, Шумақ жіпті тарқатайық та орайық және тары басқа ойын-жаттығуларға сүйенген образды тапсырмаларды балалардың құлшына түсінуі, олардың сурет салу үстіндегі соншалықты белсенді, ынталы әрекет-қимылдарының да алғы шартын тудыратын болады.
Зерттеуші Е.А.Флерина жасаған ойын-жаттығудың осындай жүйесі осы жастағы ерекшеліктерін ескерген. Бұдан кейінгі зерттеулерде осынау ойын-жаттығуларды қолданудың методикасы одан әрі егжей-тегжейлі түрде дамытылған.
Мысалы, түзу сызықты жолды салу үстінде балалар тәрбиешімен бірге қосылып сызықтардың бағытын қолдарымен ауада көрсетеді де: Міне, қандай ұзын жол.— дейді. Олар мұны сонан соң қағаз бетіндегі бағытын колының ұшымен көрсетіп, ең аяғында ғана сол жолды қарындашпен немесе бояумен салып көрсетеді. Бір қимыл-әрекетті бірнеше рет қайталап көрсету, сол үш жастағы балалардың денесінің өсу ерекшелігіне негізделген жүйенің өзін көрсетеді. Екі қолымен ауа қармап көрсету қимыл-әрекетінің бірте-бірте тек қылқаламмеи немесе саусақтың ұшымен қағаз бетіне ауысуы, одан соң қарындашпен барынша шектелген қимыл-әрекетке ұласуы осындай жүйенің нәтижесінде өз жемісін береді.
Балалар өздерінің осындай қимыл-әрекеттерін бір мезгілде Тырс-тырс жаңбыр жауып тұр, Міне, қандай ұзын лента және т. б. сөздермен қабат түсіндіруі мүмкін. Мұндай сөздердің қайта-қайта айтылуы, қимыл-әрекетті қызықты, жеңіл ғана етіп қоймайды, сонымен қатар сурет салу процесінің ырғағын ұстауға септігін тигізеді. Жұмыс үстінде балалардың сөйлеуіне тыйым салмау керек, өйткені мұның езі олардың қиялын оятады, ойлану белсенділігін арттырады. Тәрбиеші мұндай әңгімелесу арналарын қажетті, бейнелемек образдар төңірегіне қарай мезгілінде бұрып отыруы тиіс. Т.Г.Казакова сурет салу процесіңе өзге де әсер ететін құралдар қосуды ұсынады, мысалы, музыканы айталық (жаңбырдың тырс-тырс еткен дыбысы).
Ал мұның өзі балалардың эмоциялы көңіл күйін көтереді деген сез, олай болса, осының нәтижесінде суреттің образдық айқындылығы да арта түседі.
Сабақ процесі кезінде сәбилер барлық уақытта белсенді болғаны жөн. Олардың санасында салмақшы болып отырған суретінің образынан басқа еш нәрсе болмауы тиіс.
Мұндай белсенділік әуелгі кезде тәрбиешіге еліктеуге негізделед. Ол балаларға бейнелеу затын естеріне түсіреді, олар меңгеруге тиіс жаңа қимыл-әрекеттер көрсетеді. Ол бұл қимыл-әрекетті қолдарымен ауада көрсетеді, сонан соң балалармен бірге қайталайды. Бұл қимыл-әрекеттерді балалардың біреуі істей алмаса, тәрбиеші оны сол баланың қолының әрекет-қимылға сай қалыпта тұруына көмектеседі. Бала қимыл-әрекетті бұлшық еті арқылы сезінгенде ғана, сол қимыл-әрекетті өздігінше жасай алатын болады.
Сурет салу тәсілдерін де әуелде осылайша дәлме-дәл көрсету қажет. Тәрбиеші қарындашты қалай дұрыс ұстауды және қылқаламды бояуға батыруды, сонан соң қағазға қалай жағуды көрсетеді.
Балалар сурет салудың негізгі барлық тәсілдерін меңгергенде ғана өздігінше әрекет жасай алатын болады. Ал, егер қарындашпен немесе қылқаламмен жұмыс істеу тәсілдерін білмейтін сәбиді тапсырманы орындауда өз еркіне жіберсек, онда ол баланың бойында тузеуге көптеген қиындықтар келтіретін теріс дағдылар орнығып қалады. Әсіресе, сурет салудың техникалық тәсілдеріне қатысты теріс дағдыларды түзеу қиын-ақ.
Біз жоғарыда айтып кеткендей, көрнекі қүралдармен үйретудің жемісті тәсілдерінің бірі тәрбиеші салған сурет болып табылады. Алайда, ең кішкентай бүлдіршіндер үшін де жаттығу суреті қарапайым схемадан гөрі, бейнелеу өнері түрғысынан сауатты болуға тиіс. Образ нақты затқа сәйкес жандылығын сақтауы тиіс.
Мысалы, тәрбиеші шырша ағашын қалай салу керектігін көрсеткенде осы жастағы балаларға арналған программаның талаптары тұрғысынан бастауы тиіс. Бұның негізгі басты белгілері тік дің, жасыл түс, екі жақтағы бұтақтарын бере білу. Бірақ та мұндай белгілер ағаштардың көбіне ортақ қой. Тәрбиеші балалардың бойында шырша ағашының образы сақталуы үшін, діңді жоғарыдан төмен қарай жуандай түсетін сызықпеп, бұтақтарды жоғары жағынан төмен қарай бірте-бірте ұзарта отырып, сәл қисайған сызықпен балалардың назарын аудармай сала береді. Ең маңыздысы сол, -суреттен көрінетін образдың нақты заттың образынан ауытқымай дәл шығуында, осындай жағдайда ғана балалардың жадында дұрыс бейнелеу сақталады.
Сурет салу тәсілдерін көрсету қашан балалар барынша қарапайым формаларды бейнелеудің дағдыларын меңгергенше маңызды. Педагог сонан соң балаларға сурет салу тәсілдерін көрсетпей-ақ қөрнекі құралдар бойынша сурет салдыруды үйрете бастайды.
Мысалы, балалар түзу сызықтар мен тік бұрышты формаларды салуды үйренген соң, педагог оларға сурет салудың тәсілдерін көрсетпей-ақ күрекшелер салуды ұсынатын болады. Тәрбиеші сабақтың басында балалармен бірге күрекшені әбден қарап алады, сонан соң қолымен оның контураларын көрсетіп, өзінің әрекетін ауызша түсіндіреді. Бұдан кейін балалар суретті өздігінше дербес салады. Күрекшенің формасын салу кімге қиын тисе, тәрбиеші формасын сезіну үшін күрекшені бала қолына алып қарауына мүмкіндік береді.
Бірақ мұндай заттар балалардың көз алдында тұрғанымеи сурет салу ироцесінде әлі натураның өзіндей қызмет атқара алмайды.
Үш жасар сәби үшін назар аударуды, талдауды, сурет пен затты салыстыруды талап ететін қабылдау мен бейнелеу процестерін қосарлап алып жүру әзір мүмкін емес.
Бейнелейтін зат сабақ басында форма, түс, заттың бөліктерін анықтай түсу үшін немесе ойын жоспарында балалардың эмоциялық көңіл күйін көтеру үшін пайдаланылады.
Балаларға заттың өзін көрсете алмайтын жағдайда (мысалы, көлемділігі) олардың ұғымын ояту үшін картина немесе тәрбнешінің өзі әдемілеп салған суретті пайдалануға болады.
Бейнелейтін зат балалардың назарын өзіне аударуы үшін көбінесе өзге заттардан бөлектеу, әрі формасы тұрғысынан айқын, қанық күйде дараланып, ірі планда тұруға тиіс.
Тәрбиеші балалардың назарын сол заттың өзіндегі тәрізді, ең алдымен қолының ұшымен формасын, жиегін айналып шығуға, түс-түсіне аударады.
Сабақ процесінде картинаны басқа жаққа алып кою керек, өйткені ол бұл топқа үздік үлгі ретінде бола алмайды. Өйткені, ересек адамның сурет салу тәсілдері балалар үшін әрі қиын және оның үстіне ол тәсілдер белгісіз күйде қалады. Себебі картина тек аяқталған жұмыстың нәтижесін ғана көрсетеді.
Көркем образ дәрежесіне көтерілген, реалистік рухта салынған картина немесе сурет кіші топтағы балалар үшін тек ұғымды түсінікті, айқын ете түсуге немесе тақырыпқа қызығушылық тудыру мақсатына ғана пайдаланылуы мүмкін. Екінші кішкентайлар тобында арнайы тәсіл ретінде көркем сөз пайдаланылады. Оның бұл арада қолдану аясы шектеулі. Ең бастысы, көркем сөз құдіреті балалардың сабақтың тақырыбына деген ынтасын жұмылдыру, эмоциялы көңіл күйді тудыру мақсатында пайдаланылады.
Тәрбиеші сабақты жұмбақ немесе өлеңнен шағын үзінді оқудан бастай алады. Мысалы, Қар жауып тұр деген тақырыпта сурет салу барысында, ол И.Суриковтың өлеңінен мынадай шумақты оқып береді:
Қаңғалақтап ауада
Әппақ мамық қар ұшып,
Жата кетті жай ғана
Қара жерге жабысып.
Жұмбақтар мен өлең образы балалар түсіне алатындай жеңіл әрі қарапайым болуы керек, ал егер ол балаларды шаршататындай болса, онда олардың көңіл күйін, сурет салуға деген ынтасын әлсіретеді.
Осынау өлеңді сабақ соңында тағы бір еске түсіріп, суреттерді қарау, барысында бәрі қосылып айтуларына болады.
Бұл әлі иллюстрациялық сурет болмаса да көркем образ балалардың салған еңбегінің мазмұнына да әсер етеді. Образ динамикасы (қар үйіріліп жауып тұр), түсті меңзеу (ақ қар) балалардың сурет салуында образ тудыру мақсатындағы жауап әрекеттсріне шақырады.
Сабақ соңындағы балалар еңбегін қарап және түсінікті түрде талдап шығу, мектеп жасына дейінгі балалардың белсенділігін тәрбиелеуге жәрдемін тигізеді. Тәрбиеші бұл үшін бір суретті таңдап алады да балалардың назарын суреттің ұнамды жақтарына аударады, сұрақтар қояды, еңбекті жасау үстіндегі олардың өздері тарапынан болған инициативаны қолдайды. Тәрбиешінің суреттерді талдауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz