Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.тарау. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа
тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық шарттары.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің ерекшеліктері.
2.тарау. Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің әдістемесі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің мүмкіндіктері
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.тарау. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа
тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориялық шарттары.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие берудің ерекшеліктері.
2.тарау. Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің әдістемесі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің мүмкіндіктері
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
Зерттеудің көкейкестілігі. Жеткіншектердің патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана-сезім мен құндылық бағдарды, арман-тілекті қалыптастырудағы ерекше проблемалармен диалектикалық бірлікте болады.
Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің теориялық негіздері мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы біліммен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматтық, адамгершілік-құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез-құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі.
Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды өнер арқылы патриоттыққа тәрбиелеу мәселелеріне де аса мән беріледі.
Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу-тәрбие үдерісінде адамгершілік-эстетикалық, патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де біраз назар аударылып жүр.
Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің, ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек, оқушылардың патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың патриоттық тәрбиедегі мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылық анық байқалады. Осы айтылғандардың бәрін ескере, “Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық төрбие беру үдерісі.
Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің теориялық негіздері мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы біліммен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматтық, адамгершілік-құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез-құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі.
Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды өнер арқылы патриоттыққа тәрбиелеу мәселелеріне де аса мән беріледі.
Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу-тәрбие үдерісінде адамгершілік-эстетикалық, патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де біраз назар аударылып жүр.
Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің, ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек, оқушылардың патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың патриоттық тәрбиедегі мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылық анық байқалады. Осы айтылғандардың бәрін ескере, “Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық төрбие беру үдерісі.
1. Мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориясы мен әдістемесі. Монография. - Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты, 2007.
2. Ерлiк тағылымы. Оқу құралы. – Алматы: РБК, 1998.
3.Мектептегi тәрбие жұмысының теориясы мен әдiстемесi. Оқу құралы. –Алматы: РБК, 1999.
4. Теория и методика воспитания школьников. Учебное пособие. –Алматы: РИК, 1999.
5. Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдiстемесi. Оқу-әдiстемелiк құрал. - Алматы: Рауан, 1999. .
6. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негiздерi. Оқу құралы. –Алматы: Бiлiм, 2001.
7. Адамгершiлiк сабақтары. Оқу құралы. –Алматы: Бiлiм, 2001.
8.Ұлттық патриотизм негiздерi. Оқу құралы. –Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2004.
9. Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың теориясы мен әдістемесі. Оқу-әдiстемелiк кешен. –Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2005.
10. “Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың теориясы мен әдістемесі“ пәнiнiң типтiк бағдарламасы. – Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2005.
11. Педагогика және психологиядан қазақша-орысша түсiндiрме сөздiк. –Алматы: Рауан, 2000.
12. Педагогика және психологиядан түсiндiрме сөздiк. –Алматы: Рауан, 2002.
13. Қазақстан Республикасы мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің тұжырымдамасы. –Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты, 2005.
14. Мектеп оқушыларына патриоттық және интернационалдық тәрбие берудiң бiрлiгi //Болашақ-жастар. -2002. -№1.
15. Қазақстандық патриотизмнің негізгі тірегі //Қазақстан мектебi. -2005. -№ 9-10.
16. Патриоттық тәрбие берудің әдiснамалық негiздерi //Бастауыш мектеп. -2005. -№4.
17. Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың негізгі бағыттары. //ХХІ ғасырдағы қазақ мектебі: даму болашағы: республикалық ғылыми практикалық конференция материалдары. –Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты. 2005
18. Патриоттық тәрбие тұлғаны қалыптастырудың факторы //Ізденіс. -2007. -№ 2.
19. Борбасов С. Қазақстандық патриотизм туралы //Ақиқат. - 1991. - №9.
20. Айталы А. Ұлттық және азаматтық сәйкестілік //Ақиқат. - 1997. - №9.
21. Қалмырзаев Ә. Қазақстандық патриотизм қалай қалыптасады //Егемен қазақстан, 10 Қантар 1998.
2. Ерлiк тағылымы. Оқу құралы. – Алматы: РБК, 1998.
3.Мектептегi тәрбие жұмысының теориясы мен әдiстемесi. Оқу құралы. –Алматы: РБК, 1999.
4. Теория и методика воспитания школьников. Учебное пособие. –Алматы: РИК, 1999.
5. Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың әдiстемесi. Оқу-әдiстемелiк құрал. - Алматы: Рауан, 1999. .
6. Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негiздерi. Оқу құралы. –Алматы: Бiлiм, 2001.
7. Адамгершiлiк сабақтары. Оқу құралы. –Алматы: Бiлiм, 2001.
8.Ұлттық патриотизм негiздерi. Оқу құралы. –Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2004.
9. Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың теориясы мен әдістемесі. Оқу-әдiстемелiк кешен. –Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2005.
10. “Мектептегi тәрбие жұмысын ұйымдастырудың теориясы мен әдістемесі“ пәнiнiң типтiк бағдарламасы. – Алматы: Қазақ мемлекеттiк қыздар педагогика институты, 2005.
11. Педагогика және психологиядан қазақша-орысша түсiндiрме сөздiк. –Алматы: Рауан, 2000.
12. Педагогика және психологиядан түсiндiрме сөздiк. –Алматы: Рауан, 2002.
13. Қазақстан Республикасы мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің тұжырымдамасы. –Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты, 2005.
14. Мектеп оқушыларына патриоттық және интернационалдық тәрбие берудiң бiрлiгi //Болашақ-жастар. -2002. -№1.
15. Қазақстандық патриотизмнің негізгі тірегі //Қазақстан мектебi. -2005. -№ 9-10.
16. Патриоттық тәрбие берудің әдiснамалық негiздерi //Бастауыш мектеп. -2005. -№4.
17. Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың негізгі бағыттары. //ХХІ ғасырдағы қазақ мектебі: даму болашағы: республикалық ғылыми практикалық конференция материалдары. –Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты. 2005
18. Патриоттық тәрбие тұлғаны қалыптастырудың факторы //Ізденіс. -2007. -№ 2.
19. Борбасов С. Қазақстандық патриотизм туралы //Ақиқат. - 1991. - №9.
20. Айталы А. Ұлттық және азаматтық сәйкестілік //Ақиқат. - 1997. - №9.
21. Қалмырзаев Ә. Қазақстандық патриотизм қалай қалыптасады //Егемен қазақстан, 10 Қантар 1998.
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1-тарау. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа
тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
берудің теориялық шарттары.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
берудің ерекшеліктері.
2-тарау. Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің әдістемесі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің мүмкіндіктері
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық
тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Жеткіншектердің патриоттық
тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты
мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана-сезім мен құндылық
бағдарды, арман-тілекті қалыптастырудағы ерекше проблемалармен
диалектикалық бірлікте болады.
Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің теориялық
негіздері мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы біліммен қаруландыру,
патриоттық сезімін, азаматтық, адамгершілік-құқығын тәрбиелеу, мектеп
ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез-құлық дағдысын
саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының
ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде
қалыптастыру мәселелері зерттеледі.
Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды өнер арқылы патриоттыққа тәрбиелеу
мәселелеріне де аса мән беріледі.
Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу-тәрбие үдерісінде адамгершілік-
эстетикалық, патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де
біраз назар аударылып жүр.
Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз
деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың
оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері
анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің,
ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек, оқушылардың
патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі
патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың патриоттық тәрбиедегі
мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми-
әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылық анық байқалады.
Осы айтылғандардың бәрін ескере, “Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық
төрбие беру үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: қазақ халық музыкасы арқылы бастауыш сынып
оқушыларына патриоттық тәрбие беруді теориялық тұрғыда дәлелдеу.
Зерттеудің міндеттері:
1 .Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мәні мен
мазмұнын ашып көрсету.
2.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктерін негіздеу.
3.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын айқындау.
4.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриоттық тәрбие беру әдістемесін жасау.
Зерттеудің көздері болып оқулықтары, шет ел және қазақстандық
ғалымдардың (философтар, тарихшылар, педагогтар, психологтар,
мәдениеттанушылар, әдебиеттанушылар) ғылыми еңбектері, мектептің оқу-тәрбие
процесінің құжаттары, мұғалімдерінің қазақ халық музыкасы
шығармаларын патриоттық тәрбиеде пайдаланудағы озық төжірибелері, сондай-
ақ автордың жеке басының педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі
саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерге
(тарихи, философиялық, филологиялық, әлеуметтану, психологиялық,
педагогикалық) оқу-тәрбие процесі құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу.
Дипломның құрылымы: диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытынды
мен пайдаланған әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты,
объектісі, пәні, міндеттері, теориялық негіздері, практикалық мәні
мазмұндалады.
"Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері" атты бірінші тарауда
"патриотизмнің” өзара байланысы зерттеудің теориялық негізі тұрғысында
қарастырылады, бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мазмұны,
өзіндік психологиялық ерекшеліктері анықталады, музыка арқылы оқушылар
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері айқындалады. Зерттеу
проблемасының бүгінгі жағдайы баяндалады.
"Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы патриоттық тәрбие
беру әдістемесі" атты екінші тарауда сыныптан тыс тәрбие үдерісінде
бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы патриотизмін қалыптастырудың
мазмұны, формалары мен әдістері негізделеді.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері, тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА МУЗЫКА АРҚЫЛЫ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру -психологиялық-
педагогикалық көкейтесті мәселе
Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының
рөлі күннен-күнге артуда, әрбір адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне,
міңез-құлқына қойылатын талап та өсуде .
Мектеп ең алдымен, жан-жақты дамыған саналы азаматты
дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарасы мен
адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берудің
негізгі жолдары көптеген ғалымдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға
берілетін білім мен тәрбие жұмыстарының бәрі моральдық төрбие беруді
көздеуі керек деген пікірді үстанады. Мораль туралы ілім, жеткіншектердің
тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген
берілгендік, Отанға, басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі
үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік түрғыда
қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге
асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді.
Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның
барлық қүрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен, халықтың сана-сезімінде
жөне істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс-
әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір
әсерлі де тереңі патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен
байланыста бола отырып қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасынан,
саналы тәртібінен, жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс-әрекеттерінің
басқа да саласынан көрініс алады. Бұл, өз кезегінде, бүгінгі танда
жеткіншектерде патриотизм сезімін тәрбиелеуде жалпы білім беретін мектептің
алдында тұрған жетекші міндетті айқындайды, қоғамдық идеяларды оқушылардың
жеке басының сеніміне айналдыруға, жаңа қоғамдық құрылыс мүддесіне сай
әрбір тұлғаның тіршілік әрекетін одан әрі қамтамасыз етуге итермелейді.
Нагыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы борышын сезінеді.
Әртүрлі мәдени-материалдық құндылықтарды жасауда оның қоғам үшін, өзінің
жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Өткен ұрпақтың тәжірибесін танып
білуге, құнды дегеннің бөрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта құруда
өз үлесін қосуға, озық тәжірибесін келешек ұрпаққа жеткізуге талпынады.
Бүгінгі таңда жастарды патриоттыққа тәрбиелеудің мазмұны
көптеген галымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар патриотизм
ұғымының пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын жөне
патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады.
Патриотизм ұғымының мазмұнын айқындай отырып, оның
анықтамаларына аса мән бердік. Қазіргі философиялық, саяси және
педагогикалық әдебиеттерде патриотизм (грек тілінен аударғанда Отан,
Отанға деген сүйіспеншілік, өз халқына деген сүйіспеншілік деп
түсіндірілсе, үлкен энциклопедияда, патриотизм - Отанға деген
сүйіспеншілік, оған берілгендік, өзінің әрекеттерімен оның мүддесі үшін
қызмет етуге ұмтылу деп анықтама беріледі. Осы анықтамаларда бірінші
кезекте, адамның қоршаған болмысқа деген қарым-қатынасы арқылы байқалатын
эмоционалдық-сезімдік ұғым көрініс алады. Бәлкім, педагогикалық
әдебиеттерде патриотизм сезіміне тәрбиелеу деген түсініктің жиі кездесетіні
де осымен түсіндірілетін шығар. Алайда адамның қоғамдағы өмірі нақты
әрекеттермен, мінез-қүлық ережесімен, адамдардың өзара қарым-қатынасымен
байланысты.
Философиялық сөздікте патриотизм адамгершілік және саяси
принцип ретінде, әлеуметтік сезім мазмүны отанға деген сүйіспеншілік болып
табылатын, оған берілгендік, оның кешегі және бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан
мүддесін қорғауға ұмтылуымен анықталады. Осы анықтамада ұғымның әлеуметтік
мәні анық байқалады. Оның негізін қоғамдық принцип, мінез-қүлық ережесі
құрайды. Сезімдік жағы қоғамдық қүбылыс ретінде, қоғамдық дамудың бүгінгісі
ғана емес, ертеңі де және өткені де қозғау болып қарастырылады. Анықтамада
патриотизмнің мінез -қүлықтық факторының рөлі ерекше атап көрсетіледі,
өйткені қоғам мүддесіне адамның нағыз патриоттық сезімдері тек оның
белсенді әрекеті арқылы көрінеді.
Этикалық сөздікте бұл ұғымға анықтама анағұрлым толығырақ
беріледі: Патриотизм - адамдардың өзінің еліне көзқарасын сипаттайтын
қоғамдық және адамгершілік принципі, белгілі бір әрекеттерде және қоғамдық
сезімдердің күрделі жинағында, әдетте Отанға деген сүйіспеншіліктен
байқалады. Бұл анықтамада патриотизмнің қоғамдық - адамгершілік саласының
жетекші ролі, оның әлеуметтік мәні көрсетіледі.
Қазіргі таңдағы философиялық және педагогикалық әдебиеттерге сүйенсек,
патриотизм тұлғаның адамгершілік қасиеті ретінде қарастырылады. Оның
мазмұнын мәнін аша отырып, бірінші орынға эмоционалдық компонентті қояды:
отанға, өзінің халқына, туған табиғатына деген сүйіспеншілік.
Бірқатар ғалымдар патриотизм ұғымы аясында оның әрекеттік
және интеллектуалдық компоненттерін бөліп қарастырады, сонымен бірге
патриотизм қасиетінің басты ерекшелігіне тоқталады: өзінің Отанын қорғауға,
бейбітшілік үшін күреске даяр болу, сенімнің түрақтылығы, халықтың еңбекке
деген ынта-ықыласы.
Патриотизмнің ерекше белгілерін Туған өлке, Еңбек,
Интернационализм, Бейбітшілік үшін күрес тақырыптары төңірегінде
топтастырады және осы ұғымды эмоционалдық-сезімдік және іс-әрекеттік
жақтарының бірлігі тұрғысында қарастырады:
Туган өлке - туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілік; туған
елге(халыққа), оның мәдениетіне, алдыңғы қатарлы дәстүрлеріне деген
сүйіспеншілік.
Азаматтық - қоғамдық өмірдегі өзінің рөлін жете түсіну (ұғыну);
мемлекеттік мүддені қорғау; өзінің әрекеттері үшін халық алдындағы
жауапкершілік;
Еңбек - жаңашыл әрекеттерді қажетсіну, интеллектуалды еңбекті
қажетсіну; дене еңбегін қажетсіну; халықтың еңбек дәстүрін мақтан
түту.
Интернационалдық - дүниежүзіндегі барлық халықтардың теңдігін
мойындау; ұлттық және ұлтаралық диалектикалық бірлікті саналы түрде түсіну;
жаңа қоғамды құру барысында ортақ мақсатқа жетудегі достық, ынтымақтастық
және өзара көмек; өзі мемлекетінің күш-куатын жете түсіну; халықтарға,
басқа ұлттарға тілектестікпен, қайырымдылықпен қарау;
Бейбітшілік үшін күрес - дүниежүзінде соның ішінде, өзінің
мемлекетінде бейбітшілікті қорғауға бағытталған белсенді әрекет.
Патриотизм қоғамдық маңызы күрделі құбылыс ретінде тұлғаның
идеялық-адамгершілік құрымында жетекші орын алады және патриоттық
сезімдердің тығыз бірлігінде, адамның басқа адамдарға және олардың түрлі іс-
әрекеттеріне, қоғамға, оның өткенімен бүгініне, табиғатқа, мәдениетке, салт-
дәстүрлерге деген көзқарасында көрініс алады. Ол Отан, туған өлке, көрнекті
адамдар туралы терең білімге негізделеді, Отан алдындағы парыз бен
жауапкершілікті жете түсінуде белсенді іс-әрекетті қоғамның пайдасына
шешеді деп, ой тұырымдауымызға мүмкіндік береді.
Патриотизм ұгымының құрылымы эмоционалдық-сезімдік, саналылық
(интеллектуалдық) және мінез-қүлықтық (әрекеттілік) бағыттардың өзара
бірлігінде көрінеді. Тірі пайымдаудан абстрактылы ойлауга және одан
тәжірибеге деген тарихи қағидаға сүйене отырып, патриотизмге тәрбиелеу
адамның басқа адамдармен қарым-қатынас үдерісінде алған білімінің, өмірлік
тәжірибесінің негізінде жүзеге асырылады деуге болады. Мұны былайша
түсіндіруге болады, әдетте, адам алдымен белгілі бір зат немесе құбылыстар
туралы нақты деңгейде білім алады, соның негізівде онда нақты түсінік пайда
болады, ол туралы ұғымдары қалыптасады. Түсінік өз кезегінде адамның
берілген затқа немесе құбылысқа белгілі көзқарасын туындатады, ал бүл болса
патриоттық сезімді қалыптастырудың басты кезеңі болып саналады. Демек,
патриоттық тәрбие Отан туралы білімнің бірлестігін, оған деген
сүйіспеншілік сезімді, өзінің барлық әрекеттерін оны өркендетуге
бағыттаудағы талпынысын көрсетеді.
Сонымен бірге патриотизм адамның әртүрлі іс-әрекеттерінің
жиынтығын көрсетеді, оған осы іс-әрекеттің саласы ретінде көрініс алатын
қоршаған ортаға деген көзқарас себеп болады деп дәлелдейді, оқу-тәрбие
үдерісінде оқушыларды музыкалық шығармаларға баулуда, саяси-идеялық бағытты
күшейте түсу қажеттігіне көз жеткізеді.
Сезім - адамның кейбір заттарға немесе болмыстық құбылыстарға
тұрақты және өзіндік көзқарасы. Осыларды негізге ала отырып, патриоттық
сезімдер адамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын қоршаған
ортаның әртүрлі объектілеріне деген әсерді білдіреді деуге болады.
Тұлғаның қасиеттері - білімге, өмір тәжірибесіне, оны терең
сезіігуге байланысты жинақталған, оның өзіне тән ерекшеліктерінің түрақты
жиынтығы. Тұлғаның қасиеттері жеке қасиеттермен, ерекшеліктермен
шектелмейді. Олар бір тұлғаның екіншісінен айырмашылығына толық мінездеме
береді. Демек, патриотизм тұлғаның қасиеті ретінде оның қоршаған ортамен
белсенді қарым-қатынасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығын ұсынады.
Демек, патриоттыц тәрбие үдерісі мынадай бағытта жүзеге асырылуы
қажет деуге болады: оқушыларға патриоттық білім беру, дүниетанымдық
сенімнің, белсенді іс-әрекеттің негізінде төрбиеленушілердің нақты немесе
жалпылама қорытындыланған объектілерге және болмыстағы құбылыстарға
тұрақты, жағымды көзқарасын қалыптастыру және білімді пайдалану. Яғни,
тәрбие үдерісінің негізін тәрбиеленушілердің Отан туралы, оған деген
сүйіспеншілік сезімі оны көркейтуге өзінің барлық әрекетін бағыттаудағы
талпынысы туралы білім бірлігінде көрініс алған білімі, адамгершілік сезімі
жөне белсенді іс-әрекетінің жиынтығы құрауы керек. Патриоттық тәрбиеге
осындай көзқараста болу патриоттық тәрбие үдерісінің нақты мазмұнын
анықтауға, тәрбие үдерісінің жолдарын, құралдары мен әдістерін белгілеуге
мүмкіндік береді.
Жас ұрпаққа патриоттық тәрбие беру, жастарды азаматтық,
патриоттық борышын орындауға дайындау мәселелеріне үлкен мән береді.
Жастардың жұмысын, оқуын болмыспен, елдің өмірімен, халықтың жасампаз
еңбегімен тығыз байланыста ұйымдастыру қажеттігіне тоқталады.
Қазақстан Республикасының Егемендігі жағдайында қазақстандық
патриотизм ұғымы мемлекет саясаты мен идеологиясының жаңа парадигмасы
ретінде қарастырылатын ерекше құнды мәнге ие болуда. Оның пайда болуы мен
бекуі Қазақстан тәуелсіздігінің нығаюы мен күшеюіне байланысты. Өйткені өз
азаматтарына патриотизмді қажет етпейтін бірде-бір мемлекет болған емес
және болмайды да.
Егемендік пен тәуелсіздікке ие болу жағдайында Қазақстан
қоғамында жалпықазақстандық патриотизм, ұлттық патриотизм,
қазақстандық патриотизм ұғымдары жиі пайдаланылады.
Жалпықазақстандық патриотизм — Қазақстанда тұрып жатқан
барлық ұлт өкілдерінің Қазақстанды өздерінің ұлттық Отаны деп қабылдауы.
Ұлттық патриотизм, деген өз ұлтының, мәдениеті мен әдебиетінің тілі мен
ділінің, салт-дәстүрлерінің бәріне бірдей екенін сезіну, жерінің Қазақстан
екенін жете түсінуіне байланысты.
Ұлттық патриотизмді қалыптастыруда отан, атамекен, ел-
жұрт, азаматтық борыш, ар-намыс, адалдық пен әділдік, ұлттық парыз
сияқты қүндылықтар негіз болған. Мысалы қазақ халқы туып өскен жерін, ата-
анасының жерленген жерін ерекше қадір тұтқан, қай жерде болмасын олардың
басына келіп, құран оқытып, бата жасатып тұрған, мүмкіндігінше туған жерден
кетпеуге тырысқан. Оны Отан оттан да ыстық, Басқа елде сұлтан болғанша,
өз еліңде ұлтан бол, Ер өзі үшін туады, елі үшін өледі деген мақал-
мәтелдерден - ақ көруге болады. Халық балалар мен жастарға өз Отанын, туған
елін, халқын, ана тілін, салт-дәстүрін терең сезіммен сүйе білуге баулыған.
Әркімге өзінің туып-өскен жері қымбат болатынын Ер елінде, гүл - жерінде,
Ел іші - алтын бесік, Елінен безген ер оңбайды деп ескертіп отырған.
Яғни, өз болмыс-бітімін Отанынан жеке бөліп қарамаған. Отанын, елі мен
жерін өзінің туған анасындай құрметтеген.
Отанға деген сүйіспеншілік арқылы адамның бойында
патриоттық сезімді туындатқан. Оның аясында азаматтық парыз, борыш көрініс
алған. Халық жеткіншектерден өз елін, жұртын, Отанын қызмет етуді,
азаматтық борыш деп санаған. Отан мен халық алдында борышын адал орындай
білген адамды сана сезімі, дарын-қабілеті жетілген адам деп қабылдаған.
Жалпыұлттыц патриотизм деген, өзін туған елінің бір бөлігі
ретінде сезінуі. Жалпықазақстандық патриотизм болса, ол өз Отанына деген
сүйіспеншілікпен қатар, қазақстанды мекендейтін ұлт өкілдеріне деген
сыйластық сезімді білдіреді. Яғни, басқа халықтарға деген құрмет сезімді,
бүкіл адамзат түсінігінен ізге орын алатын Отанға деген сүйіспеншілікті
білдіреді.
Қазіргі жағдайда жалпықазақстандық патриоттық тәрбие
мынадай негізгі бағыттарды қамтиды: егеменді елдің жаңа идеологиясын жасау;
азаматтардың осы идеологияны терең меңгеруіне; мемлекеттік қоғамдық ұйымдар
тарапынан патриоттық тәрбие жұмысын жүйелі түрде жоспарлау және оның
тиімділігін бақылау; патриоттық тәрбие саласында жинақталған тәжірибені
зерделеу және оны тарату; әрбір Қазақстан азаматының бойында патриоттық
сана-сезімін тәрбиелеу, жалпыұлттық мақтаныш сезімін тәрбиелеу; Отан
мүдделерін қорғауда жауапкершілік пен патриоттық парыз сезімін
қалыптастыру; ел азаматтарын шовинизмге, экстремизмге қарсы күресе білуге
тәрбиелеу болып табылады.
Президенттің стратегиясында қазақстандық патриотизм идеясы халықтың
бірыңғай азаматтығын қалыптастырумен тығыз байланыста қарастырылады.
Президент Н.Назарбаевтың республиканың әлеуметтік экономикалық
перспективасын болжауға бағытталған Қазақстан-2030 жолдауы қазақстандық
патриотизмді орнықтыруға қолайлы жағдай жасайды. Жолдау халықтың көкейінде
болашаққа деген сенімді ұялатады, қоғамды белсендендірудің факторы ретінде
қызмет атқарады.
Жолдауда Қазақстан елінің міндеті: ұлттық бірлікті нығайту,
әлеуметтік әділеттілікті орнату, халықтың экономикалық әл-ауқатын,
тәуелсіздігін, көркейту, саяси түрақты мемлекетті қүру деп атап
көрсетілген.
Жолдауда қазақстандықтардың патриоттық көзқарасының
кеңестік дөуірдегіден едәуір ерекше екендігі, бүгінгі өмірде демократиялық
құндылықтар басым екендігі, оған ұлттық мәдениетінің, ұлттық психологияның
жандауы оған ерекше сипат беретіні мазмұндалады.
Қазақстандьіқ патриотизм азаматтардың, қоғам мен мемлекеттің бірлесе
атқарған іс-әрекеттері арқылы қалыптасады. Қазақстаннның өзінің Елұраны,
Елтаңбасы, Туы.
Ұлы Отан соғысы мен бейбіт өмірдегі Желтоқсан қозғалысының
да рөлі ерекше.
Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтқанда:
1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты
өскендігін көрсетті. Жастар кез келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімдерін
қорлауға жол бермейтінін өз халқының атынан ашық мәлімдеді. Бұның бәрі
қазақ жастарының ұлттық намысының, патриоттық сана-сезімінің туған елге,
Отанға деген сүйіспеншілігің жоғары екенін дәлелдейді. Тәрбиенің басты
мақсаты, адамдардың адами қасиеттерін ұлттық санасын, идеялылығын, ғылыми
дүниетанымын, рухани көзқарасын қалыптастыру болып табылады.
Патриоттыц тәрбие теориясына педагогика классиктері мен
қоғам қайраткерлері айтарлықтай үлес қосты. Патриоттық тәрбие - идеялық-
тәрбие жұмыстарының маңызды бағыттарының бірі екендігін, оның негізін
мектепте қалыптастыру қажеттігін кезінде Н.К.Крупская өте орынды айтып
кеткен. Ол патриоттық және интернационалдық тәрбиенің өзара байланыстары
туралы мәселелерге де кеңінен бойлаған.
А.С. Макаренко болса жас ұрпаққа тәрбие берудің әртүрлі
аспектісін қарастырған, мектепті өмірмен байланыстырған, патриоттық тәрбие
беруде қоғамдық пайдалы еңбекке аса мән берген. Патриоттық тәрбие
дегеніміз социалистік қоғамның белсенді қайраткерін тәрбиелеу, шыныққан,
революцияға берілген, мейірімді де қатал қайраткерлердің көптеген ұрпағын
тәрбиелеу деп түсіндірген.
В.А.Сухомлинский: Кеңестік патриотизм күрделі ұғым. Ол
социалистік қоғамда үстемдік етуші, саяси идеялардың мызғымас бірлігі,
коммунистік адамгершілік сенімділік, совет адамдарына тән жаңа сезімдер,
олардың батырлық ерліктері мен батылдық істері болып саналады. Советтік
патриотизм адам тұлғасының барлық жақтарын -оның санасын, сезімдерін, ерік
- жігерін қамтиды - деп ой түйіндеген.
Патриоттық көзқарастармен сенімділікті қалыптастыруда сана мен
мінез-құлықтың бірлігін қамтамасыз ету қажеттігін айта келіп, оқушылардың
белсенді практикалық іс-өркеттеріне, олардың тәжірибесіне социалистік
құрылысты қосып, орасан зор мән берген.
Патриоттық тәрбие еңбек тәрбиесімен де өзара тыгыз байланысты,
өйткені, еңбек әрекеті патриоттық сана мен сезімді жүзеге асырудың негізгі
формасы қызметін атқарады .
Патриоттық тәрбиенің эстетикалъщ тәрбиеге жақындығы сол,
көркем өнер туындылары болмыстың бейнесі, тұлға сезімінің нақты бір
көрінісі болып саналады, өмір тәжірибесін берудегі формасы қызметін
атқарады. Балалардың ақыл-ой тәрбиесін меңгертілетін құбылыстағы сұлулық
сырын ашып көрсетпей, еңбек тәрбиесін, еңбектің мазмұны мен үдерісіндегі
әдемілікті танып білмей, адамгершілікті - әдемі мінез-құлықты
қалыптастырмай көз алдыға елестету қиын.
Бастауыш сынып оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу
үдерісінің өзіне тән ерекшілігі бар. Мектепке дейінгі жылдары бала кейбір
эмоционалдық және адамгершілік тәжірибесін меңгерумен бірге, онда мінез-
құлықтың белгілі бір ерекшеліктері пайда болады, жеке тұлғаның қасиеттері
қалыптаса бастайды.
Бастауыш сынып оқушысы, әсіресе бірінші сынып оқушысы өзіне
әсер еткен оқиғаларға қызу жауап қайтарады. Намысына тиетіндей құбылыстарға
қолма-қол эмоционалдық түрғыда жауап береді.
Бастауыш сынып оқушыларына тән ерекшелік болып тез
әсерленушілік, қайырымдылық саналады.
Мектепке бару бала өміріндегі өзгерістерге байланысты. Жаңа
кезең жаңа міндеттердің пайда болуымен, жүйелі оқу әрекетімен байланысты.
Бұл бастауыш сынып оқушысының қоршаған ортамен қатынастағы мінезіне
айтарлықтай өзгерістер әкеледі.
Балаларда мектепке дейінгі жылдардың өзінде Отан туралы, әртүрлі
ұлт өкілдерінің достығы туралы алғашқы мағлұматтары пайда болады. Балалар
олар туралы үлкендерден естиді, кітаптардан оқып біледі. Бастауыш сынып
оқушыларының зейіні қоршаған ортада көбінесе: а) туған үй, отбасы, жақын-
туыстарына; ә)ауыл, аудан, туған қала, оның өткені мен бүгінгісіне; б)
туған өлке табиғатына бағытталады. Бастауыш сынып жасында қайсарлы мінезді
дамытатын адамгершілк сезімдері қарқынды дамиды, жақын адамдары мен туған
жеріне эмоционалдық-жағымды көзқарастан байқалатын алғашқы патриоттық
сезімдері көрсетіледі.
Оқушылардың мектепке келген жылдарында Отан туралы білімдері молаяды.
Олардың туған үйіне, ата-анасына деген сүйіспеншілігі бірте-бірте саналы
түрде туған қалаға, ауылға және туған өлкеге жалғасады. Бастауыш сынып
оқушысының ұжым мүшесі болуына байланысты әлеуметтік ой-өрісі өзгереді,
маңызы жоғары қоғамдық іс-әрекеттерге араласуы жаңа әлеуметтік бағдардың,
жаңа әлеуметтік сезімдердің қалыптасуына ықпал етеді. Осының бәрі
әлеуметтік тәжірибе жинақтауға, негізгі адамгершілік ережелерін меңгеруге
септігін тигізеді. Мұғалімнің басшылығымен ғылым негіздерін меңгере отырып,
оқушылар өздерінің Отан туралы, барлық елдердің еңбекшілерінің
интернационалдық байланыстары туралы білімін толықтырады.
Әдетте, бастауыш сынып оқушыларының психологиялық-
педагогикалъщ ерекшеліктеріне қарай білімді бірден ұғымдық деңгейде
меңгеріп кетуі қиынға соғады. Ғылым негіздерін меңгеру, өмірлік тәжірибе
жинақтау үдерісінде бастауыш сынып оқушылары бір-бірімен, адамдармен және
заттармен қарым-қатынаста болады. Оларда белгілі бір мінез-құлық ережелері
мен әдеттері қалыптасады, алғашқы қалыптасу кезеңдерінде бұл тек еліктеуге
негізделетін.
Бастауыш сынып оқушылары көтеріңкі әсерленгіштігіне қарай
сыртқы ортаның әсерін өте тез қабылдайды. Бұл олардың әрқилы әрекет
түрлеріне, қоршаған ортаға көзқарасы мен әртүрлі жағдайлардағы мінез-
құлқын анықтайды. Бастауыш сынып жасында ересек адамның мінез-қүлқының алғы
шартына даярлығы жүзеге асырылады. Тұлғаның адамгершілік кейпінің жарқын
бір көрінісі болып саналатын патриотизм сезімі көбінесе мектеп жылдарында
қалыптасады. Бара-бара ол тек кемелденіп, саналы түрде меңгеріле түседі.
Сондықтан да баланы ана тілімен, оның мәдениетімен таныстыру
жақтарының бәрі, оның сана-сезімінде терең де әсерлі көзқарас туындатуы аса
маңызды.
Бастауыш сынып оқушысы тұлгасының даму ерекшелігі туралы
О.С.Богданова: Біз бұл мәселеге байланысты адамгершілік сенімділік туралы,
төтенше жағдайда тұрақты мінез-қүлықты қамтамасыздандыратын, адамгершілік-
еріктік саланың жеткілікті даму деңгейі туралы, адамгершілік-әлеуметтік
мотивтің жоғары дамығандығы туралы, ар-ождан сезімі мен моральдық борыш
сезімінің дамуы туралы айта алмаймыз. Бала тек тоғыз жасқа таман қоғамдық
тәжірибені игере алады, жүйелі жауапкершілікті іс-әрекетке қабілетті
болады. Ескеретін тағы бір жайт, бастауыш мектеп жасында қоғамдық мәні бар
іс-өрекетке баланы талаптандыратындай күрделі әлеуметтік мотивтерді
қалыптастырудың мүмкіншілігі болмайды. Әйтседе, осы жастағы оқушылармен
жүргізілетін тәрбие жұмысы олардың шамасына қарай адамгершілік білімінің
әуелдегі белгілі бір жүйесін меңгеруін қамтамасыз-дандыруға және
эмоционалдық-сезімдік саласын дамытуға, атап айтсақ жақындарына, Отанына
деген сүйіспеншілікке, дүшпандарға, халыққа қысым көрсетушілерге жек
көрушілікке бағытталуы керек және осы мақсатта мынадай турлі формалар мен
қуралдарды пайдалану цажет: табиғат көріністерін, өнер туывдыларын,
халықтың ауызекі шығармашылығын, халықтың музыкалық шығармашылығын, салт-
дәстүрлерін, спорттық ойындарын, соғыс және еңбек ардагерлерімен
кездесулер, театрларға, музейлерге саяхат және т.б.
Осылардыц ішінде патриоттық тәрбиенің маңызды факторы болып музыка өнері
саналады.
Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруде
музыканың мүмкіндіктерін пайдалану келесі бөлімде қарастырылады.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие берудің
мүмкіндіктері
Жалпы білім беретін мектепте патриотизмге тәрбиелеу
әртүрлі құралдар арқылы, соның ішінде музыка өнері арқылы жүзеге асырылады,
сондықтан да ол күрделі қоғамдық қатынастарды түсінуді жеңілдетеді,
моральдық қатынастарды қабылдауға негіз болады.
Музыка - алып ұлы күш. Ол адамды сүюге және жек көруге, жазалауға
және кешіруге мәжбүр етеді, - деп, пайымдаған .
Музыка өнерінің функциясы көпжақты. Бұл функциялардың бәрі
өзара тығыз байланысты, музыка тіпті тек таза қолданбалы немесе көңіл
көтерушілік рөль атқарған жағдайда да, ол тыңдаушыларын тәрбиелейді, яғни
олардың рухани дүниесін қалыптастырады және өзгертеді, - деп атап
көрсетеді. Сондай-ақ, өнер адамға жан-жақты әсер ете алатын қасиеті
болғандықтан, ол оған барлық осы аспектілерді, патриоттық сана, сезім және
әрекетті қалыптастыруға қабілетті. Музыка патриотизм идеясын ерекше
айқындылықпен, жарқындылықпен білдіруге қабілетті. Адамның сезіміне әсер
ететін нәрсенің бәрі: туған табиғат көрінісі, халық әндері мен үйлері,
тарихи және қазіргі заман көріністері музыкалық шығармаларда өзінің
көрінісін табады, музыкада жоғары әсемділікпен жанданады, сезімнің
бастауына жылылық төгіледі.
Музыка өнерінің табиғаты әсер беретін, музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің өзіндік ерекшеліктерін атап өту қажет. Музыка
қоғамдық сананың бір түрі бола түра, шынайы өмірді көрсете отырып, адамның
ішкі жан-дүниесіне эмоционалдық тұрғыда әсер етуде мүмкіндігі бар.
Музыка ең алдымен, тыңдаушылардың эмоционалдық сезім өрісіне
ықпалын тигізеді. Адамгершілік жағынан жетілдірілген тұлғаның эстетикалық
негізін қалауда ерекше роль атқарады.
Музыканың адамның сезімдік дүниесіне терең эмоционалдық
ықпалынан басқа, рухани көзқарастарының, сенімінің қалыптасуына әсер
ететіндей идеялық-көркемдік мазмұны бар. Бұл жағдай музыканың тәрбиелік
ролін анықтауда біз үшін өте маңызды, себебі мектеп оқушыларының тек
патриоттық сезімін ғана емес, сондай-ақ, патриоттық санасын тәрбиелеу
қажет. Музыка адамның қоршаған ортаға деген түрлі сезімдерін білдіре алады.
Музыкадағы тақырыптылық әуеннің реңкінен, мәнерінен,
көрінеді. Музыканың мәнерлі құралдарының ерекше жүйесінде, мазмұны
жалпылама музыкалық бейнелерді құрайтын, әртүрлі оқиға, құбылыстар
белгілі бір сезімді білдіру арқылы көрсетіледі.
Музыка өнерінің бұл ерекшелігі біріншіден эстетикалық
тәрбиенің мазмұнын анықтайды. Патриоттық тәрбиенің ерекшелігі де, нақты
заттық, патриоттық мазмұнды мақсаттылықпен қабылдауы болып табылады.
Сонымен қатар оларда, олардың өзара әрекеттестігін анықтайтын көп ортақтық
бар. Бұл мәселені эстетикалық тұрғыда қабылдау, әдемілікті сезініп, бірге
түйсіне білу болып табьлады.
Эстетикалық саланың өзекті мәселесі сұлулықты сезіп, бірге
түйсіну болып табылады, және осыны жете түсінуге эмоционалдық жағдай
көмектеседі. Екінші жағдайда ең бастысы патриоттық мазмұнды жете түсіну
болып қабылданған сезімдік - образды бекітуге эмоционалдық жай-күй
көмектеседі.
Бірақ екі жақтың тәрбиелік ықпалына да сезім мен ойдың өзара
әрекеттестігі себепші болады және осы процесті бағалай білетін танымның
ерекше түрі пайда болады. Музыка өнері арқылы эстетикалық және патриоттық
тәрбие берудің бірлігі де, айырмашылығы да, осында болып табылады.
Қоршаған ортаның әсер-ықпалынан пайда болатын, нақтылы
әсерленушілік, қайғы-қасірет, эмоцияның қорытындысы нәтижесінде адамның
сезімі қалыптасады. Сезім - тұлғаның тұрақты қасиеті; болмыстық заттар мен
құбылыстарға адамның эмоционалдық қарым-қатынасының құрамы ретінде
көрінеді. Ол қалыптасып келе жатқан тұлға бойында әртүрлі жағдайларға
байланысты пайда болған қуаныш, реніш, қайғы-қасірет және т.б. көрінеді.
Әрқашан сүйіспеншілік немесе жеккөрушілік, ашулану немесе ұнату сияқты
белгілі бір объектіге бағытталады.
Адам өмірінің негізі-әрекеттердің әр алуан түрлері болып
табылады, әрекет барысында оның өзі қалыптасады, жаңа ерекшелік қасиетке ие
болады. Адамның басынан кешірген жағымды эмоциялары көңілінің толқуы,
көтерілуі, оның әрекетіне түрткі болады. Бұл жағдайда әрекетке айналған,
әрекетті сезім туралы, көңілдің әсері туралы айтуға болады.
Сонымен, адамның басынан өткен сезімдері, тек жай
әсерленушілік болып қана қоймайды, өртүрлі болмыстық қүбылыстарға оның
субъективтік қатынасын көрсетіп, адамдарда-әрекет барысында қалыптасып,
дамып, әртүрлі әрекеттер жасауға түрткі болады.
Музыканың адамға белгілі бір мақсатта әсер ету ерекшелігі ең
алдымен, музыка оның сезімдерін дамытады және тәрбиелейді, адамның барлық
психикасын белсендендіреді, қоғамдық мәні бар құндылықтарға бағыттайды,
сондай-ақ, оны еркін әрекеттегі дайындығын арттырады. Демек, музыка өнері
патриоттық тәрбие беру үдерісінде екі салада қарастырылады. Бірінші
жагдайда, ол тәрбиенің пәні ретінде қызмет атқарады, оның мазмұны болып
заттар, адамдардың іс-әрекеттері саналады. Екінші жагдайда, музыка өнері
тәрбиенің құралы болып табылады, осы музыкалық бейнелерді терең
эмоционалдық түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл әрине шартты түрдегі
бөлініс, өйткені екі жақ та, патриоттық мазмұндағы бейнелерге жағымды
көзқарасты қалыптастырудың біртұтас үдерісі болып саналады.
Патриоттық тәрбие мазмұнын патриотизм ұғымы тұрғысында
қарастыра келе, музыка өнері осы белгілердің топтарын көрсетеді, оның
ішінде, Туған өлкем тақырыбы бойынша біріккен белгілер тобы жетекші орын
алады деуге болады. Бұл өзінің ерекше тұрақтылығымен, ғасырлар бойы
тұрмыста орнығып, патриотизмге тәрбиелеудің негізін салады деп
түсіндіріледі. Белгілердің нақ осы тобы балаларға арналған шығармаларда кең
көлемде орын алады, себебі бала туған өлке, ел, әдет-ғұрып, салт -дәстүр,
тілге деген үйреншікті сезімдеріне ерте кезден ие болғанымен, аса жете
түсінбейді. Патриотизмңің қалған басқа белгілері, негізінен саналы түрде
оның мазмұны мен бүқаралық мәнін қабылдап түсіне алатын кезде мақсатты
түрде тәрбиенің ықпалымен мектепте қалыптастырылады.
Бұдан басқа тағы бір ескеретін жағдай, патриоттық тәрбие
беру үдерісінде оқушьшардың жай қызығушылығын қалыптастыру мен шектелуге
болмайды (музыка тыңдауға деген ықыласын аудару, сондай-ақ, сезімін ояту).
Бүгінгі таңда көптеген мұғалім музыка өнерінің терең тәрбиелік
мүмкіндіктерін, жас ұрпақтың адамгершілік сенімдерін қалыптастырумен тығыз
байланыстырған.
Балаларға музыка өнері арқылы патриотыққа, интернационалдыққа,
ұжымдылдық пен азаматтыққа тәрбиелеу сияқты маңызды бағыттарын, сондай-ақ
оқушылардың тыңдауы мен орындауында музыканың көркемдік сипатта болуы, бұл
балаларға ойдағыдай тәрбие берудің қажетті талаптары болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде музыканың жас жеткіншектерге патриоттық
тәрбие берудегі ықпалының зор екендігін көрсетеді.
Музыкасыз жер бетінде бірде -бір халық өмір сүре алмайды. Музыка
адам өміріне өте ерте бала кезден енеді, өмір бойы бірге жүреді. Адам
сезімі, оның ойы, арманы және іс-әрекеті музыка арқылы беріледі. Музыкада
бүкіл адамзат өмірі, айнадағыдай бейнеленеді.
Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды
құралы ретінде, өз елінің патриоттық мазмұндағы музыкалық шығармаларын
үйрену жеткіншектерге патриоттық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне
айналды.
Музыканың жас жеткіншектерге жан-жацты тәрбие берудің, соның
ішінде патриоттыц тәрбие берудің тапсырмас құралы болып табылады. Қазақ
халық музыкасының ұрпақтан ұрпаққа мирас ретінде жетіп отыруына халық
ақындарының әнші-күйшілерінің, жыршыларының ролі ерекше болды. Олар қазақ
халық музыкасын үлкен мереке-тойларда дәріптеген, өздерінің әншілік-
күйшілік шеберліктерін шыңдаған.
Отбасылық-тұрмыстық әндерде Отанға, туған жерге, елге деген
сүйіспеншілікті көзқарас, ойын-сауықтар, мораль, күнделікті тұрмыс
қарекеті, отбасылық өзара қарым-қатынастар сипатталады, өнеге тұтар нақыл
сөздер көп пайдаланылады.
Көптеген әндерде балаларға деген нәзік, мейірбанды сезім,
аялы ықылас көрініс табады. Оны шілдехана, туған күн, бесік жыры, тұсау
кесу, жеті жас, он үш жас, жиырма бес жас сияқты елеулі сәттерге арналған
өндерден көруге болады. Тоқ етерін айтқанда, қазақтардың жас мелшеріне
байланысты өрбір маңызды кезең: баланың алғашқы езу тартып күлуіне, бірінші
рет ат жалын тартып мінуіне, түңғыш рет бәйгеге қатысуына дейін ән арқылы
бейнеленіп отырады.
Оларда ата-аналардың балаға деген сүйіспеншілігі, оның
тағдырына деген жауапкершілігі, бала болашағы туралы терең ой толғаныстары
ашып көрсетіліп, адал, мейірімді, ақылды азамат болуға, өз халқының лайықты
қорғаны, батыры, ең бастысы - бала кім болсын, мейлі шебер, мейлі малшы
болсын, адам болып қалуға деген үлкен үміті, тілегі айтылады. Бұған дәлел
Бесік жыры өлеңі. Онда:
Бармақтарың майысып,
Таңдайларың тақылдап,
Түрлі ою ойысып,
Сөйлегенде сөз бермей,
Үста болар ма екенсің?
Шешен болар ма екенсің?
немесе:
Құрығыңды майырып,
Айыр қалпақ киісіп,
Түнде жылқы қайырып,
Ақырып жауға тиісіп,
Жаудан жылқы айырып,
Батыр болар ма екенсің? -
Жігіт болар ма екенсің? дейді.
Қазақ халқы балалар мен жастарды патриотыққа тәрбиелеуде
лирикалық әндерді де орынды пайдаланды. Оларда ғашық жандардың толқыныс
сезімдері, сүйген жардың сұлулығы, экономикалық және әлеуметтік теңсіздік
салдарынан бір-біріне қосыла алмаған екі жастың қайғы-мұңы, жеке бастың
күйініш-сүйініші, туған жердің табиғаты терең сезіммен бейнеленеді.
Тарихи әндер балалар мен жастарды қазақ халқының басынан
өткен сан қилы тарихи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1-тарау. Бастауыш сынып оқушыларын патриоттыққа
тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
берудің теориялық шарттары.
1.2. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
берудің ерекшеліктері.
2-тарау. Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің әдістемесі
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің мүмкіндіктері
2.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық
тәрбие берудің бүгінгі жағдайы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Жеткіншектердің патриоттық
тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты
мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана-сезім мен құндылық
бағдарды, арман-тілекті қалыптастырудағы ерекше проблемалармен
диалектикалық бірлікте болады.
Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің теориялық
негіздері мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы біліммен қаруландыру,
патриоттық сезімін, азаматтық, адамгершілік-құқығын тәрбиелеу, мектеп
ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез-құлық дағдысын
саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады.
Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизмін халық педагогикасының
ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде
қалыптастыру мәселелері зерттеледі.
Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды өнер арқылы патриоттыққа тәрбиелеу
мәселелеріне де аса мән беріледі.
Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу-тәрбие үдерісінде адамгершілік-
эстетикалық, патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де
біраз назар аударылып жүр.
Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие
беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да практикасында да өз
деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың
оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіңдіктері
анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс-тәсілдерінің,
ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек, оқушылардың
патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі
патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың патриоттық тәрбиедегі
мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми-
әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылық анық байқалады.
Осы айтылғандардың бәрін ескере, “Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие беру” деп таңдауыма негіз болды.
Зерттеу объектісі: оқушылардың патриоттық тәрбиесі.
Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық
төрбие беру үдерісі.
Зерттеудің мақсаты: қазақ халық музыкасы арқылы бастауыш сынып
оқушыларына патриоттық тәрбие беруді теориялық тұрғыда дәлелдеу.
Зерттеудің міндеттері:
1 .Бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мәні мен
мазмұнын ашып көрсету.
2.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктерін негіздеу.
3.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің педагогикалық шарттарын айқындау.
4.Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы
патриоттық тәрбие беру әдістемесін жасау.
Зерттеудің көздері болып оқулықтары, шет ел және қазақстандық
ғалымдардың (философтар, тарихшылар, педагогтар, психологтар,
мәдениеттанушылар, әдебиеттанушылар) ғылыми еңбектері, мектептің оқу-тәрбие
процесінің құжаттары, мұғалімдерінің қазақ халық музыкасы
шығармаларын патриоттық тәрбиеде пайдаланудағы озық төжірибелері, сондай-
ақ автордың жеке басының педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі
саналады.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерге
(тарихи, философиялық, филологиялық, әлеуметтану, психологиялық,
педагогикалық) оқу-тәрбие процесі құжаттарына талдау жасау; бақылау,
әңгімелесу.
Дипломның құрылымы: диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытынды
мен пайдаланған әдебиеттер тізімі, қосымшадан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі, мақсаты,
объектісі, пәні, міндеттері, теориялық негіздері, практикалық мәні
мазмұндалады.
"Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің теориялық негіздері" атты бірінші тарауда
"патриотизмнің” өзара байланысы зерттеудің теориялық негізі тұрғысында
қарастырылады, бастауыш сынып оқушыларының патриоттық тәрбиесінің мазмұны,
өзіндік психологиялық ерекшеліктері анықталады, музыка арқылы оқушылар
патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері айқындалады. Зерттеу
проблемасының бүгінгі жағдайы баяндалады.
"Бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы патриоттық тәрбие
беру әдістемесі" атты екінші тарауда сыныптан тыс тәрбие үдерісінде
бастауыш сынып оқушыларының музыка арқылы патриотизмін қалыптастырудың
мазмұны, формалары мен әдістері негізделеді.
Қорытындыда зерттеудің нәтижелері, тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА МУЗЫКА АРҚЫЛЫ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру -психологиялық-
педагогикалық көкейтесті мәселе
Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының
рөлі күннен-күнге артуда, әрбір адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне,
міңез-құлқына қойылатын талап та өсуде .
Мектеп ең алдымен, жан-жақты дамыған саналы азаматты
дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарасы мен
адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берудің
негізгі жолдары көптеген ғалымдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға
берілетін білім мен тәрбие жұмыстарының бәрі моральдық төрбие беруді
көздеуі керек деген пікірді үстанады. Мораль туралы ілім, жеткіншектердің
тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген
берілгендік, Отанға, басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі
үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік түрғыда
қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге
асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді.
Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның
барлық қүрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен, халықтың сана-сезімінде
жөне істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс-
әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір
әсерлі де тереңі патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен
байланыста бола отырып қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасынан,
саналы тәртібінен, жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс-әрекеттерінің
басқа да саласынан көрініс алады. Бұл, өз кезегінде, бүгінгі танда
жеткіншектерде патриотизм сезімін тәрбиелеуде жалпы білім беретін мектептің
алдында тұрған жетекші міндетті айқындайды, қоғамдық идеяларды оқушылардың
жеке басының сеніміне айналдыруға, жаңа қоғамдық құрылыс мүддесіне сай
әрбір тұлғаның тіршілік әрекетін одан әрі қамтамасыз етуге итермелейді.
Нагыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы борышын сезінеді.
Әртүрлі мәдени-материалдық құндылықтарды жасауда оның қоғам үшін, өзінің
жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Өткен ұрпақтың тәжірибесін танып
білуге, құнды дегеннің бөрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта құруда
өз үлесін қосуға, озық тәжірибесін келешек ұрпаққа жеткізуге талпынады.
Бүгінгі таңда жастарды патриоттыққа тәрбиелеудің мазмұны
көптеген галымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар патриотизм
ұғымының пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын жөне
патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады.
Патриотизм ұғымының мазмұнын айқындай отырып, оның
анықтамаларына аса мән бердік. Қазіргі философиялық, саяси және
педагогикалық әдебиеттерде патриотизм (грек тілінен аударғанда Отан,
Отанға деген сүйіспеншілік, өз халқына деген сүйіспеншілік деп
түсіндірілсе, үлкен энциклопедияда, патриотизм - Отанға деген
сүйіспеншілік, оған берілгендік, өзінің әрекеттерімен оның мүддесі үшін
қызмет етуге ұмтылу деп анықтама беріледі. Осы анықтамаларда бірінші
кезекте, адамның қоршаған болмысқа деген қарым-қатынасы арқылы байқалатын
эмоционалдық-сезімдік ұғым көрініс алады. Бәлкім, педагогикалық
әдебиеттерде патриотизм сезіміне тәрбиелеу деген түсініктің жиі кездесетіні
де осымен түсіндірілетін шығар. Алайда адамның қоғамдағы өмірі нақты
әрекеттермен, мінез-қүлық ережесімен, адамдардың өзара қарым-қатынасымен
байланысты.
Философиялық сөздікте патриотизм адамгершілік және саяси
принцип ретінде, әлеуметтік сезім мазмүны отанға деген сүйіспеншілік болып
табылатын, оған берілгендік, оның кешегі және бүгінгісі үшін мақтаныш, Отан
мүддесін қорғауға ұмтылуымен анықталады. Осы анықтамада ұғымның әлеуметтік
мәні анық байқалады. Оның негізін қоғамдық принцип, мінез-қүлық ережесі
құрайды. Сезімдік жағы қоғамдық қүбылыс ретінде, қоғамдық дамудың бүгінгісі
ғана емес, ертеңі де және өткені де қозғау болып қарастырылады. Анықтамада
патриотизмнің мінез -қүлықтық факторының рөлі ерекше атап көрсетіледі,
өйткені қоғам мүддесіне адамның нағыз патриоттық сезімдері тек оның
белсенді әрекеті арқылы көрінеді.
Этикалық сөздікте бұл ұғымға анықтама анағұрлым толығырақ
беріледі: Патриотизм - адамдардың өзінің еліне көзқарасын сипаттайтын
қоғамдық және адамгершілік принципі, белгілі бір әрекеттерде және қоғамдық
сезімдердің күрделі жинағында, әдетте Отанға деген сүйіспеншіліктен
байқалады. Бұл анықтамада патриотизмнің қоғамдық - адамгершілік саласының
жетекші ролі, оның әлеуметтік мәні көрсетіледі.
Қазіргі таңдағы философиялық және педагогикалық әдебиеттерге сүйенсек,
патриотизм тұлғаның адамгершілік қасиеті ретінде қарастырылады. Оның
мазмұнын мәнін аша отырып, бірінші орынға эмоционалдық компонентті қояды:
отанға, өзінің халқына, туған табиғатына деген сүйіспеншілік.
Бірқатар ғалымдар патриотизм ұғымы аясында оның әрекеттік
және интеллектуалдық компоненттерін бөліп қарастырады, сонымен бірге
патриотизм қасиетінің басты ерекшелігіне тоқталады: өзінің Отанын қорғауға,
бейбітшілік үшін күреске даяр болу, сенімнің түрақтылығы, халықтың еңбекке
деген ынта-ықыласы.
Патриотизмнің ерекше белгілерін Туған өлке, Еңбек,
Интернационализм, Бейбітшілік үшін күрес тақырыптары төңірегінде
топтастырады және осы ұғымды эмоционалдық-сезімдік және іс-әрекеттік
жақтарының бірлігі тұрғысында қарастырады:
Туган өлке - туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілік; туған
елге(халыққа), оның мәдениетіне, алдыңғы қатарлы дәстүрлеріне деген
сүйіспеншілік.
Азаматтық - қоғамдық өмірдегі өзінің рөлін жете түсіну (ұғыну);
мемлекеттік мүддені қорғау; өзінің әрекеттері үшін халық алдындағы
жауапкершілік;
Еңбек - жаңашыл әрекеттерді қажетсіну, интеллектуалды еңбекті
қажетсіну; дене еңбегін қажетсіну; халықтың еңбек дәстүрін мақтан
түту.
Интернационалдық - дүниежүзіндегі барлық халықтардың теңдігін
мойындау; ұлттық және ұлтаралық диалектикалық бірлікті саналы түрде түсіну;
жаңа қоғамды құру барысында ортақ мақсатқа жетудегі достық, ынтымақтастық
және өзара көмек; өзі мемлекетінің күш-куатын жете түсіну; халықтарға,
басқа ұлттарға тілектестікпен, қайырымдылықпен қарау;
Бейбітшілік үшін күрес - дүниежүзінде соның ішінде, өзінің
мемлекетінде бейбітшілікті қорғауға бағытталған белсенді әрекет.
Патриотизм қоғамдық маңызы күрделі құбылыс ретінде тұлғаның
идеялық-адамгершілік құрымында жетекші орын алады және патриоттық
сезімдердің тығыз бірлігінде, адамның басқа адамдарға және олардың түрлі іс-
әрекеттеріне, қоғамға, оның өткенімен бүгініне, табиғатқа, мәдениетке, салт-
дәстүрлерге деген көзқарасында көрініс алады. Ол Отан, туған өлке, көрнекті
адамдар туралы терең білімге негізделеді, Отан алдындағы парыз бен
жауапкершілікті жете түсінуде белсенді іс-әрекетті қоғамның пайдасына
шешеді деп, ой тұырымдауымызға мүмкіндік береді.
Патриотизм ұгымының құрылымы эмоционалдық-сезімдік, саналылық
(интеллектуалдық) және мінез-қүлықтық (әрекеттілік) бағыттардың өзара
бірлігінде көрінеді. Тірі пайымдаудан абстрактылы ойлауга және одан
тәжірибеге деген тарихи қағидаға сүйене отырып, патриотизмге тәрбиелеу
адамның басқа адамдармен қарым-қатынас үдерісінде алған білімінің, өмірлік
тәжірибесінің негізінде жүзеге асырылады деуге болады. Мұны былайша
түсіндіруге болады, әдетте, адам алдымен белгілі бір зат немесе құбылыстар
туралы нақты деңгейде білім алады, соның негізівде онда нақты түсінік пайда
болады, ол туралы ұғымдары қалыптасады. Түсінік өз кезегінде адамның
берілген затқа немесе құбылысқа белгілі көзқарасын туындатады, ал бүл болса
патриоттық сезімді қалыптастырудың басты кезеңі болып саналады. Демек,
патриоттық тәрбие Отан туралы білімнің бірлестігін, оған деген
сүйіспеншілік сезімді, өзінің барлық әрекеттерін оны өркендетуге
бағыттаудағы талпынысын көрсетеді.
Сонымен бірге патриотизм адамның әртүрлі іс-әрекеттерінің
жиынтығын көрсетеді, оған осы іс-әрекеттің саласы ретінде көрініс алатын
қоршаған ортаға деген көзқарас себеп болады деп дәлелдейді, оқу-тәрбие
үдерісінде оқушыларды музыкалық шығармаларға баулуда, саяси-идеялық бағытты
күшейте түсу қажеттігіне көз жеткізеді.
Сезім - адамның кейбір заттарға немесе болмыстық құбылыстарға
тұрақты және өзіндік көзқарасы. Осыларды негізге ала отырып, патриоттық
сезімдер адамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын қоршаған
ортаның әртүрлі объектілеріне деген әсерді білдіреді деуге болады.
Тұлғаның қасиеттері - білімге, өмір тәжірибесіне, оны терең
сезіігуге байланысты жинақталған, оның өзіне тән ерекшеліктерінің түрақты
жиынтығы. Тұлғаның қасиеттері жеке қасиеттермен, ерекшеліктермен
шектелмейді. Олар бір тұлғаның екіншісінен айырмашылығына толық мінездеме
береді. Демек, патриотизм тұлғаның қасиеті ретінде оның қоршаған ортамен
белсенді қарым-қатынасын сипаттайтын қасиеттер жиынтығын ұсынады.
Демек, патриоттыц тәрбие үдерісі мынадай бағытта жүзеге асырылуы
қажет деуге болады: оқушыларға патриоттық білім беру, дүниетанымдық
сенімнің, белсенді іс-әрекеттің негізінде төрбиеленушілердің нақты немесе
жалпылама қорытындыланған объектілерге және болмыстағы құбылыстарға
тұрақты, жағымды көзқарасын қалыптастыру және білімді пайдалану. Яғни,
тәрбие үдерісінің негізін тәрбиеленушілердің Отан туралы, оған деген
сүйіспеншілік сезімі оны көркейтуге өзінің барлық әрекетін бағыттаудағы
талпынысы туралы білім бірлігінде көрініс алған білімі, адамгершілік сезімі
жөне белсенді іс-әрекетінің жиынтығы құрауы керек. Патриоттық тәрбиеге
осындай көзқараста болу патриоттық тәрбие үдерісінің нақты мазмұнын
анықтауға, тәрбие үдерісінің жолдарын, құралдары мен әдістерін белгілеуге
мүмкіндік береді.
Жас ұрпаққа патриоттық тәрбие беру, жастарды азаматтық,
патриоттық борышын орындауға дайындау мәселелеріне үлкен мән береді.
Жастардың жұмысын, оқуын болмыспен, елдің өмірімен, халықтың жасампаз
еңбегімен тығыз байланыста ұйымдастыру қажеттігіне тоқталады.
Қазақстан Республикасының Егемендігі жағдайында қазақстандық
патриотизм ұғымы мемлекет саясаты мен идеологиясының жаңа парадигмасы
ретінде қарастырылатын ерекше құнды мәнге ие болуда. Оның пайда болуы мен
бекуі Қазақстан тәуелсіздігінің нығаюы мен күшеюіне байланысты. Өйткені өз
азаматтарына патриотизмді қажет етпейтін бірде-бір мемлекет болған емес
және болмайды да.
Егемендік пен тәуелсіздікке ие болу жағдайында Қазақстан
қоғамында жалпықазақстандық патриотизм, ұлттық патриотизм,
қазақстандық патриотизм ұғымдары жиі пайдаланылады.
Жалпықазақстандық патриотизм — Қазақстанда тұрып жатқан
барлық ұлт өкілдерінің Қазақстанды өздерінің ұлттық Отаны деп қабылдауы.
Ұлттық патриотизм, деген өз ұлтының, мәдениеті мен әдебиетінің тілі мен
ділінің, салт-дәстүрлерінің бәріне бірдей екенін сезіну, жерінің Қазақстан
екенін жете түсінуіне байланысты.
Ұлттық патриотизмді қалыптастыруда отан, атамекен, ел-
жұрт, азаматтық борыш, ар-намыс, адалдық пен әділдік, ұлттық парыз
сияқты қүндылықтар негіз болған. Мысалы қазақ халқы туып өскен жерін, ата-
анасының жерленген жерін ерекше қадір тұтқан, қай жерде болмасын олардың
басына келіп, құран оқытып, бата жасатып тұрған, мүмкіндігінше туған жерден
кетпеуге тырысқан. Оны Отан оттан да ыстық, Басқа елде сұлтан болғанша,
өз еліңде ұлтан бол, Ер өзі үшін туады, елі үшін өледі деген мақал-
мәтелдерден - ақ көруге болады. Халық балалар мен жастарға өз Отанын, туған
елін, халқын, ана тілін, салт-дәстүрін терең сезіммен сүйе білуге баулыған.
Әркімге өзінің туып-өскен жері қымбат болатынын Ер елінде, гүл - жерінде,
Ел іші - алтын бесік, Елінен безген ер оңбайды деп ескертіп отырған.
Яғни, өз болмыс-бітімін Отанынан жеке бөліп қарамаған. Отанын, елі мен
жерін өзінің туған анасындай құрметтеген.
Отанға деген сүйіспеншілік арқылы адамның бойында
патриоттық сезімді туындатқан. Оның аясында азаматтық парыз, борыш көрініс
алған. Халық жеткіншектерден өз елін, жұртын, Отанын қызмет етуді,
азаматтық борыш деп санаған. Отан мен халық алдында борышын адал орындай
білген адамды сана сезімі, дарын-қабілеті жетілген адам деп қабылдаған.
Жалпыұлттыц патриотизм деген, өзін туған елінің бір бөлігі
ретінде сезінуі. Жалпықазақстандық патриотизм болса, ол өз Отанына деген
сүйіспеншілікпен қатар, қазақстанды мекендейтін ұлт өкілдеріне деген
сыйластық сезімді білдіреді. Яғни, басқа халықтарға деген құрмет сезімді,
бүкіл адамзат түсінігінен ізге орын алатын Отанға деген сүйіспеншілікті
білдіреді.
Қазіргі жағдайда жалпықазақстандық патриоттық тәрбие
мынадай негізгі бағыттарды қамтиды: егеменді елдің жаңа идеологиясын жасау;
азаматтардың осы идеологияны терең меңгеруіне; мемлекеттік қоғамдық ұйымдар
тарапынан патриоттық тәрбие жұмысын жүйелі түрде жоспарлау және оның
тиімділігін бақылау; патриоттық тәрбие саласында жинақталған тәжірибені
зерделеу және оны тарату; әрбір Қазақстан азаматының бойында патриоттық
сана-сезімін тәрбиелеу, жалпыұлттық мақтаныш сезімін тәрбиелеу; Отан
мүдделерін қорғауда жауапкершілік пен патриоттық парыз сезімін
қалыптастыру; ел азаматтарын шовинизмге, экстремизмге қарсы күресе білуге
тәрбиелеу болып табылады.
Президенттің стратегиясында қазақстандық патриотизм идеясы халықтың
бірыңғай азаматтығын қалыптастырумен тығыз байланыста қарастырылады.
Президент Н.Назарбаевтың республиканың әлеуметтік экономикалық
перспективасын болжауға бағытталған Қазақстан-2030 жолдауы қазақстандық
патриотизмді орнықтыруға қолайлы жағдай жасайды. Жолдау халықтың көкейінде
болашаққа деген сенімді ұялатады, қоғамды белсендендірудің факторы ретінде
қызмет атқарады.
Жолдауда Қазақстан елінің міндеті: ұлттық бірлікті нығайту,
әлеуметтік әділеттілікті орнату, халықтың экономикалық әл-ауқатын,
тәуелсіздігін, көркейту, саяси түрақты мемлекетті қүру деп атап
көрсетілген.
Жолдауда қазақстандықтардың патриоттық көзқарасының
кеңестік дөуірдегіден едәуір ерекше екендігі, бүгінгі өмірде демократиялық
құндылықтар басым екендігі, оған ұлттық мәдениетінің, ұлттық психологияның
жандауы оған ерекше сипат беретіні мазмұндалады.
Қазақстандьіқ патриотизм азаматтардың, қоғам мен мемлекеттің бірлесе
атқарған іс-әрекеттері арқылы қалыптасады. Қазақстаннның өзінің Елұраны,
Елтаңбасы, Туы.
Ұлы Отан соғысы мен бейбіт өмірдегі Желтоқсан қозғалысының
да рөлі ерекше.
Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен айтқанда:
1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты
өскендігін көрсетті. Жастар кез келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімдерін
қорлауға жол бермейтінін өз халқының атынан ашық мәлімдеді. Бұның бәрі
қазақ жастарының ұлттық намысының, патриоттық сана-сезімінің туған елге,
Отанға деген сүйіспеншілігің жоғары екенін дәлелдейді. Тәрбиенің басты
мақсаты, адамдардың адами қасиеттерін ұлттық санасын, идеялылығын, ғылыми
дүниетанымын, рухани көзқарасын қалыптастыру болып табылады.
Патриоттыц тәрбие теориясына педагогика классиктері мен
қоғам қайраткерлері айтарлықтай үлес қосты. Патриоттық тәрбие - идеялық-
тәрбие жұмыстарының маңызды бағыттарының бірі екендігін, оның негізін
мектепте қалыптастыру қажеттігін кезінде Н.К.Крупская өте орынды айтып
кеткен. Ол патриоттық және интернационалдық тәрбиенің өзара байланыстары
туралы мәселелерге де кеңінен бойлаған.
А.С. Макаренко болса жас ұрпаққа тәрбие берудің әртүрлі
аспектісін қарастырған, мектепті өмірмен байланыстырған, патриоттық тәрбие
беруде қоғамдық пайдалы еңбекке аса мән берген. Патриоттық тәрбие
дегеніміз социалистік қоғамның белсенді қайраткерін тәрбиелеу, шыныққан,
революцияға берілген, мейірімді де қатал қайраткерлердің көптеген ұрпағын
тәрбиелеу деп түсіндірген.
В.А.Сухомлинский: Кеңестік патриотизм күрделі ұғым. Ол
социалистік қоғамда үстемдік етуші, саяси идеялардың мызғымас бірлігі,
коммунистік адамгершілік сенімділік, совет адамдарына тән жаңа сезімдер,
олардың батырлық ерліктері мен батылдық істері болып саналады. Советтік
патриотизм адам тұлғасының барлық жақтарын -оның санасын, сезімдерін, ерік
- жігерін қамтиды - деп ой түйіндеген.
Патриоттық көзқарастармен сенімділікті қалыптастыруда сана мен
мінез-құлықтың бірлігін қамтамасыз ету қажеттігін айта келіп, оқушылардың
белсенді практикалық іс-өркеттеріне, олардың тәжірибесіне социалистік
құрылысты қосып, орасан зор мән берген.
Патриоттық тәрбие еңбек тәрбиесімен де өзара тыгыз байланысты,
өйткені, еңбек әрекеті патриоттық сана мен сезімді жүзеге асырудың негізгі
формасы қызметін атқарады .
Патриоттық тәрбиенің эстетикалъщ тәрбиеге жақындығы сол,
көркем өнер туындылары болмыстың бейнесі, тұлға сезімінің нақты бір
көрінісі болып саналады, өмір тәжірибесін берудегі формасы қызметін
атқарады. Балалардың ақыл-ой тәрбиесін меңгертілетін құбылыстағы сұлулық
сырын ашып көрсетпей, еңбек тәрбиесін, еңбектің мазмұны мен үдерісіндегі
әдемілікті танып білмей, адамгершілікті - әдемі мінез-құлықты
қалыптастырмай көз алдыға елестету қиын.
Бастауыш сынып оқушыларын патриотизмге тәрбиелеу
үдерісінің өзіне тән ерекшілігі бар. Мектепке дейінгі жылдары бала кейбір
эмоционалдық және адамгершілік тәжірибесін меңгерумен бірге, онда мінез-
құлықтың белгілі бір ерекшеліктері пайда болады, жеке тұлғаның қасиеттері
қалыптаса бастайды.
Бастауыш сынып оқушысы, әсіресе бірінші сынып оқушысы өзіне
әсер еткен оқиғаларға қызу жауап қайтарады. Намысына тиетіндей құбылыстарға
қолма-қол эмоционалдық түрғыда жауап береді.
Бастауыш сынып оқушыларына тән ерекшелік болып тез
әсерленушілік, қайырымдылық саналады.
Мектепке бару бала өміріндегі өзгерістерге байланысты. Жаңа
кезең жаңа міндеттердің пайда болуымен, жүйелі оқу әрекетімен байланысты.
Бұл бастауыш сынып оқушысының қоршаған ортамен қатынастағы мінезіне
айтарлықтай өзгерістер әкеледі.
Балаларда мектепке дейінгі жылдардың өзінде Отан туралы, әртүрлі
ұлт өкілдерінің достығы туралы алғашқы мағлұматтары пайда болады. Балалар
олар туралы үлкендерден естиді, кітаптардан оқып біледі. Бастауыш сынып
оқушыларының зейіні қоршаған ортада көбінесе: а) туған үй, отбасы, жақын-
туыстарына; ә)ауыл, аудан, туған қала, оның өткені мен бүгінгісіне; б)
туған өлке табиғатына бағытталады. Бастауыш сынып жасында қайсарлы мінезді
дамытатын адамгершілк сезімдері қарқынды дамиды, жақын адамдары мен туған
жеріне эмоционалдық-жағымды көзқарастан байқалатын алғашқы патриоттық
сезімдері көрсетіледі.
Оқушылардың мектепке келген жылдарында Отан туралы білімдері молаяды.
Олардың туған үйіне, ата-анасына деген сүйіспеншілігі бірте-бірте саналы
түрде туған қалаға, ауылға және туған өлкеге жалғасады. Бастауыш сынып
оқушысының ұжым мүшесі болуына байланысты әлеуметтік ой-өрісі өзгереді,
маңызы жоғары қоғамдық іс-әрекеттерге араласуы жаңа әлеуметтік бағдардың,
жаңа әлеуметтік сезімдердің қалыптасуына ықпал етеді. Осының бәрі
әлеуметтік тәжірибе жинақтауға, негізгі адамгершілік ережелерін меңгеруге
септігін тигізеді. Мұғалімнің басшылығымен ғылым негіздерін меңгере отырып,
оқушылар өздерінің Отан туралы, барлық елдердің еңбекшілерінің
интернационалдық байланыстары туралы білімін толықтырады.
Әдетте, бастауыш сынып оқушыларының психологиялық-
педагогикалъщ ерекшеліктеріне қарай білімді бірден ұғымдық деңгейде
меңгеріп кетуі қиынға соғады. Ғылым негіздерін меңгеру, өмірлік тәжірибе
жинақтау үдерісінде бастауыш сынып оқушылары бір-бірімен, адамдармен және
заттармен қарым-қатынаста болады. Оларда белгілі бір мінез-құлық ережелері
мен әдеттері қалыптасады, алғашқы қалыптасу кезеңдерінде бұл тек еліктеуге
негізделетін.
Бастауыш сынып оқушылары көтеріңкі әсерленгіштігіне қарай
сыртқы ортаның әсерін өте тез қабылдайды. Бұл олардың әрқилы әрекет
түрлеріне, қоршаған ортаға көзқарасы мен әртүрлі жағдайлардағы мінез-
құлқын анықтайды. Бастауыш сынып жасында ересек адамның мінез-қүлқының алғы
шартына даярлығы жүзеге асырылады. Тұлғаның адамгершілік кейпінің жарқын
бір көрінісі болып саналатын патриотизм сезімі көбінесе мектеп жылдарында
қалыптасады. Бара-бара ол тек кемелденіп, саналы түрде меңгеріле түседі.
Сондықтан да баланы ана тілімен, оның мәдениетімен таныстыру
жақтарының бәрі, оның сана-сезімінде терең де әсерлі көзқарас туындатуы аса
маңызды.
Бастауыш сынып оқушысы тұлгасының даму ерекшелігі туралы
О.С.Богданова: Біз бұл мәселеге байланысты адамгершілік сенімділік туралы,
төтенше жағдайда тұрақты мінез-қүлықты қамтамасыздандыратын, адамгершілік-
еріктік саланың жеткілікті даму деңгейі туралы, адамгершілік-әлеуметтік
мотивтің жоғары дамығандығы туралы, ар-ождан сезімі мен моральдық борыш
сезімінің дамуы туралы айта алмаймыз. Бала тек тоғыз жасқа таман қоғамдық
тәжірибені игере алады, жүйелі жауапкершілікті іс-әрекетке қабілетті
болады. Ескеретін тағы бір жайт, бастауыш мектеп жасында қоғамдық мәні бар
іс-өрекетке баланы талаптандыратындай күрделі әлеуметтік мотивтерді
қалыптастырудың мүмкіншілігі болмайды. Әйтседе, осы жастағы оқушылармен
жүргізілетін тәрбие жұмысы олардың шамасына қарай адамгершілік білімінің
әуелдегі белгілі бір жүйесін меңгеруін қамтамасыз-дандыруға және
эмоционалдық-сезімдік саласын дамытуға, атап айтсақ жақындарына, Отанына
деген сүйіспеншілікке, дүшпандарға, халыққа қысым көрсетушілерге жек
көрушілікке бағытталуы керек және осы мақсатта мынадай турлі формалар мен
қуралдарды пайдалану цажет: табиғат көріністерін, өнер туывдыларын,
халықтың ауызекі шығармашылығын, халықтың музыкалық шығармашылығын, салт-
дәстүрлерін, спорттық ойындарын, соғыс және еңбек ардагерлерімен
кездесулер, театрларға, музейлерге саяхат және т.б.
Осылардыц ішінде патриоттық тәрбиенің маңызды факторы болып музыка өнері
саналады.
Бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беруде
музыканың мүмкіндіктерін пайдалану келесі бөлімде қарастырылады.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларына музыка арқылы патриоттық тәрбие берудің
мүмкіндіктері
Жалпы білім беретін мектепте патриотизмге тәрбиелеу
әртүрлі құралдар арқылы, соның ішінде музыка өнері арқылы жүзеге асырылады,
сондықтан да ол күрделі қоғамдық қатынастарды түсінуді жеңілдетеді,
моральдық қатынастарды қабылдауға негіз болады.
Музыка - алып ұлы күш. Ол адамды сүюге және жек көруге, жазалауға
және кешіруге мәжбүр етеді, - деп, пайымдаған .
Музыка өнерінің функциясы көпжақты. Бұл функциялардың бәрі
өзара тығыз байланысты, музыка тіпті тек таза қолданбалы немесе көңіл
көтерушілік рөль атқарған жағдайда да, ол тыңдаушыларын тәрбиелейді, яғни
олардың рухани дүниесін қалыптастырады және өзгертеді, - деп атап
көрсетеді. Сондай-ақ, өнер адамға жан-жақты әсер ете алатын қасиеті
болғандықтан, ол оған барлық осы аспектілерді, патриоттық сана, сезім және
әрекетті қалыптастыруға қабілетті. Музыка патриотизм идеясын ерекше
айқындылықпен, жарқындылықпен білдіруге қабілетті. Адамның сезіміне әсер
ететін нәрсенің бәрі: туған табиғат көрінісі, халық әндері мен үйлері,
тарихи және қазіргі заман көріністері музыкалық шығармаларда өзінің
көрінісін табады, музыкада жоғары әсемділікпен жанданады, сезімнің
бастауына жылылық төгіледі.
Музыка өнерінің табиғаты әсер беретін, музыка арқылы
патриоттық тәрбие берудің өзіндік ерекшеліктерін атап өту қажет. Музыка
қоғамдық сананың бір түрі бола түра, шынайы өмірді көрсете отырып, адамның
ішкі жан-дүниесіне эмоционалдық тұрғыда әсер етуде мүмкіндігі бар.
Музыка ең алдымен, тыңдаушылардың эмоционалдық сезім өрісіне
ықпалын тигізеді. Адамгершілік жағынан жетілдірілген тұлғаның эстетикалық
негізін қалауда ерекше роль атқарады.
Музыканың адамның сезімдік дүниесіне терең эмоционалдық
ықпалынан басқа, рухани көзқарастарының, сенімінің қалыптасуына әсер
ететіндей идеялық-көркемдік мазмұны бар. Бұл жағдай музыканың тәрбиелік
ролін анықтауда біз үшін өте маңызды, себебі мектеп оқушыларының тек
патриоттық сезімін ғана емес, сондай-ақ, патриоттық санасын тәрбиелеу
қажет. Музыка адамның қоршаған ортаға деген түрлі сезімдерін білдіре алады.
Музыкадағы тақырыптылық әуеннің реңкінен, мәнерінен,
көрінеді. Музыканың мәнерлі құралдарының ерекше жүйесінде, мазмұны
жалпылама музыкалық бейнелерді құрайтын, әртүрлі оқиға, құбылыстар
белгілі бір сезімді білдіру арқылы көрсетіледі.
Музыка өнерінің бұл ерекшелігі біріншіден эстетикалық
тәрбиенің мазмұнын анықтайды. Патриоттық тәрбиенің ерекшелігі де, нақты
заттық, патриоттық мазмұнды мақсаттылықпен қабылдауы болып табылады.
Сонымен қатар оларда, олардың өзара әрекеттестігін анықтайтын көп ортақтық
бар. Бұл мәселені эстетикалық тұрғыда қабылдау, әдемілікті сезініп, бірге
түйсіне білу болып табьлады.
Эстетикалық саланың өзекті мәселесі сұлулықты сезіп, бірге
түйсіну болып табылады, және осыны жете түсінуге эмоционалдық жағдай
көмектеседі. Екінші жағдайда ең бастысы патриоттық мазмұнды жете түсіну
болып қабылданған сезімдік - образды бекітуге эмоционалдық жай-күй
көмектеседі.
Бірақ екі жақтың тәрбиелік ықпалына да сезім мен ойдың өзара
әрекеттестігі себепші болады және осы процесті бағалай білетін танымның
ерекше түрі пайда болады. Музыка өнері арқылы эстетикалық және патриоттық
тәрбие берудің бірлігі де, айырмашылығы да, осында болып табылады.
Қоршаған ортаның әсер-ықпалынан пайда болатын, нақтылы
әсерленушілік, қайғы-қасірет, эмоцияның қорытындысы нәтижесінде адамның
сезімі қалыптасады. Сезім - тұлғаның тұрақты қасиеті; болмыстық заттар мен
құбылыстарға адамның эмоционалдық қарым-қатынасының құрамы ретінде
көрінеді. Ол қалыптасып келе жатқан тұлға бойында әртүрлі жағдайларға
байланысты пайда болған қуаныш, реніш, қайғы-қасірет және т.б. көрінеді.
Әрқашан сүйіспеншілік немесе жеккөрушілік, ашулану немесе ұнату сияқты
белгілі бір объектіге бағытталады.
Адам өмірінің негізі-әрекеттердің әр алуан түрлері болып
табылады, әрекет барысында оның өзі қалыптасады, жаңа ерекшелік қасиетке ие
болады. Адамның басынан кешірген жағымды эмоциялары көңілінің толқуы,
көтерілуі, оның әрекетіне түрткі болады. Бұл жағдайда әрекетке айналған,
әрекетті сезім туралы, көңілдің әсері туралы айтуға болады.
Сонымен, адамның басынан өткен сезімдері, тек жай
әсерленушілік болып қана қоймайды, өртүрлі болмыстық қүбылыстарға оның
субъективтік қатынасын көрсетіп, адамдарда-әрекет барысында қалыптасып,
дамып, әртүрлі әрекеттер жасауға түрткі болады.
Музыканың адамға белгілі бір мақсатта әсер ету ерекшелігі ең
алдымен, музыка оның сезімдерін дамытады және тәрбиелейді, адамның барлық
психикасын белсендендіреді, қоғамдық мәні бар құндылықтарға бағыттайды,
сондай-ақ, оны еркін әрекеттегі дайындығын арттырады. Демек, музыка өнері
патриоттық тәрбие беру үдерісінде екі салада қарастырылады. Бірінші
жагдайда, ол тәрбиенің пәні ретінде қызмет атқарады, оның мазмұны болып
заттар, адамдардың іс-әрекеттері саналады. Екінші жагдайда, музыка өнері
тәрбиенің құралы болып табылады, осы музыкалық бейнелерді терең
эмоционалдық түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл әрине шартты түрдегі
бөлініс, өйткені екі жақ та, патриоттық мазмұндағы бейнелерге жағымды
көзқарасты қалыптастырудың біртұтас үдерісі болып саналады.
Патриоттық тәрбие мазмұнын патриотизм ұғымы тұрғысында
қарастыра келе, музыка өнері осы белгілердің топтарын көрсетеді, оның
ішінде, Туған өлкем тақырыбы бойынша біріккен белгілер тобы жетекші орын
алады деуге болады. Бұл өзінің ерекше тұрақтылығымен, ғасырлар бойы
тұрмыста орнығып, патриотизмге тәрбиелеудің негізін салады деп
түсіндіріледі. Белгілердің нақ осы тобы балаларға арналған шығармаларда кең
көлемде орын алады, себебі бала туған өлке, ел, әдет-ғұрып, салт -дәстүр,
тілге деген үйреншікті сезімдеріне ерте кезден ие болғанымен, аса жете
түсінбейді. Патриотизмңің қалған басқа белгілері, негізінен саналы түрде
оның мазмұны мен бүқаралық мәнін қабылдап түсіне алатын кезде мақсатты
түрде тәрбиенің ықпалымен мектепте қалыптастырылады.
Бұдан басқа тағы бір ескеретін жағдай, патриоттық тәрбие
беру үдерісінде оқушьшардың жай қызығушылығын қалыптастыру мен шектелуге
болмайды (музыка тыңдауға деген ықыласын аудару, сондай-ақ, сезімін ояту).
Бүгінгі таңда көптеген мұғалім музыка өнерінің терең тәрбиелік
мүмкіндіктерін, жас ұрпақтың адамгершілік сенімдерін қалыптастырумен тығыз
байланыстырған.
Балаларға музыка өнері арқылы патриотыққа, интернационалдыққа,
ұжымдылдық пен азаматтыққа тәрбиелеу сияқты маңызды бағыттарын, сондай-ақ
оқушылардың тыңдауы мен орындауында музыканың көркемдік сипатта болуы, бұл
балаларға ойдағыдай тәрбие берудің қажетті талаптары болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде музыканың жас жеткіншектерге патриоттық
тәрбие берудегі ықпалының зор екендігін көрсетеді.
Музыкасыз жер бетінде бірде -бір халық өмір сүре алмайды. Музыка
адам өміріне өте ерте бала кезден енеді, өмір бойы бірге жүреді. Адам
сезімі, оның ойы, арманы және іс-әрекеті музыка арқылы беріледі. Музыкада
бүкіл адамзат өмірі, айнадағыдай бейнеленеді.
Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды
құралы ретінде, өз елінің патриоттық мазмұндағы музыкалық шығармаларын
үйрену жеткіншектерге патриоттық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне
айналды.
Музыканың жас жеткіншектерге жан-жацты тәрбие берудің, соның
ішінде патриоттыц тәрбие берудің тапсырмас құралы болып табылады. Қазақ
халық музыкасының ұрпақтан ұрпаққа мирас ретінде жетіп отыруына халық
ақындарының әнші-күйшілерінің, жыршыларының ролі ерекше болды. Олар қазақ
халық музыкасын үлкен мереке-тойларда дәріптеген, өздерінің әншілік-
күйшілік шеберліктерін шыңдаған.
Отбасылық-тұрмыстық әндерде Отанға, туған жерге, елге деген
сүйіспеншілікті көзқарас, ойын-сауықтар, мораль, күнделікті тұрмыс
қарекеті, отбасылық өзара қарым-қатынастар сипатталады, өнеге тұтар нақыл
сөздер көп пайдаланылады.
Көптеген әндерде балаларға деген нәзік, мейірбанды сезім,
аялы ықылас көрініс табады. Оны шілдехана, туған күн, бесік жыры, тұсау
кесу, жеті жас, он үш жас, жиырма бес жас сияқты елеулі сәттерге арналған
өндерден көруге болады. Тоқ етерін айтқанда, қазақтардың жас мелшеріне
байланысты өрбір маңызды кезең: баланың алғашқы езу тартып күлуіне, бірінші
рет ат жалын тартып мінуіне, түңғыш рет бәйгеге қатысуына дейін ән арқылы
бейнеленіп отырады.
Оларда ата-аналардың балаға деген сүйіспеншілігі, оның
тағдырына деген жауапкершілігі, бала болашағы туралы терең ой толғаныстары
ашып көрсетіліп, адал, мейірімді, ақылды азамат болуға, өз халқының лайықты
қорғаны, батыры, ең бастысы - бала кім болсын, мейлі шебер, мейлі малшы
болсын, адам болып қалуға деген үлкен үміті, тілегі айтылады. Бұған дәлел
Бесік жыры өлеңі. Онда:
Бармақтарың майысып,
Таңдайларың тақылдап,
Түрлі ою ойысып,
Сөйлегенде сөз бермей,
Үста болар ма екенсің?
Шешен болар ма екенсің?
немесе:
Құрығыңды майырып,
Айыр қалпақ киісіп,
Түнде жылқы қайырып,
Ақырып жауға тиісіп,
Жаудан жылқы айырып,
Батыр болар ма екенсің? -
Жігіт болар ма екенсің? дейді.
Қазақ халқы балалар мен жастарды патриотыққа тәрбиелеуде
лирикалық әндерді де орынды пайдаланды. Оларда ғашық жандардың толқыныс
сезімдері, сүйген жардың сұлулығы, экономикалық және әлеуметтік теңсіздік
салдарынан бір-біріне қосыла алмаған екі жастың қайғы-мұңы, жеке бастың
күйініш-сүйініші, туған жердің табиғаты терең сезіммен бейнеленеді.
Тарихи әндер балалар мен жастарды қазақ халқының басынан
өткен сан қилы тарихи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz