Басқарушылық есеп жайында

1. Басқарушылық есеп тұжырымдамасының негізі
2. Басқарушылық есеп әдістемелерінің жиынтығы
3. Басқарушылық есеп әдістерінің жиынтығын жіктеу

Қазіргі кезге дейін басқарушылық есептің әдістемесіне шоттарды қолдануға, егжей-тегжей нақтыланған талдамалық есеп жүйесіне қажетті көңіл бөлінбей, барлық назар тек есептің техникалық жағына ғана аударылды. Басқарушылық есепті қолдану қажеттілігі туындады; сонымен бірге оның жедел есептік, басқарушылық және бақылау функцияларын көтеру керек.
Басқарушылық есептің кәсіпкерлік қызметті басқару механизмі ретіндегі негізгі қағидасы ақпаратты дайындау және ұсыну арқылы жеткілікті зерттелмеген. Басқарушылық есеп басқару функциясы сияқты емес, кәсіпкерлік қызметті басқарудың негізгі механизмі ретінде қарастырылу керек.
Бұл мәселелердің жеткіліксіз зерттелуі кәсіпкерлік қызметті басқарудың нарықтық механизмі жүйесіндегі басқарушылық есептің ақпараттық-бақылау функцияларын төмендетеді.
Басқарушылық есеп - әрбір ұйымның шегінде басқару үшін қажетті есептік ақпаратты дайындау және ұсынудың барлық түрлерін қамтитын бухгалтерлік есептің бөлігі. Көптеген ресейлік ғалымдар басқарушылық есепте маңызды орынды өндірістік есеп алады деп есептейді. Бұл пікірлер толық негізделмеген, себебі басқарушылық есеп ұйым қызметінің барлық процестерінде, сонымен бірге әрбір есеп объектісі бойынша әр процесс ішінде жүзеге асырылады.
Басқарушылық есептің қаржы есебінің ақпаратын қолданатындығы, нақтыланған есептік және есептік емес ақпараттың барлық түрлерін қамтитындығы күмән тудырмайды.
Біртіндеп әр түрлі елде «Өндірістік есеп» термині «Басқарушылық есеп» терминіне ауыстырылды. Басқарушылық есеп тек өндірістік есеппен, өндірістік бухгалтерияны ақпаратпен қамтамасыз етумен ғана емес, сонымен қатар есептің барлық басқа объектілерімен де өзара байланысты. Бухгалтерлік есептің халықаралық тәжірибесі басқарушылық есептің жалпы жүйеден бөлінуін XX ғасырдың 40-50 жылдарына жатқызады. Ең алдымен, бұл кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін көтеру мәселесімен байланысты болды. Өндірістік есептің өзінің негізгі мақсаттары бар. Осыған байланысты өндірістік есеп басқарушылық шешімдерді қабылдау мақсатындағы шығыстар, өнім өндіру жұмыстарының түрлері бойынша шығындар туралы нақтыланған ақпараттарды ұсынуда басқарушылық есептің бір бөлігі болып табылады (5-сурет).
50-жылдары өндірістік есеп мәліметтеріне сырткы емес, ішкі қолданушылар қызығушылық білдіре бастады. Бұл жағдай кәсіпорын басшылығы үшін өндірістік шығындар туралы мәліметтердің жинақталуы қаржы есебі жүйесінде қолданылатын қағидадан ерекшеленетін қағида бойынша жүзеге асырыла бастағандығын анықтады. Басқарушылық есеп жүйесінің пайда болуы бұның нәтижесі болып табылды /8/. Өндірістік және басқарушылық есептің арасындағы айырмашылықты түсіне білу керек. Өндірістік есеп жүйесінде сыртқы есеп-қисаптың талаптарына жауап беретін ТМЗ-ның құнын бағалау үшін өндірістік шығындар анықталады, сәйкесінше басқарушылық есептің міндеті ұйым ішіндегі атқарушы тұлғаларға дұрыс шешім қабылдау үшін қажет тиісті қаржы ақпаратын дайындау болып табылады. Бұл тағы да қаржы есебі ғана емес, сондай-ақ өндірістік есеп те ұсынатын қажетті ақпаратты алу мақсатында басқарушылық есептің өте икемді, біршама нақтыланған жедел болуы керектігін дәлелдейді.

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Ел Президентінің Қазақстан халқына
2. жолдауы. - Алматы: Білім, 1997. - 135 бет.
3. Управленческий учет: Уч. пос. / Под ред. А.Д. Шеремета 2-е изд. испр. - М.: ИД ФБК ПРЕСС, 2001. - 512 с. Термины рыночной экономики. - Алматы, 1992. - 155 с.
4. Мамыров Н.К. Проблемы развития экономики и образования в Казахстане. -Алматы: Экономика, 1998. - 354 с.
5. Сейдахметова Ф.С. Учет, аудит и анализ в информационных системах маркетинга (теория и методология): Монография. - Алматы, 1997. -239 с. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник для экон. спец. вузов.
6. - М.: Высшая школа, 1194. - 224 с.
7. КарповаТ.П. Управленческий учет: Учебник для вузов. - М.: ЮНИТИ, 2002.