Минералды элементтер алмасуы
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
Минералдық заттар - басқаша күлді элементтер деп аталады, себебі өнімді жандырған соң күл түрінде қалады. Күлді элементтер адам организмі үшін маңызды,орыналады:ткань құрамынакреді,заталмасуға, ферменттерді , гормондарды, ас қорыту сөлін түзуге қатысады. Организмде тазалық дәрежесін сипаттайды белгілі бір элементтің жетіспеуі немесе болмауы ауруға әкеліп соғады. Адам организміне тәулігіне 20—30 г күлді элемент қажет.(1-сурет) Өнімдерде құрамына байланысты. Минералды заттар туралы ғылым жас болғанымен (бірнеше ондаған жылдар ғана) тамыры көне заманнан басталады. Сол кездің өзінде минералды заттарды беру арқылы ауруларды емдеуге болатындығы белгілі болған. Мысалы, Үндістанда дәрігерлер мысты, мырышты және қорғасынды емдік заттардың құрамдық бөлігі ретінде қолданған. Шығыс дәрігерлері (орта ғасырда) емдік мақсатта құрамында 20 жуық минералды заттары (Ғ, J, St, Co, K, P ж.т.б.)бар мәуені пайдаланған. Көне Египетте әр түрлі ауруларды емдеу үшін көптеген минералды заттар (Zh, Mh, F, J, Bz, Cr, Pb ж.т.б.) құрамында бар ара уын пайдаланған. Адамның ұтымды минералды тамақтануы туралы ғылым XIX ғасырдың екінші жартысында қарқынды дами түсті. Көптеген ғалымдардың (неміс химигі Либих,ағылшын химигі Фостер, орыс физиологы Г.А.Бунге, В.А.Патушин ж.т.б.) зерттеулерінің арқасында, яғни минералды заттар организмнің дамуы мен қалыпты тіршілігін қамтамасыз ететін тамақтанудың тіршілікке қажетті компоненттерініне жататындығы көрсетілген.Минералды тұздардан айрылған тамақ жануар организмінің тіршілігін ұзақ тұрақтандыра алмайды.
1. О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
2. Д.Чередков, В.Никаноров, В.Захаров. "Хирургия және ортопедия " Алматы, 1953 жыл. (148)
3. Орысша - қазақша малдәрігерлік сөздігі. Т.Сайдулдин. Алматы, 1993 жыл.(102)
4. Б.К.Ілиясов."Алғашқы ветеринариялық жәрдем". Алматы 2001 жыл. (114)
5. Б.К.Ілиясов. Ветеринариялық хирургия. Алматы 2009 жыл.(200)
6. К.И.Шакалов, Б.А.Баликиров, Б.С.Семенов, А.В.Лебедов, А.И.Федеров, В.А.Лукьяновский. "Хирургические болезни сельско - хозяйственных животных".(350)
7. И.Е.Повоженко, К.И.Шакалов, И.А.Калашник, Г.С.Мастыно, Б.А.Башкиров, Б.С.Семенов. "Частная ветеринарная хирургия" Ленинград, 1981 год. (165)
2. Д.Чередков, В.Никаноров, В.Захаров. "Хирургия және ортопедия " Алматы, 1953 жыл. (148)
3. Орысша - қазақша малдәрігерлік сөздігі. Т.Сайдулдин. Алматы, 1993 жыл.(102)
4. Б.К.Ілиясов."Алғашқы ветеринариялық жәрдем". Алматы 2001 жыл. (114)
5. Б.К.Ілиясов. Ветеринариялық хирургия. Алматы 2009 жыл.(200)
6. К.И.Шакалов, Б.А.Баликиров, Б.С.Семенов, А.В.Лебедов, А.И.Федеров, В.А.Лукьяновский. "Хирургические болезни сельско - хозяйственных животных".(350)
7. И.Е.Повоженко, К.И.Шакалов, И.А.Калашник, Г.С.Мастыно, Б.А.Башкиров, Б.С.Семенов. "Частная ветеринарная хирургия" Ленинград, 1981 год. (165)
Жоспары:
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
I Кіріспе
Минералдық заттар - басқаша күлді элементтер деп аталады, себебі өнімді жандырған соң күл түрінде қалады. Күлді элементтер адам организмі үшін маңызды,орыналады:ткань құрамынакреді,заталмасуға, ферменттерді , гормондарды, ас қорыту сөлін түзуге қатысады. Организмде тазалық дәрежесін сипаттайды белгілі бір элементтің жетіспеуі немесе болмауы ауруға әкеліп соғады. Адам организміне тәулігіне 20 -- 30 г күлді элемент қажет.(1-сурет) Өнімдерде құрамына байланысты.
1-сурет
Минералды заттар туралы ғылым жас болғанымен (бірнеше ондаған жылдар ғана) тамыры көне заманнан басталады. Сол кездің өзінде минералды заттарды беру арқылы ауруларды емдеуге болатындығы белгілі болған. Мысалы, Үндістанда дәрігерлер мысты, мырышты және қорғасынды емдік заттардың құрамдық бөлігі ретінде қолданған. Шығыс дәрігерлері (орта ғасырда) емдік мақсатта құрамында 20 жуық минералды заттары (Ғ, J, St, Co, K, P ж.т.б.)бар мәуені пайдаланған. Көне Египетте әр түрлі ауруларды емдеу үшін көптеген минералды заттар (Zh, Mh, F, J, Bz, Cr, Pb ж.т.б.) құрамында бар ара уын пайдаланған. Адамның ұтымды минералды тамақтануы туралы ғылым XIX ғасырдың екінші жартысында қарқынды дами түсті. Көптеген ғалымдардың (неміс химигі Либих,ағылшын химигі Фостер, орыс физиологы Г.А.Бунге, В.А.Патушин ж.т.б.) зерттеулерінің арқасында, яғни минералды заттар организмнің дамуы мен қалыпты тіршілігін қамтамасыз ететін тамақтанудың тіршілікке қажетті компоненттерініне жататындығы көрсетілген.Минералды тұздардан айрылған тамақ жануар организмінің тіршілігін ұзақ тұрақтандыра алмайды.Деминерализденген тамақпен жануарлар ашыққаннан гөрі жылдам өледі.Адамның тамақтануында минералды заттардың маңыздылығы туралы ғылыми гигиенаның негізін салушы А.П.Доброславин және Ф.Ф.Эрисман анықтаған.Олардың еңбектерінде минералды заттарсыз организмнің тіршілігі мен құрылуы мүмкін емес, сондықтан да олардың тамақта құрамдарының болуы басқа қоректік заттардан гөрі маңызды екені көрсетілген.
Минералды заттардың биологиялық қасиеттері жайлы ғылымның дамуына академик В.И.Вернадский мен оның қызметкерлері жүргізген зерттеулер аса маңызды роль атқарады. Ол жер бетінде және организмде жүргізілетін эволюциялық процестердің химиялық құрамының тығыз байланыста және біріккен күйде болатындығы жайлы ғылымның негізін қалаушы. Бұл ғылымға сәйкес жер бетінде үздіксіз жүретін геохимиялық процестермен байланысты жер шарының химиялық құрамындағы өзгерістер адамның химиялық, элементарлық құрамына әсер етеді, яғни адам денесінің минералдық құрамы қоршаған табиғи ортаның (биосфераның) - топырақтың, судың, өсімдік пен жануарлар әлемінің құрамына байланысты. ХХ ғасырдың басында тек академик В.И.Вернадскидің еңбектерінде ғана микроэлементтер жайлы ғылым, бірқатар физиологиялық процестердің арнаулы реттегіші ретінде, терең ғылыми тұжырымға ие болды.
Организм эволюциясында топырақтың элементарлық құрамы жайлы В.И.Вернадский идеяларын шығармашылық түрде дамыта отырып, академик А.П.Виноградов биогеохимиялық провинциялар жайлы ілім тудырады.Бұл минералды заттарды мақсатты бағытта медицинада,өсімдіктерде,зоотехникад а және ветеринарияда қолдануға мүмкіндік береді.Академик А.П.Виноградов минералды заттардың кейбір эпидемиялық аурулардың пайда болуындағы ролін зерттеуде ірі еңбек істеді. оның іліміне сәйкес, жекелеген территориялық аймақтардағы сулар мен топырақтың минералдық құрамындағы ерекшеліктер өскін организмнің қалыптасуына және де осы ауданда тұратын ересек тұрғындардың денсаулық жағдайына, организміне айтарлықтай әсер етеді. сулар мен топытарқтың минералдық құрамының сипаты мен жергілікті тамақтық азық-түліктер (бидай, көкөніс, сүт, жұмыртқа) құрамының тығыз байланыстылығы анықталған, және де жергілікті халықтың сырқаттанушылығы да тығыз байланысты. Мұнымен қатар, жекелеген J, F, Se, St, Co минералды заттарының немесе олардың кешенінің сыртқы ортада - суда, топырақта, өсімдіктерде, тамақтық азық-түліктерде жетіспеушілігі немесе артық болуы жергілікті тұрғындардың денсаулық жағдайының белгілі өзгерістеріне ұшыратады.Демек, академик А.П.Виноградов құрастырып ұсынған биохимиялық провинциялар туралы ғылым аймақтың кейбір территорияларында тұрақты ұсталынып, анықталған адамдар мен жануарлардың жергілікті эндемиялық аурулары және олармен күресудің радикалді шараларының құрылуындағы жетістіктерді түсінуге мүмкіндік береді. Минералды заттардың биологиялық ролі және физиологиялық маңызы организм тіршілігі үшін өте маңызды және әрқилы.
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
Минералды заттардың май алмасуына да қатысы бар. полиқанықпаған май қышқылдарын синтездеу үшін және арахидон қышқылын синтездеу үшін мышьяк қосындысының болуы қажет, ал майдың сіңірілу процесіне фосфор мен кальций тұздары қатысады.
Минералды заттар көмірсулар алмасуының процестеріне белсенді түрде қатысады (гликолиздің негізгі буындарының жүруі калий, магний, мырыш иондарының қатысуымен жүреді).
Минералды заттар су алмасуын реттеуде үлкен маңызға ие (олар ұлпалардың суды ұстауын және таратуын қамтамасыз етеді. натрий тұздары ұлпаларында суды тежеуге себін тигізеді, ал калий тұздары диурезге себін тигізеді).
Минералды заттар ферменттердің құрамына кіреді және организмнің бірқатар ферменттік жүйелерін ынталандырады (мырыш кабоангидразаның құрамына, мыс тирозиназа құрамына кіреді). Асқазандағы пепсин тұз қышқылды ортада ынталандырылады, сілекей амилазасы мен ішек сөлінің трипсині - негізді ортада ынталанады. Тотықтар: аскобиноксидаза, пероксидаза, каталаза және басқалары - мыс, мырыш қосындылары болғанда неғұрлым белсенді.
Минералды заттар витаминдердің биологиялық белсенділігіне және синтезіне әсер етеді. мышьяк аскорбин қышқылының, Д және В1 витаминінің синтезін ынталандырады. Мырыш және кальций В1 витамині әсерін күшейтеді. Кобальт В12 витамині синтезі үшін қажет.
Минералды заттар эндокриндік бездердің функциясына әсер етеді, организмде гормондар құрылуын реттейді (мыс - гипофиз гормоны А және Б проланның өндірілуін ынталандырады, стронций және мырыш - ұйқы безі гормоны - инсулиннің өндірілуін йод - қалқанша безі гормоны - тироксиннің өндірілуін ынталандырады).
Минералды заттар организмнің бірқатар маңызды функцияларын реттеуде маңызды роль атқарады (қан түзілу процестерінде - темір, кальций, мыс, мырыш, кобальт, қанның ұю процестеріне - кальций, жүрек-тамыр жүйесінің тонусын сақтауда - кальций, магний, калий).
Минералды заттар орталық жүйке жүйесінің қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етеді (натрий мен кальцидің, бір валентті иондары қоздыруды тудырады, ол кальций мен магнидің екі валентті иондарын тежеп әсер етеді).
Минералды заттар организмнің иммунобиологиялық реактивтілігі жағдайына әсер етеді (ол белгілі бір мырыштың көлемі мен арақатынасына байланысты).
Минералды заттар организмнің кейбір секреттерінің құрамына кіреді - асқазан сөліне (тұз қышқылы), ішектің негізгі асқорыту сөлдеріне, сілекей құрамына.
Минералды заттар астың сіңірілу процестеріне әсер етеді, асқазан секрециясына, сонымен қатар асқорыту процестеріне әсер етеді (хлорлы натрий майдың сіңірілуін арттырады, ал хлорлы кальций бастапқыда арттырады, сонан соң басады; көкөністердің органикалық емес тұздары асқазан секрециясына жайлы әсер етеді.
Минералды заттарды тамақтанудың қажетті құрамдық бөлігі ретінде оқу және олардың организмдегі ролі эндемиялық сырқаттар (зоб, флюороз ж.т.б.) қатарының таралуын алдын алумен және жоюмен тығыз байланысты екенін айта кеткен жөн.Осыған байланысты тамақтың минералды құрамы оның толықтылығының маңызды көрсеткіші болып саналады. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі барлық белгілі 106 элементтің қазіргі кезде шамамен 80 элементі ғана адамдар мен жануарлардың организміндегі ұлпалар мен сұйықтықтарда анықталған.Жануарлар мен өсімдіктердің ұлпаларындағы жекелеген минералды заттардың көлеміне байланысты оларды макроэлементтер, микроэлементтер және ультрамикроэлементтер деп бөледі. Макроэлементтер организмде 1 мг% артық көлемде болады - оларға кальций, фосфор, магний, калий, натрий, хлор, күкірт жатады. Микроэлементтер адам денесінің құрамында организмде 1 мг% аз көлемде болады - оларға - мырыш, мышьяк, кобальт, мыс, бром, йод, фтор, никель жатады. Темір макро- және микроэлементтер аралығында аралық орын алады. Ультрамикроэлементтер организмде 1 мгк% және одан да аз көлемде болады, оларға алтын, сынап, уран, радий, торий жатады.Минералды заттар организмнің ұлпаларында және тағам құрамында белоктармен (кзеиндегі фосфор), липоидтармен (лецитиндегі фосфор) ж.т.б. органикалық қосылыстармен (витаминдер, гормондар ж.т.б.) байланысқан жағдайда болуы мүмкін. Олар органикалық және бейорганикалық тұздар (қандағы хлорлы натрий, сүйектердегі фосфорқышқылды кальций ж.т.б.), сонымен қатар бос қышқылдар мен сілтілерде (асқазан сөліндегі тұз қышқылы ж.т.б.) түрінде кездеседі. Қосылыстардың сипатына байланысты, минералды заттардың ұлпаларда қандай түрде болуы организмге арнайы әсеріне және белсенділігіне тәуелді. Бұл жағдайдағы қосылыстардың түрлері ұлпалардағы минералды заттардың жалпы көлеміне қарағанда организмнің физиологиялық функциясы үшін аса маңызды болуы мүмкін.Адамның минералды заттарды қажет етуі организмдегі пластикалық процестердің қарқындылығымен анықталады. Сондықтан, ол біріншіден организмнің жастық жағдайына, физикалық күш дәрежесіне ж.т.б. тәуелді. Өсіп келе жатқан организмнің минералды тұздарды қажет етуі ересектерге қарағанада неғұрлым жоғары екендігі анықталған. Жүктілік және лактация кезіндегі әйелдердің организмдерінің минералды тұздарды қажет етуі жоғарлайды. Минералды элементтерді қажет ету сонымен қатар минералды тұздардың айқын мөлшерінің шығарылу және минералды тұздарды жоғалту (термен) байқалатын физикалық күш кезінде жоғарлайды.Минералды заттардың көзі болып жануарлар және өсімдіктер негізді азық-түліктер саналады. Бірде-бір тамақтық азық-түлік жеке алғанда адамның минералды элементтерге қажеттілігін өтей алмайды. Организмнің қажеттілігін тек аралас, әр түрлі тамақтар ғана қамтамасыз етеді. Өсімдік негізді азық-түліктер калий, магний, натрий, фосфор тұздарына бай, ал кальций аз мөлшерде болады. олар өсімдіктер топырақтан алатын әр түрлі микроэлементтерге де бай. Дегенмен де, көптеген минералды заттар (кальций, магний, фосфор, темір) өсімдік негізді азық-түліктерде, әсіресе астық және бидай өнімдерінде ауыр сіңірілетін түрде болатынын еске сақтау қажет.
Жануар негізді азық-түліктерде минералды заттар аз көлемде болады, бірақ бұл заттар өсімдік негізді азық-түліктерге қарағанда неғұрлым жеңіл сіңірілетін түрде болады. мысалы, ет, балық, жұмыртқа тағамдары организмге жеңіл сіңірілетін фосфор, күкірт, натрий, темір жеткізеді. Жануар негізді азық-түліктер өсімдік негізділерге қарағанда калий тұздарына бай емес. Теңіз жануарлары мен балықтардың ет ұлпаларында микро- және макроэлементтердің көп түрлері болады. Кальций тұздары сүтте және сүт тағамдарында мол кездеседі.Тамақтық азық-түліктердің минералдық құрамын талқылаған кезде олардың сілтілі компоненттері басым екенін, басқалары - қышқыл сипаттағы минералды заттардың құрамымен сипатталатынын айта кету керек. Тамақтық азық-түліктердің құрамындағы кальций, магний немесе калидің жоағры құрамы сілтілі сипатты көрсетеді және мұндай тағамдар сілтілі элементтердің көзі ретінде қарастырылады - ол өсімдік текті - бұршақ тұқымдастар, жеміс-жидектер, көкөністер, ал жануар еткті - сүт және сүт өнімдері. Күкірт, хлор, фосфор мөлшерлері айтарлықтай жоғары құрамды тамақтық азық-түліктер қышқыл сипатта болады. Қышқыл минералды компоненттер көздері ет және балық өнімдері, жұмыртқа, ірімшіктер, дәнді-дақыл өнімдері ж.т.б. болып табылады.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
Макроэлементтер - көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор - нәруыздың, нуклеин қышқылдарының және ағзаның басқа да биологиялық белсенді қосылыстарының құрамына кіреді. Нәруыздардың құрамында көміртек 51 - 55%, оттек 22 - 24%, азот 15 - 20%, сутек 6,5 - 7%, күкірт 0,3 - 2,5%, фосфор шамамен 0,5%. Көміртек, сутек және оттеккөмірсулардың және липидтердің (майлар), ал фосфор, фосфолипидтердің құрамында фосфатты топтар түрінде болады. Көп мөлшерде липидтер бас миында,бауырда, сүтте, және қан сұйықтығында концентрленеді. Сутек және оттек - макроэлементтері су молекуласын түзетіні белгілі, ал, ересек адам ағзасының шамамен 65%-ы су болып келеді. Су - маңызды еріткіш және ол адамның мүшелерінде, ұлпаларында және биологиялық сұйықтықтарда әркелкі таралған, асқазан сұйығының, сілекейдің, қан плазмасының, лимфаның 99,5% - дан 90% - ға дейінгі аралығын құрайды.
Кальций де негізінен сүйек және тіс ұлпаларында концентрленеді. Ол жасуша құрамын еніп , сүйек құрауға, жүрек және бұлшықеттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ол сүйекті қатайтуға аса қажет. Кальций - сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағам - ірімшік, сүзбе, сүтсірнеде (сыр) мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары уызыда кальцийге бай. Ағзаға бір тәулікке қажет кальций алу үшін жүз грамм сүтсірне немесе жарты литр сүт жетеді. Ағзада кальций тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына, тістер (кариес) ауруына, кейбір ферменттердіңбелсенділігі төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына әкеп соқтырады.
Остеопороз (гр. osteoporosis, гр. osteon - сүйек + гр. poros + гр. -ōsis) -- организмдегі фосфор-кальций алмасуының бұзылуынан болатын пародоит және бет, жақ сүйек ауруында кездесетін тканьдерінің сиреуі.
Остеопороз - бұл сүйек аурулары, ол сүйек тіндері мықтылығының төмендеуімен сипатталады, нәтижесінде сүйектер сынғыш болады, олардың сынып кету қауіпі артады. Сыну - остеопороздың ең қауіпті асқынуларының бірі. Санақ мәліметтері бойынша,
Кәрі жіліктің сынуы салыстырмалы жиі иттерде кездеседі, оларда кездесетін барлық сынықтың 15%-тін құрайды және де көрі жіліктің сынуымен бірге шынтақтың да сынуы байқалады. Жылқыларда эксплуатациялық зақымданудан кәрі жіліктің сынуы, оларда аяқ сүйектерінің жалпы сынуының 6,7%-ды құрайды.
Басқа жануарларда әсіресе ірі қара малдарда көрі жіліктің сынуы сирек болады.
Этиология: кәрі жіліктің сынуының себебі көбінесе түрлі механикалық зақымданудан; иттерде биік жардан құлау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
III Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер
I Кіріспе
Минералдық заттар - басқаша күлді элементтер деп аталады, себебі өнімді жандырған соң күл түрінде қалады. Күлді элементтер адам организмі үшін маңызды,орыналады:ткань құрамынакреді,заталмасуға, ферменттерді , гормондарды, ас қорыту сөлін түзуге қатысады. Организмде тазалық дәрежесін сипаттайды белгілі бір элементтің жетіспеуі немесе болмауы ауруға әкеліп соғады. Адам организміне тәулігіне 20 -- 30 г күлді элемент қажет.(1-сурет) Өнімдерде құрамына байланысты.
1-сурет
Минералды заттар туралы ғылым жас болғанымен (бірнеше ондаған жылдар ғана) тамыры көне заманнан басталады. Сол кездің өзінде минералды заттарды беру арқылы ауруларды емдеуге болатындығы белгілі болған. Мысалы, Үндістанда дәрігерлер мысты, мырышты және қорғасынды емдік заттардың құрамдық бөлігі ретінде қолданған. Шығыс дәрігерлері (орта ғасырда) емдік мақсатта құрамында 20 жуық минералды заттары (Ғ, J, St, Co, K, P ж.т.б.)бар мәуені пайдаланған. Көне Египетте әр түрлі ауруларды емдеу үшін көптеген минералды заттар (Zh, Mh, F, J, Bz, Cr, Pb ж.т.б.) құрамында бар ара уын пайдаланған. Адамның ұтымды минералды тамақтануы туралы ғылым XIX ғасырдың екінші жартысында қарқынды дами түсті. Көптеген ғалымдардың (неміс химигі Либих,ағылшын химигі Фостер, орыс физиологы Г.А.Бунге, В.А.Патушин ж.т.б.) зерттеулерінің арқасында, яғни минералды заттар организмнің дамуы мен қалыпты тіршілігін қамтамасыз ететін тамақтанудың тіршілікке қажетті компоненттерініне жататындығы көрсетілген.Минералды тұздардан айрылған тамақ жануар организмінің тіршілігін ұзақ тұрақтандыра алмайды.Деминерализденген тамақпен жануарлар ашыққаннан гөрі жылдам өледі.Адамның тамақтануында минералды заттардың маңыздылығы туралы ғылыми гигиенаның негізін салушы А.П.Доброславин және Ф.Ф.Эрисман анықтаған.Олардың еңбектерінде минералды заттарсыз организмнің тіршілігі мен құрылуы мүмкін емес, сондықтан да олардың тамақта құрамдарының болуы басқа қоректік заттардан гөрі маңызды екені көрсетілген.
Минералды заттардың биологиялық қасиеттері жайлы ғылымның дамуына академик В.И.Вернадский мен оның қызметкерлері жүргізген зерттеулер аса маңызды роль атқарады. Ол жер бетінде және организмде жүргізілетін эволюциялық процестердің химиялық құрамының тығыз байланыста және біріккен күйде болатындығы жайлы ғылымның негізін қалаушы. Бұл ғылымға сәйкес жер бетінде үздіксіз жүретін геохимиялық процестермен байланысты жер шарының химиялық құрамындағы өзгерістер адамның химиялық, элементарлық құрамына әсер етеді, яғни адам денесінің минералдық құрамы қоршаған табиғи ортаның (биосфераның) - топырақтың, судың, өсімдік пен жануарлар әлемінің құрамына байланысты. ХХ ғасырдың басында тек академик В.И.Вернадскидің еңбектерінде ғана микроэлементтер жайлы ғылым, бірқатар физиологиялық процестердің арнаулы реттегіші ретінде, терең ғылыми тұжырымға ие болды.
Организм эволюциясында топырақтың элементарлық құрамы жайлы В.И.Вернадский идеяларын шығармашылық түрде дамыта отырып, академик А.П.Виноградов биогеохимиялық провинциялар жайлы ілім тудырады.Бұл минералды заттарды мақсатты бағытта медицинада,өсімдіктерде,зоотехникад а және ветеринарияда қолдануға мүмкіндік береді.Академик А.П.Виноградов минералды заттардың кейбір эпидемиялық аурулардың пайда болуындағы ролін зерттеуде ірі еңбек істеді. оның іліміне сәйкес, жекелеген территориялық аймақтардағы сулар мен топырақтың минералдық құрамындағы ерекшеліктер өскін организмнің қалыптасуына және де осы ауданда тұратын ересек тұрғындардың денсаулық жағдайына, организміне айтарлықтай әсер етеді. сулар мен топытарқтың минералдық құрамының сипаты мен жергілікті тамақтық азық-түліктер (бидай, көкөніс, сүт, жұмыртқа) құрамының тығыз байланыстылығы анықталған, және де жергілікті халықтың сырқаттанушылығы да тығыз байланысты. Мұнымен қатар, жекелеген J, F, Se, St, Co минералды заттарының немесе олардың кешенінің сыртқы ортада - суда, топырақта, өсімдіктерде, тамақтық азық-түліктерде жетіспеушілігі немесе артық болуы жергілікті тұрғындардың денсаулық жағдайының белгілі өзгерістеріне ұшыратады.Демек, академик А.П.Виноградов құрастырып ұсынған биохимиялық провинциялар туралы ғылым аймақтың кейбір территорияларында тұрақты ұсталынып, анықталған адамдар мен жануарлардың жергілікті эндемиялық аурулары және олармен күресудің радикалді шараларының құрылуындағы жетістіктерді түсінуге мүмкіндік береді. Минералды заттардың биологиялық ролі және физиологиялық маңызы организм тіршілігі үшін өте маңызды және әрқилы.
II Негізгі бөлім
2.1 Минералды заттардың маңызы.
Минералды заттардың май алмасуына да қатысы бар. полиқанықпаған май қышқылдарын синтездеу үшін және арахидон қышқылын синтездеу үшін мышьяк қосындысының болуы қажет, ал майдың сіңірілу процесіне фосфор мен кальций тұздары қатысады.
Минералды заттар көмірсулар алмасуының процестеріне белсенді түрде қатысады (гликолиздің негізгі буындарының жүруі калий, магний, мырыш иондарының қатысуымен жүреді).
Минералды заттар су алмасуын реттеуде үлкен маңызға ие (олар ұлпалардың суды ұстауын және таратуын қамтамасыз етеді. натрий тұздары ұлпаларында суды тежеуге себін тигізеді, ал калий тұздары диурезге себін тигізеді).
Минералды заттар ферменттердің құрамына кіреді және организмнің бірқатар ферменттік жүйелерін ынталандырады (мырыш кабоангидразаның құрамына, мыс тирозиназа құрамына кіреді). Асқазандағы пепсин тұз қышқылды ортада ынталандырылады, сілекей амилазасы мен ішек сөлінің трипсині - негізді ортада ынталанады. Тотықтар: аскобиноксидаза, пероксидаза, каталаза және басқалары - мыс, мырыш қосындылары болғанда неғұрлым белсенді.
Минералды заттар витаминдердің биологиялық белсенділігіне және синтезіне әсер етеді. мышьяк аскорбин қышқылының, Д және В1 витаминінің синтезін ынталандырады. Мырыш және кальций В1 витамині әсерін күшейтеді. Кобальт В12 витамині синтезі үшін қажет.
Минералды заттар эндокриндік бездердің функциясына әсер етеді, организмде гормондар құрылуын реттейді (мыс - гипофиз гормоны А және Б проланның өндірілуін ынталандырады, стронций және мырыш - ұйқы безі гормоны - инсулиннің өндірілуін йод - қалқанша безі гормоны - тироксиннің өндірілуін ынталандырады).
Минералды заттар организмнің бірқатар маңызды функцияларын реттеуде маңызды роль атқарады (қан түзілу процестерінде - темір, кальций, мыс, мырыш, кобальт, қанның ұю процестеріне - кальций, жүрек-тамыр жүйесінің тонусын сақтауда - кальций, магний, калий).
Минералды заттар орталық жүйке жүйесінің қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етеді (натрий мен кальцидің, бір валентті иондары қоздыруды тудырады, ол кальций мен магнидің екі валентті иондарын тежеп әсер етеді).
Минералды заттар организмнің иммунобиологиялық реактивтілігі жағдайына әсер етеді (ол белгілі бір мырыштың көлемі мен арақатынасына байланысты).
Минералды заттар организмнің кейбір секреттерінің құрамына кіреді - асқазан сөліне (тұз қышқылы), ішектің негізгі асқорыту сөлдеріне, сілекей құрамына.
Минералды заттар астың сіңірілу процестеріне әсер етеді, асқазан секрециясына, сонымен қатар асқорыту процестеріне әсер етеді (хлорлы натрий майдың сіңірілуін арттырады, ал хлорлы кальций бастапқыда арттырады, сонан соң басады; көкөністердің органикалық емес тұздары асқазан секрециясына жайлы әсер етеді.
Минералды заттарды тамақтанудың қажетті құрамдық бөлігі ретінде оқу және олардың организмдегі ролі эндемиялық сырқаттар (зоб, флюороз ж.т.б.) қатарының таралуын алдын алумен және жоюмен тығыз байланысты екенін айта кеткен жөн.Осыған байланысты тамақтың минералды құрамы оның толықтылығының маңызды көрсеткіші болып саналады. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі барлық белгілі 106 элементтің қазіргі кезде шамамен 80 элементі ғана адамдар мен жануарлардың организміндегі ұлпалар мен сұйықтықтарда анықталған.Жануарлар мен өсімдіктердің ұлпаларындағы жекелеген минералды заттардың көлеміне байланысты оларды макроэлементтер, микроэлементтер және ультрамикроэлементтер деп бөледі. Макроэлементтер организмде 1 мг% артық көлемде болады - оларға кальций, фосфор, магний, калий, натрий, хлор, күкірт жатады. Микроэлементтер адам денесінің құрамында организмде 1 мг% аз көлемде болады - оларға - мырыш, мышьяк, кобальт, мыс, бром, йод, фтор, никель жатады. Темір макро- және микроэлементтер аралығында аралық орын алады. Ультрамикроэлементтер организмде 1 мгк% және одан да аз көлемде болады, оларға алтын, сынап, уран, радий, торий жатады.Минералды заттар организмнің ұлпаларында және тағам құрамында белоктармен (кзеиндегі фосфор), липоидтармен (лецитиндегі фосфор) ж.т.б. органикалық қосылыстармен (витаминдер, гормондар ж.т.б.) байланысқан жағдайда болуы мүмкін. Олар органикалық және бейорганикалық тұздар (қандағы хлорлы натрий, сүйектердегі фосфорқышқылды кальций ж.т.б.), сонымен қатар бос қышқылдар мен сілтілерде (асқазан сөліндегі тұз қышқылы ж.т.б.) түрінде кездеседі. Қосылыстардың сипатына байланысты, минералды заттардың ұлпаларда қандай түрде болуы организмге арнайы әсеріне және белсенділігіне тәуелді. Бұл жағдайдағы қосылыстардың түрлері ұлпалардағы минералды заттардың жалпы көлеміне қарағанда организмнің физиологиялық функциясы үшін аса маңызды болуы мүмкін.Адамның минералды заттарды қажет етуі организмдегі пластикалық процестердің қарқындылығымен анықталады. Сондықтан, ол біріншіден организмнің жастық жағдайына, физикалық күш дәрежесіне ж.т.б. тәуелді. Өсіп келе жатқан организмнің минералды тұздарды қажет етуі ересектерге қарағанада неғұрлым жоғары екендігі анықталған. Жүктілік және лактация кезіндегі әйелдердің организмдерінің минералды тұздарды қажет етуі жоғарлайды. Минералды элементтерді қажет ету сонымен қатар минералды тұздардың айқын мөлшерінің шығарылу және минералды тұздарды жоғалту (термен) байқалатын физикалық күш кезінде жоғарлайды.Минералды заттардың көзі болып жануарлар және өсімдіктер негізді азық-түліктер саналады. Бірде-бір тамақтық азық-түлік жеке алғанда адамның минералды элементтерге қажеттілігін өтей алмайды. Организмнің қажеттілігін тек аралас, әр түрлі тамақтар ғана қамтамасыз етеді. Өсімдік негізді азық-түліктер калий, магний, натрий, фосфор тұздарына бай, ал кальций аз мөлшерде болады. олар өсімдіктер топырақтан алатын әр түрлі микроэлементтерге де бай. Дегенмен де, көптеген минералды заттар (кальций, магний, фосфор, темір) өсімдік негізді азық-түліктерде, әсіресе астық және бидай өнімдерінде ауыр сіңірілетін түрде болатынын еске сақтау қажет.
Жануар негізді азық-түліктерде минералды заттар аз көлемде болады, бірақ бұл заттар өсімдік негізді азық-түліктерге қарағанда неғұрлым жеңіл сіңірілетін түрде болады. мысалы, ет, балық, жұмыртқа тағамдары организмге жеңіл сіңірілетін фосфор, күкірт, натрий, темір жеткізеді. Жануар негізді азық-түліктер өсімдік негізділерге қарағанда калий тұздарына бай емес. Теңіз жануарлары мен балықтардың ет ұлпаларында микро- және макроэлементтердің көп түрлері болады. Кальций тұздары сүтте және сүт тағамдарында мол кездеседі.Тамақтық азық-түліктердің минералдық құрамын талқылаған кезде олардың сілтілі компоненттері басым екенін, басқалары - қышқыл сипаттағы минералды заттардың құрамымен сипатталатынын айта кету керек. Тамақтық азық-түліктердің құрамындағы кальций, магний немесе калидің жоағры құрамы сілтілі сипатты көрсетеді және мұндай тағамдар сілтілі элементтердің көзі ретінде қарастырылады - ол өсімдік текті - бұршақ тұқымдастар, жеміс-жидектер, көкөністер, ал жануар еткті - сүт және сүт өнімдері. Күкірт, хлор, фосфор мөлшерлері айтарлықтай жоғары құрамды тамақтық азық-түліктер қышқыл сипатта болады. Қышқыл минералды компоненттер көздері ет және балық өнімдері, жұмыртқа, ірімшіктер, дәнді-дақыл өнімдері ж.т.б. болып табылады.
2.2 Минералдық заттардың жетіспеушілігі.
Макроэлементтер - көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор - нәруыздың, нуклеин қышқылдарының және ағзаның басқа да биологиялық белсенді қосылыстарының құрамына кіреді. Нәруыздардың құрамында көміртек 51 - 55%, оттек 22 - 24%, азот 15 - 20%, сутек 6,5 - 7%, күкірт 0,3 - 2,5%, фосфор шамамен 0,5%. Көміртек, сутек және оттеккөмірсулардың және липидтердің (майлар), ал фосфор, фосфолипидтердің құрамында фосфатты топтар түрінде болады. Көп мөлшерде липидтер бас миында,бауырда, сүтте, және қан сұйықтығында концентрленеді. Сутек және оттек - макроэлементтері су молекуласын түзетіні белгілі, ал, ересек адам ағзасының шамамен 65%-ы су болып келеді. Су - маңызды еріткіш және ол адамның мүшелерінде, ұлпаларында және биологиялық сұйықтықтарда әркелкі таралған, асқазан сұйығының, сілекейдің, қан плазмасының, лимфаның 99,5% - дан 90% - ға дейінгі аралығын құрайды.
Кальций де негізінен сүйек және тіс ұлпаларында концентрленеді. Ол жасуша құрамын еніп , сүйек құрауға, жүрек және бұлшықеттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ол сүйекті қатайтуға аса қажет. Кальций - сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағам - ірімшік, сүзбе, сүтсірнеде (сыр) мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары уызыда кальцийге бай. Ағзаға бір тәулікке қажет кальций алу үшін жүз грамм сүтсірне немесе жарты литр сүт жетеді. Ағзада кальций тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына, тістер (кариес) ауруына, кейбір ферменттердіңбелсенділігі төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына әкеп соқтырады.
Остеопороз (гр. osteoporosis, гр. osteon - сүйек + гр. poros + гр. -ōsis) -- организмдегі фосфор-кальций алмасуының бұзылуынан болатын пародоит және бет, жақ сүйек ауруында кездесетін тканьдерінің сиреуі.
Остеопороз - бұл сүйек аурулары, ол сүйек тіндері мықтылығының төмендеуімен сипатталады, нәтижесінде сүйектер сынғыш болады, олардың сынып кету қауіпі артады. Сыну - остеопороздың ең қауіпті асқынуларының бірі. Санақ мәліметтері бойынша,
Кәрі жіліктің сынуы салыстырмалы жиі иттерде кездеседі, оларда кездесетін барлық сынықтың 15%-тін құрайды және де көрі жіліктің сынуымен бірге шынтақтың да сынуы байқалады. Жылқыларда эксплуатациялық зақымданудан кәрі жіліктің сынуы, оларда аяқ сүйектерінің жалпы сынуының 6,7%-ды құрайды.
Басқа жануарларда әсіресе ірі қара малдарда көрі жіліктің сынуы сирек болады.
Этиология: кәрі жіліктің сынуының себебі көбінесе түрлі механикалық зақымданудан; иттерде биік жардан құлау, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz