Зат пен қуат алмасу физиологиясы

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Зат алмасуға жалпы сипаттама
2.2 Ақуыздың алмасуы, көмірсу, май, витаминдер алмасуы
2.3 Зат алмасуды зерттеу әдістері.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Зат алмасу дегеніміз – бұл ағза мен қоршаған орта арасында өтетін заттардың түсу және бөліп шығару тұрақты үдерісі. Ғаламшарда өмір сүретін тірі ағзалардың барлығының, тіпті вирустардың денесі қоршаған ортадан алынатын химиялық құрам бөліктерден құралады.
Өзіне меншікті ағзалық заттарды синтездеу жөне ағза ішіндегі тұрақты химиялық құрамдас, температураны және басқа көрсеткіштерді сақтап қалу үшін энергия қажет. Тіпті бір жасушаның сіңіру және бөліп шығару үдерісіне энергия керек. Сондықтан ағза қоршаған ортадан заттарды тұтыну үдерісінен басқа энергияны да тұтынуы тиісті.
Зат алмасуға байланысты барлық жиынтық үдерістер метаболизм деп аталады. Өйткені зат алмасуға химиялық құрамбөлікті — заттар да, сондай-ақ түбегейлі өзгеру де, энергияның өзара өзгеруі де қосылады. Оны үйлесімді энергетикалық алмасуға бөледі. Кейде энергетикалық алмасу үдерісін катаболизм немесе диссимиляция деп атайды. Катаболизм (диссимиляция) ұғымы ағзаның энергия алу мен оны тіршілікке жұмсау үдерістеріне біріктіреді. Қарама-қарсы ұғым — үйлесімді алмасу, оны анаболизм немесе ассимиляция терминдерімен белгілейді. Бұл ұғымдар заттарды тұтыну, олардың меншікті ағза заттарында түбегейлі өзгеру және содан соңғы жи-налу үдерістерін біріктіреді. Яғни ассимиляция немесе анаболизм дегеніміз тағамның химиялық құрамболіктерінен меншікті ағза заттарын синтездеуге және жинақтауға бағытталған реакциялар болып табылады.

1. Сатиева Ш. Даму психологиясы (теориялық және практикалық курс). Оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2012. – 232 бет.
2. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2012. – 286 бет.
3. Ишанов П.З., Бейсенбекова Г.Б. Психологиялық-педагогикалық диагностика негіздері. Оқу құралы. – Қарағанды, ЖК «Ақ Нұр баспасы», 2012. – 206 бет.
4. Даму психологиясы: Оқулық / М.К. Бапаева. – Алматы: 2014. – 440б.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Зат алмасуға жалпы сипаттама
2.2 Ақуыздың алмасуы, көмірсу, май, витаминдер алмасуы
2.3 Зат алмасуды зерттеу әдістері.
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Зат алмасу дегеніміз - бұл ағза мен қоршаған орта арасында өтетін заттардың түсу және бөліп шығару тұрақты үдерісі. Ғаламшарда өмір сүретін тірі ағзалардың барлығының, тіпті вирустардың денесі қоршаған ортадан алынатын химиялық құрам бөліктерден құралады.
Өзіне меншікті ағзалық заттарды синтездеу жөне ағза ішіндегі тұрақты химиялық құрамдас, температураны және басқа көрсеткіштерді сақтап қалу үшін энергия қажет. Тіпті бір жасушаның сіңіру және бөліп шығару үдерісіне энергия керек. Сондықтан ағза қоршаған ортадан заттарды тұтыну үдерісінен басқа энергияны да тұтынуы тиісті.
Зат алмасуға байланысты барлық жиынтық үдерістер метаболизм деп аталады. Өйткені зат алмасуға химиялық құрамбөлікті -- заттар да, сондай-ақ түбегейлі өзгеру де, энергияның өзара өзгеруі де қосылады. Оны үйлесімді энергетикалық алмасуға бөледі. Кейде энергетикалық алмасу үдерісін катаболизм немесе диссимиляция деп атайды. Катаболизм (диссимиляция) ұғымы ағзаның энергия алу мен оны тіршілікке жұмсау үдерістеріне біріктіреді. Қарама-қарсы ұғым -- үйлесімді алмасу, оны анаболизм немесе ассимиляция терминдерімен белгілейді. Бұл ұғымдар заттарды тұтыну, олардың меншікті ағза заттарында түбегейлі өзгеру және содан соңғы жи-налу үдерістерін біріктіреді. Яғни ассимиляция немесе анаболизм дегеніміз тағамның химиялық құрамболіктерінен меншікті ағза заттарын синтездеуге және жинақтауға бағытталған реакциялар болып табылады.
Алайда анаболизм жөне катаболизмге шартты түрде болінеді. Өйткені шынында тағамдық заттардың энергиясы ретінде тірі жүйеге қосылған сәттен бастап бұл ұғымдарды шектеу мүмкін емес. Энергия тірі жүйелерде негізінде ағзаны құрайтын АТФ құрамбеліктері мен басқа ағзалық заттар арасындағы химиялық байланыстар түрінде қатысады. Энергия жылықандыларда (құстар және сүтқоректілер) ағзалардан жылу түрінде; электрлі жұпбалық сияқты ағзаларда механикалық қозғалыс энергиясы немесе биосәулеленетін ағзаларда (жарқырауық қоңыздар, кейбір балықтар, медузалар және саңырауқұлақтар) жарық энергиясы түрінде бөлінеді. Сонымен бірге ағзалардың көпшілігінде химиялық энергия және тіршілік үдерісінде жоғалатын, ағза денесін құрайтын заттар түріндегі энергия бөлінеді. Мұның түскен жапырақ, түлеген тері, шаш, қабыршақтанған тырнақ түрінде, жыл сайын тастайтын кейбір бұғы түрлерінің мүйізі, түлеу кезінде буынаяқтылардың және жорғалаушылардың алмастыратын жабыны түрінде, т.б. болуы мүмкін.
Энергия тірі жүйелерге үш түрлі жолмен түсе алады. Олар: 1) қоректік заттардың -- нәруыздар, майлар және көмірсулардың химиялық энергиясы түрінде; 2) күн энергиясы түрінде; 3) бейағзалық заттардың химиялық энергиясы түрінде түседі. Осы негізде барлық тірі ағзаларды гетеротрофтар, фототрофтар жөне хемотрофтар бөледі.
Тағы бір маңызды топтама -- тірі ағзалардың бейағзалық заттардан ағзалы заттарды синтездеуге бейімдігі. Яғни олардың көмірқышқыл газдан, судан жөне құрамында азоты бар қосылыстардан нәруыз, май және көмірсуларды ала ала ма, жоқ па? Осының негізінде барлық тірі азғаларды екі үлкен топқа: автотрофты жене гетеротрофты топтарға бөледі.
Автотрофтар латыншадан аударғанда -- өздігінен қоректену (авто -- дербес (өз бетімен), трофос -- қоректену) дегенді білдіреді. Бұл ағзалар даяр ағзалы заттарға зәру емес. Яғни автотрофтар терминін латыншадан еркін аударғанда азықтандыруды қажетсінбейтін, асқа мұқтаж емес ағза дегенді пайымдайды. Автотрофтар жай бейағзалық заттардан нәруыздарды, майларды және көмірсуларды өз бетімен синтездей алады. Автотрофтардың барлығы энергия-ны нәруыздан, майлардан және көмірсулардан алмайды. Олар фототрофтарға жөне хемотрофторға бөлінеді. Фототрофтар немесе фотосинтездеушілер энергияны фотосинтез кезінде күн жарығынан алады. Мұның барлығы жасыл өсімдіктер (паразиттерден басқа) жэне көкжасыл балдырлар -- цианбактериялар. Хемотрофтар немесе хемосинтетиктер хемосинтез жолымен бейағзалық заттардың химиялық энергиясын пайдаланады. Тек қана хемосинтездеуші бактериялар хемотрофтар болуы мүмкін.
Гетеротрофтар латыншадан аударғанда басқалармен қоректенушілер зат алмасу (гетеро -- басқа, әр түрлі, трофос -- қоректену) дегенді білдіреді. Бұл -- бейағзалық заттардан ағзалық заттарды синтездей алмайтын ағзалар. Олар меншікті заттарын синтездеу үшін де, энергия алу үшін де даяр ағзалық заттарға -- нәруыздар, майлар және көмірсулы азыққа зәру. Гетеротрофтарға барлық саңырауқұлақтар мен жануарлар, көптеген бактериялар, мысалы, шіріткіш бактерия-лар мен паразит өсімдіктер жатады. Дәлірек айтқанда гетеротрофтар мен хемосинтетиктерді химиялық энергия пайдаланатын ағзалар тобына біріктіруге болады. Мұндағы айырмашылық жануарлар, саңырауқұлақтар, сапрофитті және пара-зит бактериялар бұл энергияны ағзалық заттардан алады. Яғни олар басқа ағзаларды жейді не солардың қалдықтары мен бөлінділерін қорек етеді. Ал хемосинтездеуші бактериялар энергияны бейағзалық заттардан алады, көбінесе басқа тіршілік иелерімен көршілес болуды қажетсінеді.

Негізгі бөлім

Зат пен қуат алмасу физиологиясы.
Аралық зат алмасу деп жинақталған жүйелі химиялық процестерді атаймыз. Мысалы, нәрлі заттарлың ас қорыту жолынан сіңіп қорытылу арқылы организмнен шығуын жатқызамыз. Бұл алмасулар көбінесе жасуша ішінде ферменттер арқылы жүзеге асады және тек бірен-сараны ғана жасуша сыртының сұйықтықтарнда өтеді. Организмде жүретін зат алмасу процестері арқылы күрдеоі қосылыстар қарапайым түрге дейін ыдырайды және қарапайым қосылыстардан күрделі қосылыстардың синтезделуі жүреді.
Бірыңғай зат алмасу процесінде ақуыздың, майлардың, көмірсулардың, тұздардың қуаттық алмасу процесі жүреді.
Ақуыздың алмасуы. Ақуыз жануарлар организмінде үнемі үздіксіз түзіліп тұрады, өйткені ол өсу және көбею процесі үшін, биологиялық активті заттардың(ферменттер,гормондар) түзілу үшін, өлі жасушаларды қайта қалпына келтіру үшін, өнім құрастыру үшін(жұмыртқы,сүт және т.б) өте қажет. Осымен қатар организмде өмір бойы ақуыз тіндерінің өзін-өзі жаңарту процесі , яғни кейбір ақуыздарды қайыра синтезделген ақуыз тіндерімен алмастыру процесі жүреді.
Ақуыздардың ас қорытудың соңғы өнімі ретінде қанға сіңген амин қышқылдарының немесе зат алмасу процесі арқылы жасушада синтезделеді.
Ақуыздың алмасуында ең басты рөлді бауыр атқарады. Қан арқылы түскен аминқышқылдарының бір бөлігі бұл жерде ерекше ақуыздарды синтездеу үшін пайдаланылады, ал қалған бөлігі ыдырап, азотсыз қалдық және аммиак түзеді. Ең соңғысы несепнәрге айналып, бүйрек арқылы организмнен сыртқа шығарылады.
Ерекше ақуыздарды түзу үшін организмге амин қышқылдарының толық жиынтығы қажет. Бұлардың кейбіреулері организмде керекті мөлшерде синтезделіне алады, ал қалғанын жануар міндетті түрде азық арқылы алып тұруы қажет. Ондай амин қышқылдарды алмастырылмайтын деп атайды. Торайлар мен балапандар үшін алмастырылмайтын амин қышқылдарына мыналар жатады: аргинин, гистидин, лейцин, изолейцин, лизин, митионин, фениллаланин, треонин, триптофан, валин.
Алмастырылмайтын амин қышқылдарының құрамына қарай құнды және құнсыз ақуыздар деп бөлеміз.
Құнды ақуыздарға құрамында алмастырылмайтын амин қышқылдарының толық жиынтығы бар ақуыздарды жатқызамыз; егер ққұрамында амин қышқылдарының біреуі ғана жетіспесе де , мұндай ақуыз құнсыз ақуыз деп аталады. Жануарлар текті ақуыздардың барлығы дерлік құнды ақуыздар қатарына жатады және бұл қатарға кейбір өсімділіңтерді жатқызуға болады.
Ақуыздың организмде қолданылуы оның құндылығына байланысты болады. Бұл көрсеткішті бағалау үшін ақуыздың биологиялық құндылығы деген ұғым енгізілді. Ол организмдегі ақуыздың мөлшері арқылы өлшенеді, ол азықтың 100 г протеиннен синтезделуі мүмкін. Жануарлар текті азықтағы ақуыздың биологиялық құндылығы 75-95% , өсімдіктекті ақуыздардың биологиялық құндылығы 60-65%-ға дейін болады.
Азот теңгерімі. Организм құрамындағы ақуыздың синтезделуі мен ыдырауын азот теңгерімі бойынша, яғни организмге қажетті азот пен организмнен шығарылған азот арасындағы айырмашылық бойынша анықтайды. Алынған айырмашылықты 6,25 коэффициентіне көбейту арқылы ақуыз теңгерімінің көлемін білуге болады.
Азоттың теңгерімі жағымды, жағымсыз және бірқалыпты болуы мүмкін. Жағымды теңгерім ақуыз синтезінің ыдыраудан басымырақ екендігін, ал жағымсыз теңгерім ыдыраудың синтезден басымырақ болуын көрсетеді. Бірқалыпты азотты теңгерім немесе азоттық тепе-теңдік дегеніміз - өсуін тоқтатқан организмнің қалыпты физиологиялық жағдайы. Азоттық тепе- теңдік азық құрамындағы протеиннің белгілі шекке дейін көбеюі немесе азаюы арқылы сақталады. Азоттық тепе-теңдік азық құрамындағы ақуыздың аз мөлшері ақуыздың минимумы деп аталады.
Күйіс малындағы ақуыз алмасуының ерекшеліктері. Күйіс малында протеиннің ыдырауы жалбыршақ қарын бөлігінде өтеді, соның нәтижесінде бактериялық ақуызды синтездеуге қолданылатын және бір бөлігі несепнәр тізуге қолданылатын аммиак түзеді. Сонымен қатар олар құрамында, ақуызы жоқ азотты азықтарды, ақуыздың орнын толтыру үшін қолдана алады.
Көмірсулардың алмасуы. Көмірсулар организмге азық арқылы моносахарид, дисахарид және полисахарид түрінде келіп түседі. Олар цитоплазманың және жасуша құрамындағы элементтердің құрамына кіреді. Олар организмде шамалы мөлшерде гликогенм ретінде(бауырда және бұлшық еттерде) жинақталады және негізінде қуыт көзі ретінде қызмет атқарады. Көмірсулар организмде қосымша энергия жұмсаған кезде қолданылады(ауыр жұмыс жасаған кезінде), өйткені оларды қолдану, ақуыз бен майларға қарағанда тиімдірек болады.
Бір бөлікті - камералы асқазанды жануарларда ас қорыту процесінде көмірсулар қанның құрамына сіңетін глюкозаға дейін ыдырап айналады. Қан құрамындағы глюкоза деңгейі белгілі бір мөлшерде ғана болады, оның мөлшері бауырдағы және бұлшық еттегі гликогеннің синтезделуі мен ыдырауына байланысты. Глюкозаны организмнің басқа да тіндері қолданады. Оның көп мөлшерін қан құрамынан ми, ішек, және бүйрек бөліп алып қалады. Егер рацион құрамында көмірсулар көп мөлшерінде жетіспесе, онда қанда глюкозаның мөлшері көбейіп, зәрде де пайда болуы мүмкін. Қан құрамындағы қанттың күрт төмендеуі бұлшық еттің әлсіреуіне, жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына, температураның төмендеуіне әкеп соғады. Егер глюкоза организмге жоғары дәрежеде қажет болатын болса, онда ол кейбір аминқышқылдарынан және глицериннен түзілуі әбден мүмкін.
Күйіс малындағы көмірсулардың алмасу ерекшелігі: көмірсулардың алмасуының ең басты заты глюкоза емес, жалбыршақта түзілетін ұшпалы май қышқылдары болып табылады; асқазаны бір-бөлікті камералы жануарлармен салыстырғанда күйіс қайтаратын малдың қанындағы глюкоза мөлшері төменірек болады(40-60 мг%). Глюкозаның күйіс малының тіндерінде тотығу процесі төменipeк, баяу жүреді, бірaқ ол сүтті синтездеуге қарқынды қолданылады. Күйіс қайыратын малдың организмінде глюкоза пропион, глицерин және амин қышқылдарынан түзіледі.
Майлардың алмасуы. Майлар организмге бейтарапты майлар, жеңіл май қышқылдары, фосфолипид және басқа да қосылыстар түрінде көбінесе азықтар арқылы келіп түседі. Бір бөлікті-камералы асқазанды жануарларда ас қорыту ферменттерінің әсерiнeн және өт арқылы майлардың көп мөлшері моно және диглицеридтерге, май қышқылына, глицеринге дейін ыдырайды. Бұл заттар жасушаның эпителий талшықтарынакеліп түсіп, сол жерде олар бейнетарапты майларға айналады. Май тамшылары жасушадан көбінесе лимфа жүйісіне түсіп, содан кейін барып қанға өтеді. Тіндер мен бауырда май ыдырап, қайтадан синтездене алады. Жануар текті майлар мен өсімдік текті майлардың құрамы мен жағынан айырмашылықтары бар. Жануарлар майында жоғары молекулалы қаныққан қышқылдар көп болады (пальметин, стеарин).
Кейбір май қышқылдары орғанизмде синтезделмейді (линолен, арахидон қышқылы). Олар азық арқылы түсіп отыруы қажет. Оларды алмастырылмайтын май қышқылдарыдеп атайды.
Майлар орғанизмде жасуша протоплазмасының және мембранасының құрамына кіреді. Майлар қуат көзi болып табылады және жылу алмасу процесіне қатысады.
Орғанизмде майлар глюкозадан, ciркe қышқылынан және азотсыз амин қышқылдарынан синтезделінеді. Шошқалар көмірсулардан майды жақсы қорытып, тіпті рацион құрамында май болмаса да оны көп мелшерде жинай алады .
Күйіс қайыратын мал организмінде майдың алмасу ерекшеліктері. Күйіс малы коп молшерде шөппен қоректенетіндіктен оларда алмастырылмайтын май қышқылдарының жетіспеушілігі байқалмайды. Күйіс малында май алмасуына май қышқылдары қатысады(сіркелі және майлы). Организміндегі ақуыздың, майлардың, көмірсулардың алмасуы орталық жүйке жүйесі және онымен қоса ішкі секреция бездері -- қалқанша без, гипофиз, бүйрек асты безi, т.б. арқылы қадаталанады. Соңғы азық сыртқы ортаға, сыртқа шығару ағзалары бүйрек, тepi, кейбіреулері өкпе және ішек-қарын арқылы шығады.
Судың және минералды заттардың алмасуы. Су және минералды заттар азықтың бейорганикалық бөлігін құрайды. Олар организмге қуат бере алмайды, бірaқ барлық жасуша элементінің құрамына кіреді. Сонымен қатар олардың әр түрлі физиологиялық маңызы бар. Үлкен малда су дененің 60-65% -ын алып жатады. Су организмде қоректік заттың, газдардың еріткіші болып және химиялық реакция жүретін орта болып табылады, жылу алмасу процесіне қатысады.
Минералды заттар мал денесінің 2,5-5% -ын алып жатыр. Олар организмде сілтілі және сілтілі емес элементтердің құрамында еритін және ерімейтін тұздар болып кездеседі. Мал организмінде жалпы 60 элемент кездеседі, бірaқ солардың 16-ының ғана маңызы зор (Са, Р, К, Na, S, С, Mg, Fe, Zn, Cu, Mo, Mn, S, Со, F, Se). Оларды микро және макроэлементтер деп бөледі.
Минералды заттардың организмде атқаратын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.