Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау («Ана тілі» және «Дүниетану» оқулықтары негізінде)
Кіріспе
Негізгі бөлім
Қорытынды
Негізгі бөлім
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Білім заңында және Білім беру тұжырымдамасында келешек қоғам мүшесі, болашақта оның белсенді қайраткері болатын ұрпақпен, олардың білім алып, дамуымен айналысатын мамандарды білімді де, парасатты, шебер де, іскер етіп даярлауға баса көңіл бөлу керектігі атап айтылған. Осы тұрғыдан алғанда, бастауыш сыныптарда білім беретін маман даярлау мәселесі қай кезде де ең өзекті істің бірі.
Адамның жеке тұлға болып қалыптасуындағы бүкіл болмысының негізі ұйытқысы осы бастауышта құрылатыны педагогтардың да, психологтардың да еңбектерінде атап айтылып келеді. Оқушы бойында білім негізін қалайтын, баланың жеке басының дамуын қамтамасыз ететін тұлға – мұғалім. Мұғалімнің білім беру барысында орынды қолданған әдіс-тәсілдері, қарым-қатынасы, әр түрлі іс-әрекеттері негізінде оқушының жеке бас қасиеті қалыптасады. Болашақ мамандардың мектеп оқушыларымен тіл тауып, бірден іске кірісіп кетуі оңай мәселе емес. Ондай икемділік үздіксіз жүргізілетін, ғылыми тұрғыда ұйымдастырылған педагогикалық білім мен дағдының негізінде жүзеге асады. Сондықтан да жоғары білімді мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу орындарында әдістемелік пәндерде оқулықтардың алатын орны ерекше.
Педагогикалық процесте орын алып отырған өзекті мәселелерді тиімді жолмен шеше алатын, білімді де білікті маман даярлау-жоғары оқу орындарының міндеті. Қазіргі таңдағы білім беру жүйесіне ізгілендіру, демократияландыру бағыттарының енуімен байланысты болашақ ұстаздың әдістемелік-педагогикалық тұрғыдағы дайындықтарын, оның ішінде оқулықтың мазмұнымен жұмыс істей алу біліктілігін қалыптастыру басты мақсаттардың біріне айналып отыр. Бүгінгі таңда жаңа оқулықтармен оқу процесінің жүргізілуі және он екі жылдық жалпы білім беретін оқулықтарының эксперименттен, байқау сынағынан өтілуі мамандардан оқулықты шеберлікпен қолдана білуді талап етеді.
Қазақстан Республикасының білім стандарттары мен тұжырымдамалары-ның жарық көруі, осыған орай мектеп бағдарламалары мен оқулықтар мазмұнының түбегейлі өзгеруі, бастауыш сыныптарға жаңа оқулықтардың енуі, білім мазмұнын меңгертуге байланысты кіріктіре отырып оқытуды, оқушыларды дамыту мен шығармашылыққа жетелеуді міндеттеуі, болашақ маман даярлау ісіне өте жауапкершілікпен, ұқыптылықпен, зерттеушілікпен қарауды талап етіп отыр.
Педагог-мамандар дайындайтын жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің теориялық білім алуымен қатар, ол алған білімін іс жүзінде қолдануына негіз салатын, кәсіптік шеберліктерін шыңдайтын, оқушылармен жүргізетін іс-шаралардың, олармен қарым -қатынасқа түсетін іс-әрекеттердің түрімен, әдіс-тәсілімен таныстыру да, үйрету де осы оқулықпен жұмыс арқылы шешіліп отырады.
Адамның жеке тұлға болып қалыптасуындағы бүкіл болмысының негізі ұйытқысы осы бастауышта құрылатыны педагогтардың да, психологтардың да еңбектерінде атап айтылып келеді. Оқушы бойында білім негізін қалайтын, баланың жеке басының дамуын қамтамасыз ететін тұлға – мұғалім. Мұғалімнің білім беру барысында орынды қолданған әдіс-тәсілдері, қарым-қатынасы, әр түрлі іс-әрекеттері негізінде оқушының жеке бас қасиеті қалыптасады. Болашақ мамандардың мектеп оқушыларымен тіл тауып, бірден іске кірісіп кетуі оңай мәселе емес. Ондай икемділік үздіксіз жүргізілетін, ғылыми тұрғыда ұйымдастырылған педагогикалық білім мен дағдының негізінде жүзеге асады. Сондықтан да жоғары білімді мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу орындарында әдістемелік пәндерде оқулықтардың алатын орны ерекше.
Педагогикалық процесте орын алып отырған өзекті мәселелерді тиімді жолмен шеше алатын, білімді де білікті маман даярлау-жоғары оқу орындарының міндеті. Қазіргі таңдағы білім беру жүйесіне ізгілендіру, демократияландыру бағыттарының енуімен байланысты болашақ ұстаздың әдістемелік-педагогикалық тұрғыдағы дайындықтарын, оның ішінде оқулықтың мазмұнымен жұмыс істей алу біліктілігін қалыптастыру басты мақсаттардың біріне айналып отыр. Бүгінгі таңда жаңа оқулықтармен оқу процесінің жүргізілуі және он екі жылдық жалпы білім беретін оқулықтарының эксперименттен, байқау сынағынан өтілуі мамандардан оқулықты шеберлікпен қолдана білуді талап етеді.
Қазақстан Республикасының білім стандарттары мен тұжырымдамалары-ның жарық көруі, осыған орай мектеп бағдарламалары мен оқулықтар мазмұнының түбегейлі өзгеруі, бастауыш сыныптарға жаңа оқулықтардың енуі, білім мазмұнын меңгертуге байланысты кіріктіре отырып оқытуды, оқушыларды дамыту мен шығармашылыққа жетелеуді міндеттеуі, болашақ маман даярлау ісіне өте жауапкершілікпен, ұқыптылықпен, зерттеушілікпен қарауды талап етіп отыр.
Педагог-мамандар дайындайтын жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің теориялық білім алуымен қатар, ол алған білімін іс жүзінде қолдануына негіз салатын, кәсіптік шеберліктерін шыңдайтын, оқушылармен жүргізетін іс-шаралардың, олармен қарым -қатынасқа түсетін іс-әрекеттердің түрімен, әдіс-тәсілімен таныстыру да, үйрету де осы оқулықпен жұмыс арқылы шешіліп отырады.
1 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда халық педагогикасы мұраларын пайдалану //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2002. – Б. 173-176.
2 НИРС в системе подготовки будущего учителя начальных классов. //Проблемы и будущее профессиональной подготовки учителей начальных классов: материалы региональной научно-практической конференции. – Караганда: КарГУ имени Е.А. Букетова, 2003. – С. 234-238 (в соавторстве с Г.С. Тишмаганбетовой, Е.В. Животовой).
3 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін жетілдіру мәселелері //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2003. – Б. 171-175.
4 Педагогика ғылымы жоғары мектепті дамытудың негізі //Қазақстан Республикасында жоғары білім беру сапасын жетілдіру және дамыту перспективаларының өзекті мәселелері: жоғары оқу орындар арасындағы ғылыми-әдістемелік конференция. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 357-359.
5 Қазақстан білім беру жүйесіндегі оқулықтың даму тарихынан... //Балаубаев оқылымы-2: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 53-57.
6 Оқулықпен жұмыс істеуге даярлау //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2004. – №9. – Б. 16-17.
7 Бастауыш білім беру жүйесіндегі оқу-әдістемелік құралдар //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 264-269.
8 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін жаңа технологиялармен жұмыс істеуге баулудың кейбір мәселелері //Академик Е.А.Бөкетов-ғалым, оқытушы, ойшыл: Е.А.Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2005. – Б. 412-414.
9 Бастауыш сынып оқулықтарының мазмұндық ерекшеліктері //Жалпы және кәсіби педагогиканың өзекті мәселелері: академик Е.А. Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2005. – Б. 274-277.
10 Диплом жұмысын орындауға әдістемелік нұсқау. – Қарағанды: Ғылыми-техникалық ақпарат орталығы, 2005. – 37 б. (С. Әбілдинамен авторлық бірлестікте).
11 Оқу-әдістемелік кешенді пайдалану //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2005. – №5. – Б. 5-7.
12 Бастауыш сынып оқулықтарының дидактикалық негіздері (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін №219 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005.
13 Оқыту теориясынан дәрістер (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін № 345 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005 (Е.Е. Омарбеков, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
14 Математика пәнінен ашық сабақтар (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін № 322 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005 (Қ.А.Сарбасова, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
15 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда белсенді оқыту әдістерінің рөлі //Қазақстан экономикасының индустриалды-инновациялық даму жағдайындағы білім беру стратегиясы: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Қарағанды: Қарағанды қаржы институты, 2006. – Б. 60-62.
16 Электрондық оқу-әдістемелік материалдардың тиімділігі //Қазіргі заманғы маңызды проблемалар. – Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2006. – Б. 178-180 (Е.Е. Омарбековпен авторлық бірлестікте).
17 Ақпараттық технологиялар негізінде өздігінен білім алу тиімділігін арттыру //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2006. – №2. – Б. 51-55 (Е.Е. Омарбеков, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
18 Бастауыш білім беру мазмұнын жетілдіру //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2006. – №3. – Б. 5-6.
19 Оқу-әдістемелік кешен //Қазақстан мектебі. – Алматы, 2006. – №5. – Б. 49-51 (М. Есмедетовамен авторлық бірлестікте).
20 «Дүниетанудан» дидактикалық материалдар. Оқу-әдістемелік құрал. – Қарағанды: Санат-Полиграфия, 2006. – 84 б. (Қ.А. Сарбасова, Г. Саменовамен авторлық бірлестікте).
21 Жоғары мектепте кәсіби бағдар беру мәселелері //Гуманитарлық ғылымдар саласындағы жас ғалымдардың инновациялық идеялары: жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2006. – Б. 6-8.
22 Дидактические основы разработки учебно-методического комплекса //Образование в период детства: традиции, реальность, инновации: международная научно-практическая конференция. – Москва-Шадринск, 2007. – С. 451-456.
23 Жаһандандырудағы білім берудің перспективасы //Жаһандану және қазіргі замандағы университеттер: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2008. – Б. 82-84 (Е.Е Омарбековпен авторлық бірлестікте).
24 Мектеп оқулықтарының педагогикалық функциясы //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2008. – Б. 67-70.
25 Инновациялық өзгерістердің мазмұндық негізі ретінде жаңа буын оқулықтары //ПМУ хабаршысы ғылыми журналы. – Павлодар, 2008. – №4. – Б. 194-207. (И.Н. Козырскаямен авторлық бірлестікте).
26 Методы обучение в процессе обучения //Білім саласындағы жаңа ақпараттық технологиялар: X ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. – Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2009. – Б. 316-318.
27 Ана тілі оқулығындағы оқыту материалдарының мазмұны //Тіл мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2009. – Б. 80-83. (Т.М. Әбдікәріммен авторлық бірлестікте).
28 Бастауыш мектеп мұғалімдерін оқу-әдістемелік кешендермен жұмыс істеуін жетілдірудің педагогикалық жүйесі //Тіл мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2010. – Б. 175-179.
29 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлау мәселелері //Жаһандану жағдайында Ұлттық білім беру жүйесін дамыту: ІІІ Халықаралық ғылыми «Алтынсарин оқулары» конференцияның материалдары. –Астана, 2010. –Б. 178-182. (П.Б. Сейітқазымен авторлық бірлестікте).
2 НИРС в системе подготовки будущего учителя начальных классов. //Проблемы и будущее профессиональной подготовки учителей начальных классов: материалы региональной научно-практической конференции. – Караганда: КарГУ имени Е.А. Букетова, 2003. – С. 234-238 (в соавторстве с Г.С. Тишмаганбетовой, Е.В. Животовой).
3 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін жетілдіру мәселелері //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2003. – Б. 171-175.
4 Педагогика ғылымы жоғары мектепті дамытудың негізі //Қазақстан Республикасында жоғары білім беру сапасын жетілдіру және дамыту перспективаларының өзекті мәселелері: жоғары оқу орындар арасындағы ғылыми-әдістемелік конференция. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 357-359.
5 Қазақстан білім беру жүйесіндегі оқулықтың даму тарихынан... //Балаубаев оқылымы-2: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 53-57.
6 Оқулықпен жұмыс істеуге даярлау //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2004. – №9. – Б. 16-17.
7 Бастауыш білім беру жүйесіндегі оқу-әдістемелік құралдар //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2004. – Б. 264-269.
8 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін жаңа технологиялармен жұмыс істеуге баулудың кейбір мәселелері //Академик Е.А.Бөкетов-ғалым, оқытушы, ойшыл: Е.А.Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2005. – Б. 412-414.
9 Бастауыш сынып оқулықтарының мазмұндық ерекшеліктері //Жалпы және кәсіби педагогиканың өзекті мәселелері: академик Е.А. Бөкетовтың 80 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2005. – Б. 274-277.
10 Диплом жұмысын орындауға әдістемелік нұсқау. – Қарағанды: Ғылыми-техникалық ақпарат орталығы, 2005. – 37 б. (С. Әбілдинамен авторлық бірлестікте).
11 Оқу-әдістемелік кешенді пайдалану //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2005. – №5. – Б. 5-7.
12 Бастауыш сынып оқулықтарының дидактикалық негіздері (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін №219 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005.
13 Оқыту теориясынан дәрістер (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін № 345 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005 (Е.Е. Омарбеков, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
14 Математика пәнінен ашық сабақтар (электронды оқулық). Зияткерлік меншік обьектісін № 322 мемлекеттік тіркеу куәлігі. – Астана, 2005 (Қ.А.Сарбасова, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
15 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда белсенді оқыту әдістерінің рөлі //Қазақстан экономикасының индустриалды-инновациялық даму жағдайындағы білім беру стратегиясы: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Қарағанды: Қарағанды қаржы институты, 2006. – Б. 60-62.
16 Электрондық оқу-әдістемелік материалдардың тиімділігі //Қазіргі заманғы маңызды проблемалар. – Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2006. – Б. 178-180 (Е.Е. Омарбековпен авторлық бірлестікте).
17 Ақпараттық технологиялар негізінде өздігінен білім алу тиімділігін арттыру //Ұлт тағылымы. – Алматы, 2006. – №2. – Б. 51-55 (Е.Е. Омарбеков, Қ.А. Сарбасовамен авторлық бірлестікте).
18 Бастауыш білім беру мазмұнын жетілдіру //Бастауыш мектеп. – Алматы, 2006. – №3. – Б. 5-6.
19 Оқу-әдістемелік кешен //Қазақстан мектебі. – Алматы, 2006. – №5. – Б. 49-51 (М. Есмедетовамен авторлық бірлестікте).
20 «Дүниетанудан» дидактикалық материалдар. Оқу-әдістемелік құрал. – Қарағанды: Санат-Полиграфия, 2006. – 84 б. (Қ.А. Сарбасова, Г. Саменовамен авторлық бірлестікте).
21 Жоғары мектепте кәсіби бағдар беру мәселелері //Гуманитарлық ғылымдар саласындағы жас ғалымдардың инновациялық идеялары: жас ғалымдардың халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2006. – Б. 6-8.
22 Дидактические основы разработки учебно-методического комплекса //Образование в период детства: традиции, реальность, инновации: международная научно-практическая конференция. – Москва-Шадринск, 2007. – С. 451-456.
23 Жаһандандырудағы білім берудің перспективасы //Жаһандану және қазіргі замандағы университеттер: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2008. – Б. 82-84 (Е.Е Омарбековпен авторлық бірлестікте).
24 Мектеп оқулықтарының педагогикалық функциясы //Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі: аймақтық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. – Қарағанды: Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, 2008. – Б. 67-70.
25 Инновациялық өзгерістердің мазмұндық негізі ретінде жаңа буын оқулықтары //ПМУ хабаршысы ғылыми журналы. – Павлодар, 2008. – №4. – Б. 194-207. (И.Н. Козырскаямен авторлық бірлестікте).
26 Методы обучение в процессе обучения //Білім саласындағы жаңа ақпараттық технологиялар: X ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. – Астана: Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, 2009. – Б. 316-318.
27 Ана тілі оқулығындағы оқыту материалдарының мазмұны //Тіл мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2009. – Б. 80-83. (Т.М. Әбдікәріммен авторлық бірлестікте).
28 Бастауыш мектеп мұғалімдерін оқу-әдістемелік кешендермен жұмыс істеуін жетілдірудің педагогикалық жүйесі //Тіл мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана, 2010. – Б. 175-179.
29 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлау мәселелері //Жаһандану жағдайында Ұлттық білім беру жүйесін дамыту: ІІІ Халықаралық ғылыми «Алтынсарин оқулары» конференцияның материалдары. –Астана, 2010. –Б. 178-182. (П.Б. Сейітқазымен авторлық бірлестікте).
Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім заңында және
Білім беру тұжырымдамасында келешек қоғам мүшесі, болашақта оның белсенді
қайраткері болатын ұрпақпен, олардың білім алып, дамуымен айналысатын
мамандарды білімді де, парасатты, шебер де, іскер етіп даярлауға баса көңіл
бөлу керектігі атап айтылған. Осы тұрғыдан алғанда, бастауыш сыныптарда
білім беретін маман даярлау мәселесі қай кезде де ең өзекті істің бірі.
Адамның жеке тұлға болып қалыптасуындағы бүкіл болмысының негізі
ұйытқысы осы бастауышта құрылатыны педагогтардың да, психологтардың да
еңбектерінде атап айтылып келеді. Оқушы бойында білім негізін қалайтын,
баланың жеке басының дамуын қамтамасыз ететін тұлға – мұғалім. Мұғалімнің
білім беру барысында орынды қолданған әдіс-тәсілдері, қарым-қатынасы, әр
түрлі іс-әрекеттері негізінде оқушының жеке бас қасиеті қалыптасады.
Болашақ мамандардың мектеп оқушыларымен тіл тауып, бірден іске кірісіп
кетуі оңай мәселе емес. Ондай икемділік үздіксіз жүргізілетін, ғылыми
тұрғыда ұйымдастырылған педагогикалық білім мен дағдының негізінде жүзеге
асады. Сондықтан да жоғары білімді мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу
орындарында әдістемелік пәндерде оқулықтардың алатын орны ерекше.
Педагогикалық процесте орын алып отырған өзекті мәселелерді тиімді
жолмен шеше алатын, білімді де білікті маман даярлау-жоғары оқу орындарының
міндеті. Қазіргі таңдағы білім беру жүйесіне ізгілендіру, демократияландыру
бағыттарының енуімен байланысты болашақ ұстаздың әдістемелік-педагогикалық
тұрғыдағы дайындықтарын, оның ішінде оқулықтың мазмұнымен жұмыс істей алу
біліктілігін қалыптастыру басты мақсаттардың біріне айналып отыр. Бүгінгі
таңда жаңа оқулықтармен оқу процесінің жүргізілуі және он екі жылдық жалпы
білім беретін оқулықтарының эксперименттен, байқау сынағынан өтілуі
мамандардан оқулықты шеберлікпен қолдана білуді талап етеді.
Қазақстан Республикасының білім стандарттары мен тұжырымдамалары-ның
жарық көруі, осыған орай мектеп бағдарламалары мен оқулықтар мазмұнының
түбегейлі өзгеруі, бастауыш сыныптарға жаңа оқулықтардың енуі, білім
мазмұнын меңгертуге байланысты кіріктіре отырып оқытуды, оқушыларды дамыту
мен шығармашылыққа жетелеуді міндеттеуі, болашақ маман даярлау ісіне өте
жауапкершілікпен, ұқыптылықпен, зерттеушілікпен қарауды талап етіп отыр.
Педагог-мамандар дайындайтын жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш
сынып мұғалімдерінің теориялық білім алуымен қатар, ол алған білімін іс
жүзінде қолдануына негіз салатын, кәсіптік шеберліктерін шыңдайтын,
оқушылармен жүргізетін іс-шаралардың, олармен қарым -қатынасқа түсетін іс-
әрекеттердің түрімен, әдіс-тәсілімен таныстыру да, үйрету де осы оқулықпен
жұмыс арқылы шешіліп отырады.
Қоғамның дамуы, білім беру жүйесінің өзгеруіне байланысты оқулық
мазмұнының дамытушылық бағытта жазылуы, ғалым Л.В.Занковтың қиындатып оқыту
идеясын басшылыққа ұстау, болашақ мамандарға қойылатын талаптардың
күрделенуіне әкеліп соғып отыр. Осы мәселелерді қарастыруда, ең алдымен,
бастауыш сынып мұғалімі оқулық мазмұнын жақсы талдай білуі қажеттілігі
туындайды. Бұл қажеттілік негізінде мұғалімдер оқулық мазмұны құрылымындағы
мынандай жағдайларды:
- қоғамның дамуымен байланысты жастардың, жалпы оқушылардың сана-сезімінің
өзгеруін;
- бастауыш сыныптар бойынша ғылым салаларынан берілетін пән мазмұндарын
кіріктіре отырып оқыту арқылы оқушылардың шығармашылығын дамытуға, жеке бас
қасиеттерін қалыптастыруға, тұлға тәрбиелеу жағына баса көңіл бөлу
мәселесінің қойылуын;
- психологиялық тұрғыдан алғанда әлі де мінез-құлық қасиеттері
тұрақталмаған, өзгергіш, еліктегіш, сенгіш, сезімтал, алғыр, көргенін тез
қабылдайтын бастауыш сынып оқушыларына білім мен тәрбие беруде оқыту
мазмұны, оны ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін білулері керек.
Жалпы оқулық мәселесіне келетін болсақ, оқулықтардың пайда болуының
өзіндік тарихы бар. Ы.Алтынсарин екі оқу құралын – Қазақ хрестоматиясы
және Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы еңбегін жазып,
бұларды орыс-қазақ мектептерінде төлтума оқулық ретінде ұсынды. Ал
А.Байтұрсынұлы бұл істі жаңа сатыға көтерді. Адамға тіл, құлақ қалай керек
болса, бастауыш мектеп сондай керек деп өткен ағартушы ғалым Әліпби оқу
құралын жазады. Сонымен қатар, оқулық саласында 1920-1930 жылдары
М.Жұмабаев, М.Дулатов, А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедов және т.б.
авторлардын еңбектерін атап өтуге болады.
Қазақ мектептерінде А.Байтұрсынұлының Қырық мысал, Т.Шонаұлымен
бірігіп құрастырған Оқу құралы, С.Көбеевтің Үлгілі тәржіма оқу
кітаптары ретінде пайдаланылғаны белгілі. Бұл оқулықтардың бастауыш
сыныптардың ұғымына оралымды, көкейіне қонымды, күнделікті қазақ өмірінен
алынған тапсырмалар мен жаттығулардың берілуімен ерекшеленетіндігі
байқалады, берілген тапсырмалардың тарихи кезеңмен – әлеуметтік
мәселелермен, өмір тәжірибесімен байланысты болуы, сол уақыт деңгейінде
түсініктілігі, яғни сол қоғамның талабына сай жазылғанын байқауға болады.
Білім беру жүйесіндегі бастауыш мектеп оқулықтары туралы жазылған
ғылыми еңбектердің авторлары ХХ ғасырдың 40-жылдарынан бастап Ш.Сарыбаев,
Ғ.Бегалиев, А.Садуақасов, С.Жиенбаев, Қ.Басымұлы, С.Аманжолов сияқты т.б.
ғалымдардың ғылыми мақалалары мен еңбектерінде, әдістемелік құралдарында
қарастырылады. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп оқушыларының тілін
дамыту, оқу дағдыларын қалыптастыру мәселелері Х.Арғынов, М.Балақаев,
М.Жұбанова, Б.Баймұратова, К.Бозжанова, Т.Әбдікәрім, С.Рахметова,
Б.Қабатаева және т.б. ғалымдардың еңбектерінде зерттеу нысанына алынды.
Қазіргі таңда бастауыш сынып дүниетану оқулықтарының авторлары, ғалым-
педагогтар, әдіскерлер Қ.Аймағамбетова, Ә.Бірмағанбетов, К.Жүнісова,
Р.Әлімқұлованың еңбектерін атауға болады.
Авторлар өздерінің зерттеулерінде оқулық және оған қойылатын талаптарды
атап өткен. Тәуелсіз Қазақстанда осы кезге дейін жарық көрген зерттеу
нәтижелеріне зер салсақ, бастауыш сынып оқулықтарын пайдалануға болашақ
мамандарды даярлау мәселесі жеке зерттеу нысаны болмағандығы байқалады.
Жалпы болашақ мамандардың кәсіби даярлығын қалыптастырудың теориялық,
ғылыми, әдістемелік негіздерін айқындау мәселелерін
Ш.А. Абдраман, А.Б. Абибуллаева, Б.А. Әбдікәрімов, С.А. Әбдіманапов,
А.М. Әбдіров, Б.А. Әлмұханбетов, Н.А. Завалко, С.Т. Каргин, К.М.
Кертаева, Б.Т. Кенжебеков, М.А. Лигай, А.С. Мағауова, М.С. Мәлібекова,
Т.К. Мусалимов, О.Г. Мусабеков, Г.Ж. Меңлібекова,
Б.К. Момынбаев, К.А. Нұрымжанова, А.П. Сейтешев, П.Б.
Сейітқазы, Қ.А. Сарбасова және т.б. өз зерттеулеріне арқау еткен.
Тәжірибе барысында, педагогикалық жоғары оқу орындарында бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлауда жіберіліп отырған олқылықтардың көпшілігі
студенттермен өткізілетін оқулықтың даму тарихын, мазмұнын, оның теориялық,
әдістемелік және тәрбиелік жүйесіне байланысты ғылыми тұрғыда негізделген
педагогикалық, психологиялық зерттеудің жетіспейтіндігінен байқалады.
Ашығын айтсақ, осы кезге дейін бастауыш сынып оқулықтарының даму тарихын,
онымен жұмыс істейтін мұғалімдердің қандай болу керектігін, оқулықтардың
білімділік және тәрбиелік мәселелеріне арналып жүргізілген ғылыми зерттеу
жұмыстарының аздығы.
Бастауыш сыныпта білім берудің көп пәнділігі, тәрбие жүйесінің
ерекшеліктері, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктері, жаңа
оқулықтар, оқу-әдістемелік кешендердің мектеп өміріне енуі, педагогикалық
жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау негізінде,
оқулықпен жұмыс істеуді ғылыми тұрғыдан зерттеуді керек етеді.
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлау мәселелері бойынша
С.Е. Архипова, Ю.К. Бабанский, Л.В. Занков, Р.М. Қоянбаев, А.И.
Пискунов, Т.Ш. Домаев, Т.С. Сабыров‚ М.Н. Сарыбеков, Н.Д. Хмель және т.б.
зерттеулерінде мұғалiмдердi кәсiби даярлаудың теориялық негiздерi
қарастырылып, педагогикалық жоғары оқу орындарындағы оқу процесiнiң
тиiмдiлiгiн арттыру жолдары айқындалады, ал О.А. Абдуллина, К.І. Аманқұлов,
Н.К. Ахметов, Ғ.З. Әділғазинов, Г.Е. Берікханова, А.А. Калюжный,
А.Ж. Қайдарова, К.Ә. Тілегенова және т.б. еңбектерінде
педагогикалық шеберлікті дамыту, педагогикалық және әдістемелік іс-әрекетке
даярлау мәселелері зерттелген.
Сонымен қатар бастауыш мектепті оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыз
ету, соған сәйкес мұғалiмдердің кәсiби-педагогикалық және әдістемелік
даярлығын қалыптастыру бойынша Қ.А. Аймағамбетова, А.Х. Аренова,
А.Е. Әбілқасымова, Ж.Т. Қайыңбаев, Б.М. Қосанов, Ш.Х.Құрманалина,
Т.Қ. Оспанов, С.Рахметова, С.О. Сатқанов және т.б. ғалымдар
еңбектерінде ерекше мән берілген.
Теориялық, әдістемелік, педагогикалық, психологиялық тұрғыдан алғанда
да педагогикалық жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін
даярлаудың өзіндік ерекшелігі бар. Бұл ерекшеліктер бастауыш сыныптарға
жоғары білімді маман даярлауға арналған білім стандарты мен типтік оқу
жоспарының мазмұнынан туындайды.
Сонымен, оқулықтармен жұмыс істеуге бастауыш сынып мұғалімдерін
даярлаудың педагогикалық теория мен практикада жеткіліксіз зерттелуі, бұл
буындағы оқу-тәрбие жұмысының күрделілігі, мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен
білім беру барысында туындап отырған қарама-қайшылықтар анық байқалады. Осы
қайшылықтардың шешімін табу үшін қазіргі заман талабына сай бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлауда оқулықтармен жұмыс істеу даярлығының зерттеу
әдістерін айқындап, тақырыпты Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдерді даярлау (Ана тілі және Дүниетану оқулықтары
негізінде) деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлауды теориялық тұрғыда негіздеу және практикалық түрде
жүзеге асыру.
Зерттеудің нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлау процесі.
Зерттеудің пәні: жоғары оқу орындарында бастауыш сынып оқулықтарымен
жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау мазмұны.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғары оқу орнындағы оқу процесіне
сәйкес бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеу арқылы болашақ мұғалімдерді
даярлаудың ғылыми негіздемесі жасалса және бастауыш сынып оқулықтарымен
жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық жүйесі оқу
процесіне ендірілсе, онда болашақ мұғалімдердің бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуі қазіргі талапқа сай және шығармашылық тұрғыда
қолдануы нәтижелі болады, өйткені бүгінгі бастауыш мектепке өте білікті,
қабілетті жоғары білімді кәсіби мамандар қажет.
Зерттеудің міндеттері:
мектеп оқулықтары дамуының ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және бүгінгі
таңда бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлаудың жай-күйіне теориялық талдау жасау;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
мүмкіндіктері мен жолдарын айқындау;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісін жасау;
үлгіге сәйкес бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық жүйесін жасау және оның тиімділігін
эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдердің біліктілігі мен кәсіби шеберлігін қазіргі заман
талабына сай қамтамасыз ету.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: тұлға дамуының жалпы
диалектикалық принциптері; жүйелілік қатынас теориясы; таным теориясы;
ойлау әрекеттерiн сатылап қалыптастыру теориясы; тұтас педагогикалық
процесс теориясы; қазіргі білім беру мазмұнының тұжырымдамасы; жоғары оқу
орындарында оқыту және білім беру процесін ұйымдастыру теориясы;
оқулықтарды зерттеу, талдау бойынша еңбектер.
Зерттеу көздерi: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасы, зерттеу мәселесіне қатысты
философтардың, психологтардың, педагогтардың, әдiскерлердiң еңбектерi,
бiлiм беру мәселесiне арналған ресми құжаттар, оқу-әдiстемелiк кешен
(оқулықтар, оқу бағдарламалары, оқу құралдары және т.б.), бастауыш сынып
мұғалiмдерiнiң iс-тәжiрибесi, сонымен бiрге автордың педагогикалық және
зерттеушiлiк тәжiрибесi.
Зерттеу әдістері :
талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б. әдістер арқылы мектептегі
және педагогикалық жоғары оқу орындарында білім беру мәселесіне байланысты
жарық көрген мемлекеттік құжаттармен танысу;
педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен, зерттеу тақырыбына қатысты
жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді баспасөз материалдарымен,
бастауыш сыныптарға арналған бағдарлама, оқулықтар, әдістемелік
нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
бастауыш мектеп оқулықтарының даму тарихына талдау жасау;
педагогикалық бақылау, жеке дара әңгімелесу және сауалнамалар жүргізу,
бастауыш мектептегі оқу процесін бақылап, алдыңғы қатарлы әдіскерлердің іс-
тәжірибелерімен танысу, педагогикалық жоғары оқу орындарындағы
педагогикалық практикада алдын ала жүргізілетін жұмыстардың мазмұнымен
танысу;
педагогикалық эксперимент жүргізіп, оның нәтижесін қорыту және
математикалық тұрғыда өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
мектеп оқулықтарының даму тарихы және бүгінгі таңда бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың мазмұны
анықталды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
мүмкіндіктері мен жолдары айқындалды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісі жасалды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
педагогикалық жүйесі жасалынып, оны пайдаланудың әдістемесі ұсынылды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: зерттеу жұмысының нәтижесін жоғары
және арнайы орта педагогикалық оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін
дайындайтын бөлімдерде кеңінен қолданылуға болады, оқулықты қолдану
әдістемесін, арнайы курс бағдарламасын осы мамандықты даярлауда жоғары оқу
орны оқытушылары өз іс-тәжірибесінде пайдалана алады және бұл ұсыныстарды
ұстаздардың білімін жетілдіру институттарының жұмыс барысында да кеңінен
пайдалану мүмкіндігі бар.
Жоғары оқу орнында мұғалімдерді даярлауға практикалық көмек ретінде
жасалынып, оқу процесіне енгізілген:
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты. (Жоғары кәсіптік білім беруден кейін. Магистратура 6N0102
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесімамандығы. ҚР білім және
ғылым министрлігі. – Астана; ЖБМС ҚР 3.09.254-2006-ЖБМС. ҚР 3.09.254-2007);
2. Оқу-әдістемелік құралы: Дүниетанудан дидактикалық материалдар.
3. Арнайы курс бағдарламасы: Бастауыш сынып оқулықтарының мазмұндық
ерекшеліктері.
4. Әдістемелік нұсқау: Диплом жұмысын орындауға әдістемелік нұсқау.
5. Электронды оқулықтар:
Бастауыш сынып оқулықтарының дидактикалық негіздері. Зияткерлік меншік
обьектісін № 219 мемлекеттік тіркеу куәлігі, 2005;
Оқыту теориясынан дәрістер. Зияткерлік меншік обьектісін № 345 мемлекеттік
тіркеу куәлігі, 2005;
Математика пәнінен ашық сабақтар. Зияткерлік меншік обьектісін №
322 мемлекеттік тіркеу куәлігі, 2005.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: автордың
педагогикалық зерттеуінің ғылыми негізімен, зерттеу тақырыбына сәйкес өзара
байланыстағы әдіс-тәсілдердің нақты қолданылуымен, эксперимент
бағдарламасының педагогикалық мақсатқа сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы
нәтижелердің қорытылуымен, олардың тиімділігінің бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлайтын мамандықтарда тексерілуімен қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу эксперимент жүргізу
барысында жүзеге асты және халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда
баяндалды, басылым көрген мақалаларда, бағдарламаларда, әдістемелік
нұсқауларда, оқу-әдістемелік құралдарда және электронды оқулықтарда көрініс
тапты.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
мектеп оқулықтары дамуының ғылыми-теориялық негіздерімен бүгінгі таңда
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
жай-күйі және бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың мүмкіндіктері мен жолдары;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісі;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеудегі болашақ мұғалімдер
даярлығының педагогикалық жүйесі;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлаудағы эксперимент нәтижелері.
Зерттеу жүргізілген тірек оқу орындары: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті, Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік
университеті, Еуразия гуманитарлық институты, Қарағанды қазіргі заман
колледжінде өткізілді.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезең (2002-2004) зерттеу тақырыбы және оның мақсаты мен
міндеттері анықталады. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттер, ғылыми
зерттеулер, педагогикалық, психологиялық ізденістермен танысып, олар
бойынша тұжырымдамалар жасалды.
Екінші кезең (2005-2007) оқу жоспарлары, бағдарламалар, стандарттар,
педагогикалық, оқу-әдiстемелiк құралдар талданды, зерттелiп отырған
даярлықтың қалыптасу көрiнiсi нақтыланды, тәжiрибелiк-эксперименттiк
жұмыстың мазмұны негiзделдi, жоғары оқу орындарының Бастауыш оқытудың
педагогикасы және әдістемесі мамандығының оқу процесіне жасалынған
электронды оқулықтар мен арнайы курс бағдарламасы сынақтан өткізілді.
Бастауыш сынып мамандарын даярлау мәселесі, бастауыш сынып оқулықтарының
даму тарихы зерттеліп, әдістемелік пәндерде оқулықтармен жүргізілетін жұмыс
түрлері мен әдістері теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделді.
Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдердің даярлығын
және педагогикалық жүйесінің тиімділігін айқындау мақсатында тәжірибелік-
эксперимент жұмысы жүргізілді.
Үшінші кезең (2008-2009) зерттеу жұмысына байланысты жиналған
материалдар теориялық тұрғыда талданып, эксперимент жұмысының нәтижесіне
қорытынды жасалынды. Жалпы зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер өңделіп,
диссертацияның мазмұнына енгізілді.
Зерттеу нәтижелерінің талқылануы және жүзеге асырылуы:
Зерттеудің нәтижелері жалпы педагогика мәселелері бойынша өткізілетін
университеттің ғылыми семинарларында талқыланды және аймақтық,
республикалық және халықаралық, шетел ғылыми конференцияларда баяндалды:
Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі:
аймақтық ғылыми-практикалық конференция (Қарағанды, 2003), Қазақстан
Республикасында жоғары білім беру сапасын жетілдіру және дамыту
перспективаларының өзекті мәселелері: жоғары оқу орын аралық ғылыми-
әдістемелік конференция. (Қарағанды, 2004), Жалпы және кәсіби
педагогиканың өзекті мәселелері: академик Е.А. Бөкетовтің 80 жылдығына
арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. (Қарағанды, 2005),
Образование в период детства: традиции, реальность, инновации:
международная научно-практическая конференция (Москва-Шадринск, 2007), Тіл
мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық
технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік
конференция. (Астана, 2009) және т.б. халықаралық ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда баяндалды.
Зерттеу жұмысының мазмұны баспа беттерінде жарияланған 29 еңбекте
көрініс тапты.
Диссертация құрылымы: диссертация кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты: мақсаты, нысаны,
пәні, міндеттері, ғылыми болжамы, жетекші идеясы, әдiснамалық және
теориялық негiздерi, әдістері мен негізгі кезеңдері беріліп, ғылыми
жаңалығы мен теориялық мәнділігі, практикалық мәнділігі және қорғауға
ұсынылатын қағидалар, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі,
талқылануы және жүзеге асырылуы баяндалады.
Бастауыш сынып оқулықтарын оқу процесіне енгізудің ғылыми-теориялық
негіздері атты бірінші тарауда оқулықтарды даярлау мен оқу процесіне
ендірудің тарихи аспектісіне талдау жасау арқылы оның ғылыми-теориялық
негіздері анықталды, бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың мүмкіндіктерімен жолдары ашылып көрсетіледі және
оқулықтардың дидактикалық негіздеріне талдау жасау негізінде бастауыш сынып
мұғалімдерінің оқулықпен жұмыс істеу даярлығының үлгісі ұсынылады.
Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлау бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарының
нәтижелері атты екінші тарауда бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдерді даярлау бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс
мазмұны мен нәтижелері көрсетілді. Бастауыш сынып мұғалімдерінің
оқулықтарды пайдалану негізінде кәсіби шеберліктерін арттырудың әдіс-
тәсілдері (Ана тілі және Дүниетану оқулығы мысалында) қарастырылды,
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге мұғалімдері даярлаудың
педагогикалық жүйесі берілді, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың
нәтижелері талданады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу жұмыстарында қолданылған электрондық оқулықтар
бойынша зияткерлік меншік куәліктері, қолданылған оқып-үйрету
бағдарламалары, зерттеу нәтижелерін оқу орындарында ендіру анықтамалары
келтіріледі.
Негізгі бөлім
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың күрделілігі мен өзіндік бір
ерекшелігі – білім беру жүйесінің бастауыш буынының көп пәнділігінен
туындайды. Егер, жоғары сынып мұғалімдері мектеп қабырғасында бір не екі
ғана пәнді оқытуға дайындалса, ал бастауыш сынып мұғалімі мектепте сегіз не
он пәнді оқытуға дайындалады. Осы ретте бастауыш сынып мұғалімі әр пәннен
білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын саралай білу кәсіби тұрғыда
болуы тиіс.
Қазіргі таңда білім беруді демократияландыру, ізгілікендіру, даралап-
саралап оқыту, білімді кіріктіре отырып беру, дамыту және оқушыларды
шығармашылыққа баулу мәселелеріне баса көңіл аудару сияқты күрделі талаптар
қойылуда. Осы мәселелердің бір саласы ретінде өз шешімін жаңа жолға қоюды
керек ететін жағдай бастауыш сынып мұғалімдерін қазіргі талаптарға лайықты
даярлау.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың
ерекшелігіне оқылатын пәндердің әдістемелік тұрғыдан бір-бірімен
сабақтастығы да жатады. Әр пәннің мазмұны, мақсаты, оқыту әдістері жеке
даралылығымен қатар олардың әдістемелік тұрғыдан сабақтастығы да бар.
Сондықтан да пәнаралық кіріктіруді күшейте отырып, барлық бастауыш
сынып мұғалімдеріне оқылатын пәндерге ортақ, сабақтас тақырыптарды
күшейтуге көңіл бөлінеді. Осыған байланысты, қоғамдық құрылыстың жаңаруы,
білім жүйесінің жаңа мазмұны, жоғары білімді маман даярлаудың жаңа
стандарты, бастауыш буынға жаңа оқулықтардың енуі, жаңа бағытта жұмыс
жасайтын жаңаша ойлайтын, жаңалықты көре білетін бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуді кәсіби іс-әрекетте меңгерген мұғалімдерді
даярлау қажеттілігі туындайды.
Аталған мәселелерді келесі іске асырылатын шаралармен байланыстыруға
болады:
әрбір студент бастауыш мектептің білім тұжырымдамасының негізгі идеялары
мен мазмұнын жете білуі;
бастауыш мектептің білім стандартының базалық параметрлерін және
оқушылардың білім, білік және дағдыларына қойылатын талаптарды меңгеруі;
бастауыш сыныптарға арналған оқу бағдарламаларының мазмұнын, әр сынып және
пән бойынша берілетін білім көлемін жете біліп меңгеруі;
бастауыш сыныпқа арналған пәндер оқулықтарының мазмұнын, құрылысын, оның
оқушыларға деңгейлеп білім беруге сәйкестігін, оқулықтарға берілген
сұрақтар мен тапсырмалар құрылысы мен мазмұнын талдай білуі;
оқулықта берілген иллюстративті материалдардың тиімді және тиімсіз жақтарын
талдап үйренуі;
пән мазмұндарын кіріктіре оқытудың әдістерін талдай білуі;
оқушыға берілетін білімді міндетті және мүмкін деңгейге саралай білуі және
т.б.
Осы жоғарыда айтылған мәселелер студенттерді болашақ мамандықтарына
баулу мақсатында түйінді мәселелерге көңіл бөлу арқылы бірнеше жағдайларды
шешуге мүмкіндік береді.
Біріншіден, бастауыш сыныптарда білім беру жүйесіне жаңа оқулықтар мен
білім стандартының енуі бұлардың мазмұны мен мақсатын, теориялық және
практикалық жақтарын алдын ала жан-жақты талдап, түсініп алуды қажет
ететіндігі. Әр оқулықтың мазмұны мен оның негізгі білім мен тәрбие берудегі
мақсатын жете білген мұғалім ғана пәннің мазмұн тұтастығын пайдалана
отырып, оқушыларды дамыту, шығармашылық мүмкіндігін ашу және т.б.
мақсаттарды жүзеге асыра алады.
Екіншіден, бастауыш сыныптар мұғалімін дайындайтын бөлімдердің оқу
жоспарында педагогикалық (байқау сабақтары және мемлекеттік педагогикалық
практика) практикаға 3 және 4-курстарда уақыт бөлінеді. Осы бөлінген
уақытта болашақ мұғалімдердің кәсіби біліктілігін жетілдіру үшін оларды
педагогтық мамандықпен жан-жақты таныстырып, өз ісіне жаттықтыру қажеттігі
туады.
Үшіншіден, бастауыш сыныптың ерекшелігі оның көп пәнділігі екенін
айтқан болатынбыз. Сондықтан көп пәнділікті педагогикалық тұрғыдан да,
әдістемелік тұрғыдан жақсы меңгеру қажет.
Төртіншіден, болашақ мұғалімнің аудиторияда, оқушылар арасында өзін
еркін ұстауы олардың жаттығу жұмысын жүргізіп шыңдалуына және өз пәнін
жеткілікті деңгейде меңгеруіне тікелей байланысты.
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың теориялық негізін жасап, оның
ерекшелігін айқындау үшін танысып талдаған педагогикалық еңбектердің және
жоғары білім беруге арналған оқу жоспарларының мазмұнын тұжырымдау
барысында байқағанымыз, мұғалімдер даярлауға қойылатын талап, негізінен
мамандық бойынша оқылатын пәндердің мазмұнын меңгертуге бағытталады. Ал
мұғалімдердің оқулықпен жұмыс істеудегі кәсіби іс-әрекетін арттыруға
байланысты олардың іс-әрекетін арнайы талдау қарастырылмайды. Бұл әрбір
жеке пәндердің әдістемесін меңгеру арқылы мұғалімдердің кәсіби біліктілігі
артады деген пікірден туындайды.
Болашақ мұғалімдердің іс-әрекеті келесі компоненттерді құрайтын білім
жүйесі болып саналады:
білімдік – ұғымдар мен түсініктерді бейнелейтін білімдер, пән бойынша
біліктер мен дағды, тәсілдерді және технологияларды пайдалана білу;
ғылыми-әдістемелік – ғылыми зерттеулерді талдау, әдістеме мен
технологияларды зерделеу. Отандық және шетелдердің тәжірибесін зерттеу;
ғылыми-зерттеу – жаңа білімдер мен педагогикалық танымды меңгерудің жаңа
жолдарын қолдану, іс-әрекеттердің жаңа немесе өзіндік әдіс-тәсілдерін
іздестіру.
Осы жоғарыдағы барлық талаптарды орындай отырып, бастауыш сынып
мұғалімдері оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенін теориялық-әдістемелік
талдауды төмендегідей:
оқулықтың құрылымы мен мазмұны;
оқушылардың оқу материалын қабылдауы;
оқу материалын меңгерудегі ұйымдастыру аппараты;
көрнекіліктермен қамтамасыз етілуі;
бағдарлау аппараты бағытында жүргізе алады.
Ал әрбір бағыттың өзі бірнеше құрылымдық бөліктерден тұрады. Бұлардың
барлығы біріге келіп, оқулықтардың теориялық-әдістемелік талдаудың біртұтас
жүйесін құрайды.
Бұл жүйе екі блоктан тұрады:
Бірінші – оқулықтың мазмұны, оның оқу бағдарламасы мен оқушылардың жас
ерекшелігіне сәйкестігі анықталып, оқушылардың меңгерген білім көлемі
тікелей тәжірибе жүзінде өлшенеді.
Екінші – оқушылардың оқу материалын меңгеруін жеңілдетуге қажетті
сұрақтар мен тапсырмалардың, көрнекілік пен анықтамалық аппараттың оқулықта
қаншалықты көрініс тапқандығы нақтыланады. Мұндағы ерекше назар аударатын
мәселе – оқулықтың атқаратын міндетіне нақты жауап алу.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі ол оқу-
әдістемелік кешен саласы, сондықтанда әрбір ұстаз, әдіскер бұл саланы
игеруі бүгінгі күн талабы болуы заңды құбылыс. Қазіргі кездегі қолданыстағы
жаңа оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенінің тұжырымдамасы ғылыми-теориялық
ізденістер негізінде өмірге келуде. Әйтсе де, жалпы ғылыми қағидалар мен өз
еліміздің идеологиясын басшылыққа алып, ұлттық сана, рухани
құндылықтарымызды арқау еткен нақты да дәл оқулықпен жұмыс істеу бастауыш
мектепте өзекті мәселе.
Осы негіздегі біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты бастауыш
сыныпта білім берудің көп пәнділігі, оқулықтардың мектеп өміріне енуі, осы
мәселелер негізінде педагогикалық жоғары оқу орыдарында бастауыш сынып
мұғалімдерін оқулықтармен жұмыс істеуге даярлауды ғылыми тұрғыдан зерттеу
болып табылады.
Бастауыш сынып оқушысын жан-жақты дамыған тұлға ретінде тәрбиелеу
қазіргі оқулықтардың алдына қоятын талаптарының бірі. Өйткені оқушының
рухани әлемінің дамуы, оның жеке тұлға ретінде қалыптасуы өздігінен
жүрмейтіні анық. Осы негізде оқу-тәрбие процесі үш құрамдас, өзара қарым-
қатынасқа түсетін 1-суретке сәйкес факторлардан тұрады.
Сурет 1 – Оқулықпен жұмыс істеу факторлары
Осы факторлар негізінде білімнің меңгерілуі дұрыс ұйымдастырылса,
оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен қабілеттері жан-жақты қалыптасады.
Ал осы білімнің негізгі бөлігі оқулықта, сол оқулықпен жұмыс істеудегі оқу
процесінің ұйымдастырушы, әрине оқытушы болып табылады.
Қазіргі заманғы мектеп оқулығының күрделі де алуан түрлі құрылысының
негізіне оның құрылымдық, мазмұндық компоненті жатады. Біз зерттеу
барысында оқулық құрылысының құрылымдық компоненттерін, бастауыш сынып оқу-
әдістемелік кешендерін талдай отырып, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің
оқулықпен жұмыс істеуінің кәсіби даярлау мүмкіндіктерін 2-суретке
сәйкес анықтадық.
Сурет 2 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау барысында
оқулықтарды пайдалану мүмкіндіктері
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлауда педагогикалық процестiң
ерекшелiгi теориялық және практикалық оқытудың сабақтастықта болуымен
байланысты. Осы тұрғыда бастауыш сынып мұғалімдері оқулықтардың мазмұндық
құрылымымен толық танысып, оны тәжірибеде дұрыс пайдалана білуі керек.
Осыған орай еліміздің педагогикалық жоғары оқу орындарында болашақ
бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда, оқулықтың педагогикалық функциясын,
оқу процесінде атқаратын қызметін, оқулықты оқушыларды оқыту мен
тәрбиелеудің жалпы педагогика негізінде қабылданған әдістемелік жүйесі
ретінде қарастыруды, оқулықтың басқа басылымдардан айырмашылығын ғылыми
тұрғыдан студенттерге меңгерту бүгінгі күн талабы болып отыр.
Сонымен, осы жоғарыда айтылған талдауларымыз, бізге бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау үлгісін 3-суретке
сәйке құруға негіз болды.
Сурет 3 – Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлау үлгісі
Біз жасаған бұл үлгінің құрамын анықтауда, болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерінің даярлығы әр түрлі формалар мен әдіс-тәсілдер көмегімен
жүзеге асырылды. Зерттеу жұмысымыздың мақсатына байланысты, осы үлгі
негізінде зерттелетін қасиеттердің қалыптасу деңгейлері анықталып,
төмендегідей өлшемдері мен көрсеткіштері 1-кестеге сәйкес сипатталды.
Кесте 1 – Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби іс-әрекет даярлығының
қалыптасу өлшемдері мен көрсеткіштері
Компоненттері Өлшемдері Көрсеткіштері
Мотивациялық - бастауыш сынып - бастауыш сынып оқу-әдістемелік
мұғалімдерінің кешендерімен жұмыс істеуді
педагогтік қызметке меңгеруі;
ынтасы; - оқулыққа қойылатын маңызды
- оқулықтың оқу талаптарды меңгеруі;
процесін-дегі мәнін - оқулықтың қоғамдық бағыттылығы,
түсінуі; материалдың ғылымилығы, оқулықтың
- оқулықтың құрылу мазмұнын түсінуі
жүйесінің маңыздылығын
түсінуі
Мазмұндық оқулықтардың -оқулықтағы негізгі ұғымдар мен
мазмұн-ындағы негізгі терминдер, фактілер, ғылым
ғылыми-педогогикалық заңдары туралы білімдері;
ережелер мәнін білуі; -педагогика ғылымының дамуына сай
оқулықтың басқа теориялар, идеялар,
басыл-ымдардан іс-әрекет тәсілдері жайлы
айырмашылығын ғылыми білімдері;
тұрғыдан студент-тердің -оқулықтардың педагогикалық және
меңгеруі психологиялық негізділігін білуі
Операциялық - бастауыш сыныпта білім-оқу бағдарламалары,
беруге арналған стандартоқу-әдістемелік кешендер және
пен бағдарлама мазмұнын көрнекі құралдарды кәсіби
жете түсінуі; деңгейде пайдалануы;
- оқу процесінде -оқу құралдары (хрестоматия,
оқулық-тармен жұмыс анық-тамалар, жазба жұмысына
істеу әдістемесін арналған дәптерлер, күнделік)
меңгеруі; пайдалануы;
- оқу процесіне арналған-демонстрациялық материалдар
жаңа технологияларды (кесте-лер, карталар, суреттер,
меңгеруі нақ пішіндер, шынайы обьектілер
және т.б.).еркін қолдана алуы
Процессуальдық - оқулықтың -оқулықпен жұмыс істеудегі
педагогикалық пәнаралық байланыс ерекшеліктерін
функциясын, оқу (мазмұны, мақсаты, құрылысы,
процесінде атқаратын оқыту әдістері т.б.) талдай
қызметін меңгеру білуі;
негізінде кәсіби -оқу бағдарламаның құрылымын,
іс-әрекетті жүзеге асырубарлық элементтерінің жүйелі
білігі мен дағдысы; орналасуын, өзара байланысын
-оқулықтармен білуі;
оқу-әдістемелік -оқытудың негізгі мақсаттарына
кешендермен жұмыс істеу жетудің дәйекті кезеңдерін,
білігі мен дағдысы белгілі мөлшерде әдістерін білуі
Осы негізде зерттеу жұмысымыздың қалыптасу деңгейлерi анықталды. Олар
өлшемдер мен көрсеткiштердiң арақатынасын (төмен, орта, жеткiлiктi, жоғары)
бейнелейдi.
Төмен деңгей – оқу процесіндегі бастауыш сынып оқулықтарының мәнiн жете
түсiнбейдi, оқу-әдістемелік кешендерді, оқулықтарды меңгеруге
белсенділігінің жоқтығымен сипатталады.
Орта деңгей – бастауыш сынып оқулықтары туралы жалпы білімі бар,
оқулықтардың оқу процесіндегі мәнін түсінеді, оқулықтың түрлерін, құрылымын
біледі, бiрақ олармен жұмыс істеудің әдістемесін толық меңгермеген.
Жеткiлiктi деңгей – бастауыш сынып оқулықтары бойынша бiлiмi
жеткiлiктi, олардың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін
меңгерген, теория мен практикадан алған бiлiм, білік, дағдысын практикада
мүмкiндiгiнше пайдалануға тырысады.
Жоғары деңгей – бастауыш сынып мұғалімінің кәсіби іс-әрекеті және
бастауыш сынып оқулықтары бойынша бiлiмдi жетiк меңгерген, оларды бастауыш
мектеп практикасында еркін іске асыра алады.
Демек, бұдан шығатын қорытынды: болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін
оқулықпен жұмыс істеуге даярлау өз кезегінде олардың кәсіби мамандығынан
туындайтын мотивациялық, мазмұндық, операциялық және процессуальдық
компоненттерін құрайды. Мұның бәрі жоғарыда біз көрсеткендей нақты өлшемдер
мен көрсеткіштердің көмегімен шешімін табады.
Жоғарыда көрсетілген үлгіні іске асыруға және болашақ студенттердің
болашақ мамандықтарына дайын болуы үшін педагогикалық жүйе құрастырдық. Бұл
педагогикалық жүйені құрастыруда мына мәселелер ескерілді:
1. Құрылымдық және функционалдық компоненттер:
а) құрылымдық: болашақ маман іс-әрекетінің мақсаты, мазмұны, әдістері,
формалары мен құралдары;
б) функционалдық: диагностикалық, функционалдық-жобалау, ұйымдас-тыру,
мотивациялық, коммуникативті, т.б.
2. Оқу барысында болашақ мамандыққа дайындалу процесінің тұтастығы.
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім заңында және
Білім беру тұжырымдамасында келешек қоғам мүшесі, болашақта оның белсенді
қайраткері болатын ұрпақпен, олардың білім алып, дамуымен айналысатын
мамандарды білімді де, парасатты, шебер де, іскер етіп даярлауға баса көңіл
бөлу керектігі атап айтылған. Осы тұрғыдан алғанда, бастауыш сыныптарда
білім беретін маман даярлау мәселесі қай кезде де ең өзекті істің бірі.
Адамның жеке тұлға болып қалыптасуындағы бүкіл болмысының негізі
ұйытқысы осы бастауышта құрылатыны педагогтардың да, психологтардың да
еңбектерінде атап айтылып келеді. Оқушы бойында білім негізін қалайтын,
баланың жеке басының дамуын қамтамасыз ететін тұлға – мұғалім. Мұғалімнің
білім беру барысында орынды қолданған әдіс-тәсілдері, қарым-қатынасы, әр
түрлі іс-әрекеттері негізінде оқушының жеке бас қасиеті қалыптасады.
Болашақ мамандардың мектеп оқушыларымен тіл тауып, бірден іске кірісіп
кетуі оңай мәселе емес. Ондай икемділік үздіксіз жүргізілетін, ғылыми
тұрғыда ұйымдастырылған педагогикалық білім мен дағдының негізінде жүзеге
асады. Сондықтан да жоғары білімді мұғалімдер дайындайтын жоғары оқу
орындарында әдістемелік пәндерде оқулықтардың алатын орны ерекше.
Педагогикалық процесте орын алып отырған өзекті мәселелерді тиімді
жолмен шеше алатын, білімді де білікті маман даярлау-жоғары оқу орындарының
міндеті. Қазіргі таңдағы білім беру жүйесіне ізгілендіру, демократияландыру
бағыттарының енуімен байланысты болашақ ұстаздың әдістемелік-педагогикалық
тұрғыдағы дайындықтарын, оның ішінде оқулықтың мазмұнымен жұмыс істей алу
біліктілігін қалыптастыру басты мақсаттардың біріне айналып отыр. Бүгінгі
таңда жаңа оқулықтармен оқу процесінің жүргізілуі және он екі жылдық жалпы
білім беретін оқулықтарының эксперименттен, байқау сынағынан өтілуі
мамандардан оқулықты шеберлікпен қолдана білуді талап етеді.
Қазақстан Республикасының білім стандарттары мен тұжырымдамалары-ның
жарық көруі, осыған орай мектеп бағдарламалары мен оқулықтар мазмұнының
түбегейлі өзгеруі, бастауыш сыныптарға жаңа оқулықтардың енуі, білім
мазмұнын меңгертуге байланысты кіріктіре отырып оқытуды, оқушыларды дамыту
мен шығармашылыққа жетелеуді міндеттеуі, болашақ маман даярлау ісіне өте
жауапкершілікпен, ұқыптылықпен, зерттеушілікпен қарауды талап етіп отыр.
Педагог-мамандар дайындайтын жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш
сынып мұғалімдерінің теориялық білім алуымен қатар, ол алған білімін іс
жүзінде қолдануына негіз салатын, кәсіптік шеберліктерін шыңдайтын,
оқушылармен жүргізетін іс-шаралардың, олармен қарым -қатынасқа түсетін іс-
әрекеттердің түрімен, әдіс-тәсілімен таныстыру да, үйрету де осы оқулықпен
жұмыс арқылы шешіліп отырады.
Қоғамның дамуы, білім беру жүйесінің өзгеруіне байланысты оқулық
мазмұнының дамытушылық бағытта жазылуы, ғалым Л.В.Занковтың қиындатып оқыту
идеясын басшылыққа ұстау, болашақ мамандарға қойылатын талаптардың
күрделенуіне әкеліп соғып отыр. Осы мәселелерді қарастыруда, ең алдымен,
бастауыш сынып мұғалімі оқулық мазмұнын жақсы талдай білуі қажеттілігі
туындайды. Бұл қажеттілік негізінде мұғалімдер оқулық мазмұны құрылымындағы
мынандай жағдайларды:
- қоғамның дамуымен байланысты жастардың, жалпы оқушылардың сана-сезімінің
өзгеруін;
- бастауыш сыныптар бойынша ғылым салаларынан берілетін пән мазмұндарын
кіріктіре отырып оқыту арқылы оқушылардың шығармашылығын дамытуға, жеке бас
қасиеттерін қалыптастыруға, тұлға тәрбиелеу жағына баса көңіл бөлу
мәселесінің қойылуын;
- психологиялық тұрғыдан алғанда әлі де мінез-құлық қасиеттері
тұрақталмаған, өзгергіш, еліктегіш, сенгіш, сезімтал, алғыр, көргенін тез
қабылдайтын бастауыш сынып оқушыларына білім мен тәрбие беруде оқыту
мазмұны, оны ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін білулері керек.
Жалпы оқулық мәселесіне келетін болсақ, оқулықтардың пайда болуының
өзіндік тарихы бар. Ы.Алтынсарин екі оқу құралын – Қазақ хрестоматиясы
және Қазақтарға орыс тілін үйретудің бастауыш құралы еңбегін жазып,
бұларды орыс-қазақ мектептерінде төлтума оқулық ретінде ұсынды. Ал
А.Байтұрсынұлы бұл істі жаңа сатыға көтерді. Адамға тіл, құлақ қалай керек
болса, бастауыш мектеп сондай керек деп өткен ағартушы ғалым Әліпби оқу
құралын жазады. Сонымен қатар, оқулық саласында 1920-1930 жылдары
М.Жұмабаев, М.Дулатов, А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедов және т.б.
авторлардын еңбектерін атап өтуге болады.
Қазақ мектептерінде А.Байтұрсынұлының Қырық мысал, Т.Шонаұлымен
бірігіп құрастырған Оқу құралы, С.Көбеевтің Үлгілі тәржіма оқу
кітаптары ретінде пайдаланылғаны белгілі. Бұл оқулықтардың бастауыш
сыныптардың ұғымына оралымды, көкейіне қонымды, күнделікті қазақ өмірінен
алынған тапсырмалар мен жаттығулардың берілуімен ерекшеленетіндігі
байқалады, берілген тапсырмалардың тарихи кезеңмен – әлеуметтік
мәселелермен, өмір тәжірибесімен байланысты болуы, сол уақыт деңгейінде
түсініктілігі, яғни сол қоғамның талабына сай жазылғанын байқауға болады.
Білім беру жүйесіндегі бастауыш мектеп оқулықтары туралы жазылған
ғылыми еңбектердің авторлары ХХ ғасырдың 40-жылдарынан бастап Ш.Сарыбаев,
Ғ.Бегалиев, А.Садуақасов, С.Жиенбаев, Қ.Басымұлы, С.Аманжолов сияқты т.б.
ғалымдардың ғылыми мақалалары мен еңбектерінде, әдістемелік құралдарында
қарастырылады. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп оқушыларының тілін
дамыту, оқу дағдыларын қалыптастыру мәселелері Х.Арғынов, М.Балақаев,
М.Жұбанова, Б.Баймұратова, К.Бозжанова, Т.Әбдікәрім, С.Рахметова,
Б.Қабатаева және т.б. ғалымдардың еңбектерінде зерттеу нысанына алынды.
Қазіргі таңда бастауыш сынып дүниетану оқулықтарының авторлары, ғалым-
педагогтар, әдіскерлер Қ.Аймағамбетова, Ә.Бірмағанбетов, К.Жүнісова,
Р.Әлімқұлованың еңбектерін атауға болады.
Авторлар өздерінің зерттеулерінде оқулық және оған қойылатын талаптарды
атап өткен. Тәуелсіз Қазақстанда осы кезге дейін жарық көрген зерттеу
нәтижелеріне зер салсақ, бастауыш сынып оқулықтарын пайдалануға болашақ
мамандарды даярлау мәселесі жеке зерттеу нысаны болмағандығы байқалады.
Жалпы болашақ мамандардың кәсіби даярлығын қалыптастырудың теориялық,
ғылыми, әдістемелік негіздерін айқындау мәселелерін
Ш.А. Абдраман, А.Б. Абибуллаева, Б.А. Әбдікәрімов, С.А. Әбдіманапов,
А.М. Әбдіров, Б.А. Әлмұханбетов, Н.А. Завалко, С.Т. Каргин, К.М.
Кертаева, Б.Т. Кенжебеков, М.А. Лигай, А.С. Мағауова, М.С. Мәлібекова,
Т.К. Мусалимов, О.Г. Мусабеков, Г.Ж. Меңлібекова,
Б.К. Момынбаев, К.А. Нұрымжанова, А.П. Сейтешев, П.Б.
Сейітқазы, Қ.А. Сарбасова және т.б. өз зерттеулеріне арқау еткен.
Тәжірибе барысында, педагогикалық жоғары оқу орындарында бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлауда жіберіліп отырған олқылықтардың көпшілігі
студенттермен өткізілетін оқулықтың даму тарихын, мазмұнын, оның теориялық,
әдістемелік және тәрбиелік жүйесіне байланысты ғылыми тұрғыда негізделген
педагогикалық, психологиялық зерттеудің жетіспейтіндігінен байқалады.
Ашығын айтсақ, осы кезге дейін бастауыш сынып оқулықтарының даму тарихын,
онымен жұмыс істейтін мұғалімдердің қандай болу керектігін, оқулықтардың
білімділік және тәрбиелік мәселелеріне арналып жүргізілген ғылыми зерттеу
жұмыстарының аздығы.
Бастауыш сыныпта білім берудің көп пәнділігі, тәрбие жүйесінің
ерекшеліктері, оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктері, жаңа
оқулықтар, оқу-әдістемелік кешендердің мектеп өміріне енуі, педагогикалық
жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау негізінде,
оқулықпен жұмыс істеуді ғылыми тұрғыдан зерттеуді керек етеді.
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлау мәселелері бойынша
С.Е. Архипова, Ю.К. Бабанский, Л.В. Занков, Р.М. Қоянбаев, А.И.
Пискунов, Т.Ш. Домаев, Т.С. Сабыров‚ М.Н. Сарыбеков, Н.Д. Хмель және т.б.
зерттеулерінде мұғалiмдердi кәсiби даярлаудың теориялық негiздерi
қарастырылып, педагогикалық жоғары оқу орындарындағы оқу процесiнiң
тиiмдiлiгiн арттыру жолдары айқындалады, ал О.А. Абдуллина, К.І. Аманқұлов,
Н.К. Ахметов, Ғ.З. Әділғазинов, Г.Е. Берікханова, А.А. Калюжный,
А.Ж. Қайдарова, К.Ә. Тілегенова және т.б. еңбектерінде
педагогикалық шеберлікті дамыту, педагогикалық және әдістемелік іс-әрекетке
даярлау мәселелері зерттелген.
Сонымен қатар бастауыш мектепті оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыз
ету, соған сәйкес мұғалiмдердің кәсiби-педагогикалық және әдістемелік
даярлығын қалыптастыру бойынша Қ.А. Аймағамбетова, А.Х. Аренова,
А.Е. Әбілқасымова, Ж.Т. Қайыңбаев, Б.М. Қосанов, Ш.Х.Құрманалина,
Т.Қ. Оспанов, С.Рахметова, С.О. Сатқанов және т.б. ғалымдар
еңбектерінде ерекше мән берілген.
Теориялық, әдістемелік, педагогикалық, психологиялық тұрғыдан алғанда
да педагогикалық жоғары оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін
даярлаудың өзіндік ерекшелігі бар. Бұл ерекшеліктер бастауыш сыныптарға
жоғары білімді маман даярлауға арналған білім стандарты мен типтік оқу
жоспарының мазмұнынан туындайды.
Сонымен, оқулықтармен жұмыс істеуге бастауыш сынып мұғалімдерін
даярлаудың педагогикалық теория мен практикада жеткіліксіз зерттелуі, бұл
буындағы оқу-тәрбие жұмысының күрделілігі, мұғалімдердің кәсіби деңгейі мен
білім беру барысында туындап отырған қарама-қайшылықтар анық байқалады. Осы
қайшылықтардың шешімін табу үшін қазіргі заман талабына сай бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлауда оқулықтармен жұмыс істеу даярлығының зерттеу
әдістерін айқындап, тақырыпты Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдерді даярлау (Ана тілі және Дүниетану оқулықтары
негізінде) деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлауды теориялық тұрғыда негіздеу және практикалық түрде
жүзеге асыру.
Зерттеудің нысаны: жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлау процесі.
Зерттеудің пәні: жоғары оқу орындарында бастауыш сынып оқулықтарымен
жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау мазмұны.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғары оқу орнындағы оқу процесіне
сәйкес бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеу арқылы болашақ мұғалімдерді
даярлаудың ғылыми негіздемесі жасалса және бастауыш сынып оқулықтарымен
жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық жүйесі оқу
процесіне ендірілсе, онда болашақ мұғалімдердің бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуі қазіргі талапқа сай және шығармашылық тұрғыда
қолдануы нәтижелі болады, өйткені бүгінгі бастауыш мектепке өте білікті,
қабілетті жоғары білімді кәсіби мамандар қажет.
Зерттеудің міндеттері:
мектеп оқулықтары дамуының ғылыми-теориялық негіздерін анықтау және бүгінгі
таңда бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлаудың жай-күйіне теориялық талдау жасау;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
мүмкіндіктері мен жолдарын айқындау;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісін жасау;
үлгіге сәйкес бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың педагогикалық жүйесін жасау және оның тиімділігін
эксперимент арқылы тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдердің біліктілігі мен кәсіби шеберлігін қазіргі заман
талабына сай қамтамасыз ету.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: тұлға дамуының жалпы
диалектикалық принциптері; жүйелілік қатынас теориясы; таным теориясы;
ойлау әрекеттерiн сатылап қалыптастыру теориясы; тұтас педагогикалық
процесс теориясы; қазіргі білім беру мазмұнының тұжырымдамасы; жоғары оқу
орындарында оқыту және білім беру процесін ұйымдастыру теориясы;
оқулықтарды зерттеу, талдау бойынша еңбектер.
Зерттеу көздерi: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған Мемлекеттік бағдарламасы, зерттеу мәселесіне қатысты
философтардың, психологтардың, педагогтардың, әдiскерлердiң еңбектерi,
бiлiм беру мәселесiне арналған ресми құжаттар, оқу-әдiстемелiк кешен
(оқулықтар, оқу бағдарламалары, оқу құралдары және т.б.), бастауыш сынып
мұғалiмдерiнiң iс-тәжiрибесi, сонымен бiрге автордың педагогикалық және
зерттеушiлiк тәжiрибесi.
Зерттеу әдістері :
талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б. әдістер арқылы мектептегі
және педагогикалық жоғары оқу орындарында білім беру мәселесіне байланысты
жарық көрген мемлекеттік құжаттармен танысу;
педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен, зерттеу тақырыбына қатысты
жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді баспасөз материалдарымен,
бастауыш сыныптарға арналған бағдарлама, оқулықтар, әдістемелік
нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
бастауыш мектеп оқулықтарының даму тарихына талдау жасау;
педагогикалық бақылау, жеке дара әңгімелесу және сауалнамалар жүргізу,
бастауыш мектептегі оқу процесін бақылап, алдыңғы қатарлы әдіскерлердің іс-
тәжірибелерімен танысу, педагогикалық жоғары оқу орындарындағы
педагогикалық практикада алдын ала жүргізілетін жұмыстардың мазмұнымен
танысу;
педагогикалық эксперимент жүргізіп, оның нәтижесін қорыту және
математикалық тұрғыда өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
мектеп оқулықтарының даму тарихы және бүгінгі таңда бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың мазмұны
анықталды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
мүмкіндіктері мен жолдары айқындалды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісі жасалды;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
педагогикалық жүйесі жасалынып, оны пайдаланудың әдістемесі ұсынылды.
Зерттеудің практикалық мәнділігі: зерттеу жұмысының нәтижесін жоғары
және арнайы орта педагогикалық оқу орындарында бастауыш сынып мұғалімдерін
дайындайтын бөлімдерде кеңінен қолданылуға болады, оқулықты қолдану
әдістемесін, арнайы курс бағдарламасын осы мамандықты даярлауда жоғары оқу
орны оқытушылары өз іс-тәжірибесінде пайдалана алады және бұл ұсыныстарды
ұстаздардың білімін жетілдіру институттарының жұмыс барысында да кеңінен
пайдалану мүмкіндігі бар.
Жоғары оқу орнында мұғалімдерді даярлауға практикалық көмек ретінде
жасалынып, оқу процесіне енгізілген:
1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты. (Жоғары кәсіптік білім беруден кейін. Магистратура 6N0102
Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесімамандығы. ҚР білім және
ғылым министрлігі. – Астана; ЖБМС ҚР 3.09.254-2006-ЖБМС. ҚР 3.09.254-2007);
2. Оқу-әдістемелік құралы: Дүниетанудан дидактикалық материалдар.
3. Арнайы курс бағдарламасы: Бастауыш сынып оқулықтарының мазмұндық
ерекшеліктері.
4. Әдістемелік нұсқау: Диплом жұмысын орындауға әдістемелік нұсқау.
5. Электронды оқулықтар:
Бастауыш сынып оқулықтарының дидактикалық негіздері. Зияткерлік меншік
обьектісін № 219 мемлекеттік тіркеу куәлігі, 2005;
Оқыту теориясынан дәрістер. Зияткерлік меншік обьектісін № 345 мемлекеттік
тіркеу куәлігі, 2005;
Математика пәнінен ашық сабақтар. Зияткерлік меншік обьектісін №
322 мемлекеттік тіркеу куәлігі, 2005.
Зерттеудің нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: автордың
педагогикалық зерттеуінің ғылыми негізімен, зерттеу тақырыбына сәйкес өзара
байланыстағы әдіс-тәсілдердің нақты қолданылуымен, эксперимент
бағдарламасының педагогикалық мақсатқа сәйкестілігімен, бастапқы және соңғы
нәтижелердің қорытылуымен, олардың тиімділігінің бастауыш сынып
мұғалімдерін даярлайтын мамандықтарда тексерілуімен қамтамасыз етіледі.
Зерттеудің нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу эксперимент жүргізу
барысында жүзеге асты және халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда
баяндалды, басылым көрген мақалаларда, бағдарламаларда, әдістемелік
нұсқауларда, оқу-әдістемелік құралдарда және электронды оқулықтарда көрініс
тапты.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
мектеп оқулықтары дамуының ғылыми-теориялық негіздерімен бүгінгі таңда
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
жай-күйі және бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың мүмкіндіктері мен жолдары;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлаудың
үлгісі;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеудегі болашақ мұғалімдер
даярлығының педагогикалық жүйесі;
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлаудағы эксперимент нәтижелері.
Зерттеу жүргізілген тірек оқу орындары: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті, Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік
университеті, Еуразия гуманитарлық институты, Қарағанды қазіргі заман
колледжінде өткізілді.
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезең (2002-2004) зерттеу тақырыбы және оның мақсаты мен
міндеттері анықталады. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттер, ғылыми
зерттеулер, педагогикалық, психологиялық ізденістермен танысып, олар
бойынша тұжырымдамалар жасалды.
Екінші кезең (2005-2007) оқу жоспарлары, бағдарламалар, стандарттар,
педагогикалық, оқу-әдiстемелiк құралдар талданды, зерттелiп отырған
даярлықтың қалыптасу көрiнiсi нақтыланды, тәжiрибелiк-эксперименттiк
жұмыстың мазмұны негiзделдi, жоғары оқу орындарының Бастауыш оқытудың
педагогикасы және әдістемесі мамандығының оқу процесіне жасалынған
электронды оқулықтар мен арнайы курс бағдарламасы сынақтан өткізілді.
Бастауыш сынып мамандарын даярлау мәселесі, бастауыш сынып оқулықтарының
даму тарихы зерттеліп, әдістемелік пәндерде оқулықтармен жүргізілетін жұмыс
түрлері мен әдістері теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделді.
Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдердің даярлығын
және педагогикалық жүйесінің тиімділігін айқындау мақсатында тәжірибелік-
эксперимент жұмысы жүргізілді.
Үшінші кезең (2008-2009) зерттеу жұмысына байланысты жиналған
материалдар теориялық тұрғыда талданып, эксперимент жұмысының нәтижесіне
қорытынды жасалынды. Жалпы зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер өңделіп,
диссертацияның мазмұнына енгізілді.
Зерттеу нәтижелерінің талқылануы және жүзеге асырылуы:
Зерттеудің нәтижелері жалпы педагогика мәселелері бойынша өткізілетін
университеттің ғылыми семинарларында талқыланды және аймақтық,
республикалық және халықаралық, шетел ғылыми конференцияларда баяндалды:
Бастауыш сынып мұғалімдерін кәсіби даярлаудың мәселелері және келешегі:
аймақтық ғылыми-практикалық конференция (Қарағанды, 2003), Қазақстан
Республикасында жоғары білім беру сапасын жетілдіру және дамыту
перспективаларының өзекті мәселелері: жоғары оқу орын аралық ғылыми-
әдістемелік конференция. (Қарағанды, 2004), Жалпы және кәсіби
педагогиканың өзекті мәселелері: академик Е.А. Бөкетовтің 80 жылдығына
арналған халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. (Қарағанды, 2005),
Образование в период детства: традиции, реальность, инновации:
международная научно-практическая конференция (Москва-Шадринск, 2007), Тіл
мен әдебиетті оқытудың теориясы мен әдістемесіндегі инновациялық
технологиялар: мәселелер және шешу жолдары: халықаралық ғылыми-тәжірибелік
конференция. (Астана, 2009) және т.б. халықаралық ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда баяндалды.
Зерттеу жұмысының мазмұны баспа беттерінде жарияланған 29 еңбекте
көрініс тапты.
Диссертация құрылымы: диссертация кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты: мақсаты, нысаны,
пәні, міндеттері, ғылыми болжамы, жетекші идеясы, әдiснамалық және
теориялық негiздерi, әдістері мен негізгі кезеңдері беріліп, ғылыми
жаңалығы мен теориялық мәнділігі, практикалық мәнділігі және қорғауға
ұсынылатын қағидалар, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі,
талқылануы және жүзеге асырылуы баяндалады.
Бастауыш сынып оқулықтарын оқу процесіне енгізудің ғылыми-теориялық
негіздері атты бірінші тарауда оқулықтарды даярлау мен оқу процесіне
ендірудің тарихи аспектісіне талдау жасау арқылы оның ғылыми-теориялық
негіздері анықталды, бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлаудың мүмкіндіктерімен жолдары ашылып көрсетіледі және
оқулықтардың дидактикалық негіздеріне талдау жасау негізінде бастауыш сынып
мұғалімдерінің оқулықпен жұмыс істеу даярлығының үлгісі ұсынылады.
Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді
даярлау бойынша жүргізілген тәжірибелік-эксперименттік жұмыстарының
нәтижелері атты екінші тарауда бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге
болашақ мұғалімдерді даярлау бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс
мазмұны мен нәтижелері көрсетілді. Бастауыш сынып мұғалімдерінің
оқулықтарды пайдалану негізінде кәсіби шеберліктерін арттырудың әдіс-
тәсілдері (Ана тілі және Дүниетану оқулығы мысалында) қарастырылды,
бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге мұғалімдері даярлаудың
педагогикалық жүйесі берілді, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың
нәтижелері талданады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу жұмыстарында қолданылған электрондық оқулықтар
бойынша зияткерлік меншік куәліктері, қолданылған оқып-үйрету
бағдарламалары, зерттеу нәтижелерін оқу орындарында ендіру анықтамалары
келтіріледі.
Негізгі бөлім
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың күрделілігі мен өзіндік бір
ерекшелігі – білім беру жүйесінің бастауыш буынының көп пәнділігінен
туындайды. Егер, жоғары сынып мұғалімдері мектеп қабырғасында бір не екі
ғана пәнді оқытуға дайындалса, ал бастауыш сынып мұғалімі мектепте сегіз не
он пәнді оқытуға дайындалады. Осы ретте бастауыш сынып мұғалімі әр пәннен
білімділік, тәрбиелік, дамытушылық мақсаттарын саралай білу кәсіби тұрғыда
болуы тиіс.
Қазіргі таңда білім беруді демократияландыру, ізгілікендіру, даралап-
саралап оқыту, білімді кіріктіре отырып беру, дамыту және оқушыларды
шығармашылыққа баулу мәселелеріне баса көңіл аудару сияқты күрделі талаптар
қойылуда. Осы мәселелердің бір саласы ретінде өз шешімін жаңа жолға қоюды
керек ететін жағдай бастауыш сынып мұғалімдерін қазіргі талаптарға лайықты
даярлау.
Жоғары оқу орындарында болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың
ерекшелігіне оқылатын пәндердің әдістемелік тұрғыдан бір-бірімен
сабақтастығы да жатады. Әр пәннің мазмұны, мақсаты, оқыту әдістері жеке
даралылығымен қатар олардың әдістемелік тұрғыдан сабақтастығы да бар.
Сондықтан да пәнаралық кіріктіруді күшейте отырып, барлық бастауыш
сынып мұғалімдеріне оқылатын пәндерге ортақ, сабақтас тақырыптарды
күшейтуге көңіл бөлінеді. Осыған байланысты, қоғамдық құрылыстың жаңаруы,
білім жүйесінің жаңа мазмұны, жоғары білімді маман даярлаудың жаңа
стандарты, бастауыш буынға жаңа оқулықтардың енуі, жаңа бағытта жұмыс
жасайтын жаңаша ойлайтын, жаңалықты көре білетін бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуді кәсіби іс-әрекетте меңгерген мұғалімдерді
даярлау қажеттілігі туындайды.
Аталған мәселелерді келесі іске асырылатын шаралармен байланыстыруға
болады:
әрбір студент бастауыш мектептің білім тұжырымдамасының негізгі идеялары
мен мазмұнын жете білуі;
бастауыш мектептің білім стандартының базалық параметрлерін және
оқушылардың білім, білік және дағдыларына қойылатын талаптарды меңгеруі;
бастауыш сыныптарға арналған оқу бағдарламаларының мазмұнын, әр сынып және
пән бойынша берілетін білім көлемін жете біліп меңгеруі;
бастауыш сыныпқа арналған пәндер оқулықтарының мазмұнын, құрылысын, оның
оқушыларға деңгейлеп білім беруге сәйкестігін, оқулықтарға берілген
сұрақтар мен тапсырмалар құрылысы мен мазмұнын талдай білуі;
оқулықта берілген иллюстративті материалдардың тиімді және тиімсіз жақтарын
талдап үйренуі;
пән мазмұндарын кіріктіре оқытудың әдістерін талдай білуі;
оқушыға берілетін білімді міндетті және мүмкін деңгейге саралай білуі және
т.б.
Осы жоғарыда айтылған мәселелер студенттерді болашақ мамандықтарына
баулу мақсатында түйінді мәселелерге көңіл бөлу арқылы бірнеше жағдайларды
шешуге мүмкіндік береді.
Біріншіден, бастауыш сыныптарда білім беру жүйесіне жаңа оқулықтар мен
білім стандартының енуі бұлардың мазмұны мен мақсатын, теориялық және
практикалық жақтарын алдын ала жан-жақты талдап, түсініп алуды қажет
ететіндігі. Әр оқулықтың мазмұны мен оның негізгі білім мен тәрбие берудегі
мақсатын жете білген мұғалім ғана пәннің мазмұн тұтастығын пайдалана
отырып, оқушыларды дамыту, шығармашылық мүмкіндігін ашу және т.б.
мақсаттарды жүзеге асыра алады.
Екіншіден, бастауыш сыныптар мұғалімін дайындайтын бөлімдердің оқу
жоспарында педагогикалық (байқау сабақтары және мемлекеттік педагогикалық
практика) практикаға 3 және 4-курстарда уақыт бөлінеді. Осы бөлінген
уақытта болашақ мұғалімдердің кәсіби біліктілігін жетілдіру үшін оларды
педагогтық мамандықпен жан-жақты таныстырып, өз ісіне жаттықтыру қажеттігі
туады.
Үшіншіден, бастауыш сыныптың ерекшелігі оның көп пәнділігі екенін
айтқан болатынбыз. Сондықтан көп пәнділікті педагогикалық тұрғыдан да,
әдістемелік тұрғыдан жақсы меңгеру қажет.
Төртіншіден, болашақ мұғалімнің аудиторияда, оқушылар арасында өзін
еркін ұстауы олардың жаттығу жұмысын жүргізіп шыңдалуына және өз пәнін
жеткілікті деңгейде меңгеруіне тікелей байланысты.
Бастауыш сынып мұғалімдерін даярлаудың теориялық негізін жасап, оның
ерекшелігін айқындау үшін танысып талдаған педагогикалық еңбектердің және
жоғары білім беруге арналған оқу жоспарларының мазмұнын тұжырымдау
барысында байқағанымыз, мұғалімдер даярлауға қойылатын талап, негізінен
мамандық бойынша оқылатын пәндердің мазмұнын меңгертуге бағытталады. Ал
мұғалімдердің оқулықпен жұмыс істеудегі кәсіби іс-әрекетін арттыруға
байланысты олардың іс-әрекетін арнайы талдау қарастырылмайды. Бұл әрбір
жеке пәндердің әдістемесін меңгеру арқылы мұғалімдердің кәсіби біліктілігі
артады деген пікірден туындайды.
Болашақ мұғалімдердің іс-әрекеті келесі компоненттерді құрайтын білім
жүйесі болып саналады:
білімдік – ұғымдар мен түсініктерді бейнелейтін білімдер, пән бойынша
біліктер мен дағды, тәсілдерді және технологияларды пайдалана білу;
ғылыми-әдістемелік – ғылыми зерттеулерді талдау, әдістеме мен
технологияларды зерделеу. Отандық және шетелдердің тәжірибесін зерттеу;
ғылыми-зерттеу – жаңа білімдер мен педагогикалық танымды меңгерудің жаңа
жолдарын қолдану, іс-әрекеттердің жаңа немесе өзіндік әдіс-тәсілдерін
іздестіру.
Осы жоғарыдағы барлық талаптарды орындай отырып, бастауыш сынып
мұғалімдері оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенін теориялық-әдістемелік
талдауды төмендегідей:
оқулықтың құрылымы мен мазмұны;
оқушылардың оқу материалын қабылдауы;
оқу материалын меңгерудегі ұйымдастыру аппараты;
көрнекіліктермен қамтамасыз етілуі;
бағдарлау аппараты бағытында жүргізе алады.
Ал әрбір бағыттың өзі бірнеше құрылымдық бөліктерден тұрады. Бұлардың
барлығы біріге келіп, оқулықтардың теориялық-әдістемелік талдаудың біртұтас
жүйесін құрайды.
Бұл жүйе екі блоктан тұрады:
Бірінші – оқулықтың мазмұны, оның оқу бағдарламасы мен оқушылардың жас
ерекшелігіне сәйкестігі анықталып, оқушылардың меңгерген білім көлемі
тікелей тәжірибе жүзінде өлшенеді.
Екінші – оқушылардың оқу материалын меңгеруін жеңілдетуге қажетті
сұрақтар мен тапсырмалардың, көрнекілік пен анықтамалық аппараттың оқулықта
қаншалықты көрініс тапқандығы нақтыланады. Мұндағы ерекше назар аударатын
мәселе – оқулықтың атқаратын міндетіне нақты жауап алу.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі ол оқу-
әдістемелік кешен саласы, сондықтанда әрбір ұстаз, әдіскер бұл саланы
игеруі бүгінгі күн талабы болуы заңды құбылыс. Қазіргі кездегі қолданыстағы
жаңа оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенінің тұжырымдамасы ғылыми-теориялық
ізденістер негізінде өмірге келуде. Әйтсе де, жалпы ғылыми қағидалар мен өз
еліміздің идеологиясын басшылыққа алып, ұлттық сана, рухани
құндылықтарымызды арқау еткен нақты да дәл оқулықпен жұмыс істеу бастауыш
мектепте өзекті мәселе.
Осы негіздегі біздің зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты бастауыш
сыныпта білім берудің көп пәнділігі, оқулықтардың мектеп өміріне енуі, осы
мәселелер негізінде педагогикалық жоғары оқу орыдарында бастауыш сынып
мұғалімдерін оқулықтармен жұмыс істеуге даярлауды ғылыми тұрғыдан зерттеу
болып табылады.
Бастауыш сынып оқушысын жан-жақты дамыған тұлға ретінде тәрбиелеу
қазіргі оқулықтардың алдына қоятын талаптарының бірі. Өйткені оқушының
рухани әлемінің дамуы, оның жеке тұлға ретінде қалыптасуы өздігінен
жүрмейтіні анық. Осы негізде оқу-тәрбие процесі үш құрамдас, өзара қарым-
қатынасқа түсетін 1-суретке сәйкес факторлардан тұрады.
Сурет 1 – Оқулықпен жұмыс істеу факторлары
Осы факторлар негізінде білімнің меңгерілуі дұрыс ұйымдастырылса,
оқушылардың танымдық мүмкіндіктері мен қабілеттері жан-жақты қалыптасады.
Ал осы білімнің негізгі бөлігі оқулықта, сол оқулықпен жұмыс істеудегі оқу
процесінің ұйымдастырушы, әрине оқытушы болып табылады.
Қазіргі заманғы мектеп оқулығының күрделі де алуан түрлі құрылысының
негізіне оның құрылымдық, мазмұндық компоненті жатады. Біз зерттеу
барысында оқулық құрылысының құрылымдық компоненттерін, бастауыш сынып оқу-
әдістемелік кешендерін талдай отырып, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің
оқулықпен жұмыс істеуінің кәсіби даярлау мүмкіндіктерін 2-суретке
сәйкес анықтадық.
Сурет 2 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін даярлау барысында
оқулықтарды пайдалану мүмкіндіктері
Бастауыш сынып мұғалiмдерiн даярлауда педагогикалық процестiң
ерекшелiгi теориялық және практикалық оқытудың сабақтастықта болуымен
байланысты. Осы тұрғыда бастауыш сынып мұғалімдері оқулықтардың мазмұндық
құрылымымен толық танысып, оны тәжірибеде дұрыс пайдалана білуі керек.
Осыған орай еліміздің педагогикалық жоғары оқу орындарында болашақ
бастауыш сынып мұғалімдерін даярлауда, оқулықтың педагогикалық функциясын,
оқу процесінде атқаратын қызметін, оқулықты оқушыларды оқыту мен
тәрбиелеудің жалпы педагогика негізінде қабылданған әдістемелік жүйесі
ретінде қарастыруды, оқулықтың басқа басылымдардан айырмашылығын ғылыми
тұрғыдан студенттерге меңгерту бүгінгі күн талабы болып отыр.
Сонымен, осы жоғарыда айтылған талдауларымыз, бізге бастауыш сынып
оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ мұғалімдерді даярлау үлгісін 3-суретке
сәйке құруға негіз болды.
Сурет 3 – Бастауыш сынып оқулықтарымен жұмыс істеуге болашақ
мұғалімдерді даярлау үлгісі
Біз жасаған бұл үлгінің құрамын анықтауда, болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерінің даярлығы әр түрлі формалар мен әдіс-тәсілдер көмегімен
жүзеге асырылды. Зерттеу жұмысымыздың мақсатына байланысты, осы үлгі
негізінде зерттелетін қасиеттердің қалыптасу деңгейлері анықталып,
төмендегідей өлшемдері мен көрсеткіштері 1-кестеге сәйкес сипатталды.
Кесте 1 – Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби іс-әрекет даярлығының
қалыптасу өлшемдері мен көрсеткіштері
Компоненттері Өлшемдері Көрсеткіштері
Мотивациялық - бастауыш сынып - бастауыш сынып оқу-әдістемелік
мұғалімдерінің кешендерімен жұмыс істеуді
педагогтік қызметке меңгеруі;
ынтасы; - оқулыққа қойылатын маңызды
- оқулықтың оқу талаптарды меңгеруі;
процесін-дегі мәнін - оқулықтың қоғамдық бағыттылығы,
түсінуі; материалдың ғылымилығы, оқулықтың
- оқулықтың құрылу мазмұнын түсінуі
жүйесінің маңыздылығын
түсінуі
Мазмұндық оқулықтардың -оқулықтағы негізгі ұғымдар мен
мазмұн-ындағы негізгі терминдер, фактілер, ғылым
ғылыми-педогогикалық заңдары туралы білімдері;
ережелер мәнін білуі; -педагогика ғылымының дамуына сай
оқулықтың басқа теориялар, идеялар,
басыл-ымдардан іс-әрекет тәсілдері жайлы
айырмашылығын ғылыми білімдері;
тұрғыдан студент-тердің -оқулықтардың педагогикалық және
меңгеруі психологиялық негізділігін білуі
Операциялық - бастауыш сыныпта білім-оқу бағдарламалары,
беруге арналған стандартоқу-әдістемелік кешендер және
пен бағдарлама мазмұнын көрнекі құралдарды кәсіби
жете түсінуі; деңгейде пайдалануы;
- оқу процесінде -оқу құралдары (хрестоматия,
оқулық-тармен жұмыс анық-тамалар, жазба жұмысына
істеу әдістемесін арналған дәптерлер, күнделік)
меңгеруі; пайдалануы;
- оқу процесіне арналған-демонстрациялық материалдар
жаңа технологияларды (кесте-лер, карталар, суреттер,
меңгеруі нақ пішіндер, шынайы обьектілер
және т.б.).еркін қолдана алуы
Процессуальдық - оқулықтың -оқулықпен жұмыс істеудегі
педагогикалық пәнаралық байланыс ерекшеліктерін
функциясын, оқу (мазмұны, мақсаты, құрылысы,
процесінде атқаратын оқыту әдістері т.б.) талдай
қызметін меңгеру білуі;
негізінде кәсіби -оқу бағдарламаның құрылымын,
іс-әрекетті жүзеге асырубарлық элементтерінің жүйелі
білігі мен дағдысы; орналасуын, өзара байланысын
-оқулықтармен білуі;
оқу-әдістемелік -оқытудың негізгі мақсаттарына
кешендермен жұмыс істеу жетудің дәйекті кезеңдерін,
білігі мен дағдысы белгілі мөлшерде әдістерін білуі
Осы негізде зерттеу жұмысымыздың қалыптасу деңгейлерi анықталды. Олар
өлшемдер мен көрсеткiштердiң арақатынасын (төмен, орта, жеткiлiктi, жоғары)
бейнелейдi.
Төмен деңгей – оқу процесіндегі бастауыш сынып оқулықтарының мәнiн жете
түсiнбейдi, оқу-әдістемелік кешендерді, оқулықтарды меңгеруге
белсенділігінің жоқтығымен сипатталады.
Орта деңгей – бастауыш сынып оқулықтары туралы жалпы білімі бар,
оқулықтардың оқу процесіндегі мәнін түсінеді, оқулықтың түрлерін, құрылымын
біледі, бiрақ олармен жұмыс істеудің әдістемесін толық меңгермеген.
Жеткiлiктi деңгей – бастауыш сынып оқулықтары бойынша бiлiмi
жеткiлiктi, олардың әдіс-тәсілдерін, жолдарын, құралдарын, әдістемесін
меңгерген, теория мен практикадан алған бiлiм, білік, дағдысын практикада
мүмкiндiгiнше пайдалануға тырысады.
Жоғары деңгей – бастауыш сынып мұғалімінің кәсіби іс-әрекеті және
бастауыш сынып оқулықтары бойынша бiлiмдi жетiк меңгерген, оларды бастауыш
мектеп практикасында еркін іске асыра алады.
Демек, бұдан шығатын қорытынды: болашақ бастауыш сынып мұғалімдерін
оқулықпен жұмыс істеуге даярлау өз кезегінде олардың кәсіби мамандығынан
туындайтын мотивациялық, мазмұндық, операциялық және процессуальдық
компоненттерін құрайды. Мұның бәрі жоғарыда біз көрсеткендей нақты өлшемдер
мен көрсеткіштердің көмегімен шешімін табады.
Жоғарыда көрсетілген үлгіні іске асыруға және болашақ студенттердің
болашақ мамандықтарына дайын болуы үшін педагогикалық жүйе құрастырдық. Бұл
педагогикалық жүйені құрастыруда мына мәселелер ескерілді:
1. Құрылымдық және функционалдық компоненттер:
а) құрылымдық: болашақ маман іс-әрекетінің мақсаты, мазмұны, әдістері,
формалары мен құралдары;
б) функционалдық: диагностикалық, функционалдық-жобалау, ұйымдас-тыру,
мотивациялық, коммуникативті, т.б.
2. Оқу барысында болашақ мамандыққа дайындалу процесінің тұтастығы.
3. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz