Менеджментгің басты ерекшелігі банк жүйесі шеңберіне банктік процедураларды ұйымдастырудың және экономикалық процестерді басқарудың бірегей технологиясын дамыту
Кіріспе ... ... ... ... .3
I. Банк менеджментінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мәні және ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Банк менеджментінің құрылымы мен міндеттері ... ... ... ... ... ...15
1.3 Коммерциялық банктегі басқару процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
II. «ТұранАлем Банкі» Акционерлік қоғамының басқару құрылымын талдау
2.1 ТұранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау...27
2.2 ТұранАлем Банкінің басқарушылық ұйымдастырушылық құрылымына талдау ... ... ... ... ... ..37
2.3 ТұранАлем Банктегі адам ресурстарын басқару саясаты ... ... ..42
III Бөлім. Банк менеджментін жетілдіру бағыттары
3.1 Банк қызметінде менеджменттің ролін арттыру ... ... ... ... ... ... 47
3.2 Банк жүйесін дамытудың бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.3 Банктердің көрсететін инновациялық қызметтерін жетілдіру..56
Қорытынды ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиеттер
I. Банк менеджментінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мәні және ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Банк менеджментінің құрылымы мен міндеттері ... ... ... ... ... ...15
1.3 Коммерциялық банктегі басқару процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
II. «ТұранАлем Банкі» Акционерлік қоғамының басқару құрылымын талдау
2.1 ТұранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау...27
2.2 ТұранАлем Банкінің басқарушылық ұйымдастырушылық құрылымына талдау ... ... ... ... ... ..37
2.3 ТұранАлем Банктегі адам ресурстарын басқару саясаты ... ... ..42
III Бөлім. Банк менеджментін жетілдіру бағыттары
3.1 Банк қызметінде менеджменттің ролін арттыру ... ... ... ... ... ... 47
3.2 Банк жүйесін дамытудың бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
3.3 Банктердің көрсететін инновациялық қызметтерін жетілдіру..56
Қорытынды ... ... ...61
Пайдаланылған әдебиеттер
Адамзат тарихында ХХІ-ғасыр Батыс және Шығыс Еуропа ғана емес, бұрынғы кеңестік елдер де қатысатын экономикалық және саяси интеграцияның бастамасы ретінде қалады. Әрине, мұнда Қазақстанның ТМД және Еуропа елдерінен де озып, бұрынгы кеңестік аймақта басты шоғырландырушы болып тұрғаны қуантарлық жайт.
Мемлекеттің байсалдылығы, жаңашылдығы және дұрыс бағытталуы арқасында Қазақстан КСРО құлаған соң күрделі периодтан өтіп қана қоймай, өзінің экономикалық және қаржылық әлуетін өсірді, тұрақты және сенімді банк жүйесін құруға барлық жағдайлар жасай алды.
Жыл сайын бәсекелестік күрес күрделенуде. Банктік өнімдердің қоғамның тұтыну тауары болатын уақыт жақындап та қалды. Бұл жағдайда тұтынушыны қызмет көрсету сапасы қаншалықты қанағаттандыратыны ең маңызды нәрсе. Қазіргі заманғы клиент талапты, ақпараттандырылған, қаржы жағынан білімі бар. Сәтті бизнестің басты құндылығы банк пен тұтынушы арасындағы қарым-қатынас.
Мемлекеттің байсалдылығы, жаңашылдығы және дұрыс бағытталуы арқасында Қазақстан КСРО құлаған соң күрделі периодтан өтіп қана қоймай, өзінің экономикалық және қаржылық әлуетін өсірді, тұрақты және сенімді банк жүйесін құруға барлық жағдайлар жасай алды.
Жыл сайын бәсекелестік күрес күрделенуде. Банктік өнімдердің қоғамның тұтыну тауары болатын уақыт жақындап та қалды. Бұл жағдайда тұтынушыны қызмет көрсету сапасы қаншалықты қанағаттандыратыны ең маңызды нәрсе. Қазіргі заманғы клиент талапты, ақпараттандырылған, қаржы жағынан білімі бар. Сәтті бизнестің басты құндылығы банк пен тұтынушы арасындағы қарым-қатынас.
1. «Қ.Р-ғы Ұлттық банк туралы» ҚР заңы 31.03.1995
2. «Қ.Р-ғы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы 30.08.1995
3. www.nationalbank.kz
4.www.edu.gov.kz
5.www.bta.kz
6.www.5ka.kz
7. www.demirbank.kz
8. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша,несие, банктер», Алматы, 2005
9. «ТұранАлем Банкінің» жылдық есебі (2004)
10. « Персоналды басқару», Алматы, 2004
11. «Адам ресурстарын басқару», Алматы, 2004
12. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» 2004
13.www.google.kz
14. Балабанова И.Т. «Банки и банковское дело», Санкт-Петербург, 2002
15. Лаврушина О.И. «Банковское дело» Москва, 2002
2. «Қ.Р-ғы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы 30.08.1995
3. www.nationalbank.kz
4.www.edu.gov.kz
5.www.bta.kz
6.www.5ka.kz
7. www.demirbank.kz
8. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша,несие, банктер», Алматы, 2005
9. «ТұранАлем Банкінің» жылдық есебі (2004)
10. « Персоналды басқару», Алматы, 2004
11. «Адам ресурстарын басқару», Алматы, 2004
12. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» 2004
13.www.google.kz
14. Балабанова И.Т. «Банки и банковское дело», Санкт-Петербург, 2002
15. Лаврушина О.И. «Банковское дело» Москва, 2002
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. Банк менеджментінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мәні және
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ..5
1.2 Банк менеджментінің құрылымы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...15
1.3 Коммерциялық банктегі басқару
процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
II. ТұранАлем Банкі Акционерлік қоғамының басқару құрылымын талдау
2.1 ТұранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау...27
2.2 ТұранАлем Банкінің басқарушылық ұйымдастырушылық
құрылымына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...37
2.3 ТұранАлем Банктегі адам ресурстарын басқару
саясаты ... ... ..42
III Бөлім. Банк менеджментін жетілдіру бағыттары
3.1 Банк қызметінде менеджменттің ролін
арттыру ... ... ... ... ... ... 47
3.2 Банк жүйесін дамытудың
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 51
3.3 Банктердің көрсететін инновациялық қызметтерін жетілдіру..56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 64
Кіріспе
Адамзат тарихында ХХІ-ғасыр Батыс және Шығыс Еуропа ғана емес,
бұрынғы кеңестік елдер де қатысатын экономикалық және саяси интеграцияның
бастамасы ретінде қалады. Әрине, мұнда Қазақстанның ТМД және Еуропа
елдерінен де озып, бұрынгы кеңестік аймақта басты шоғырландырушы болып
тұрғаны қуантарлық жайт.
Мемлекеттің байсалдылығы, жаңашылдығы және дұрыс бағытталуы арқасында
Қазақстан КСРО құлаған соң күрделі периодтан өтіп қана қоймай, өзінің
экономикалық және қаржылық әлуетін өсірді, тұрақты және сенімді банк
жүйесін құруға барлық жағдайлар жасай алды.
Жыл сайын бәсекелестік күрес күрделенуде. Банктік өнімдердің қоғамның
тұтыну тауары болатын уақыт жақындап та қалды. Бұл жағдайда тұтынушыны
қызмет көрсету сапасы қаншалықты қанағаттандыратыны ең маңызды нәрсе.
Қазіргі заманғы клиент талапты, ақпараттандырылған, қаржы жағынан білімі
бар. Сәтті бизнестің басты құндылығы банк пен тұтынушы арасындағы қарым-
қатынас.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 2005-2015 ж.ж. Үлттық инновациялық
жүйені құру мен дамыту бағдарламасын қолдады. Бұл бағдарлама отандық және
шетелдік ғылыми әлуетті пайдалану негізінде бәсекеқабілетті соңғы өнімді
жасауды қарастырады. Бүгінгі таңда инновациялық белсенділіктің өсуі, ғылым
мен техника жетістіктері негізінде, инновациялық инфрақұрылым негізінде
экономиканы дамыту үшін жайлы жағдайлар жасауда.
Сонымен қатар, қазіргі кезде корпоративті басқару мен стратегиялық
жоспарлауға, жалпы жұмыс анықтылығына көп көңіл бөлінуде. Бірақ
менеджерлердің идеялары тек жан-жақты дамытылған компанияда ғана іске асуы
мүмкін. Сондықтан, барлық жаңалықтарды іске асыратын персоналға да көп
көңіл бөлінуі керек. Персоналды таңдаудың және үлестірудің қағидалары
банктің қызметінің кеңдігіне, нарықта бәсекеқабілеттілік
деңгейіне, оның әдет - ғұрыптарына, сонымен қатар банктің бөлімдері
мен бөлімшелері арасында персоналды бөлістіру жүйесіне байланысты
персоналға деген нақгы талаптарын қарастырады.
Банк ісі дегеніміз оңцағы жұмысшылардың тәртібі мен ойлау
ерекшеліктерін анықгайтын банк менеджментінің мазмұнына әсер ететін белгілі
бір сфера.
Банк ең алдымен көптеген салымшылардың ( заңды және жеке тұлғалар )
ақшалай салымдары шоғырланған қоғамдық институт, сондықтан банктік бизнес
тек табыс алу ғана емес, сонымен қатар несиеге алынған ақша қүралдарының
сақталуын қамтамасыз ету, яғни салымшылардың сенімділігін қамтамасыз етуге
бейімделген.
Банк менеджменті үнемі өзгеріп отыратын жағдайда банкке басшылық ету
мен оны ұйымдастырудың нәтижелілігін қамтамасыз етуді қарастырады. Банк
менеджменті кез-келген сыртқы кедергілерде банк тұрақтылығын қамтамасыз
ететін бірден бір құрал.
Бұл дипломдық жұмыста менеджментгің басты ерекшелігі банк жүйесі
шеңберіне банктік процедураларды ұйымдастырудың және экономикалық
процестерді басқарудың бірегей технологиясын дамытудың негізгі бағыттары
қарастырылады. Ақша нарығындағы бәсекелестік жағдайында әр банк өз тәртіп
ережелерін құрады; үнемі өзгеріп отыратын экономикалық жағдайда банк ісін
жүргізу әдістері қарастырылып, оларды дамытуда қандай бағытта жүрген дұрыс,
қаңдай әдістерді пайдаланған дұрыс деген сияқгы сұрақтар қарастырылады.
I. Банк менеджментінің теориялық-методологиялық негіздері
1.1. Банк менеджментінің мәні және ерекшелігі
Банк менеджменті – бұл нарықтық жағдайда өзінің ерекше
қағидалары, функциялары мен әдістерін қолданумен банктік және еңбек
ресурстарын рационалды пайдалану арқылы нақты мақсатқа жетуге бағытталған
кәсіпкерлік қызметтің дербес түрі.
Банк менеджменті – нарықтық экономикада банкті басқару келесі
принциптердің қолданылуымен құрылады:
• кез-келген банкте нарықтағы сұраныс пен қажеттіліктің, банкке
жоспарланған табыс әкелуі мүмкін және сұраныста қолданылатын осындай
банктік өнімдер мен қызметтерді ұйымдастыру мен клиент сұранысын
бағдарлау;
• шығындарды азайту мен оптималды нәтижеге жету мақсатымен банктік
қызметтің тиімділігін артыруға үнемі ұмтылыс;
• нарық жағдайына байланысты (несиелік, депозиттік, пайыздық, бағалы
қағаздар нарығы) банк мақсатын, міндетін және бағдарламаларын өңдеу;
• нарықта банктің бөлімшелерінің қызмет процесіндегі және соңғы
нәтижесіндегі есебі;
• оптималды шешім қабылдау мақсатымен жаңа заманның ақпараттық базалары
(валюталық қор биржаларымен, басқа да несиелік-қаржылық
институттарымен байланыс және компьютерлік желілер) міндетті түрде
қолдану;
• персоналды рационалды сұрыптау мен оны тиімді пайдалану.
Банктік қызмет мағынасында банк қызметін барлық қажетті
ресурстармен қамтамасыз ету процесінде банктік циклдық (пассивті және
активті операциялар, қаржылық қызмет және т. б.) технологиялық байланысын
ұйымдастыру түсіндіріледі.
Банктік қызмет банктік технологияны дайындау мен жетілдіру,
талап етілген деңгейде банктік өнім мен қызмет сапасын қамтамсыз етуді,
банктік операциялардың орындалуы мен есеп айырысудың барлық түрін,
персоналға техникалық қызмет көрсетуді, өтімділіктің тұрақтылығын қолдауды
қосады.
Осыған орай банктен жаңа мүмкіншіліктерді үнемі қарастыру,
әртүрлі көздерден қойылған міндеттерді орындау үшін құралдарды тарту мен
қолдана білу, минималды шығын мен максималды нәтиже мен тиімділікті
арттыруға ұмтылу сияқты жұмыс талап етіледі.
Банк қызметінің нақты мақсаты ұзқ және жақын перспективалары
болуы мүмкін. Мақсатты анықтау жолымен банкті басқару (management by
objectives) банктің потенциалды мүмкіншіліктерін бағалау есебімен және оны
сәйкес ресурстармен қамтамасыз етілуімен дайындалады. Банк жалпы және
ерекше мақсаттарды анықтайды. Жалпы – бұл жалпы алғанда банк дамуының жалпы
концепциясы, ерекше – қызметтің негізгі түрлері бойынша және жалпы мақсат
шеңберінде міндеттерді орындау.
Банк және еңбек ресурстарын пайдалану дегеніміз банк
персоналын ынталандыру арқылы шығындарды минималдау және максималды
тиімділікке жету жолын айтамыз.
Банктік механизм деп өзара байланысқан 3 бөлімді түсіну
керек: ішкі банктік басқару, операцияларды басқару, персоналды басқару.
Банктік механизмді пайдалануда шаруашылық қызмет процесінде пайда болатын
және табыс алуға бағытталған нақты банктік, қаржылық және әлеуметтік-
психологиялық міндеттерді орындау қарастырылады. Банктік механизм нарықтық
жағдайдағы қызмет барысында әртүрлі банктік операцияларды жүргізу
процесінде басқарушылық қызметі бағалануымен түсіндіріледі.
Банктік механизмнің негізгі бөлімдерін қарастырайық:
Кесте-1. Ішкі банктік басқарудың функционалдық бөлімі
Қағидалары Функциялары Банктік әдістер
Орталықтандыру Маркетинг Банктің пассивті
Басқарудағы орталықсыздандыру Жоспарлау және болжамдаужәне активті
Орталықсыздандыру мен операциялары
орталықтандырудың тіркесуі Ұйымдастыру Ішкі банктік есеп
Дамудың ұзақ мерзімді Бақылау және есеп (ішкі Пайыздық саясат
мақсаттарна бейімделу аудит) Банк стратегиясының,
Басқарудың саясатының және оның
демократизациялануы, оның ең негізгі
жоғарғы бөлімдерінде элементтерінің
персоналдың қатысуы өндірілуі
1-кестеде көрсетілгендей ішкі банктік басқару банктік
қағидалар, функциялар мен әдістерден құрылады. Әрбір құрушының мазмұнын
қарастырсақ:
Принциптер:
• орталықтандыру қағидасы банк саясатындағы негізгі стратегиялық
мақсаттарды басқарудың жоғарғ бөлімдерінде, яғни басқарма және
директорлар кеңесінде қалыптасатындығын білдіреді.
• орталықсыздандыру қағидасы саясаттың нақта мақсаттары мен элементтері
банк департаменттері немесе бөлмдері деңгейінде дайындалатындығын
білдіреді.
• орталықтандыру және орталықсыздандыруды тіркестіру қағидасы ішкі
банктік басқаруда мүмкіншіліктерді жоғарғы және орта бөлмдер арасында
үлестіруді білдіреді.
• дамудың ұзақ мерзімді мақсаттарына бейімделу қағидасы ішкі банктік
басқару созылмалы перспективаға бағдарлануы керектігін және оның
мақсаты ұзақ мерзімді сипатта болуы керек.
• басқарудың демократизациялануы жоғарғы бөлімде мақсаттарды анықтау мен
оларға жету стратегиясын дайынауда персоналдың да қатысуын білдіреді.
Ішкі банктік басқарудың функциялары:
• маркетинг функциясы нарық пен сұранысты, ондағы банктік өнімдер мен
қызметтердің клиенттерді қанағаттандыру мақсатын зерттейді.
• жоспарлау және болжамдау функциясы өзіне жақын және перспективалы
болашақтғы банк саясаты мен қызметін қалыптастыру қызметін
атқарады.
• Ұйымдастыру функциясы банктің қойылған мақсат пен стратегиялардың
талабына жауап бере алатын банк құрылымы мен оның механизмін
қалыптастыруды түсіндіреді.
• Бақылау мен есеп функциясы оптималды өтімділікті қолдау мақсатымен
банк бөлімдерінің жұмасын тексеру және ішкі аудит арқылы ішкі
банктік қызметке үнемі бақылау жасауды қарастырады.
Банктік әдістер:
• Пассивті және активті операциялар – бұл ішкі басқару шеңберіндегі
банктік әдістердің өзегі болып табылатын банктің негізгі
операциялары.
• Ішкі банктік есеп банк ішіндегі бөлімдер мен бөлімшелері, филиалдары
мен агенттіктері арасындағы есеп айырысуды қарастырады.
• Пайыздық саясат банктік әдістердің маңызды элементі болып табылады,
себебі пассивті және активті операциялармен қаржылық қызметтерден
алынатын пайыз көлеміне жалпы банк операцияларының кеңейтілуі мен
табыс деңгейінің жоғарылауы тікелей байланысты.
• Банктік стратегия және саясат – бұл әртүрлі мақсаттарды дайындау,
оларды жүзеге асыру стратегиясы және іске асыру әдістерінің жүйесі.
Бұл саясаттың құрушылары маркетинг, пайыздық саясат, шетелдік
қызметтің кеңейтілуі, банк қызметінің ақпараттық қамтылуы, банктік
операцияларды кеңейту болып табылады.
Банктің ғылыми - техникалық саясатын дайындау жаңа банктік
өнім мен қызметті табу, шығындарды төмендету, бәсекелестікті
арттыру мақсатымен ғылыми ізденістерді жетілдіру мен
ұйымдастыруды білдіреді.
Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді ендіру мен жетілдіру
олардың нарықта әртүрлі категориялы жеке және заңды тұлғалар
арасында ендірілуі мен жаңа банктік өнімнің нақты жетілдіруін
көрсетеді.
Ғылыми - техникалық қызметті ұйымдастыру өзіне банктің
ерекше бөлімшелерін персоналмен қамтамасыз ету, зерттеу
жұмыстарын жүргізу үшін ақпаратпен және техникалық базамен
қамтамасыз етуді білдіреді.
Кесте-2. Банктік қызметті басқарудың функционалдық бөлімі
ҒЗЖ жүргізу Банктік қызметтің Банктік өнімді Басқарудың
дамуын қамтамасыз өткізуді қамтамасызұйымдастырушылық
ету ету құрылымы
Банктің Банктік қызметтің Банктік өнімдер менФункционалдық
ғылыми-техникалмаңызды бағыттары қызметтерді өткізу Сызықтық-функцион
ық саясатын бойынша банк саясатын жетілдіру алдық
құру саясатын құру мен Банктік өнімдер менМәселелі-мақсатты
Жаңа банктік қаматамасыз ету қызметтерді өткізу Бағдарламалы-мақс
өнімдер мен Банктік жолдары мен атты
қызметтерді технолоияларды әдістерін таңдау
дайындау мен дамыту Өткізуді
енгізу Материалды-техникалыұйымдастыру
Ғылыми-техникалқ ресурстармен
ық қызметті қамтамасыз ету
ұйымдастыру Бәсеке қабілеттілік
пен сапаны
жоғарылату
Еңбек өнімділігін
арттыру
Банктік қызметтің дамуын қамтамасыз ету :
Банктік қызметтің маңызды бағыттары бойынша банк саясатын жетілдіру
өз ішіне мыналарды алады: пассивті және активті операциялар мен оның
жеке элементтерін кеңейту, пайыздык саясат, маркгетинг, ликвидтілікті
қамтамасыз ету, инвестициялар, ақпараттық қамсыздандыру.
Банктік технологиялардың дамуы - пассивті және активті операциялар
шеңберінде нақты операциялар мен құжат айнылымын жетілдіру.
Материалды - техникалық ресурстармен қамтамасыз ету өз ішіне
ғимараттармен қамтамасыз ету, бөлмелермен, техникалық құралдармен,
оның ішінде ЭВМ, ксерокстар, фототехника, жазатын машинкалар, көлік
паркі және т.б. алады.
Бәсеке қабілеттілік пен сапаны жоғарылату банктік өнімдер мен
қызметтердің сапасының жақсаруы мен нарықтың кеңейтілуін білдіреді.
Еңбек өнімділігін арттыру - банктік өнімнің бір бірлігіне,
бір
жұмысшының басына кететін шығынды азайту, жаңа техникалық
құралдарды енгізу.
Банктік өнімді өткізуді қамтамасыз ету
Банктік өнімдер мен қызметтерді өткізу саясаты нарықта банктік
өнімді жылжыту бойынша нақты шаралар ( қандай өнімдер, қандай
нарықтар, кім өткізеді деген сияқты сұрақтар бойынша шешім
қабылдау ).
Банктік өнімдерді өткізудің жолдары мен әдістерін таңдау банктің өз
өнімдерін қалай, қандай жолдармен - өзінің бөлімшелері арқылы ма,
жарнама арқылы ма, ақпаратты тарату сияқты жолдарын таңдау
саясатын түсіндіреді.
Өткізуді ұйымдастыру - банктік өнімдерді өткізудің жүйесі мен
механизмі.
Банкті басқарудың үйымдастырушылыц құрылымы
• Басқарудың функционалдық құрылымы дегеніміз бұл
объектінің
банктік тәжірибеде қалыптасқан қарапайым функционалдық құрылым
бойынша жұмыс істейтіндігін айтамыз.
Сызықтық - функционалды - қарапайым кұрылым бойынша жұмыс істейді,
бірақ өз қызметінің сфераларының біріне көбірек бағытталған, мысалы өз
бәсеке қабілеттілігін арттыруға тырысу.
Мәселелі - мақсатты басқару бұл банктің алдында нақты бір мәселенің
тұрғандығы және ол сол мәселені шешу бойынша жұмысын
қарастырады.
Бағдарламалы - мақсатты басқару банктің өз қызметінде бір немесе
бірнеше мақсатты жүзеге асыру бойынша жасалып жатқан
бағдарламаларды қарастырады.
Кесте-3. Персоналды басқарудың функционалды бөлімі
Кадрлық Еңбекті өтеу мен Коллективті Басқарудың
саясатты тұрақтандыру арақатынастар және әлеуметтік-психология
жүргізу және кәсіптік лық аспектілері
жетілдіру кеңестермен
арақатынастарды
топпен басқару
Персоналды Еңбекті өтеу Төменгі деңгейдегі Персонал еңбегін
таңдаудың және түрлері персоналды ынталандыру және
үлестірудің Еңбектің пайдалану шығармашылық ынта
қағидалары өнімділігін Бөлімдердегі Банктің
Жұмысқа жоғарылату персонал мен оның ұйымдастырушылық
қабылдау мен Еңбекті өтеудің функцияларын мәдениеті
жұмыстан шығаруынталандыру жүйесібөлістіру Персоналдың банк
шарттары Коллективтегі жұмысы мен қызметіне
Тәжірибе арақатынастар әсері
деңгейін Кәсіптік
жоғарылату және кеңестермен
оқыту арақатынастар
Кадрлық саясатты жүргізу және жетілдіру
• Персоналды таңдаудың және үлестірудің қағидалары банктің
қызметінің кеңдігіне, нарықта бәсеке қабілеттілік деңгейіне, оның әдет -
ғұрыптарына, сонымен қатар банктің бөлімдері мен бөлімшелері арасында
персоналды бөлістіру жүйесіне байланысты персоналға деген нақты талаптарын
қарастырады.
Жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығару шарттары банктің персоналды
қабылдау мен жұмыстан шығару туралы нақты ереже бойынша
анықталады. Бұл ережелер персоналға деген нақты талаптардан құралады:
кәсіби дайындық ( білім деңгейін қоса есептегенде), жасы, бұрынғы жұмыс
орындарынан мәлімет, ұсынылатын еңбекақы мөлшері. Сәйкесінше
мұндайда тәжірибесі аз және жоғарғы оқу орнынан алынған білім деңгейі
ғана назарға алынатын жас мамандар мен көбіне банктік сферадагы жұмыс
тәжірибесі мен кәсіби дайындығы назарға алынатын үлкен жастағы
кадрларды жұмысқа қабылдау шарттары әртүрлі. Жұмыстан шығару
себептері көбіне мынадай болады: банктік этика мен дисциплинасының бұзылуы,
ынтасыздық, тәжірибе деңгейін жоғарылатуға ынтаның жоқтығы, банктік
құпияларды ашып қою және т.б.
Тәжірибені жоғарылату жэне оқыту банктің барлық деңгейіндегі
персоналдың әрдайым банк шеңберінде немесе жоғары оқу орындары
(университеттер, институттар, колледждер) жанындағы арнайы оқыту
орталықтарында. Оқыту қажеттілігі көбіне банктік нарықтың
талаптарымен, ұдайы өсіп жатқан бәсекелестік пен банктік
технологиялардағы ғылыми - техникалық прогрестің жоғары деңгейімен
шартталады.
Персонал мен оның қызметін бағалау банктің барлық
деңгейіндегі персоналдың белгілі уақыт ішінде ( 1-2 жыл ) жұмыс
тиімділігін жоғарылату мақсатымен талдау. Талдау мен бағалаудан
соң банк басқармасы кадрлық саясатта өзгерістер туралы, мысалы кадрлардың
бір бөлігін басқа бөлімге ауыстыру, жұмыстан шығару, оқуға жіберу немесе
ынталандыру туралы шешім қабылдайды.
Еңбекті өтеу және түрақтандыру
• Еңбекті өтеу түрлері банк басқармасының персоналдың тәжірибе
деңгейіне
және жауапкершілігіне байланысты белгілі тарифтер жасауы. Еңбекті өтеу банк
басқармасына байланысты тұрақсыз тарифтік ставкалар бойынша жасалуы мүмкін.
Еңбек өнімділігін жоғарылату жолдары персоналды басқаруда өте
маңызды элемент болып табылады. Себебі еңбек өнімділігін жоғарылату банктік
қызметте шығындарды төмендету мен табысты жоғарылатуды білдіреді. Банк
басқармасы қызметтің бұл жағына көп көңіл бөледі және жаңа техниканы
енгізуге тырысады, персонал үшін жұмыс уақытын жоғалтпау мақсатымен
еңбек етуге жайлы жағдайлар жасу арқылы еңбекті рационалды ұйымдастыруға
тырысады ( банк ішінде тамақтандыру, персонал демалысын
ұйымдастыру, банк ішінде жайлы дизайн жасау және басқа да шаралар ).
Еңбекті өтеудің ынталандыру жүйесі бұл - айлықты тұрақты немесе бір реттік
жоғарылату, айсайынғы, кварталсайынғы, жылсайынғы
премиялардың төленуі. Бірқатар батыс елдерінің кейбір банктерінде
персоналды ынталандыру ретінде персоналға өз акцияларын тарату көпорын
алған. Бұл ынталандырудың ең жоғарғы деңгейі болып саналады.
Коллективтегі арақатынастар мен кәсіптік кеңестермен арақатынастарды
топпен басқару
Төменгі деңгейдегі персоналды пайдалану банкті басқаруда
кіші персоналды қатыстыру идеяларын және оны жалпы банктік стратегиядағы
нақты бір сұрақтар бойынша шешім қабылдауда қатысуын қарастырады (клиентке
қызмет көрсету, жаңа банктік қызметтерді енгізу және т.б. ).
Бөлімдердегі персонал мен оның функциялары бөлімдерде жұмыстың қосарланбауы
үшін қатаң түрде үлестірілген, яғни әр бөлімнің
функциялары тиімділікті арттыру мақсатында нақты түрде көрсетілген.
Коллективтегі арқатынастар банк персоналы арасында, сонымен қатар банк
жетекшілігімен жайлы психологиялық климат жасауды қарастырады.
Кәсіптік кеңестермен арақатынастар персоналды басқарудағы сыпайы
аспект болып табылады. Батыс елдердегі банк қызметкерлері, әдеттегідей,
әлеуметтік - экономикалық құқықтарын қорғау үшін кәсіптік кеңестер құрады.
Кейбір банктер кәсіптік кеңес мүшелерін жұмысқақабылдамайды. Көбіне бұл өз
қызметкерлеріне үлкен жалақы төлейтін ірі банктер. Бірақ көп банктер
кәсіптік кеңестермен санасуға мәжбүр болады және ол үшін банк басқармасы
мен персонал арақатынасындағы жайлы психологиялық климатты сақтап қалуға
тырысады.
Басқарудың әлеуметтік - психологиялыц аспектілері
Персонал еңбегін ынталандыру және шығармашылық ынта дегеніміз персонал
бар ынтасымен жұмыс істеуі, жұмысқа қызығушылығы болуыүшін жағдай жасау,
сонымен қатар мұндай жұмыс барысы банк үшін табысты болуы керек.
Нәтижесінде банк қызметінің тиімділігі мен табыс көбейеді.
Банктің ұйымдастырушылық мәдениеті екі аспектті қарастырады. Біржағынан -
бұл активті және пассивті операциялар бойынша клиенттерге қызмет көрсету
кезіндегі персоналдың мәдениеті. Ал екінші жағынан-банктің өз ішіндегі
ұйымдастьірушылық мәдениет, яғни банк персоналы үшін жайлы тұрмыстық
жағдайлар жасау (жақсы бөлмелердің, мейрамхана немесе асхананың, демалыс
жүйесінің, көлік тұрағының болуы және т.б. ).
Персоналды басқарудың банк қызметі мен жұмысына
әсері операциялардың кеңеюі мен табыстың жоғарылауы
тұрғысынан қарағандағы банк персоналы жұмысының жыл сайынғы талдануы мен
бағалануы арқылы жүзеге асырылады. Әдетте мұндай
талдау акционерлердің жылдық жиналысында келтірілетін жылдық баланс пен
есеп дайындалатын кезде жасалады. Мұндай талдаудың нәтижесінде
кадрлық саясат көбіне өзгертіледі, себебі персонал банктің басты өндірістік
күші болып табылады.
1.2 Банк менеджментінің міндеті мен құрылымы
Банк менеджменті стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен,
талдаумен, реттеумен, банк қызметін бақылаумен, қаржыны басқарумен,
маркетингтік қызметпен, банктік операцияларды жүзеге асыратын персоналмен
баланысты қатынастарды басқаруды қарастырады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл -
қаржы ресурстарын басқаруға тиісті қатынастарды басқару, яғни банктік
сферадағы персоналды басқару мен қаржылық менеджменттің өзара байланысқан
қосындысы. Банк менеджментін қаржылық менеджмент пен персоналды басқару деп
бөлістіру объекттің құрылымына байланысты.
Банк құрылымы, бөлімдер саны, басқарма құрамы, қызметтердің
бөлістірілуі жэне т.б. әртүрлі факторлар мен экономикалық тиімділікке
байланысты болады. Мысалы, аудандық банктің құрылымы қаржылық орталықтағы
ірі банктің құрылымынан басқа, кішігірім ауылдық жердегі банктің құрылымы
өнеркәсіптік банктің құрылымынан мүлдем басқа. Сонымен бірге, бірдей
құрылымдағы екі бірдей банк болмайды: банктер әрдайым бөлімдері мен
комитеттерінің құрамын, басқарушы органдардың құрамын банктің үнемі өзгеріп
отыратын жұмыс жағдайларына, жаңа мақсаттарға, менеджмент бойынша
эксперттердің кеңестеріне байланысты ауыстырып отырады.
Банктің құрылу схемаларының бірнеше түрі белгілі. Оның
әрқайсысы несиелік нарықтың белгілі бір түріне сәйкес болып келеді. Жабық
нарық, яғни клиенттердің шектеулі көлемі кезінде, қарқынды бэсекелес
болатын басқа мекемелер жоқ кезде, филиалды желі дамымаған немесе мүлдем
жоқ жағдайда банк пирамидалық схема бойынша құрылады. Оған вертикалды
байланыстардың қарапайымы, банк басқармасына тікелей бағынушылық тән.
Сурет-1. Банк құрылымының пирамидалық схемасы
Мұндай банк түрінде, әдеттегідей, негізгі операциялар шеңберін
қамтитын, 6-8 бөлім болады: несиелік, инвестициялық, кассалық жэне
депозиттік операциялар бөлімі, трасттық бөлім, маркетинг, әкімшілік және
ревизиялық бөлімдер.
Кейбір жеке операцияларды кәсіби жетілдіру, мысалы, таңдаулы
клиенттермен көтерме операцияларынан қаржылық қызметтің көпшілік
тұтынушыларына көшу, банктік қызметтің кеңейтілуінен банктің
ұйымдастырушылық құрылымы мүлдем өзгереді. Мұнда бірнеше түрі болуы мүмкін.
Бірақ олардың барлығына тән бір сипаты бар, банктің жоғарғы басшылығы мен
төменгі құрылым арасында аралық бөлімдер, яғни орталық басшылық
органдарының басшыларынан соң билік төменгі басшылар құзырында
болады.
Банк бөлімдерінің ролін күшейтетін және функцияларын
үлестіретін альтернативті схемалардың бірі географиялыц қүрылым деп
аталады.
Сурет-2. Географиялық құрылым
Үлкен территорияда банк жұмысын ұйымдастырудың тағы бір түрі
функционалды деп аталады. Мұнда операцияларды басқару функцияларды нақгы
түрде бөлістіру арқылы жүргізіледі. Бұл қағида бойынша банк құрылымының
басқа да түрлері бар.
Сурет-3. Банктің функционалдық құрылымы
Банк қызметінің кеңеюі барысында облыстық жэне жалпы ұлттық нарықта
банктің жеке оперативті бөлімдерінде мамандарды, эксперттерді, жаңа
технологияларды және т.б. қажет ететін мамандандыру мен күрделілендіру
басталады. Мұндай жағдайда банк ішінде клиенттерге белгілі қаржылық
операциялар мен қызметтер көрсететін, өзінің агенттіктері, басқару
аппараты, өзінің сметасы, шығындар мен алынатын табыс калькуляциясы бар
арнайы профит-центрлер жүйесін құру дұрыс болады. Бұл жоғарыда
қарастырылған жүйелерден гөрі. ұйымдастырудың жоғарырақ бір түрі. Профит-
центрдің қарапайым мысалы етіп, жұмысының нәтижесі мен шығындарын нақгы
бағалауға болатын, функциялары ерекше белгіленген банктің трастілік бөлімін
алуға болады. Жеке профит-центрлері бар банк құрылымы суретте көрсетілген.
Сурет-4. Профит-центрлер жүйесі
Банктің холдинг-компания түрінде мамандандырудың жоғары деңгейі
қажет. Профит-центрлер жүйесімен өте ұқсас келетін бұл модельде филиалдары
жеке дара жұмыс істей алғанымен меншік түрлеріндегі айырмашылықтарға
байланысты бақылау әдістерінде көптеген айырмашылықтар бар. Профит-центрлер
схемасы біртұтас банк шеңберінде қолданылады. Ал холдинг-компанияларда
филиалдар заңды тұлғалар ретінде жеке жұмыс істейді. Американдық заңдар
бойынша егер холдинг 5%-дан төмен акциясы бар болса, онда бақылау
жүргізілмейді; 5-тен 25%-ға дейін акциясы болса банк бақылаудың болу-
болмауын өзі шешеді; егер 25%-дан жоғары акциясы болса, компания банктік
холдинг болып есептеледі.
Сурет-5. Банктік холдинг
Банктік холдинг банк қызметімен байланысты банктік емес мекемелерге
бақылау жүргізе алады. Олар - қаржылық, шютекалық, лизингтік, факторлық
компаниялар, трастілік және инвестициялық фирмалар, несиелік карточкалар
мен жолдық чектер шығаратын компаниялар, ақпаратты өңдеу бойынша есептеу
орталықгары, аудиторлық фирмалар жэне т.б. Заң бойынша холдингтік компания
акцияның 20%-нан артық акция сатып алуға құқығы жоқ.
Осылайша банктің холдингтік түрі филиалдардың жеке дара жұмыс
істеуінің жоғары деңгейін қарастырады.
Байланыстың тағы бір түрі - желілік. Ол көбіне холдингтік түрге ұқсас
келеді. Онда да орталық бақылау ұйымы бар, бірақ онымен басқа қатысушылар
арасындағы байланыстар келісімдер арқылы реттеледі. Мысалы, банк топтың
орталығы бола тұрып, қор биржасында құнды қағаздарды сатып алу бойынша
тапсырыстарды атқаратын брокерлік фирмалармен, лизингтік және қаржылық
компаниялармен келісім бойынша ғана жұмыс істеуі мүмкін. Бірақ банк
портфелінде аталған әріптестердің акциялары болмайды.
1.3 Коммерциялық банктегі басқару процесі
Банк менеджменті - банк сферасындағы персоналды және банк
ісін басқарудың ғылыми жүйесі. Ол банк ісін жүргізудің нақты
тәжірибесіндегі басқару әдістерінің ғылыми түрлеріне негізделеді.
Банк ісі дегеніміз ондағы жұмысшылардың тәртібі мен ойлау
ерекшеліктерін анықтайтын банк менеджментінің мазмұнына әсер ететін белгілі
бір сфера.
Банк ең алдымен көптеген салымшылардың ( заңды және жеке
тұлғалар ) ақшалай салымдары шоғырланған қоғамдық институт, сондықтан
банктік бизнес тек табыс алу ғана емес, сонымен қатар несиеге алынған ақша
қүралдарының сақталуын қамтамасыз ету, яғни салымшылардың сенімділігін
қамтамасыз етуге бейімделген.
Банк менеджменті үнемі өзгеріп отыратын жағдайда банкке
басшылық ету мен оны ұйымдастырудың нәтижелілігін қамтамасыз етуді
қарастырады. Банк менеджменті кез-келген сыртқы кедергілерде банк
тұрақтылығын қамтамасыз ететін бірден бір құрал.
Банк менеджментін құраушылар: жоспарлау, талдау, реттеу,
бақылау.
Жалпы жаспарлау банктің болашақ мақсаттарын, оның кірістері мен
шығындарын салыстыра отырып қызметінің көлемі мен нәтижесін алдын-ала
қарастыруға мүмкіндік береді. Жоспарлау процесі перспективалық және
ағымдағы болжам-жоспарларды құруды қарастырады.
Мұндай құжаттардың мақсаты банк ұжымына қолда бар ресурстарды
пайдалану мақсатын, сонымен қатар жалпы мақсаттарды, оларды орындау
тактикасы мен стратегиясын түсіндіру.
Жоспарлау қызметкерлердің жұмысының шеңберін, яғни шегін
анықтайды. Жоспарлау жанама көрсеткіштер арқылы банктің қызметінің барлық
жақтарын байланыстыруға, оларды орындауды және ұжым қызығушылығын
материалды және еңбекті реттеудің басқа да жүйелері арқылы байланыстыруға
мүмкіндік береді. Жоспарлар ақша нарығындағы бәсеке жағдайында қызметтің
жаңа сфералары мен әдістерін табуға жаңа бағыттар табуға мүмкіндік береді.
Жоспарлау банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банк
дамуының жалпы және жеке перспективаларын анықтауда көпсатылы процесті
түсіндіреді.
Жоспарлаудың нәтижесі ретінде бизнес-жоспарды ( банк дамуының
шамалас жопары ) құру, сонымен қатар басқа да бағыттар бойынша
оперативті жоспарларды ( несиелік, инвестициялық, депозиттік, пайыздық,
кадрлық, т.б. саясат) құру болып табылады.
Талдау банк қызметінің болжамдалған нәтижелермен нақтылы
жеткен нәтижелерді салыстыру, өткен кезендердің нәтижелерін ең мықты
банктердің нәтижелерімен салыстыруға негізделген бағалауға бағытталған.
Талдаудың материалдары банк дамуындағы жақсы және нашар
тенденцияларын айқындауға, шығындарды, пайдаланылмаған қорларды,
жоспарлаудағы және шешім қабылдаудағы кемшіліктерді айқындауға мүмкіндік
береді.
Банктің талдау жұмысының негізін, белгілі әдіспен жүргізілетін
баланс материалдары құрайды. Талдаудың басты бағыттары: банк қызметінің
көлемдік көрсеткіштерін, яғни активтердің, депозиттердің, меншіктік
капиталдың, несиелердің, табыстың көрсеткіштерін бағалау. Берілген баға
басқа банктердің осындай көрсеткіштерімен салыстырып, қазақстандық
коммерциялық банктер арасындағы орнын ( рейтингін ) анықтауға мүмкіндік
береді. Осындай талдау жұмысының нәтижелері нақты бір банктің даму
стратегиясын жасауға мүмкіндік береді.
Ресурстар базасын бағалау: оның көлемін, кұрылымын, даму
тенденциясының құраушыларын ( меншіктік капитал, депозиттер, банкаралық
несие ) бағалау. Талдау банк ресурстарын классификациялау, құрылымдық
көрсеткіштерді есептеу, оларды басқа банктердің көрсеткіштерімен салыстыру
негізінде жасалады. Мұндай талдау түрі банктің депозиттік саясатын жасау
үшін пайдаланады.
Банктің ресурстар жағдайын бағалау: оның көлемін, құрылымын,
банк активтерінің даму тенденциясының кұраушыларын ( несиелер,
инвестициялар, депозиттер ) бағалау. Талдау банк активтерін
классификациялау, құрылымдық көрсеткіштерді есептеу, оларды басқа
банктердің көрсеткіштерімен салыстару негізінде жасалады. Мұндай талдау
түрі несиелік және инвестициялық саясатты жасау үшін жасалады.
Банк ликвидтілігін бағалау қаржылық коэффициенттерді есептеу, оларды
критериалды деңгейлермен, динамикада салыстыру, көрсеткіштер деңгейінің
өзгерісіне әсер еткен факторларды анықтау негізінде жасалады. Талдаудың бұл
түрі банктің ликвидтілікті басқару саласында стратегиясын анықтауға
мүмкіндік береді.
Талдау жұмысының бұл бағыттарымен қатар коммерциялық банктер
басқа да бағыттар бойынша талдаулар жасайды: банктің несиелік портфеліне
талдау, құнды қағаздар портфеліне талдау, клиенттердің несиеқабілеттілігіне
талдау, меншіктік капиталының жеткіліктілігіне талдау, пайыздық саясатқа
талдау, т.б. Бұл талдаулардың материалдары банк қызметіндегі банктің
тәуекелділіктерін басқару саясатын жасауға мүмкіндік береді.
Реттеу банк менеджментінде коммерциялық банктерді мемлекеттік
бақылаумен анықталатын белгілі бір ерекшеліктерге ие. Банк қызметінің
айналымға бөтен ақшалардың ірі сомаларын тартатын ең тәуекелділікті
бизнес түрі екендігін ескеретін болсақ, мемлекеттік реттеу банктерді
лицензиялауға, олардың қызмет шеңберін шектеуге, капиталының
жеткіліктілігіне , ликвидтілігіне, міндетті қорлардың құрылуына қатаң
талаптарды қарастырады.
Бұл орайда банктің ішкі реттеу жүйесі ең алдымен мемлекеттік
реттеудің қойған талаптары мен нормативтерін ескере отырып жұмыс істеуді
қарастырады.
Бақылау банк қызметінде ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Сыртқы бақылауды Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі және сыртқы
аудиторлар іске асырады. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады. Банк
менеджментінің негізі осы ішкі бақылау болып табылады. Оның функцияларын
менеджерлер мен ішкі аудит органдары атқарады. Банктің ішкі бақылауының
негізгі мақсаты банк қызметіне кері әсер ететін кедергілерді табатын және
кемшіліктерін жою бойынша шара қолданатын жүйені құру.
Банктің ішкі бақылауы сыртқы бақылаумен байланысты және Ұлттық
Банктің заңнамалары мен нормативтік актілерін, банктің ішкі ережелерін,
сыртқы бақылау органдарының талаптарын орындауға бағытталған.
Банк менеджментінің мазмұны басқару сферасының жұмысында
аныкталады.
Банк менеджментінің сферасы екі блокқа бөлінеді: қаржылық
менеджмент және персоналды басқару.
Қаржыльқ менеджмент нақты банктің мақсаттары мен міндеттеріне
сай қаржылық өнімнің қозғалысын, оның кұрылуы мен орналасуын басқару.
Қаржылық менеджменттің негізгі бағыттары: банк қызметіндегі жеке сфераларды
( депозиттер, несиелер, инвестициялар, қызметтер, т.б. ) нақтылай отырып,
банк саясатын құру; банк маркетингі, банктің активтері мен пассивтерін
басқару, ликвидтілікті басқару, табыстылықты басқару, меншікті капиталды
басқару, несиелік портфельді басқару, банктік тәуекелділікті басқару.
Қаржылық менеджменттің басты ерекшелігі банк жүйесі шеңберінде
банктік процедураларды ұйымдастырудың және экономикалық процестерді
басқарудың бірегей технологиясының жоқгығы. Ақша нарығындағы бәсекелестік
жағдайында әр банк өз тәртіп ережелерін құрады; үнемі өзгеріп отыратын
экономикалық жағдай банк ісін жүргізу әдістерінде үнемі жөндеулерді талап
етеді.
Банк менеджментінің екінші сферасы персоналды басқару, банк
қызметкерлерінің білімі мен тәжірибесін рационалды пайдалануды білдіреді.
Ол: еңбекті ынталандыруды, банк қызметкерлерінің еңбегін ұйымдастыруды,
кадрларды үйлестіруді; банк кадрларын дайындау және қайта дайындау жүйесін;
еңбекті өтеу, оны қолдау мен реттеу механизмін; бақылауды ұйымдастыру;
қызмет бойынша көтерілу жүйесін; ұжымдағы қарым-қатынастар қағидаларын
қамтиды.
Персоналды басқарудың ғылыми негізі - психология және іскерлік
этика. Әр қызметкерге түрлі қатынастарды табуға, қызметкерлік карьераны
жоспарлауға және материалдық реттеуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Банк менеджментінің бағыттарын схема түрінде былай көрсетуге болады:
Кесте-5. Банк менеджменті
Қаржылық менеджмент Персоналды басқару
1. Банк саясаты 1. Еңбекті ынталандыру
2. Маркетинг 2. Банктің ұйымдық құрылымы
З.Активтер мен пассивтерді 3. Кадрларды үйлестіру
басқару
4. Ликвидтілікті басқару 4. Кадрлады дайындау және қайта
5. Табыстылықты басқару дайындау
6. Меншіктік капиталды басқару5. Еңбекті өтеу, оны қолдау және
реттеу
7. Несиелік портфельді басқаружүйесі
8. Банктік тэуекелділіктерді 6. Бақылау жүйесІ
басқару
( валюталық, пайыздық, т.б.) 7. Қызметте жоғарылату жүйесі
9. Ақпараттық жүйе құру 8.¥жымдағы қарым-қатынастар
қағидалары
Шетелдік тәжірибеде банкті басқару міндетті түрде бағаланады,
себебі жалпы банк жүйесінің және нақты бір банктің сенімділігі соған
байланысты.
Мұнда дұрыс емес менеджменттің факторларын анықтауға ерекше
назар аударылады. Оған: банк басшылары мен қызметкерлерінің біліктілігінің
төмендігіне байланысты басқару процесіндегі қателерді; ауыр қаржылық
қиыншылықтарды уақытша ақша көздері ( банкаралық несиелер ) арқылы
көрсетпеуге тырысуды; есеп бергендегі жетіспеушіліктерді көрсетпеу үшін
жалған мәліметтер беруді, т.б. жатқызуға болады. Дұрыс емес менеджменттің
факторларын уақытылы анықтау банктерге әсер ете алатын, яғни басшылықгы
алып тастау, банкті жою немесе қайта ұйымдастыру сияқты құзыры бар
мемлекеттік бақылаудың міндеті болып табылады.
II. ТұранАлем Банкі Акционерлік қогамының басқару
құрылымын талдау
2.1. ТуранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау
ТАБ АҚ-ы Қазақстандағы қаржылық қызметтердің барлық түрін
көрсететін қарқынды дамып келе жатқан компаниялардың бірі. Бұл ТұранАлем
Секьюритис брокерлік фирмасынан; қаржылық қызметтер көрсететін
ТұранАлем Финанс BV компаниясынан; 2004 жылы құрылған, толығымен Топтың
меншігінде Ресейдегі филиалдарынан — ТұранАлем Финанс - вексельдер
шығару, ТұранАлем Капитал - коммерциялық қызмет көрсету; сақтандыру
индустриясындағы басты 3 компанияларынан - АҚ ТАБ Сақтандыру Компаниясы
, КБС Гарант , Династия ; 2 зейнеткерлік қордан: Қазақстан
Зейнеткерлік қоры, Қщзмет Зейнеткерлік қоры; актив лизингі
индустриясының басты компаниясы ТАБ Лизинг ; қарқынды дамып келе жатқан
ТАБ Ипотека және басқа да қаржылық қызмет көрсететін заңды тұлғалардан
тұратын ірі әмбебап банктік топ.
Банк бүкіл ел бойынша орта және шағын компанияларға белсенді
түрде несиелер беруде. Сонымен қатар банк ТАБ Ипотека компаниясы арқылы
ипотекалық несиелеуде белсенділік танытуда.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы корпорациялары үшін негізгі
несие беуші ТұранАлем Банкі болып табылады. Банк еліміздің дамуына және
экономикалық өсуіне әсер ететін корпорацияларға қаржылық жәрдем береді.
Соңғы үш жылда экономикалық өсуді бірқалыпты үстау үшін банктің несиелік
базасы едәуір өсті. 2005 жылдың 31 қаңтарындағы жағдай бойынша банк 439,150
млрд теңге немесе 3,378 млн АҚШ долл. сомасына несие берді.
Берілген несиелердің жалпы көлемі
Банк экономиканың негізгі өсіп келе жатқан барлық
секторларына несие береді. Оның несиелік портфелі диверсификацияланған және
бір сектормен шектелмеген.
Экономиканың негізгі және өсіп келе жатқан секторларына берілген
несиелер
Шағын және орта кәсіпкерліктің субъектілерінің күрделі
мәселелерінің бірі инвестициялық және айналымдық қажеттіліктер үшін қаржы
ресурстарының тапшылығы. Шағын кәсіпкерліктің үлкен тәуекелділік пен
кепілділіктің төмендігіне карамастан, екінші деңгейлі банктер экономиканың
осы секторын белсенді түрде несиелеуде.
Қазақстан экономикасында жетілдіруде шағын жэне орта
кәсіпкерліктіқ үлкен ролін түсіне отырып, ТұранАлем Банкі АҚ-ы өз
дамуында шағын және орта кәсіпкерлік секторын басымды мақсаттарының бірі
ретінде есептеп, оны қаржыландыру процесінде белсене қатысуда. Бұл Банк
үшін Қазақстандағы екінші деңгейлі банктер арасында алдыңғы қатарлы
орындардың бірін алуға мүмкіндік берді.
Банктің активтерінің өсуі бөшек сауда нарығында ипотекалық несиелеуді
есептегенде, жеке тұлғаларды несиелеудің өсуінің дәлелі болып табылады.
Бөлшек саудалық несиелер
ТұранАлем Банкі өзінің бөлшек саудалық клиенттеріне қызмет
көрсетеді және екі жақты пайдалы болатын қаржылық мақсаттарға жетуге жәрдем
береді. Банктің мақсаты клиенттерінің қаржылық кеңесшісі болу.
Проектілік қаржыландыру Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағында ірі
инвестициялық проектілерді қаржыландыруға маманданған. Қазақстан
жағдайындағы әлі дами қоймаған қор нарығында проектілік қаржыландыру
негізгі қорлармен қатар, материалды емес активтерге де тікелей
инвестицияларды қажет ететін жаңа проектілерді қаржыландыруға маманданған.
Салынған ақша құралдарының қайтарымының көзі инвестициялық проектті іске
асырудан түскен, қаржылық нәтижелерден бөлек пайдасы болып есептеледі.
Салымдардың нәтижелілігін жоғарылату мақсатында Банк қаржыландырудың
әртүрлі көздері мен формаларын -несиелерді, кепілдемелерді,
аккредитивтерді, лизингті, саудалық қаржыландыруды және т.б.,
инфрақұрылымдық және құрылыстық, өнеркәсіптік кешендердің жоғары
рентабельді және ликвидті кәсіпорындар мен бизнестің жоғары технологиялы
және экспортты бейімделген түрлерін дамыту үшін барынша пайдалануға
тырысады.
Көп жылдар бойы ТұранАлем Банкі Еуропа, Солтүстік және
Оңтүстік Америка, Таяу Шығыс пен Азия елдеріндегі әріптестерімен тығыз
байланыс жасауда. 600-ден астам банк-әріптестермен, қаржылық корпорациялар
мен халықаралық даму институттарымен тығыз іскерлік қатынастар жүргізуде,
сонымен қатар жақын және алыс шетелдердегі клиенттермен қатынастар
орнатылып, дамытылуда. Осының нәтижесінде Банктің халықаралық нарықта
қарқынды жылжуы, өнімдік қатарлардың кеңеюі, инвесторлық базаның кеңеюі
байқалады.
Соңғы бір жыл ішінде ТАБ-і ТМД-ғы бірқатар елдерде өзінің
өкілеттіліктерін құрды. Олар: Минск қ. (Беларусь), Бишкек қ. (Қырғызстан),
Тбилиси қ. (Грузия), Баку қ. (Әзербайжан), Душанбе қ. (Тәжікстан) және
Екатеринбург қ. (Ресей); одан бұрын Мәскеу қ. (Ресей), Киев қ. (Украина)
және Шанхай қ. (Қытайда) өкілеттіліктер ашылған болатын.
ТАБ-нің географиялық диверсификациясы экономикалық, саяси
және банктік тәуекелділіктердің төмендеуін, сонымен қатар қаржылық
нарықтарды қамтуды көздейді.
ТАБ-нің өз бизнесін алдымен жергілікті банктер мен қаржылық
компаниялармен әріптестік негізінде ашады. Айта кететін бір жайт:
өкілеттіліктер операциялық қызметпен айналыспайды, олардың негізгі
функциясы ТАБ-нің өнімдерін ТМД нарықтарына тарату, олардың басымды түрлері
саудалық қаржыландыру өнімдері болып табылады. Өкілеттіліктер банктер мен
клиенттерге қаржыландырудың барынша табысты схемасын іздеуде кеңестер
береді, келісімдерді құрастырады, жаңа проектілерді Орталық банкке жіберіп
отырады. Сонымен қатар, өкілеттіліктер ақпараттық-әдістемелік орталықтардың
қызметін атқарады.
ТұранАлем Банкі АҚ көп жылдар бойы Қазақстан
Республикасындағы банк қызметінің басты бағыттарының бірі болып есептелетін
саудалық қаржыландыру бойынша алдыңғы қатарлы орын алып келеді. ТАБ-і
клиенттерге сыртқы сауда операциялары бойынша кеңестік қызметтің барлық
түрін көрсетеді, келісімдерді әртүрлі шарттар мен мерзімдерге құрып береді,
құжаттық аккредитивтер, банктік гарантиялар, қорлық аккредитивтер, құжаттық
инкассо, форфейтинг, факторинг сияқты экспортты-импортты транзакциялардың
барлық түріне қызмет етеді.
Ал Экспортты Несиелік Агенттіктер (ЭНА) мен Экспортты-импортты
банктермен әріптестік қатынастар саудалық проекттерді орта және ұзақ
мерзімге (10 жыл) қаржыландыруға мүмкіндік береді және банктің ерекше назар
аударатын бизнес-бағыттарының бірі болып саналады.
Осы жағдайға сәйкес шетелдік қаржылық институттар мен банктер
жағынан Банкке деген сенімділік артуда.
Банк клиенттерінің шетелдік әріптестері ТАБ-нің тікелей
міндеттемелерін жиі қабылдауда, бұл Банктің ұсынып отырған лимиттерінің
басқа банктердің ұсынған лимтмттерінен айырмашылығының жоғарылауының дәлелі
болып табылады.
ТұранАлем Банкі АҚ-ы Саудалық қаржыландырудың стратегиялық
бағытын клиенттерге, әріптестерге қызмет көрсету сапасын сақтай отырып, әрі
қарай дамытуға ұмтылуда.
Банк клиенттерінің сауда операцияларын қаржыландыруға ақша
кұралдарын тартудың тағы бір түрі синдикатталған несиелер. Банк 1999 жылдан
бастап синдикатталған несиелерді белсенді түрде тартуда. 2005 жылдың
тамызында 2004 жылы тартылған синдикатталған несиенің алғашқы траншы
ұзартылды. Транштың сомасы 110,25млн АҚШ долларынан 250 млн долларға
көбейтілді, банк-мүшелері әлемнің 20-дан астам елінің 50 банкінен 60-қа
дейін көбейді.
2006 жылы инвесторлар базасын тартуды жоспарлай отырып, банк
Қазақстан нарығы үшін синдикатталған несиелердің жаңа түрлерін тартуды
көздеп отыр. Олар: Schuldshein ж2не Мурабаха формаларындағы несиелер, яғни
Шариат заңдарына сәйкес берілетін несиелер. Сонымен қатар Банк Қазақстан
тарихында алғаш рет жалпы корпоративтік мақсаттарға арналған несие беруді
жоспарлауда.
Дегенмен, бұл шараларға Банк қорлы және қорсыз негізде
қатысуда. Айта кететін жайт, синдикатталған несиелер нарығында үлкен
тәжірибесі және ұзақ несиелік тарихы бар ТАБ-і ТМД елдерінің банктері үшін
синдикатталған несиелерді алуды ұйымдастырушы болмақшы және осы бағытта өз
қызметін жалғастыруды көздеуде.
2005 жыл ТАБ-і үшін халықаралық капитал нарығына қатысуы
жағынан табысты жыл болды. 2005 жылдың наурыз-сәуірінде Банк $300,000,000
сомасына Еврооблигациялар шығарды және 2014 жылға дейін жылына 8%
мөлшерлемесімен $100,000,000 сомасына Еврооблигациялар шығарды. Халықаралық
нарықта инвесторлар жағынан ТАБ-нің қарыздық құралдарына деген сұраныс
жоғары болғанымен, Банк инвесторлармен қатар өз қызығушылығын да ескеретін
тарту саясатын жүргізуде.
Халықаралық капитал нарығының белсенді қатысушысы болып, Банк
арнайы конгресстерге, семинарларға, конференцияларға үнемі қатысуда. Мұндай
шараларға қатысудың басты мақсаты - халықаралық нарықтың мүшелерін елдегі,
қаржылық жүйедегі және ТұранАлем Банкінің өзінде болып жатқан соңғы
жаңалықтармен таныстыру. Әріптестерге, қазіргі және болашақ инвесторларға
барынша көп ақпарат беру, оларға мейлінше түсінікті болу -Банктің
халықаралық нарықтағы жұмысының басты мақсаттары болып табылады.
ТұранАлем Секьюритис (ТАС) - Қазақстандағы қаржылық
консалтинг бойынша, құнды қағаздар шығару мен үйлестірумен бойынша,
инвестициялық портфельді басқару мен талдау бойынша қызметтер көрсететін
алдыңғы қатарлы брокерлік фирма. Бүгінгі таңда қызметтің кең түрін көрсете
отырып, ТАС ең алдымен клиенттерінің бизнесінің дамуына ықпал етуге
тырысады. Клиенттермен қатынас - бизнестің философиясы мен даму стратегиясы
құрылған, сонымен қатар қызметтер жүйесі мен олардың сапасының стандарттары
негізделген компания жұмысының фундаменті және басты құндылығы. Компанияның
басты мақтанышы - әртүрлі нарық түрлерінде бірдей жоғары көрсеткіштерге қол
жеткізе алатын кәсіби мамандар тобы.
Бүгінгі таңда ТАС-ң, ішінде мықты талдау қызметі бар, қажетті
инфрақұрылымды құруға негіз болған инвестициялық портфельді сенімді басқару
нарығында үлкен тәжірибесі бар. Уақытша бос ақша құралдарын басқару
клиенттің инвестициялық талғамын ескере отырып жасалғандықтан,
ТАС-те соңғы жылы клиенттік портфельдің айтарлықтай
жоғарылауы, яғни ол $20 млн құрайды.
Құнды қағаздар нарығын жетілдіру және қазіргі заманғы
талаптарға сай болу мақсатында ТАС 2007 жылы жаңа өнім - Ашық Жарналық
Инвестициялық Қор БТА Доходный ұсынбақшы. Қор потенциалды
инвесторлардың мүмкіндіктерін кеңейту мақсатымен ашылмақшы. Келешекте даму
барысында қор Қазақстанның құнды қағаздарынан, Ресейдің және Шығыс
Еуропаның, сонымен қатар Батыс Еуропа мен АҚШ-ң дамып келе жатқан
нарықтарыньщ құнды қағаздарынан тұратын портфельді ұсына алатын болады.
ТұранАлем Секьюритис алғаш рет ¥лттық Инвестициялық Қор
Акционерлік Қоғамымен бірігіп Қазақстанда Акционерлік Қоғам Әрекет
жоғары технологиялар қоры - отандық венчурлы қорын ашты. Бұл қордың басты
мақсаты өсу потенциалы жоғары проектілерге инвестицияларды тарту, яғни бұл
проектілердің қызметі инновацияларды құру және оны қаржыландыру, сонымен
қатар инновациялық технологияларды жетілдіру.
ТАС брокерлік компаниялардың арасынан алғаш болып
тәуекелділіктерді басқару жүйесін енгізді. Тәуекелділіктерді басқару
жүйесінің басты мақсаты компанияның капиталы мен активтерін сақгап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I. Банк менеджментінің теориялық негіздері
1.1 Банк менеджментінің мәні және
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ..5
1.2 Банк менеджментінің құрылымы мен
міндеттері ... ... ... ... ... ...15
1.3 Коммерциялық банктегі басқару
процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
II. ТұранАлем Банкі Акционерлік қоғамының басқару құрылымын талдау
2.1 ТұранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау...27
2.2 ТұранАлем Банкінің басқарушылық ұйымдастырушылық
құрылымына
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...37
2.3 ТұранАлем Банктегі адам ресурстарын басқару
саясаты ... ... ..42
III Бөлім. Банк менеджментін жетілдіру бағыттары
3.1 Банк қызметінде менеджменттің ролін
арттыру ... ... ... ... ... ... 47
3.2 Банк жүйесін дамытудың
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 51
3.3 Банктердің көрсететін инновациялық қызметтерін жетілдіру..56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 64
Кіріспе
Адамзат тарихында ХХІ-ғасыр Батыс және Шығыс Еуропа ғана емес,
бұрынғы кеңестік елдер де қатысатын экономикалық және саяси интеграцияның
бастамасы ретінде қалады. Әрине, мұнда Қазақстанның ТМД және Еуропа
елдерінен де озып, бұрынгы кеңестік аймақта басты шоғырландырушы болып
тұрғаны қуантарлық жайт.
Мемлекеттің байсалдылығы, жаңашылдығы және дұрыс бағытталуы арқасында
Қазақстан КСРО құлаған соң күрделі периодтан өтіп қана қоймай, өзінің
экономикалық және қаржылық әлуетін өсірді, тұрақты және сенімді банк
жүйесін құруға барлық жағдайлар жасай алды.
Жыл сайын бәсекелестік күрес күрделенуде. Банктік өнімдердің қоғамның
тұтыну тауары болатын уақыт жақындап та қалды. Бұл жағдайда тұтынушыны
қызмет көрсету сапасы қаншалықты қанағаттандыратыны ең маңызды нәрсе.
Қазіргі заманғы клиент талапты, ақпараттандырылған, қаржы жағынан білімі
бар. Сәтті бизнестің басты құндылығы банк пен тұтынушы арасындағы қарым-
қатынас.
Қазақстан Республикасының Үкіметі 2005-2015 ж.ж. Үлттық инновациялық
жүйені құру мен дамыту бағдарламасын қолдады. Бұл бағдарлама отандық және
шетелдік ғылыми әлуетті пайдалану негізінде бәсекеқабілетті соңғы өнімді
жасауды қарастырады. Бүгінгі таңда инновациялық белсенділіктің өсуі, ғылым
мен техника жетістіктері негізінде, инновациялық инфрақұрылым негізінде
экономиканы дамыту үшін жайлы жағдайлар жасауда.
Сонымен қатар, қазіргі кезде корпоративті басқару мен стратегиялық
жоспарлауға, жалпы жұмыс анықтылығына көп көңіл бөлінуде. Бірақ
менеджерлердің идеялары тек жан-жақты дамытылған компанияда ғана іске асуы
мүмкін. Сондықтан, барлық жаңалықтарды іске асыратын персоналға да көп
көңіл бөлінуі керек. Персоналды таңдаудың және үлестірудің қағидалары
банктің қызметінің кеңдігіне, нарықта бәсекеқабілеттілік
деңгейіне, оның әдет - ғұрыптарына, сонымен қатар банктің бөлімдері
мен бөлімшелері арасында персоналды бөлістіру жүйесіне байланысты
персоналға деген нақгы талаптарын қарастырады.
Банк ісі дегеніміз оңцағы жұмысшылардың тәртібі мен ойлау
ерекшеліктерін анықгайтын банк менеджментінің мазмұнына әсер ететін белгілі
бір сфера.
Банк ең алдымен көптеген салымшылардың ( заңды және жеке тұлғалар )
ақшалай салымдары шоғырланған қоғамдық институт, сондықтан банктік бизнес
тек табыс алу ғана емес, сонымен қатар несиеге алынған ақша қүралдарының
сақталуын қамтамасыз ету, яғни салымшылардың сенімділігін қамтамасыз етуге
бейімделген.
Банк менеджменті үнемі өзгеріп отыратын жағдайда банкке басшылық ету
мен оны ұйымдастырудың нәтижелілігін қамтамасыз етуді қарастырады. Банк
менеджменті кез-келген сыртқы кедергілерде банк тұрақтылығын қамтамасыз
ететін бірден бір құрал.
Бұл дипломдық жұмыста менеджментгің басты ерекшелігі банк жүйесі
шеңберіне банктік процедураларды ұйымдастырудың және экономикалық
процестерді басқарудың бірегей технологиясын дамытудың негізгі бағыттары
қарастырылады. Ақша нарығындағы бәсекелестік жағдайында әр банк өз тәртіп
ережелерін құрады; үнемі өзгеріп отыратын экономикалық жағдайда банк ісін
жүргізу әдістері қарастырылып, оларды дамытуда қандай бағытта жүрген дұрыс,
қаңдай әдістерді пайдаланған дұрыс деген сияқгы сұрақтар қарастырылады.
I. Банк менеджментінің теориялық-методологиялық негіздері
1.1. Банк менеджментінің мәні және ерекшелігі
Банк менеджменті – бұл нарықтық жағдайда өзінің ерекше
қағидалары, функциялары мен әдістерін қолданумен банктік және еңбек
ресурстарын рационалды пайдалану арқылы нақты мақсатқа жетуге бағытталған
кәсіпкерлік қызметтің дербес түрі.
Банк менеджменті – нарықтық экономикада банкті басқару келесі
принциптердің қолданылуымен құрылады:
• кез-келген банкте нарықтағы сұраныс пен қажеттіліктің, банкке
жоспарланған табыс әкелуі мүмкін және сұраныста қолданылатын осындай
банктік өнімдер мен қызметтерді ұйымдастыру мен клиент сұранысын
бағдарлау;
• шығындарды азайту мен оптималды нәтижеге жету мақсатымен банктік
қызметтің тиімділігін артыруға үнемі ұмтылыс;
• нарық жағдайына байланысты (несиелік, депозиттік, пайыздық, бағалы
қағаздар нарығы) банк мақсатын, міндетін және бағдарламаларын өңдеу;
• нарықта банктің бөлімшелерінің қызмет процесіндегі және соңғы
нәтижесіндегі есебі;
• оптималды шешім қабылдау мақсатымен жаңа заманның ақпараттық базалары
(валюталық қор биржаларымен, басқа да несиелік-қаржылық
институттарымен байланыс және компьютерлік желілер) міндетті түрде
қолдану;
• персоналды рационалды сұрыптау мен оны тиімді пайдалану.
Банктік қызмет мағынасында банк қызметін барлық қажетті
ресурстармен қамтамасыз ету процесінде банктік циклдық (пассивті және
активті операциялар, қаржылық қызмет және т. б.) технологиялық байланысын
ұйымдастыру түсіндіріледі.
Банктік қызмет банктік технологияны дайындау мен жетілдіру,
талап етілген деңгейде банктік өнім мен қызмет сапасын қамтамсыз етуді,
банктік операциялардың орындалуы мен есеп айырысудың барлық түрін,
персоналға техникалық қызмет көрсетуді, өтімділіктің тұрақтылығын қолдауды
қосады.
Осыған орай банктен жаңа мүмкіншіліктерді үнемі қарастыру,
әртүрлі көздерден қойылған міндеттерді орындау үшін құралдарды тарту мен
қолдана білу, минималды шығын мен максималды нәтиже мен тиімділікті
арттыруға ұмтылу сияқты жұмыс талап етіледі.
Банк қызметінің нақты мақсаты ұзқ және жақын перспективалары
болуы мүмкін. Мақсатты анықтау жолымен банкті басқару (management by
objectives) банктің потенциалды мүмкіншіліктерін бағалау есебімен және оны
сәйкес ресурстармен қамтамасыз етілуімен дайындалады. Банк жалпы және
ерекше мақсаттарды анықтайды. Жалпы – бұл жалпы алғанда банк дамуының жалпы
концепциясы, ерекше – қызметтің негізгі түрлері бойынша және жалпы мақсат
шеңберінде міндеттерді орындау.
Банк және еңбек ресурстарын пайдалану дегеніміз банк
персоналын ынталандыру арқылы шығындарды минималдау және максималды
тиімділікке жету жолын айтамыз.
Банктік механизм деп өзара байланысқан 3 бөлімді түсіну
керек: ішкі банктік басқару, операцияларды басқару, персоналды басқару.
Банктік механизмді пайдалануда шаруашылық қызмет процесінде пайда болатын
және табыс алуға бағытталған нақты банктік, қаржылық және әлеуметтік-
психологиялық міндеттерді орындау қарастырылады. Банктік механизм нарықтық
жағдайдағы қызмет барысында әртүрлі банктік операцияларды жүргізу
процесінде басқарушылық қызметі бағалануымен түсіндіріледі.
Банктік механизмнің негізгі бөлімдерін қарастырайық:
Кесте-1. Ішкі банктік басқарудың функционалдық бөлімі
Қағидалары Функциялары Банктік әдістер
Орталықтандыру Маркетинг Банктің пассивті
Басқарудағы орталықсыздандыру Жоспарлау және болжамдаужәне активті
Орталықсыздандыру мен операциялары
орталықтандырудың тіркесуі Ұйымдастыру Ішкі банктік есеп
Дамудың ұзақ мерзімді Бақылау және есеп (ішкі Пайыздық саясат
мақсаттарна бейімделу аудит) Банк стратегиясының,
Басқарудың саясатының және оның
демократизациялануы, оның ең негізгі
жоғарғы бөлімдерінде элементтерінің
персоналдың қатысуы өндірілуі
1-кестеде көрсетілгендей ішкі банктік басқару банктік
қағидалар, функциялар мен әдістерден құрылады. Әрбір құрушының мазмұнын
қарастырсақ:
Принциптер:
• орталықтандыру қағидасы банк саясатындағы негізгі стратегиялық
мақсаттарды басқарудың жоғарғ бөлімдерінде, яғни басқарма және
директорлар кеңесінде қалыптасатындығын білдіреді.
• орталықсыздандыру қағидасы саясаттың нақта мақсаттары мен элементтері
банк департаменттері немесе бөлмдері деңгейінде дайындалатындығын
білдіреді.
• орталықтандыру және орталықсыздандыруды тіркестіру қағидасы ішкі
банктік басқаруда мүмкіншіліктерді жоғарғы және орта бөлмдер арасында
үлестіруді білдіреді.
• дамудың ұзақ мерзімді мақсаттарына бейімделу қағидасы ішкі банктік
басқару созылмалы перспективаға бағдарлануы керектігін және оның
мақсаты ұзақ мерзімді сипатта болуы керек.
• басқарудың демократизациялануы жоғарғы бөлімде мақсаттарды анықтау мен
оларға жету стратегиясын дайынауда персоналдың да қатысуын білдіреді.
Ішкі банктік басқарудың функциялары:
• маркетинг функциясы нарық пен сұранысты, ондағы банктік өнімдер мен
қызметтердің клиенттерді қанағаттандыру мақсатын зерттейді.
• жоспарлау және болжамдау функциясы өзіне жақын және перспективалы
болашақтғы банк саясаты мен қызметін қалыптастыру қызметін
атқарады.
• Ұйымдастыру функциясы банктің қойылған мақсат пен стратегиялардың
талабына жауап бере алатын банк құрылымы мен оның механизмін
қалыптастыруды түсіндіреді.
• Бақылау мен есеп функциясы оптималды өтімділікті қолдау мақсатымен
банк бөлімдерінің жұмасын тексеру және ішкі аудит арқылы ішкі
банктік қызметке үнемі бақылау жасауды қарастырады.
Банктік әдістер:
• Пассивті және активті операциялар – бұл ішкі басқару шеңберіндегі
банктік әдістердің өзегі болып табылатын банктің негізгі
операциялары.
• Ішкі банктік есеп банк ішіндегі бөлімдер мен бөлімшелері, филиалдары
мен агенттіктері арасындағы есеп айырысуды қарастырады.
• Пайыздық саясат банктік әдістердің маңызды элементі болып табылады,
себебі пассивті және активті операциялармен қаржылық қызметтерден
алынатын пайыз көлеміне жалпы банк операцияларының кеңейтілуі мен
табыс деңгейінің жоғарылауы тікелей байланысты.
• Банктік стратегия және саясат – бұл әртүрлі мақсаттарды дайындау,
оларды жүзеге асыру стратегиясы және іске асыру әдістерінің жүйесі.
Бұл саясаттың құрушылары маркетинг, пайыздық саясат, шетелдік
қызметтің кеңейтілуі, банк қызметінің ақпараттық қамтылуы, банктік
операцияларды кеңейту болып табылады.
Банктің ғылыми - техникалық саясатын дайындау жаңа банктік
өнім мен қызметті табу, шығындарды төмендету, бәсекелестікті
арттыру мақсатымен ғылыми ізденістерді жетілдіру мен
ұйымдастыруды білдіреді.
Жаңа банктік өнімдер мен қызметтерді ендіру мен жетілдіру
олардың нарықта әртүрлі категориялы жеке және заңды тұлғалар
арасында ендірілуі мен жаңа банктік өнімнің нақты жетілдіруін
көрсетеді.
Ғылыми - техникалық қызметті ұйымдастыру өзіне банктің
ерекше бөлімшелерін персоналмен қамтамасыз ету, зерттеу
жұмыстарын жүргізу үшін ақпаратпен және техникалық базамен
қамтамасыз етуді білдіреді.
Кесте-2. Банктік қызметті басқарудың функционалдық бөлімі
ҒЗЖ жүргізу Банктік қызметтің Банктік өнімді Басқарудың
дамуын қамтамасыз өткізуді қамтамасызұйымдастырушылық
ету ету құрылымы
Банктің Банктік қызметтің Банктік өнімдер менФункционалдық
ғылыми-техникалмаңызды бағыттары қызметтерді өткізу Сызықтық-функцион
ық саясатын бойынша банк саясатын жетілдіру алдық
құру саясатын құру мен Банктік өнімдер менМәселелі-мақсатты
Жаңа банктік қаматамасыз ету қызметтерді өткізу Бағдарламалы-мақс
өнімдер мен Банктік жолдары мен атты
қызметтерді технолоияларды әдістерін таңдау
дайындау мен дамыту Өткізуді
енгізу Материалды-техникалыұйымдастыру
Ғылыми-техникалқ ресурстармен
ық қызметті қамтамасыз ету
ұйымдастыру Бәсеке қабілеттілік
пен сапаны
жоғарылату
Еңбек өнімділігін
арттыру
Банктік қызметтің дамуын қамтамасыз ету :
Банктік қызметтің маңызды бағыттары бойынша банк саясатын жетілдіру
өз ішіне мыналарды алады: пассивті және активті операциялар мен оның
жеке элементтерін кеңейту, пайыздык саясат, маркгетинг, ликвидтілікті
қамтамасыз ету, инвестициялар, ақпараттық қамсыздандыру.
Банктік технологиялардың дамуы - пассивті және активті операциялар
шеңберінде нақты операциялар мен құжат айнылымын жетілдіру.
Материалды - техникалық ресурстармен қамтамасыз ету өз ішіне
ғимараттармен қамтамасыз ету, бөлмелермен, техникалық құралдармен,
оның ішінде ЭВМ, ксерокстар, фототехника, жазатын машинкалар, көлік
паркі және т.б. алады.
Бәсеке қабілеттілік пен сапаны жоғарылату банктік өнімдер мен
қызметтердің сапасының жақсаруы мен нарықтың кеңейтілуін білдіреді.
Еңбек өнімділігін арттыру - банктік өнімнің бір бірлігіне,
бір
жұмысшының басына кететін шығынды азайту, жаңа техникалық
құралдарды енгізу.
Банктік өнімді өткізуді қамтамасыз ету
Банктік өнімдер мен қызметтерді өткізу саясаты нарықта банктік
өнімді жылжыту бойынша нақты шаралар ( қандай өнімдер, қандай
нарықтар, кім өткізеді деген сияқты сұрақтар бойынша шешім
қабылдау ).
Банктік өнімдерді өткізудің жолдары мен әдістерін таңдау банктің өз
өнімдерін қалай, қандай жолдармен - өзінің бөлімшелері арқылы ма,
жарнама арқылы ма, ақпаратты тарату сияқты жолдарын таңдау
саясатын түсіндіреді.
Өткізуді ұйымдастыру - банктік өнімдерді өткізудің жүйесі мен
механизмі.
Банкті басқарудың үйымдастырушылыц құрылымы
• Басқарудың функционалдық құрылымы дегеніміз бұл
объектінің
банктік тәжірибеде қалыптасқан қарапайым функционалдық құрылым
бойынша жұмыс істейтіндігін айтамыз.
Сызықтық - функционалды - қарапайым кұрылым бойынша жұмыс істейді,
бірақ өз қызметінің сфераларының біріне көбірек бағытталған, мысалы өз
бәсеке қабілеттілігін арттыруға тырысу.
Мәселелі - мақсатты басқару бұл банктің алдында нақты бір мәселенің
тұрғандығы және ол сол мәселені шешу бойынша жұмысын
қарастырады.
Бағдарламалы - мақсатты басқару банктің өз қызметінде бір немесе
бірнеше мақсатты жүзеге асыру бойынша жасалып жатқан
бағдарламаларды қарастырады.
Кесте-3. Персоналды басқарудың функционалды бөлімі
Кадрлық Еңбекті өтеу мен Коллективті Басқарудың
саясатты тұрақтандыру арақатынастар және әлеуметтік-психология
жүргізу және кәсіптік лық аспектілері
жетілдіру кеңестермен
арақатынастарды
топпен басқару
Персоналды Еңбекті өтеу Төменгі деңгейдегі Персонал еңбегін
таңдаудың және түрлері персоналды ынталандыру және
үлестірудің Еңбектің пайдалану шығармашылық ынта
қағидалары өнімділігін Бөлімдердегі Банктің
Жұмысқа жоғарылату персонал мен оның ұйымдастырушылық
қабылдау мен Еңбекті өтеудің функцияларын мәдениеті
жұмыстан шығаруынталандыру жүйесібөлістіру Персоналдың банк
шарттары Коллективтегі жұмысы мен қызметіне
Тәжірибе арақатынастар әсері
деңгейін Кәсіптік
жоғарылату және кеңестермен
оқыту арақатынастар
Кадрлық саясатты жүргізу және жетілдіру
• Персоналды таңдаудың және үлестірудің қағидалары банктің
қызметінің кеңдігіне, нарықта бәсеке қабілеттілік деңгейіне, оның әдет -
ғұрыптарына, сонымен қатар банктің бөлімдері мен бөлімшелері арасында
персоналды бөлістіру жүйесіне байланысты персоналға деген нақты талаптарын
қарастырады.
Жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығару шарттары банктің персоналды
қабылдау мен жұмыстан шығару туралы нақты ереже бойынша
анықталады. Бұл ережелер персоналға деген нақты талаптардан құралады:
кәсіби дайындық ( білім деңгейін қоса есептегенде), жасы, бұрынғы жұмыс
орындарынан мәлімет, ұсынылатын еңбекақы мөлшері. Сәйкесінше
мұндайда тәжірибесі аз және жоғарғы оқу орнынан алынған білім деңгейі
ғана назарға алынатын жас мамандар мен көбіне банктік сферадагы жұмыс
тәжірибесі мен кәсіби дайындығы назарға алынатын үлкен жастағы
кадрларды жұмысқа қабылдау шарттары әртүрлі. Жұмыстан шығару
себептері көбіне мынадай болады: банктік этика мен дисциплинасының бұзылуы,
ынтасыздық, тәжірибе деңгейін жоғарылатуға ынтаның жоқтығы, банктік
құпияларды ашып қою және т.б.
Тәжірибені жоғарылату жэне оқыту банктің барлық деңгейіндегі
персоналдың әрдайым банк шеңберінде немесе жоғары оқу орындары
(университеттер, институттар, колледждер) жанындағы арнайы оқыту
орталықтарында. Оқыту қажеттілігі көбіне банктік нарықтың
талаптарымен, ұдайы өсіп жатқан бәсекелестік пен банктік
технологиялардағы ғылыми - техникалық прогрестің жоғары деңгейімен
шартталады.
Персонал мен оның қызметін бағалау банктің барлық
деңгейіндегі персоналдың белгілі уақыт ішінде ( 1-2 жыл ) жұмыс
тиімділігін жоғарылату мақсатымен талдау. Талдау мен бағалаудан
соң банк басқармасы кадрлық саясатта өзгерістер туралы, мысалы кадрлардың
бір бөлігін басқа бөлімге ауыстыру, жұмыстан шығару, оқуға жіберу немесе
ынталандыру туралы шешім қабылдайды.
Еңбекті өтеу және түрақтандыру
• Еңбекті өтеу түрлері банк басқармасының персоналдың тәжірибе
деңгейіне
және жауапкершілігіне байланысты белгілі тарифтер жасауы. Еңбекті өтеу банк
басқармасына байланысты тұрақсыз тарифтік ставкалар бойынша жасалуы мүмкін.
Еңбек өнімділігін жоғарылату жолдары персоналды басқаруда өте
маңызды элемент болып табылады. Себебі еңбек өнімділігін жоғарылату банктік
қызметте шығындарды төмендету мен табысты жоғарылатуды білдіреді. Банк
басқармасы қызметтің бұл жағына көп көңіл бөледі және жаңа техниканы
енгізуге тырысады, персонал үшін жұмыс уақытын жоғалтпау мақсатымен
еңбек етуге жайлы жағдайлар жасу арқылы еңбекті рационалды ұйымдастыруға
тырысады ( банк ішінде тамақтандыру, персонал демалысын
ұйымдастыру, банк ішінде жайлы дизайн жасау және басқа да шаралар ).
Еңбекті өтеудің ынталандыру жүйесі бұл - айлықты тұрақты немесе бір реттік
жоғарылату, айсайынғы, кварталсайынғы, жылсайынғы
премиялардың төленуі. Бірқатар батыс елдерінің кейбір банктерінде
персоналды ынталандыру ретінде персоналға өз акцияларын тарату көпорын
алған. Бұл ынталандырудың ең жоғарғы деңгейі болып саналады.
Коллективтегі арақатынастар мен кәсіптік кеңестермен арақатынастарды
топпен басқару
Төменгі деңгейдегі персоналды пайдалану банкті басқаруда
кіші персоналды қатыстыру идеяларын және оны жалпы банктік стратегиядағы
нақты бір сұрақтар бойынша шешім қабылдауда қатысуын қарастырады (клиентке
қызмет көрсету, жаңа банктік қызметтерді енгізу және т.б. ).
Бөлімдердегі персонал мен оның функциялары бөлімдерде жұмыстың қосарланбауы
үшін қатаң түрде үлестірілген, яғни әр бөлімнің
функциялары тиімділікті арттыру мақсатында нақты түрде көрсетілген.
Коллективтегі арқатынастар банк персоналы арасында, сонымен қатар банк
жетекшілігімен жайлы психологиялық климат жасауды қарастырады.
Кәсіптік кеңестермен арақатынастар персоналды басқарудағы сыпайы
аспект болып табылады. Батыс елдердегі банк қызметкерлері, әдеттегідей,
әлеуметтік - экономикалық құқықтарын қорғау үшін кәсіптік кеңестер құрады.
Кейбір банктер кәсіптік кеңес мүшелерін жұмысқақабылдамайды. Көбіне бұл өз
қызметкерлеріне үлкен жалақы төлейтін ірі банктер. Бірақ көп банктер
кәсіптік кеңестермен санасуға мәжбүр болады және ол үшін банк басқармасы
мен персонал арақатынасындағы жайлы психологиялық климатты сақтап қалуға
тырысады.
Басқарудың әлеуметтік - психологиялыц аспектілері
Персонал еңбегін ынталандыру және шығармашылық ынта дегеніміз персонал
бар ынтасымен жұмыс істеуі, жұмысқа қызығушылығы болуыүшін жағдай жасау,
сонымен қатар мұндай жұмыс барысы банк үшін табысты болуы керек.
Нәтижесінде банк қызметінің тиімділігі мен табыс көбейеді.
Банктің ұйымдастырушылық мәдениеті екі аспектті қарастырады. Біржағынан -
бұл активті және пассивті операциялар бойынша клиенттерге қызмет көрсету
кезіндегі персоналдың мәдениеті. Ал екінші жағынан-банктің өз ішіндегі
ұйымдастьірушылық мәдениет, яғни банк персоналы үшін жайлы тұрмыстық
жағдайлар жасау (жақсы бөлмелердің, мейрамхана немесе асхананың, демалыс
жүйесінің, көлік тұрағының болуы және т.б. ).
Персоналды басқарудың банк қызметі мен жұмысына
әсері операциялардың кеңеюі мен табыстың жоғарылауы
тұрғысынан қарағандағы банк персоналы жұмысының жыл сайынғы талдануы мен
бағалануы арқылы жүзеге асырылады. Әдетте мұндай
талдау акционерлердің жылдық жиналысында келтірілетін жылдық баланс пен
есеп дайындалатын кезде жасалады. Мұндай талдаудың нәтижесінде
кадрлық саясат көбіне өзгертіледі, себебі персонал банктің басты өндірістік
күші болып табылады.
1.2 Банк менеджментінің міндеті мен құрылымы
Банк менеджменті стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен,
талдаумен, реттеумен, банк қызметін бақылаумен, қаржыны басқарумен,
маркетингтік қызметпен, банктік операцияларды жүзеге асыратын персоналмен
баланысты қатынастарды басқаруды қарастырады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл -
қаржы ресурстарын басқаруға тиісті қатынастарды басқару, яғни банктік
сферадағы персоналды басқару мен қаржылық менеджменттің өзара байланысқан
қосындысы. Банк менеджментін қаржылық менеджмент пен персоналды басқару деп
бөлістіру объекттің құрылымына байланысты.
Банк құрылымы, бөлімдер саны, басқарма құрамы, қызметтердің
бөлістірілуі жэне т.б. әртүрлі факторлар мен экономикалық тиімділікке
байланысты болады. Мысалы, аудандық банктің құрылымы қаржылық орталықтағы
ірі банктің құрылымынан басқа, кішігірім ауылдық жердегі банктің құрылымы
өнеркәсіптік банктің құрылымынан мүлдем басқа. Сонымен бірге, бірдей
құрылымдағы екі бірдей банк болмайды: банктер әрдайым бөлімдері мен
комитеттерінің құрамын, басқарушы органдардың құрамын банктің үнемі өзгеріп
отыратын жұмыс жағдайларына, жаңа мақсаттарға, менеджмент бойынша
эксперттердің кеңестеріне байланысты ауыстырып отырады.
Банктің құрылу схемаларының бірнеше түрі белгілі. Оның
әрқайсысы несиелік нарықтың белгілі бір түріне сәйкес болып келеді. Жабық
нарық, яғни клиенттердің шектеулі көлемі кезінде, қарқынды бэсекелес
болатын басқа мекемелер жоқ кезде, филиалды желі дамымаған немесе мүлдем
жоқ жағдайда банк пирамидалық схема бойынша құрылады. Оған вертикалды
байланыстардың қарапайымы, банк басқармасына тікелей бағынушылық тән.
Сурет-1. Банк құрылымының пирамидалық схемасы
Мұндай банк түрінде, әдеттегідей, негізгі операциялар шеңберін
қамтитын, 6-8 бөлім болады: несиелік, инвестициялық, кассалық жэне
депозиттік операциялар бөлімі, трасттық бөлім, маркетинг, әкімшілік және
ревизиялық бөлімдер.
Кейбір жеке операцияларды кәсіби жетілдіру, мысалы, таңдаулы
клиенттермен көтерме операцияларынан қаржылық қызметтің көпшілік
тұтынушыларына көшу, банктік қызметтің кеңейтілуінен банктің
ұйымдастырушылық құрылымы мүлдем өзгереді. Мұнда бірнеше түрі болуы мүмкін.
Бірақ олардың барлығына тән бір сипаты бар, банктің жоғарғы басшылығы мен
төменгі құрылым арасында аралық бөлімдер, яғни орталық басшылық
органдарының басшыларынан соң билік төменгі басшылар құзырында
болады.
Банк бөлімдерінің ролін күшейтетін және функцияларын
үлестіретін альтернативті схемалардың бірі географиялыц қүрылым деп
аталады.
Сурет-2. Географиялық құрылым
Үлкен территорияда банк жұмысын ұйымдастырудың тағы бір түрі
функционалды деп аталады. Мұнда операцияларды басқару функцияларды нақгы
түрде бөлістіру арқылы жүргізіледі. Бұл қағида бойынша банк құрылымының
басқа да түрлері бар.
Сурет-3. Банктің функционалдық құрылымы
Банк қызметінің кеңеюі барысында облыстық жэне жалпы ұлттық нарықта
банктің жеке оперативті бөлімдерінде мамандарды, эксперттерді, жаңа
технологияларды және т.б. қажет ететін мамандандыру мен күрделілендіру
басталады. Мұндай жағдайда банк ішінде клиенттерге белгілі қаржылық
операциялар мен қызметтер көрсететін, өзінің агенттіктері, басқару
аппараты, өзінің сметасы, шығындар мен алынатын табыс калькуляциясы бар
арнайы профит-центрлер жүйесін құру дұрыс болады. Бұл жоғарыда
қарастырылған жүйелерден гөрі. ұйымдастырудың жоғарырақ бір түрі. Профит-
центрдің қарапайым мысалы етіп, жұмысының нәтижесі мен шығындарын нақгы
бағалауға болатын, функциялары ерекше белгіленген банктің трастілік бөлімін
алуға болады. Жеке профит-центрлері бар банк құрылымы суретте көрсетілген.
Сурет-4. Профит-центрлер жүйесі
Банктің холдинг-компания түрінде мамандандырудың жоғары деңгейі
қажет. Профит-центрлер жүйесімен өте ұқсас келетін бұл модельде филиалдары
жеке дара жұмыс істей алғанымен меншік түрлеріндегі айырмашылықтарға
байланысты бақылау әдістерінде көптеген айырмашылықтар бар. Профит-центрлер
схемасы біртұтас банк шеңберінде қолданылады. Ал холдинг-компанияларда
филиалдар заңды тұлғалар ретінде жеке жұмыс істейді. Американдық заңдар
бойынша егер холдинг 5%-дан төмен акциясы бар болса, онда бақылау
жүргізілмейді; 5-тен 25%-ға дейін акциясы болса банк бақылаудың болу-
болмауын өзі шешеді; егер 25%-дан жоғары акциясы болса, компания банктік
холдинг болып есептеледі.
Сурет-5. Банктік холдинг
Банктік холдинг банк қызметімен байланысты банктік емес мекемелерге
бақылау жүргізе алады. Олар - қаржылық, шютекалық, лизингтік, факторлық
компаниялар, трастілік және инвестициялық фирмалар, несиелік карточкалар
мен жолдық чектер шығаратын компаниялар, ақпаратты өңдеу бойынша есептеу
орталықгары, аудиторлық фирмалар жэне т.б. Заң бойынша холдингтік компания
акцияның 20%-нан артық акция сатып алуға құқығы жоқ.
Осылайша банктің холдингтік түрі филиалдардың жеке дара жұмыс
істеуінің жоғары деңгейін қарастырады.
Байланыстың тағы бір түрі - желілік. Ол көбіне холдингтік түрге ұқсас
келеді. Онда да орталық бақылау ұйымы бар, бірақ онымен басқа қатысушылар
арасындағы байланыстар келісімдер арқылы реттеледі. Мысалы, банк топтың
орталығы бола тұрып, қор биржасында құнды қағаздарды сатып алу бойынша
тапсырыстарды атқаратын брокерлік фирмалармен, лизингтік және қаржылық
компаниялармен келісім бойынша ғана жұмыс істеуі мүмкін. Бірақ банк
портфелінде аталған әріптестердің акциялары болмайды.
1.3 Коммерциялық банктегі басқару процесі
Банк менеджменті - банк сферасындағы персоналды және банк
ісін басқарудың ғылыми жүйесі. Ол банк ісін жүргізудің нақты
тәжірибесіндегі басқару әдістерінің ғылыми түрлеріне негізделеді.
Банк ісі дегеніміз ондағы жұмысшылардың тәртібі мен ойлау
ерекшеліктерін анықтайтын банк менеджментінің мазмұнына әсер ететін белгілі
бір сфера.
Банк ең алдымен көптеген салымшылардың ( заңды және жеке
тұлғалар ) ақшалай салымдары шоғырланған қоғамдық институт, сондықтан
банктік бизнес тек табыс алу ғана емес, сонымен қатар несиеге алынған ақша
қүралдарының сақталуын қамтамасыз ету, яғни салымшылардың сенімділігін
қамтамасыз етуге бейімделген.
Банк менеджменті үнемі өзгеріп отыратын жағдайда банкке
басшылық ету мен оны ұйымдастырудың нәтижелілігін қамтамасыз етуді
қарастырады. Банк менеджменті кез-келген сыртқы кедергілерде банк
тұрақтылығын қамтамасыз ететін бірден бір құрал.
Банк менеджментін құраушылар: жоспарлау, талдау, реттеу,
бақылау.
Жалпы жаспарлау банктің болашақ мақсаттарын, оның кірістері мен
шығындарын салыстыра отырып қызметінің көлемі мен нәтижесін алдын-ала
қарастыруға мүмкіндік береді. Жоспарлау процесі перспективалық және
ағымдағы болжам-жоспарларды құруды қарастырады.
Мұндай құжаттардың мақсаты банк ұжымына қолда бар ресурстарды
пайдалану мақсатын, сонымен қатар жалпы мақсаттарды, оларды орындау
тактикасы мен стратегиясын түсіндіру.
Жоспарлау қызметкерлердің жұмысының шеңберін, яғни шегін
анықтайды. Жоспарлау жанама көрсеткіштер арқылы банктің қызметінің барлық
жақтарын байланыстыруға, оларды орындауды және ұжым қызығушылығын
материалды және еңбекті реттеудің басқа да жүйелері арқылы байланыстыруға
мүмкіндік береді. Жоспарлар ақша нарығындағы бәсеке жағдайында қызметтің
жаңа сфералары мен әдістерін табуға жаңа бағыттар табуға мүмкіндік береді.
Жоспарлау банктің барлық бөлімшелерін қамтитын және банк
дамуының жалпы және жеке перспективаларын анықтауда көпсатылы процесті
түсіндіреді.
Жоспарлаудың нәтижесі ретінде бизнес-жоспарды ( банк дамуының
шамалас жопары ) құру, сонымен қатар басқа да бағыттар бойынша
оперативті жоспарларды ( несиелік, инвестициялық, депозиттік, пайыздық,
кадрлық, т.б. саясат) құру болып табылады.
Талдау банк қызметінің болжамдалған нәтижелермен нақтылы
жеткен нәтижелерді салыстыру, өткен кезендердің нәтижелерін ең мықты
банктердің нәтижелерімен салыстыруға негізделген бағалауға бағытталған.
Талдаудың материалдары банк дамуындағы жақсы және нашар
тенденцияларын айқындауға, шығындарды, пайдаланылмаған қорларды,
жоспарлаудағы және шешім қабылдаудағы кемшіліктерді айқындауға мүмкіндік
береді.
Банктің талдау жұмысының негізін, белгілі әдіспен жүргізілетін
баланс материалдары құрайды. Талдаудың басты бағыттары: банк қызметінің
көлемдік көрсеткіштерін, яғни активтердің, депозиттердің, меншіктік
капиталдың, несиелердің, табыстың көрсеткіштерін бағалау. Берілген баға
басқа банктердің осындай көрсеткіштерімен салыстырып, қазақстандық
коммерциялық банктер арасындағы орнын ( рейтингін ) анықтауға мүмкіндік
береді. Осындай талдау жұмысының нәтижелері нақты бір банктің даму
стратегиясын жасауға мүмкіндік береді.
Ресурстар базасын бағалау: оның көлемін, кұрылымын, даму
тенденциясының құраушыларын ( меншіктік капитал, депозиттер, банкаралық
несие ) бағалау. Талдау банк ресурстарын классификациялау, құрылымдық
көрсеткіштерді есептеу, оларды басқа банктердің көрсеткіштерімен салыстыру
негізінде жасалады. Мұндай талдау түрі банктің депозиттік саясатын жасау
үшін пайдаланады.
Банктің ресурстар жағдайын бағалау: оның көлемін, құрылымын,
банк активтерінің даму тенденциясының кұраушыларын ( несиелер,
инвестициялар, депозиттер ) бағалау. Талдау банк активтерін
классификациялау, құрылымдық көрсеткіштерді есептеу, оларды басқа
банктердің көрсеткіштерімен салыстару негізінде жасалады. Мұндай талдау
түрі несиелік және инвестициялық саясатты жасау үшін жасалады.
Банк ликвидтілігін бағалау қаржылық коэффициенттерді есептеу, оларды
критериалды деңгейлермен, динамикада салыстыру, көрсеткіштер деңгейінің
өзгерісіне әсер еткен факторларды анықтау негізінде жасалады. Талдаудың бұл
түрі банктің ликвидтілікті басқару саласында стратегиясын анықтауға
мүмкіндік береді.
Талдау жұмысының бұл бағыттарымен қатар коммерциялық банктер
басқа да бағыттар бойынша талдаулар жасайды: банктің несиелік портфеліне
талдау, құнды қағаздар портфеліне талдау, клиенттердің несиеқабілеттілігіне
талдау, меншіктік капиталының жеткіліктілігіне талдау, пайыздық саясатқа
талдау, т.б. Бұл талдаулардың материалдары банк қызметіндегі банктің
тәуекелділіктерін басқару саясатын жасауға мүмкіндік береді.
Реттеу банк менеджментінде коммерциялық банктерді мемлекеттік
бақылаумен анықталатын белгілі бір ерекшеліктерге ие. Банк қызметінің
айналымға бөтен ақшалардың ірі сомаларын тартатын ең тәуекелділікті
бизнес түрі екендігін ескеретін болсақ, мемлекеттік реттеу банктерді
лицензиялауға, олардың қызмет шеңберін шектеуге, капиталының
жеткіліктілігіне , ликвидтілігіне, міндетті қорлардың құрылуына қатаң
талаптарды қарастырады.
Бұл орайда банктің ішкі реттеу жүйесі ең алдымен мемлекеттік
реттеудің қойған талаптары мен нормативтерін ескере отырып жұмыс істеуді
қарастырады.
Бақылау банк қызметінде ішкі және сыртқы болып бөлінеді.
Сыртқы бақылауды Қазақстан Республикасының Үлттық Банкі және сыртқы
аудиторлар іске асырады. Ішкі бақылауды банктің өзі ұйымдастырады. Банк
менеджментінің негізі осы ішкі бақылау болып табылады. Оның функцияларын
менеджерлер мен ішкі аудит органдары атқарады. Банктің ішкі бақылауының
негізгі мақсаты банк қызметіне кері әсер ететін кедергілерді табатын және
кемшіліктерін жою бойынша шара қолданатын жүйені құру.
Банктің ішкі бақылауы сыртқы бақылаумен байланысты және Ұлттық
Банктің заңнамалары мен нормативтік актілерін, банктің ішкі ережелерін,
сыртқы бақылау органдарының талаптарын орындауға бағытталған.
Банк менеджментінің мазмұны басқару сферасының жұмысында
аныкталады.
Банк менеджментінің сферасы екі блокқа бөлінеді: қаржылық
менеджмент және персоналды басқару.
Қаржыльқ менеджмент нақты банктің мақсаттары мен міндеттеріне
сай қаржылық өнімнің қозғалысын, оның кұрылуы мен орналасуын басқару.
Қаржылық менеджменттің негізгі бағыттары: банк қызметіндегі жеке сфераларды
( депозиттер, несиелер, инвестициялар, қызметтер, т.б. ) нақтылай отырып,
банк саясатын құру; банк маркетингі, банктің активтері мен пассивтерін
басқару, ликвидтілікті басқару, табыстылықты басқару, меншікті капиталды
басқару, несиелік портфельді басқару, банктік тәуекелділікті басқару.
Қаржылық менеджменттің басты ерекшелігі банк жүйесі шеңберінде
банктік процедураларды ұйымдастырудың және экономикалық процестерді
басқарудың бірегей технологиясының жоқгығы. Ақша нарығындағы бәсекелестік
жағдайында әр банк өз тәртіп ережелерін құрады; үнемі өзгеріп отыратын
экономикалық жағдай банк ісін жүргізу әдістерінде үнемі жөндеулерді талап
етеді.
Банк менеджментінің екінші сферасы персоналды басқару, банк
қызметкерлерінің білімі мен тәжірибесін рационалды пайдалануды білдіреді.
Ол: еңбекті ынталандыруды, банк қызметкерлерінің еңбегін ұйымдастыруды,
кадрларды үйлестіруді; банк кадрларын дайындау және қайта дайындау жүйесін;
еңбекті өтеу, оны қолдау мен реттеу механизмін; бақылауды ұйымдастыру;
қызмет бойынша көтерілу жүйесін; ұжымдағы қарым-қатынастар қағидаларын
қамтиды.
Персоналды басқарудың ғылыми негізі - психология және іскерлік
этика. Әр қызметкерге түрлі қатынастарды табуға, қызметкерлік карьераны
жоспарлауға және материалдық реттеуді ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Банк менеджментінің бағыттарын схема түрінде былай көрсетуге болады:
Кесте-5. Банк менеджменті
Қаржылық менеджмент Персоналды басқару
1. Банк саясаты 1. Еңбекті ынталандыру
2. Маркетинг 2. Банктің ұйымдық құрылымы
З.Активтер мен пассивтерді 3. Кадрларды үйлестіру
басқару
4. Ликвидтілікті басқару 4. Кадрлады дайындау және қайта
5. Табыстылықты басқару дайындау
6. Меншіктік капиталды басқару5. Еңбекті өтеу, оны қолдау және
реттеу
7. Несиелік портфельді басқаружүйесі
8. Банктік тэуекелділіктерді 6. Бақылау жүйесІ
басқару
( валюталық, пайыздық, т.б.) 7. Қызметте жоғарылату жүйесі
9. Ақпараттық жүйе құру 8.¥жымдағы қарым-қатынастар
қағидалары
Шетелдік тәжірибеде банкті басқару міндетті түрде бағаланады,
себебі жалпы банк жүйесінің және нақты бір банктің сенімділігі соған
байланысты.
Мұнда дұрыс емес менеджменттің факторларын анықтауға ерекше
назар аударылады. Оған: банк басшылары мен қызметкерлерінің біліктілігінің
төмендігіне байланысты басқару процесіндегі қателерді; ауыр қаржылық
қиыншылықтарды уақытша ақша көздері ( банкаралық несиелер ) арқылы
көрсетпеуге тырысуды; есеп бергендегі жетіспеушіліктерді көрсетпеу үшін
жалған мәліметтер беруді, т.б. жатқызуға болады. Дұрыс емес менеджменттің
факторларын уақытылы анықтау банктерге әсер ете алатын, яғни басшылықгы
алып тастау, банкті жою немесе қайта ұйымдастыру сияқты құзыры бар
мемлекеттік бақылаудың міндеті болып табылады.
II. ТұранАлем Банкі Акционерлік қогамының басқару
құрылымын талдау
2.1. ТуранАлем Банкінің жалпы экономикалық қызметін талдау
ТАБ АҚ-ы Қазақстандағы қаржылық қызметтердің барлық түрін
көрсететін қарқынды дамып келе жатқан компаниялардың бірі. Бұл ТұранАлем
Секьюритис брокерлік фирмасынан; қаржылық қызметтер көрсететін
ТұранАлем Финанс BV компаниясынан; 2004 жылы құрылған, толығымен Топтың
меншігінде Ресейдегі филиалдарынан — ТұранАлем Финанс - вексельдер
шығару, ТұранАлем Капитал - коммерциялық қызмет көрсету; сақтандыру
индустриясындағы басты 3 компанияларынан - АҚ ТАБ Сақтандыру Компаниясы
, КБС Гарант , Династия ; 2 зейнеткерлік қордан: Қазақстан
Зейнеткерлік қоры, Қщзмет Зейнеткерлік қоры; актив лизингі
индустриясының басты компаниясы ТАБ Лизинг ; қарқынды дамып келе жатқан
ТАБ Ипотека және басқа да қаржылық қызмет көрсететін заңды тұлғалардан
тұратын ірі әмбебап банктік топ.
Банк бүкіл ел бойынша орта және шағын компанияларға белсенді
түрде несиелер беруде. Сонымен қатар банк ТАБ Ипотека компаниясы арқылы
ипотекалық несиелеуде белсенділік танытуда.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы корпорациялары үшін негізгі
несие беуші ТұранАлем Банкі болып табылады. Банк еліміздің дамуына және
экономикалық өсуіне әсер ететін корпорацияларға қаржылық жәрдем береді.
Соңғы үш жылда экономикалық өсуді бірқалыпты үстау үшін банктің несиелік
базасы едәуір өсті. 2005 жылдың 31 қаңтарындағы жағдай бойынша банк 439,150
млрд теңге немесе 3,378 млн АҚШ долл. сомасына несие берді.
Берілген несиелердің жалпы көлемі
Банк экономиканың негізгі өсіп келе жатқан барлық
секторларына несие береді. Оның несиелік портфелі диверсификацияланған және
бір сектормен шектелмеген.
Экономиканың негізгі және өсіп келе жатқан секторларына берілген
несиелер
Шағын және орта кәсіпкерліктің субъектілерінің күрделі
мәселелерінің бірі инвестициялық және айналымдық қажеттіліктер үшін қаржы
ресурстарының тапшылығы. Шағын кәсіпкерліктің үлкен тәуекелділік пен
кепілділіктің төмендігіне карамастан, екінші деңгейлі банктер экономиканың
осы секторын белсенді түрде несиелеуде.
Қазақстан экономикасында жетілдіруде шағын жэне орта
кәсіпкерліктіқ үлкен ролін түсіне отырып, ТұранАлем Банкі АҚ-ы өз
дамуында шағын және орта кәсіпкерлік секторын басымды мақсаттарының бірі
ретінде есептеп, оны қаржыландыру процесінде белсене қатысуда. Бұл Банк
үшін Қазақстандағы екінші деңгейлі банктер арасында алдыңғы қатарлы
орындардың бірін алуға мүмкіндік берді.
Банктің активтерінің өсуі бөшек сауда нарығында ипотекалық несиелеуді
есептегенде, жеке тұлғаларды несиелеудің өсуінің дәлелі болып табылады.
Бөлшек саудалық несиелер
ТұранАлем Банкі өзінің бөлшек саудалық клиенттеріне қызмет
көрсетеді және екі жақты пайдалы болатын қаржылық мақсаттарға жетуге жәрдем
береді. Банктің мақсаты клиенттерінің қаржылық кеңесшісі болу.
Проектілік қаржыландыру Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағында ірі
инвестициялық проектілерді қаржыландыруға маманданған. Қазақстан
жағдайындағы әлі дами қоймаған қор нарығында проектілік қаржыландыру
негізгі қорлармен қатар, материалды емес активтерге де тікелей
инвестицияларды қажет ететін жаңа проектілерді қаржыландыруға маманданған.
Салынған ақша құралдарының қайтарымының көзі инвестициялық проектті іске
асырудан түскен, қаржылық нәтижелерден бөлек пайдасы болып есептеледі.
Салымдардың нәтижелілігін жоғарылату мақсатында Банк қаржыландырудың
әртүрлі көздері мен формаларын -несиелерді, кепілдемелерді,
аккредитивтерді, лизингті, саудалық қаржыландыруды және т.б.,
инфрақұрылымдық және құрылыстық, өнеркәсіптік кешендердің жоғары
рентабельді және ликвидті кәсіпорындар мен бизнестің жоғары технологиялы
және экспортты бейімделген түрлерін дамыту үшін барынша пайдалануға
тырысады.
Көп жылдар бойы ТұранАлем Банкі Еуропа, Солтүстік және
Оңтүстік Америка, Таяу Шығыс пен Азия елдеріндегі әріптестерімен тығыз
байланыс жасауда. 600-ден астам банк-әріптестермен, қаржылық корпорациялар
мен халықаралық даму институттарымен тығыз іскерлік қатынастар жүргізуде,
сонымен қатар жақын және алыс шетелдердегі клиенттермен қатынастар
орнатылып, дамытылуда. Осының нәтижесінде Банктің халықаралық нарықта
қарқынды жылжуы, өнімдік қатарлардың кеңеюі, инвесторлық базаның кеңеюі
байқалады.
Соңғы бір жыл ішінде ТАБ-і ТМД-ғы бірқатар елдерде өзінің
өкілеттіліктерін құрды. Олар: Минск қ. (Беларусь), Бишкек қ. (Қырғызстан),
Тбилиси қ. (Грузия), Баку қ. (Әзербайжан), Душанбе қ. (Тәжікстан) және
Екатеринбург қ. (Ресей); одан бұрын Мәскеу қ. (Ресей), Киев қ. (Украина)
және Шанхай қ. (Қытайда) өкілеттіліктер ашылған болатын.
ТАБ-нің географиялық диверсификациясы экономикалық, саяси
және банктік тәуекелділіктердің төмендеуін, сонымен қатар қаржылық
нарықтарды қамтуды көздейді.
ТАБ-нің өз бизнесін алдымен жергілікті банктер мен қаржылық
компаниялармен әріптестік негізінде ашады. Айта кететін бір жайт:
өкілеттіліктер операциялық қызметпен айналыспайды, олардың негізгі
функциясы ТАБ-нің өнімдерін ТМД нарықтарына тарату, олардың басымды түрлері
саудалық қаржыландыру өнімдері болып табылады. Өкілеттіліктер банктер мен
клиенттерге қаржыландырудың барынша табысты схемасын іздеуде кеңестер
береді, келісімдерді құрастырады, жаңа проектілерді Орталық банкке жіберіп
отырады. Сонымен қатар, өкілеттіліктер ақпараттық-әдістемелік орталықтардың
қызметін атқарады.
ТұранАлем Банкі АҚ көп жылдар бойы Қазақстан
Республикасындағы банк қызметінің басты бағыттарының бірі болып есептелетін
саудалық қаржыландыру бойынша алдыңғы қатарлы орын алып келеді. ТАБ-і
клиенттерге сыртқы сауда операциялары бойынша кеңестік қызметтің барлық
түрін көрсетеді, келісімдерді әртүрлі шарттар мен мерзімдерге құрып береді,
құжаттық аккредитивтер, банктік гарантиялар, қорлық аккредитивтер, құжаттық
инкассо, форфейтинг, факторинг сияқты экспортты-импортты транзакциялардың
барлық түріне қызмет етеді.
Ал Экспортты Несиелік Агенттіктер (ЭНА) мен Экспортты-импортты
банктермен әріптестік қатынастар саудалық проекттерді орта және ұзақ
мерзімге (10 жыл) қаржыландыруға мүмкіндік береді және банктің ерекше назар
аударатын бизнес-бағыттарының бірі болып саналады.
Осы жағдайға сәйкес шетелдік қаржылық институттар мен банктер
жағынан Банкке деген сенімділік артуда.
Банк клиенттерінің шетелдік әріптестері ТАБ-нің тікелей
міндеттемелерін жиі қабылдауда, бұл Банктің ұсынып отырған лимиттерінің
басқа банктердің ұсынған лимтмттерінен айырмашылығының жоғарылауының дәлелі
болып табылады.
ТұранАлем Банкі АҚ-ы Саудалық қаржыландырудың стратегиялық
бағытын клиенттерге, әріптестерге қызмет көрсету сапасын сақтай отырып, әрі
қарай дамытуға ұмтылуда.
Банк клиенттерінің сауда операцияларын қаржыландыруға ақша
кұралдарын тартудың тағы бір түрі синдикатталған несиелер. Банк 1999 жылдан
бастап синдикатталған несиелерді белсенді түрде тартуда. 2005 жылдың
тамызында 2004 жылы тартылған синдикатталған несиенің алғашқы траншы
ұзартылды. Транштың сомасы 110,25млн АҚШ долларынан 250 млн долларға
көбейтілді, банк-мүшелері әлемнің 20-дан астам елінің 50 банкінен 60-қа
дейін көбейді.
2006 жылы инвесторлар базасын тартуды жоспарлай отырып, банк
Қазақстан нарығы үшін синдикатталған несиелердің жаңа түрлерін тартуды
көздеп отыр. Олар: Schuldshein ж2не Мурабаха формаларындағы несиелер, яғни
Шариат заңдарына сәйкес берілетін несиелер. Сонымен қатар Банк Қазақстан
тарихында алғаш рет жалпы корпоративтік мақсаттарға арналған несие беруді
жоспарлауда.
Дегенмен, бұл шараларға Банк қорлы және қорсыз негізде
қатысуда. Айта кететін жайт, синдикатталған несиелер нарығында үлкен
тәжірибесі және ұзақ несиелік тарихы бар ТАБ-і ТМД елдерінің банктері үшін
синдикатталған несиелерді алуды ұйымдастырушы болмақшы және осы бағытта өз
қызметін жалғастыруды көздеуде.
2005 жыл ТАБ-і үшін халықаралық капитал нарығына қатысуы
жағынан табысты жыл болды. 2005 жылдың наурыз-сәуірінде Банк $300,000,000
сомасына Еврооблигациялар шығарды және 2014 жылға дейін жылына 8%
мөлшерлемесімен $100,000,000 сомасына Еврооблигациялар шығарды. Халықаралық
нарықта инвесторлар жағынан ТАБ-нің қарыздық құралдарына деген сұраныс
жоғары болғанымен, Банк инвесторлармен қатар өз қызығушылығын да ескеретін
тарту саясатын жүргізуде.
Халықаралық капитал нарығының белсенді қатысушысы болып, Банк
арнайы конгресстерге, семинарларға, конференцияларға үнемі қатысуда. Мұндай
шараларға қатысудың басты мақсаты - халықаралық нарықтың мүшелерін елдегі,
қаржылық жүйедегі және ТұранАлем Банкінің өзінде болып жатқан соңғы
жаңалықтармен таныстыру. Әріптестерге, қазіргі және болашақ инвесторларға
барынша көп ақпарат беру, оларға мейлінше түсінікті болу -Банктің
халықаралық нарықтағы жұмысының басты мақсаттары болып табылады.
ТұранАлем Секьюритис (ТАС) - Қазақстандағы қаржылық
консалтинг бойынша, құнды қағаздар шығару мен үйлестірумен бойынша,
инвестициялық портфельді басқару мен талдау бойынша қызметтер көрсететін
алдыңғы қатарлы брокерлік фирма. Бүгінгі таңда қызметтің кең түрін көрсете
отырып, ТАС ең алдымен клиенттерінің бизнесінің дамуына ықпал етуге
тырысады. Клиенттермен қатынас - бизнестің философиясы мен даму стратегиясы
құрылған, сонымен қатар қызметтер жүйесі мен олардың сапасының стандарттары
негізделген компания жұмысының фундаменті және басты құндылығы. Компанияның
басты мақтанышы - әртүрлі нарық түрлерінде бірдей жоғары көрсеткіштерге қол
жеткізе алатын кәсіби мамандар тобы.
Бүгінгі таңда ТАС-ң, ішінде мықты талдау қызметі бар, қажетті
инфрақұрылымды құруға негіз болған инвестициялық портфельді сенімді басқару
нарығында үлкен тәжірибесі бар. Уақытша бос ақша құралдарын басқару
клиенттің инвестициялық талғамын ескере отырып жасалғандықтан,
ТАС-те соңғы жылы клиенттік портфельдің айтарлықтай
жоғарылауы, яғни ол $20 млн құрайды.
Құнды қағаздар нарығын жетілдіру және қазіргі заманғы
талаптарға сай болу мақсатында ТАС 2007 жылы жаңа өнім - Ашық Жарналық
Инвестициялық Қор БТА Доходный ұсынбақшы. Қор потенциалды
инвесторлардың мүмкіндіктерін кеңейту мақсатымен ашылмақшы. Келешекте даму
барысында қор Қазақстанның құнды қағаздарынан, Ресейдің және Шығыс
Еуропаның, сонымен қатар Батыс Еуропа мен АҚШ-ң дамып келе жатқан
нарықтарыньщ құнды қағаздарынан тұратын портфельді ұсына алатын болады.
ТұранАлем Секьюритис алғаш рет ¥лттық Инвестициялық Қор
Акционерлік Қоғамымен бірігіп Қазақстанда Акционерлік Қоғам Әрекет
жоғары технологиялар қоры - отандық венчурлы қорын ашты. Бұл қордың басты
мақсаты өсу потенциалы жоғары проектілерге инвестицияларды тарту, яғни бұл
проектілердің қызметі инновацияларды құру және оны қаржыландыру, сонымен
қатар инновациялық технологияларды жетілдіру.
ТАС брокерлік компаниялардың арасынан алғаш болып
тәуекелділіктерді басқару жүйесін енгізді. Тәуекелділіктерді басқару
жүйесінің басты мақсаты компанияның капиталы мен активтерін сақгап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz