Рим жеке құқындағы міндеттеме және шарт туралы ілім
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Міндеттеме түсінігі.
2. Міндеттеменің орындалу орны және уақыты.
3. Шарт түсінігі.
4. Вербальды контрактілер.
5. Консенсуальды контрактілер.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Міндеттеме түсінігі.
2. Міндеттеменің орындалу орны және уақыты.
3. Шарт түсінігі.
4. Вербальды контрактілер.
5. Консенсуальды контрактілер.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ежелгі Рим құқығының қайнар көздерінің бірінде міндеттеме «құқықтық кісен» деп аталыпты. Мұндай сипаттамаға бірталай себептер негіз болған. Мүліктік қатынастардың субъектілері міндеттеменің тараптары болып келеді, олардың біреуі белгілі әрекет жасауға міндетті болса, екіншісі одан сол міндетті орындауға талап етуге құқылы болады. Сондықтан екі тарап бірімен бірі тығыз құқықтық байланыста болып табылады. 12 тақтайша заңы бойынша алғашқы кезде Рим мемлекетінде бұл байланыс нақты түрде байлаудан туындапты. Мәселен, міндетін орындамайтын борышқорды оның кредиторы нақты түрде шынжырмен, арқанмен байлап ұстайды екен. Әуелі сол шынжырдың ауырлығы да белгіленген болыпты: 15 фунт. Және де сондай борышқорларды құлға айналдыру, құлдыққа сату, тіпті өлтіру де болады екен. Жаңа дәүірге дейін төртінші ғасырда Петелий заңы бойынша борышқорды сату немесе өлтіруге тыйым салынған. Императорлық кезеңнен бастап борышқордың жеке басының жауапкершілігі орнына оның мүліктік жауапкершілігі қалыптаса келді. Бұрынғы темір кісен құқықтық кісенге айналды.
1. Ермухаметова С.Р., Коваленко Е.Ю. Рим жеке құқығы бойынша оқу құралы –Алматы: “Заң әдебиеті” 2006. |
2. Б.Е. Айтжан., А.М. Хусаинова Рим құқығы: Оқу құралы. – Алматы: “Жеті жарғы”, 2005.
3. rector.kz
4. Дождев Д.В. Оснавания защиты владения в римском праве. М., 1996.
5. Дождев Д.В. Римское архиачное наследственное право.
2. Б.Е. Айтжан., А.М. Хусаинова Рим құқығы: Оқу құралы. – Алматы: “Жеті жарғы”, 2005.
3. rector.kz
4. Дождев Д.В. Оснавания защиты владения в римском праве. М., 1996.
5. Дождев Д.В. Римское архиачное наследственное право.
РИМ ЖЕКЕ ҚҰҚЫНДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕ ЖӘНЕ
ШАРТ ТУРАЛЫ ІЛІМ
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Міндеттеме түсінігі.
2. Міндеттеменің орындалу орны және уақыты.
3. Шарт түсінігі.
4. Вербальды контрактілер.
5. Консенсуальды контрактілер.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ежелгі Рим құқығының қайнар көздерінің бірінде міндеттеме құқықтық кісен деп аталыпты. Мұндай сипаттамаға бірталай себептер негіз болған. Мүліктік қатынастардың субъектілері міндеттеменің тараптары болып келеді, олардың біреуі белгілі әрекет жасауға міндетті болса, екіншісі одан сол міндетті орындауға талап етуге құқылы болады. Сондықтан екі тарап бірімен бірі тығыз құқықтық байланыста болып табылады. 12 тақтайша заңы бойынша алғашқы кезде Рим мемлекетінде бұл байланыс нақты түрде байлаудан туындапты. Мәселен, міндетін орындамайтын борышқорды оның кредиторы нақты түрде шынжырмен, арқанмен байлап ұстайды екен. Әуелі сол шынжырдың ауырлығы да белгіленген болыпты: 15 фунт. Және де сондай борышқорларды құлға айналдыру, құлдыққа сату, тіпті өлтіру де болады екен. Жаңа дәүірге дейін төртінші ғасырда Петелий заңы бойынша борышқорды сату немесе өлтіруге тыйым салынған. Императорлық кезеңнен бастап борышқордың жеке басының жауапкершілігі орнына оның мүліктік жауапкершілігі қалыптаса келді. Бұрынғы темір кісен құқықтық кісенге айналды. Міндеттеме туындау кезінде ол әлі орындалмаған болып келеді, тараптар біріне бірі сенім білдіріп, келешекте біріне бірі белгілі әрекеттер жасауға міндеттенеді. Сондықтан сенімділік қатынас пайда болады. Латынша сенім - сredo. Осы түсініктен екі тараптың талап қоюға құқылы жағы кредитор деп аталып кетті, ал оны орындауға міндетті жағы - борышқор.
1. Міндеттеме түсінігі.
Міндеттеме-бұл несие берушінің борышқордан өзінің пайдасына нақты әрекетті, мінез құлықты талап ететін формальды мүмкіндігінен тұратын субьективтік юридикалық жағдай. Міндеттеме түсінігі Юстинианың Институцияларында көрсетілген. Бұл Институцияға сәйкес біздің мемлекетіміздің құқығына сай қандай да болмасын бір нәрсені орындауға байланысты құқықтық. Ал, Павел міндеттемеге мынадай анықтама береді - міндеттеменің мәні қандай да болмасын затты біздікі ету емес, немесе сервитутты біздікі ету емес, бірақ басқа тұлғаны біздің алдымызда ол қандай да болмасын затты беру, жасау немесе ұсынуға байланысты байлап қою. Міндеттеме уәкілетті тұлғаның міндетті тұлғаның мүліктік сипаттағы нақты әрекеттерді жасауын талап ету құқығын білдіреді.
Кейіннен міндеттеме екі тұлғаның арасындағы заңды қатынас ретінде қарастырыла бастады. Бұл қатынасқа сәйкес бір тарап несие беруші және ол талап ету құқығына ие, ал екінші тарап борышқор- бұл несие берушінің пайдасына белгілі бір әрекеттерді жасаушы. Міндеттеме әр кезде де уақытша және ол тоқтатылуға есептелінген.
Кей жағдайда тұлғаның жасаған әрекеті міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтыратын бірақ бұл белгілі бір шарттардың бірде-біреуіне сәйкес келмейтін. Осындай ақтаңдақты реттеу үшін міндеттемені пайда болғызатын шартқа ұқсас міндеттеменің пайда болу негізін қарастырды, яғни квази-контрактілерді. Егерде міндеттеме құқық бұзушылық салдарынан пайда болса және бұл құқықбұзушылық бізге белгілі бірде-бір деликтінің қатарына жатпаса, міндеттеме квази- деликтіден пайда болды деп саналады.
Міндеттеме қоғамда абстрактілік нысанға ие және табиғи сипатты қарастырмайды.
Міндеттеменің мазмұны міндетті тұлғаның беру, жасау, ұсынуын міндеттейді және ол рим терминологиясында dare, facere, praestare терминдерімен анықталады.
Беру термині - мүлікті беру дегенді білдіреді. Бұл әрекет заттық құқықтарды бір тұлғадан екінші тұлғаға ауыстырумен тығыз байланысты.
Жасау - бір тұлғаның екінші тұлғаның пайдасына жасалатын нақты физикалық сипатқа ие және бөлінбейтін кешенді әрекетті жүзеге асыру.
Ұсыну-материалдық нысандағы соның ішінде ақшалай сипаттағы төлемді жүргізу, орналастыру.
Міндеттеме мүліктік сипаттағы орындауды болжайды. Міндеттеме институты бірнеше ішкі институттарға ие міндеттеме түсінігі орындалу орны және уақыты, міндеттеменің тоқтатылуы және міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері
Міндеттеменің тараптары кредитор мен дебитор. Кредитор талап ету құқығына ие, ал дебитор беру, жасау немесе ұсынуға міндетті. Кейбір жағдайда бірнеше кредитор мен бірнеше дебитор болуы мүмкін.
Егер міндеттемеге бірнеше тарап қатысса жауапкершілік және міндеттеме үлестік немесе ортақтасқан болады. Үлестік жауапкершілік болуы мүмкін, егерде жауапкершілікті борышқорлар жалпы борыштың көлемінде пропорциональды жауап берсе. Ортақтасқан жауапкершілікте борышқорлардың біреуі міндеттеме сомасы көлемінде немесе арнайы бекітілген үлесте басқалар үшін толық жауап береді.
Міндеттеме пәні заттар, ақша, қызмет, жұмыс болуы мүмкін. Заттар топтық белгілерімен немесе жеке белгілерімен анықталған болуы мүмкін.
Міндеттеме түрлері. Міндеттеменің бірнеше түрі болады. Бұлар бөлінетін, бөлінбейтін, цивильдік , табиғи , альтернативтік және факультативтік. Жауапкершілік сипатына қарай міндеттеме үлестік және ортақтасқан болуы мүмкін.
Міндеттеме бөлінетін деп танылады, егерде оның пәні оның құндылығын жоғалтпай бөлуге мүмкіндік берсе. Бөлінбейтін міндеттеме дегеніміз міндеттеме пәні бөлінбейтін міндеттеме. Міндеттемені еріксіз орындау мүмкіндігін қарастыратын міндеттеме цивильдік болып табылады. Табиғи міндеттеме талаппен қорғалмайтын мүліктік сипаттағы қатынас. Альтернативтік міндеттеме дегеніміз борышқордың екі әрекеттің біреуін орындауға тиісті болатын міндеттеме. Егерде шартта өзгеше көзделмесе қай әрекетті орындауды таңдау құқығы міндетті тұлғаға беріледі.
Факультативтік - бұл тиісті міндеттеменің орнына басқа міндеттемені орындау мүмкіндігі. Факультативтік міндеттемеде міндеттеме пәні біреу, бірақ борышқорға жеңілдік беріледі, яғни борышқор міндеттеме пәнінің орнына басқаны ұсына алады.
2. Міндеттеменің орындалу орны мен уақыты.
Міндеттеменің орындалу орны дау болған затты бағалауға мүмкіндік береді. Міндеттеменің орындалу орны шартпен анықталады.Егерде міндеттеменің орындалу орны альтернативті түрде көрсетілсе , міндеттемені орындау орнын борышқордың қалауы бойынша анықталады. Ал, егер орындалмаса, орындау орнын таңдау несие берушіге тиесілі. Егер шартта міндеттеменің орындалу орны көрсетілмесе, онда орындалу орны болып берілген міндеттеме бойынша талап қоюға мүмкін болатын орын саналады. Кейде мәміле күрделі болуыда мүмкін. Мысалы, Эфесте оны төлеу, немесе Капуда құлды беру. Заңгерлер теңіз саудасы дамыған кезде міндеттеменің орындалу орнын анықтау экономикалық жағдайға, рынок жағдайында анықтау ерекше мәнге ие деп көрсетті.
Variasuntrerurm per singulascivltatesreglonesque, maximevinlolel, frumenti (D.13.4.3).-Жекелеген облыстар мен қауымдастықтарда тауарға баға әртүрлі, соның ішінде май мен астыққа.
Несиенің де бағасы әр жерде әртүрлі болды. Ал, соттың қарау орны тұлғаның қауымдастыққа қатысына байланысты немесе борышқордың тұрған жері бойынша анықталады. Кез келген талап азаматтығына және тұрғылықты жеріне қарамастан Римде қаралатын - Roma communis nostra patria est - Рим біздің ортақ отанымыз (D.50.1.33)- қағидасымен қаралатын.
Міндеттеменің орындалу орны дау болған заттың құнын анықтау кезінде маңызды болды, себебі заттың құны ақшалай көрсетілетін болды және мұндай жағдайда маңыздысы қай жер бойынша бағалау жүргізу. Бұл сұрақ орны туралы сұрақпен қатар шешіледі, атап айтқанда келісім жасалған жермен , ал көрсетілмесе талап қойылған жермен анықталды.
Міндеттеменің орындалу уақыты туралы сұрақ шарттың тараптарына байланысты шешілді: міндеттеме орындалу керек тараптардың шартта көрсетілген мерзімде. Мерзім күнтізбемен анықталды. Кейде мерзім нақты болмауы да мүмкін, яғни оның пайда болу мерзімі белгісіз болатын уақыт.
Міндеттемебас кезден-ақ тоқтатуға бағытталған. Міндеттеменің мазмұны және одан қарайтын борышқормен несие берушінің талаптары уақытша мерзімде негізделген. Міндеттеме тұрақты болуы мүмкін емес.
Міндеттеме тоқтатылады немесе әртүрлі тәсілдермен орны толтырылады. Олардың ішінде негізгісі орындалу(төлем). Міндеттеме тоқтатылады орындалған кезде. (Гай. 3,168).
Міндеттеменің тоқтатылуы міндеттеменің мазмұнын құрайтын тараптардың міндеттері мен құқықтарының тоқтатылуы.
Міндеттеменің негізгі және қалыпты тоқтатылу тәсілі оның тиісінше орындалуы. Тиісінше орындалу дегеніміз - міндеттемені тиісті борышқордың, міндеттеме мазмұны бойынша ,орындалу орнында және мерзімінде орындалуы. Орындау - борышқордың несие берушінің пайдасына одан күтілген әрекеттерді орындауы. Орындау (solutio)түсінігі борыш пен жауапкершіліктің бір тұлғада сәйкес келуімен бекітіледі. Soluiteo solvere түсінігі рим құқығында эволюция жасады. Міндеттеменің орындалуы және тоқтатылуына қатысты рим юриспруденциясына ортақ термин өңдеген жоқ.
Міндеттеме тоқтатылды мынадай негіздер бойынша: а) тараптардың қайтыс болуымен, егер міндеттеме жеке тұлғалық сипатта болса тоқтатылады. Ал, егер мүліктік сипатта болса міндеттеме тоқтатылады, егер тараптардың міндеттері мұрагерлікпен өтпесе . б) несие беруші мен борышқордың болашақта екі жақты құқықтарымен міндеттердің болмайтындығы туралы ерікті келісімі бойынша . Бұл жағдай орын алады, егерде келісім шартты жасаған тұлғалардың арасында ғана болатын болса, егерде ол цессия тәртібімен бекітілмеген болса. Үшінші тұлғалардың пайдасына жасалатын міндеттемелерді тоқтату туралы келісуге болмайды: в)несие беруші тарапынан кешіру , яғни мүмкін болатын талаптардан бас тарту арқылы: г) орындалуын талап ету мерзімі өткізіп алу, жалпы талап мерзімінен аспайтындай .
Новация. Бір міндеттемені екінші міндеттемемен ауыстыру. Мысалы, аренда шарты аяқталғанға дейін арендатор жалға алынған мүлікті иелігіне алатындығы туралы тараптар келісімге келеді яғни аренда шарты сатып алу - сату шартымен ауыстырылады. Жаңаланатын міндеттеме бастапқыдан айырмашылығы болуы керек. Новация екінші стипуляцияда қандай болмасын жаңа болған кезде орын алады. Бұл жаңалау міндеттеменің сипаты ауысқан кезде не несие берушінің тұлғасы ауысқан кезде немесе борышқордың тұлғасы ауысқан кезде болуы мүмкін. Новация стипуляция нысанында жүзеге асырылады . Жаңа элементтерге қатысты новацияның екі түрі болады.біріншісінде шарттардың тараптары сақталады, бірақ новация арқылы бұрын жоқ элементтер өзгереді. Екінші түрі несие берушінің немесе борышқордың өзгеруі мен түсіндіріледі. Борышқорды ауыстыру несие берушімен жаңа борышқордың арасындағы келісім арқылы жүзеге асырылады. Ал, бұрыңғы борышкердің келісімі қажет емес , себебі ол міндеттеме ауыртпалығынан босатылады. Несие берушінің ауысуы жаңа несие беруші мен борышқордың арасындағы келісім арқылы жүргізіледі, нәтижесінде соңғы екеуі шарттың тараптары болады , ал шарт мазмұны өзгермейді. Жаңаланған шарт барлық жарамдылық талаптарына сәйкес келуі тиіс, олай болмаған жағдайда ол жарамсыз.
Зачет- есепке жатқызу. Зачет(есепке жатқызу) - бұл бір сипаттағы қарама - қарсы талаптардың өтелуі . Есепке жатқызуды қолдану үшін мсына талаптар орындалуы керек:
Талаптар қарама - қарсы болуы керек, яғни несие берушіге борышқор қарама- қарсы талап беруі тиіс;
Талаптар бір топтағы талап болуы;
Екі талапта орындалу мерзімі жеткен немесе талап ету мерзімі жеткен талаптар болуы тиіс.
Қарызды кешіру. Бұл несие берушінің борышқорды борыштан босататындығы туралы жариялаған бір жақты әрекеті болды. Римде міндеттемеден босатудың тараптардың келісіміне негізделген міндеттемені тоқтатуды мақсат ететін формальды тәсілдері болды. Несие берушінің міндеттемені оындалғандығын қабылдағаны туралы ауызша формальды өтінімі акцептиляция деп аталады. Акцептиляция формальды сұрақ және жауап жолымен жасалады.
Несие беруші мен борышқордың бір тұлғаға сәйкестендірілуі. Міндеттеме тоқтатылады, егерде несие берушімен борышқордың бір тұлғамен сәйкестендірілсе. Бұл жағдай confusio - тоғысу, сәйкес келу дегенді білдіреді. Мысалы , мұрагерлік немесе бала ғып асырап алу кезінде.
Орындау мүмкін еместігі. Мұндай мүмкін еместік заңи және нақты мүмкін. Нақты мүмкінсіздік - бұл, мысалы, жеке белгілермен анықталатын зат жойылған кезде болады. Заңи мүмкінсіздік - бұл, мысалы, қандайда болмасын міндеттемені орындауға тыйым салу туралы заңның шығуы. Мысалы, егер мен бөтен құлды сатсам ал ол қожайынымен бостандыққа жіберілген болса, онда мен міндеттемеден босатыламын. (Д.46.3.98.8.).
1. Шарт түсінігі.
Шарт - бұл екі немесе одан да көп тараптардың қандай да болмасын міндеттемені бекітуі туралы келісімі. Римде міндеттеменің ең көп кездесетін қайнар көзі шарт (con +trahere - алу) obligare, adstringcre терминдерінің синонимы. Контракт термині орыстың шарт терминінің синонимы. Бастапқыда ол тек шартқа қатысты ғана емес, басқа міндеттемелерге қатысты да қолданылды 1и2 D.1.3 фрагменттерді қатар қарастырсақ, біз Папинианның Демосфеннің аудармасына анықтама бере отырып contrahuntur деликті туралы жазады, алдау , қылмыс жасау fraudem contrahere , crimen contrahere сөздерімен көрсетіледі. Бірте-бірте contrahere , contractus сөздері жақын сөздер бола бастады және ол міндеттеме ретінде тараптардың келісімі арқылы пайда болатын және ол талаппен қорғалатын шарт түсінігіне қатысты қолданылады.
Кейіннен римнің құқықты жүйелеушілері жалпы ұғым convention- келісімді қолдана бастады. Бұл мынадай түрлерге бөлінеді: а) contractus- талаппен қорғалатын шарт. Б)pactum- келісім, ex nudo pactoactio поп nascitur (сентенции Павла, 2.14.1) ережесіне сәйкес талап берілмеді.
Adeoconventionisnomengeneraleest, uteleganterdicatPedius, nullumessecontractum [nullamobllgationem]. Quae non habeat in seconvertionem (D. 2. 14. 1.3.).Келісім атауы жалпы болып табылады және Педий [заңгер 1э.д..] айтқандай өзінде келісімі болмаған ешқандай шарт жоқ [ешқандай міндет жоқ],
Уьлпиан conventio сөзін түсіндіре отырып адамдар әртүрлі жерден бір жерге іртүрлі мақсатпен бірігеді, олар бір нәрсеге келіседі. (in unum consentiunt). Демосфен қалада бекітілген келісім туралы айта отырып, мынадай түсінікті қолданады he polis eis hen eithc - civitas in unim convenit .Ерте грек ережесі былай дейді: біреу екіншісімен келісті, сондықтан ол заңи күшке ие болу керек (һomologein буквально - бірдей сөйлеу)
Кез келген шартта екі тараптың еркі білдіріледі, сондықтан шарт бұл екі жақтың мәміле. Міндеттердің бір тарапқа бекітілуі немесе екі тарапқа да бекітілуіне байланысты мәміле бір жақты немесе екі жақты болуы мүмкін. Мысалы, сатып алу- сату шарты екі жақты шарт, себебі тараптардың екеуіндеде міндетті, құқықта бар. Сатушының құқығын сатылған тауарына ақша сомасын алу, сатып алушының сатып алынған тауарды алу. Міндеттері: ақша төлеу екіншісінікі тауарды беру. Ал, қарыз шарты бір жақты шарт жарамды деп есептелінеді егерде шарттың міндеттері талаптары сақталса. Бұл талаптарға : шарттың бекітілген нысанын сақтау; ерікпен ерік білдірудің сәйкес келуі; шартта мәнді талаптардың болуы; шарт негізінің болу ерік- тұлғаның шарт жасауға ниеті. Ерік білдіру - еріктің сыртқа шыққан көрінісі. Ерік білдіру ерікке сәкес келмейді деп есептелінеді, егерде шарт қорқыту, алдау адастыру негізінде жасалған болса. Бірақ барлық адасудың құқықтық маңызы болған жоқ құқықтық адасу мәміле сипатындағы қате, мәміле пәніндегі , міндеттеме мақсатындағы қате. Келісімде тараптардың еркі еркін көрсетілуі тиіс. Кез- келген мәміледе ерік мүлде болмайды, егер мәміленің бала жасаса ақыл есі жоқтар жасаса. Сонымен қатар шарт деп танылмайды қалжың салдарынан жасалған мәміле, бүркемелеу мақсатында жасалған мәміле. Бүркемелеу арқылы жасалған мәміле дегеніміз- бір мәміле екінші мәмілені бүркемелеу мақсатында жасалатын болса. Заңды түрде танылған ерік шартты мүлде болмауы мүмкін. Сондықтан шарттың мәнді талаптары деген түсінік болды бұл талаптар оларсыз шарт болуы мүмкін емес және жасалмаған деп саналатын талаптар. Кез-келген шарттың мақсатына және мазмұнына сәйкес анықталған болуы қажет. Шарт анықталған болуы керек мазмұны бойынша соның ішінде әрекет және затқа қатысты сонымен қатар несие берушінің мүддесін көрсетуі тиіс. Шарт құқық қабілетті және азаматтық мәртебесі бар тараптармен жасалған кезде заңды деп саналады. Шарттың пәні заттар, ақша, жұмыс, қызмет болуы мүмкін. Шарттың пәні топтық белгілермен немесе жеке белгілермен анықталған зат болуы мүмкін. Жеке белгілермен анықталған зат жойылған кезде міндеттемені табиғи түрде орындау мүмкін емес болды немесе жойылған затты ауыстыру мүмкін болмайтын. Борышқордың кінәсінсіз топтықбелгілермен анықталатын зат жойылған кезде міндеттеме тоқтатылмайды, себебі жойылған затты ауыстыру мүмкіндігі сақталады.
Шарттың мәнді талабы мерзім болуы да мүмкін. Мерзім - шарттың әрекет ету немесе тоқтату кезеңін білдіретін уақыт аралығы мерзім күнтізбелік, анықталмаған немесе шартты болуы мүмкін.
Шартты мерзім кезінде міндеттеменің пайда болуы немесе тоқтатылуы белгілі бір жағдайларға байланысты. Шартты мерзім пайда болуы кейінге қалдырылатын немесе тоқтатылуы кейінге қалдырылатын мерзім болуы мүмкін.
Шарттың тараптары. Шартты жасаушы тұлғалар шарттың талаптары немесе субьектілері деп аталады. Рим құқығы тараптардан шартты тікелей өздерінің жасауын міндеттеді.
Тек кейіннен ғана кейбір шарттар бойынша өкіл арқылы шарт жасау қарастырылды. Шарт тек әрекет қабілетті тұлғалар үшін ғана өз еркімен шарт жасау мүмкіндігін берді. Әрекет қабілетсіз тұлғалар үшін шартты олардың заңды өкілдері жасады. Жеті жастан асқан әрекет қабілетсіздер тек өзіне тиесілі мүлік көлемін көбейтуге қатысты ғана мәмілелерді жасай алатын.
Кейбір жағдайда шартқа бірнеше несие берушілермен борышқорлар қатысатын. Егерде міндеттеме пәні бөлінбейтін болса , одан туындайтын міндеттемені әр қатысушы өз мүлкіне қатысты орындайтын міндеттеме. Ортақтасқан жауапкершілікте бірнеше субьектінің әрқайсысы міндеттемені тұтас орындайтын болды немесе тұтас талап етуге құқылы болды.
Шарттарды топтастыру. Рим құқығы шарттардың төрт түрін таныды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ШАРТ ТУРАЛЫ ІЛІМ
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Міндеттеме түсінігі.
2. Міндеттеменің орындалу орны және уақыты.
3. Шарт түсінігі.
4. Вербальды контрактілер.
5. Консенсуальды контрактілер.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Ежелгі Рим құқығының қайнар көздерінің бірінде міндеттеме құқықтық кісен деп аталыпты. Мұндай сипаттамаға бірталай себептер негіз болған. Мүліктік қатынастардың субъектілері міндеттеменің тараптары болып келеді, олардың біреуі белгілі әрекет жасауға міндетті болса, екіншісі одан сол міндетті орындауға талап етуге құқылы болады. Сондықтан екі тарап бірімен бірі тығыз құқықтық байланыста болып табылады. 12 тақтайша заңы бойынша алғашқы кезде Рим мемлекетінде бұл байланыс нақты түрде байлаудан туындапты. Мәселен, міндетін орындамайтын борышқорды оның кредиторы нақты түрде шынжырмен, арқанмен байлап ұстайды екен. Әуелі сол шынжырдың ауырлығы да белгіленген болыпты: 15 фунт. Және де сондай борышқорларды құлға айналдыру, құлдыққа сату, тіпті өлтіру де болады екен. Жаңа дәүірге дейін төртінші ғасырда Петелий заңы бойынша борышқорды сату немесе өлтіруге тыйым салынған. Императорлық кезеңнен бастап борышқордың жеке басының жауапкершілігі орнына оның мүліктік жауапкершілігі қалыптаса келді. Бұрынғы темір кісен құқықтық кісенге айналды. Міндеттеме туындау кезінде ол әлі орындалмаған болып келеді, тараптар біріне бірі сенім білдіріп, келешекте біріне бірі белгілі әрекеттер жасауға міндеттенеді. Сондықтан сенімділік қатынас пайда болады. Латынша сенім - сredo. Осы түсініктен екі тараптың талап қоюға құқылы жағы кредитор деп аталып кетті, ал оны орындауға міндетті жағы - борышқор.
1. Міндеттеме түсінігі.
Міндеттеме-бұл несие берушінің борышқордан өзінің пайдасына нақты әрекетті, мінез құлықты талап ететін формальды мүмкіндігінен тұратын субьективтік юридикалық жағдай. Міндеттеме түсінігі Юстинианың Институцияларында көрсетілген. Бұл Институцияға сәйкес біздің мемлекетіміздің құқығына сай қандай да болмасын бір нәрсені орындауға байланысты құқықтық. Ал, Павел міндеттемеге мынадай анықтама береді - міндеттеменің мәні қандай да болмасын затты біздікі ету емес, немесе сервитутты біздікі ету емес, бірақ басқа тұлғаны біздің алдымызда ол қандай да болмасын затты беру, жасау немесе ұсынуға байланысты байлап қою. Міндеттеме уәкілетті тұлғаның міндетті тұлғаның мүліктік сипаттағы нақты әрекеттерді жасауын талап ету құқығын білдіреді.
Кейіннен міндеттеме екі тұлғаның арасындағы заңды қатынас ретінде қарастырыла бастады. Бұл қатынасқа сәйкес бір тарап несие беруші және ол талап ету құқығына ие, ал екінші тарап борышқор- бұл несие берушінің пайдасына белгілі бір әрекеттерді жасаушы. Міндеттеме әр кезде де уақытша және ол тоқтатылуға есептелінген.
Кей жағдайда тұлғаның жасаған әрекеті міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтыратын бірақ бұл белгілі бір шарттардың бірде-біреуіне сәйкес келмейтін. Осындай ақтаңдақты реттеу үшін міндеттемені пайда болғызатын шартқа ұқсас міндеттеменің пайда болу негізін қарастырды, яғни квази-контрактілерді. Егерде міндеттеме құқық бұзушылық салдарынан пайда болса және бұл құқықбұзушылық бізге белгілі бірде-бір деликтінің қатарына жатпаса, міндеттеме квази- деликтіден пайда болды деп саналады.
Міндеттеме қоғамда абстрактілік нысанға ие және табиғи сипатты қарастырмайды.
Міндеттеменің мазмұны міндетті тұлғаның беру, жасау, ұсынуын міндеттейді және ол рим терминологиясында dare, facere, praestare терминдерімен анықталады.
Беру термині - мүлікті беру дегенді білдіреді. Бұл әрекет заттық құқықтарды бір тұлғадан екінші тұлғаға ауыстырумен тығыз байланысты.
Жасау - бір тұлғаның екінші тұлғаның пайдасына жасалатын нақты физикалық сипатқа ие және бөлінбейтін кешенді әрекетті жүзеге асыру.
Ұсыну-материалдық нысандағы соның ішінде ақшалай сипаттағы төлемді жүргізу, орналастыру.
Міндеттеме мүліктік сипаттағы орындауды болжайды. Міндеттеме институты бірнеше ішкі институттарға ие міндеттеме түсінігі орындалу орны және уақыты, міндеттеменің тоқтатылуы және міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдері
Міндеттеменің тараптары кредитор мен дебитор. Кредитор талап ету құқығына ие, ал дебитор беру, жасау немесе ұсынуға міндетті. Кейбір жағдайда бірнеше кредитор мен бірнеше дебитор болуы мүмкін.
Егер міндеттемеге бірнеше тарап қатысса жауапкершілік және міндеттеме үлестік немесе ортақтасқан болады. Үлестік жауапкершілік болуы мүмкін, егерде жауапкершілікті борышқорлар жалпы борыштың көлемінде пропорциональды жауап берсе. Ортақтасқан жауапкершілікте борышқорлардың біреуі міндеттеме сомасы көлемінде немесе арнайы бекітілген үлесте басқалар үшін толық жауап береді.
Міндеттеме пәні заттар, ақша, қызмет, жұмыс болуы мүмкін. Заттар топтық белгілерімен немесе жеке белгілерімен анықталған болуы мүмкін.
Міндеттеме түрлері. Міндеттеменің бірнеше түрі болады. Бұлар бөлінетін, бөлінбейтін, цивильдік , табиғи , альтернативтік және факультативтік. Жауапкершілік сипатына қарай міндеттеме үлестік және ортақтасқан болуы мүмкін.
Міндеттеме бөлінетін деп танылады, егерде оның пәні оның құндылығын жоғалтпай бөлуге мүмкіндік берсе. Бөлінбейтін міндеттеме дегеніміз міндеттеме пәні бөлінбейтін міндеттеме. Міндеттемені еріксіз орындау мүмкіндігін қарастыратын міндеттеме цивильдік болып табылады. Табиғи міндеттеме талаппен қорғалмайтын мүліктік сипаттағы қатынас. Альтернативтік міндеттеме дегеніміз борышқордың екі әрекеттің біреуін орындауға тиісті болатын міндеттеме. Егерде шартта өзгеше көзделмесе қай әрекетті орындауды таңдау құқығы міндетті тұлғаға беріледі.
Факультативтік - бұл тиісті міндеттеменің орнына басқа міндеттемені орындау мүмкіндігі. Факультативтік міндеттемеде міндеттеме пәні біреу, бірақ борышқорға жеңілдік беріледі, яғни борышқор міндеттеме пәнінің орнына басқаны ұсына алады.
2. Міндеттеменің орындалу орны мен уақыты.
Міндеттеменің орындалу орны дау болған затты бағалауға мүмкіндік береді. Міндеттеменің орындалу орны шартпен анықталады.Егерде міндеттеменің орындалу орны альтернативті түрде көрсетілсе , міндеттемені орындау орнын борышқордың қалауы бойынша анықталады. Ал, егер орындалмаса, орындау орнын таңдау несие берушіге тиесілі. Егер шартта міндеттеменің орындалу орны көрсетілмесе, онда орындалу орны болып берілген міндеттеме бойынша талап қоюға мүмкін болатын орын саналады. Кейде мәміле күрделі болуыда мүмкін. Мысалы, Эфесте оны төлеу, немесе Капуда құлды беру. Заңгерлер теңіз саудасы дамыған кезде міндеттеменің орындалу орнын анықтау экономикалық жағдайға, рынок жағдайында анықтау ерекше мәнге ие деп көрсетті.
Variasuntrerurm per singulascivltatesreglonesque, maximevinlolel, frumenti (D.13.4.3).-Жекелеген облыстар мен қауымдастықтарда тауарға баға әртүрлі, соның ішінде май мен астыққа.
Несиенің де бағасы әр жерде әртүрлі болды. Ал, соттың қарау орны тұлғаның қауымдастыққа қатысына байланысты немесе борышқордың тұрған жері бойынша анықталады. Кез келген талап азаматтығына және тұрғылықты жеріне қарамастан Римде қаралатын - Roma communis nostra patria est - Рим біздің ортақ отанымыз (D.50.1.33)- қағидасымен қаралатын.
Міндеттеменің орындалу орны дау болған заттың құнын анықтау кезінде маңызды болды, себебі заттың құны ақшалай көрсетілетін болды және мұндай жағдайда маңыздысы қай жер бойынша бағалау жүргізу. Бұл сұрақ орны туралы сұрақпен қатар шешіледі, атап айтқанда келісім жасалған жермен , ал көрсетілмесе талап қойылған жермен анықталды.
Міндеттеменің орындалу уақыты туралы сұрақ шарттың тараптарына байланысты шешілді: міндеттеме орындалу керек тараптардың шартта көрсетілген мерзімде. Мерзім күнтізбемен анықталды. Кейде мерзім нақты болмауы да мүмкін, яғни оның пайда болу мерзімі белгісіз болатын уақыт.
Міндеттемебас кезден-ақ тоқтатуға бағытталған. Міндеттеменің мазмұны және одан қарайтын борышқормен несие берушінің талаптары уақытша мерзімде негізделген. Міндеттеме тұрақты болуы мүмкін емес.
Міндеттеме тоқтатылады немесе әртүрлі тәсілдермен орны толтырылады. Олардың ішінде негізгісі орындалу(төлем). Міндеттеме тоқтатылады орындалған кезде. (Гай. 3,168).
Міндеттеменің тоқтатылуы міндеттеменің мазмұнын құрайтын тараптардың міндеттері мен құқықтарының тоқтатылуы.
Міндеттеменің негізгі және қалыпты тоқтатылу тәсілі оның тиісінше орындалуы. Тиісінше орындалу дегеніміз - міндеттемені тиісті борышқордың, міндеттеме мазмұны бойынша ,орындалу орнында және мерзімінде орындалуы. Орындау - борышқордың несие берушінің пайдасына одан күтілген әрекеттерді орындауы. Орындау (solutio)түсінігі борыш пен жауапкершіліктің бір тұлғада сәйкес келуімен бекітіледі. Soluiteo solvere түсінігі рим құқығында эволюция жасады. Міндеттеменің орындалуы және тоқтатылуына қатысты рим юриспруденциясына ортақ термин өңдеген жоқ.
Міндеттеме тоқтатылды мынадай негіздер бойынша: а) тараптардың қайтыс болуымен, егер міндеттеме жеке тұлғалық сипатта болса тоқтатылады. Ал, егер мүліктік сипатта болса міндеттеме тоқтатылады, егер тараптардың міндеттері мұрагерлікпен өтпесе . б) несие беруші мен борышқордың болашақта екі жақты құқықтарымен міндеттердің болмайтындығы туралы ерікті келісімі бойынша . Бұл жағдай орын алады, егерде келісім шартты жасаған тұлғалардың арасында ғана болатын болса, егерде ол цессия тәртібімен бекітілмеген болса. Үшінші тұлғалардың пайдасына жасалатын міндеттемелерді тоқтату туралы келісуге болмайды: в)несие беруші тарапынан кешіру , яғни мүмкін болатын талаптардан бас тарту арқылы: г) орындалуын талап ету мерзімі өткізіп алу, жалпы талап мерзімінен аспайтындай .
Новация. Бір міндеттемені екінші міндеттемемен ауыстыру. Мысалы, аренда шарты аяқталғанға дейін арендатор жалға алынған мүлікті иелігіне алатындығы туралы тараптар келісімге келеді яғни аренда шарты сатып алу - сату шартымен ауыстырылады. Жаңаланатын міндеттеме бастапқыдан айырмашылығы болуы керек. Новация екінші стипуляцияда қандай болмасын жаңа болған кезде орын алады. Бұл жаңалау міндеттеменің сипаты ауысқан кезде не несие берушінің тұлғасы ауысқан кезде немесе борышқордың тұлғасы ауысқан кезде болуы мүмкін. Новация стипуляция нысанында жүзеге асырылады . Жаңа элементтерге қатысты новацияның екі түрі болады.біріншісінде шарттардың тараптары сақталады, бірақ новация арқылы бұрын жоқ элементтер өзгереді. Екінші түрі несие берушінің немесе борышқордың өзгеруі мен түсіндіріледі. Борышқорды ауыстыру несие берушімен жаңа борышқордың арасындағы келісім арқылы жүзеге асырылады. Ал, бұрыңғы борышкердің келісімі қажет емес , себебі ол міндеттеме ауыртпалығынан босатылады. Несие берушінің ауысуы жаңа несие беруші мен борышқордың арасындағы келісім арқылы жүргізіледі, нәтижесінде соңғы екеуі шарттың тараптары болады , ал шарт мазмұны өзгермейді. Жаңаланған шарт барлық жарамдылық талаптарына сәйкес келуі тиіс, олай болмаған жағдайда ол жарамсыз.
Зачет- есепке жатқызу. Зачет(есепке жатқызу) - бұл бір сипаттағы қарама - қарсы талаптардың өтелуі . Есепке жатқызуды қолдану үшін мсына талаптар орындалуы керек:
Талаптар қарама - қарсы болуы керек, яғни несие берушіге борышқор қарама- қарсы талап беруі тиіс;
Талаптар бір топтағы талап болуы;
Екі талапта орындалу мерзімі жеткен немесе талап ету мерзімі жеткен талаптар болуы тиіс.
Қарызды кешіру. Бұл несие берушінің борышқорды борыштан босататындығы туралы жариялаған бір жақты әрекеті болды. Римде міндеттемеден босатудың тараптардың келісіміне негізделген міндеттемені тоқтатуды мақсат ететін формальды тәсілдері болды. Несие берушінің міндеттемені оындалғандығын қабылдағаны туралы ауызша формальды өтінімі акцептиляция деп аталады. Акцептиляция формальды сұрақ және жауап жолымен жасалады.
Несие беруші мен борышқордың бір тұлғаға сәйкестендірілуі. Міндеттеме тоқтатылады, егерде несие берушімен борышқордың бір тұлғамен сәйкестендірілсе. Бұл жағдай confusio - тоғысу, сәйкес келу дегенді білдіреді. Мысалы , мұрагерлік немесе бала ғып асырап алу кезінде.
Орындау мүмкін еместігі. Мұндай мүмкін еместік заңи және нақты мүмкін. Нақты мүмкінсіздік - бұл, мысалы, жеке белгілермен анықталатын зат жойылған кезде болады. Заңи мүмкінсіздік - бұл, мысалы, қандайда болмасын міндеттемені орындауға тыйым салу туралы заңның шығуы. Мысалы, егер мен бөтен құлды сатсам ал ол қожайынымен бостандыққа жіберілген болса, онда мен міндеттемеден босатыламын. (Д.46.3.98.8.).
1. Шарт түсінігі.
Шарт - бұл екі немесе одан да көп тараптардың қандай да болмасын міндеттемені бекітуі туралы келісімі. Римде міндеттеменің ең көп кездесетін қайнар көзі шарт (con +trahere - алу) obligare, adstringcre терминдерінің синонимы. Контракт термині орыстың шарт терминінің синонимы. Бастапқыда ол тек шартқа қатысты ғана емес, басқа міндеттемелерге қатысты да қолданылды 1и2 D.1.3 фрагменттерді қатар қарастырсақ, біз Папинианның Демосфеннің аудармасына анықтама бере отырып contrahuntur деликті туралы жазады, алдау , қылмыс жасау fraudem contrahere , crimen contrahere сөздерімен көрсетіледі. Бірте-бірте contrahere , contractus сөздері жақын сөздер бола бастады және ол міндеттеме ретінде тараптардың келісімі арқылы пайда болатын және ол талаппен қорғалатын шарт түсінігіне қатысты қолданылады.
Кейіннен римнің құқықты жүйелеушілері жалпы ұғым convention- келісімді қолдана бастады. Бұл мынадай түрлерге бөлінеді: а) contractus- талаппен қорғалатын шарт. Б)pactum- келісім, ex nudo pactoactio поп nascitur (сентенции Павла, 2.14.1) ережесіне сәйкес талап берілмеді.
Adeoconventionisnomengeneraleest, uteleganterdicatPedius, nullumessecontractum [nullamobllgationem]. Quae non habeat in seconvertionem (D. 2. 14. 1.3.).Келісім атауы жалпы болып табылады және Педий [заңгер 1э.д..] айтқандай өзінде келісімі болмаған ешқандай шарт жоқ [ешқандай міндет жоқ],
Уьлпиан conventio сөзін түсіндіре отырып адамдар әртүрлі жерден бір жерге іртүрлі мақсатпен бірігеді, олар бір нәрсеге келіседі. (in unum consentiunt). Демосфен қалада бекітілген келісім туралы айта отырып, мынадай түсінікті қолданады he polis eis hen eithc - civitas in unim convenit .Ерте грек ережесі былай дейді: біреу екіншісімен келісті, сондықтан ол заңи күшке ие болу керек (һomologein буквально - бірдей сөйлеу)
Кез келген шартта екі тараптың еркі білдіріледі, сондықтан шарт бұл екі жақтың мәміле. Міндеттердің бір тарапқа бекітілуі немесе екі тарапқа да бекітілуіне байланысты мәміле бір жақты немесе екі жақты болуы мүмкін. Мысалы, сатып алу- сату шарты екі жақты шарт, себебі тараптардың екеуіндеде міндетті, құқықта бар. Сатушының құқығын сатылған тауарына ақша сомасын алу, сатып алушының сатып алынған тауарды алу. Міндеттері: ақша төлеу екіншісінікі тауарды беру. Ал, қарыз шарты бір жақты шарт жарамды деп есептелінеді егерде шарттың міндеттері талаптары сақталса. Бұл талаптарға : шарттың бекітілген нысанын сақтау; ерікпен ерік білдірудің сәйкес келуі; шартта мәнді талаптардың болуы; шарт негізінің болу ерік- тұлғаның шарт жасауға ниеті. Ерік білдіру - еріктің сыртқа шыққан көрінісі. Ерік білдіру ерікке сәкес келмейді деп есептелінеді, егерде шарт қорқыту, алдау адастыру негізінде жасалған болса. Бірақ барлық адасудың құқықтық маңызы болған жоқ құқықтық адасу мәміле сипатындағы қате, мәміле пәніндегі , міндеттеме мақсатындағы қате. Келісімде тараптардың еркі еркін көрсетілуі тиіс. Кез- келген мәміледе ерік мүлде болмайды, егер мәміленің бала жасаса ақыл есі жоқтар жасаса. Сонымен қатар шарт деп танылмайды қалжың салдарынан жасалған мәміле, бүркемелеу мақсатында жасалған мәміле. Бүркемелеу арқылы жасалған мәміле дегеніміз- бір мәміле екінші мәмілені бүркемелеу мақсатында жасалатын болса. Заңды түрде танылған ерік шартты мүлде болмауы мүмкін. Сондықтан шарттың мәнді талаптары деген түсінік болды бұл талаптар оларсыз шарт болуы мүмкін емес және жасалмаған деп саналатын талаптар. Кез-келген шарттың мақсатына және мазмұнына сәйкес анықталған болуы қажет. Шарт анықталған болуы керек мазмұны бойынша соның ішінде әрекет және затқа қатысты сонымен қатар несие берушінің мүддесін көрсетуі тиіс. Шарт құқық қабілетті және азаматтық мәртебесі бар тараптармен жасалған кезде заңды деп саналады. Шарттың пәні заттар, ақша, жұмыс, қызмет болуы мүмкін. Шарттың пәні топтық белгілермен немесе жеке белгілермен анықталған зат болуы мүмкін. Жеке белгілермен анықталған зат жойылған кезде міндеттемені табиғи түрде орындау мүмкін емес болды немесе жойылған затты ауыстыру мүмкін болмайтын. Борышқордың кінәсінсіз топтықбелгілермен анықталатын зат жойылған кезде міндеттеме тоқтатылмайды, себебі жойылған затты ауыстыру мүмкіндігі сақталады.
Шарттың мәнді талабы мерзім болуы да мүмкін. Мерзім - шарттың әрекет ету немесе тоқтату кезеңін білдіретін уақыт аралығы мерзім күнтізбелік, анықталмаған немесе шартты болуы мүмкін.
Шартты мерзім кезінде міндеттеменің пайда болуы немесе тоқтатылуы белгілі бір жағдайларға байланысты. Шартты мерзім пайда болуы кейінге қалдырылатын немесе тоқтатылуы кейінге қалдырылатын мерзім болуы мүмкін.
Шарттың тараптары. Шартты жасаушы тұлғалар шарттың талаптары немесе субьектілері деп аталады. Рим құқығы тараптардан шартты тікелей өздерінің жасауын міндеттеді.
Тек кейіннен ғана кейбір шарттар бойынша өкіл арқылы шарт жасау қарастырылды. Шарт тек әрекет қабілетті тұлғалар үшін ғана өз еркімен шарт жасау мүмкіндігін берді. Әрекет қабілетсіз тұлғалар үшін шартты олардың заңды өкілдері жасады. Жеті жастан асқан әрекет қабілетсіздер тек өзіне тиесілі мүлік көлемін көбейтуге қатысты ғана мәмілелерді жасай алатын.
Кейбір жағдайда шартқа бірнеше несие берушілермен борышқорлар қатысатын. Егерде міндеттеме пәні бөлінбейтін болса , одан туындайтын міндеттемені әр қатысушы өз мүлкіне қатысты орындайтын міндеттеме. Ортақтасқан жауапкершілікте бірнеше субьектінің әрқайсысы міндеттемені тұтас орындайтын болды немесе тұтас талап етуге құқылы болды.
Шарттарды топтастыру. Рим құқығы шарттардың төрт түрін таныды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz