Геологиялық картаның құрамы

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ж О С П А Р

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Геологиялық карта туралы түсінік
Геологиялық картаның түрлері
Геологиялық карталардың масштабына қарай бөлінуі
Геологиялық картаның шартты белгілері

ІІІ. Қорытынды

Геологиялық картаның құрамы

Кіріспе

Геологиялық карта төрттік дәуірдің астында жатқан тау жыныстарының жасын көрсетеді. Тау жыныстарының геологиялық жасын, онда табылған жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары арқылы анықтайды, сондықтан да геологиялық картаны жасау үшін, сол тау жыныстарын және онда кездесетін организмдердің қалдықтарын мұқият тексеріп барып жасайды.

Геологияда уақыт проблемасы үлкен орын алады, өйткені геологиялық процесстер тек үлкен уақыт кезінде ғана әсерлі нәтиже бере алады, ал адамдардың жасы оның жанында өте аз. Сондықтан, геологияда салыстырмалы уақыт өлшемі бекітілген. Бұл уақыт өлшемінің негізі болып, жер бетіндегі органикалық өмірдің өзгеруі алынған. Қабатты жыныстар арасында жиі кездесетін қалдықтардың ғылыми маңызы өте зор, өйткені тек қана осылар арқылы біз жер бетінде өткен уақытта қандай жануарлар мен өсімдіктер болғанын біле аламыз және олардың қалай өзгеріп дамығанын көреміз. Геологтар мынаны анықтады, жәндіктердің тіршілік еткен заманы не ғұрлым әрі болса, соғұрлым олардың қазіргі түрлерден айырмасы мол және өте қарапайым түрінде кездеседі. Міне, осыған сүйене отырып, біз тау жыныс қабаттарының қайсысы бұрын, қайсысы кейін шыққандығын, шөгінді жыныстардың салыстырмалы жастарын айыра білеміз. Жер қыртысын құраған тау жыныстары мен олардың арасындағы тасқа айналған қалдықтарын зерттеу арқылы біз жер тарихының өткен өмірін болжаймыз. Қазіргі кезде бір мезетте қай өсімдіктер мен жануарлардың бірге өмір сүргенін білеміз. Органикалық өмірдің даму жүйелілігін анықтай отырып, біз тау жыныстарының пайда болуын, геологиялық оқиғаның әсерлерін анықтаймыз.

Геологиялық карта туралы түсінік

Геологиялық карта жер бетінің геологиялық құрылысын және оған жақын жатқан жер қабығының беткі бөлігін көрсетеді. Бұл карта арқылы жер бетінің геологиялық құрылысын ғана біліп қоймай, әр түрлі тереңдікте жатқан жер қабатының да құрамын білуге болады. Геологиялық карта топографиялық негізінде түсірілген. Мұнда шартты белгілер бойынша тау жыныстарының жасы, құрамы, жер бетінде тау жағдайы көрсетіледі. Құрамының ерекшелігіне қарай геологиялық карталар бірнеше топқа бөлінеді. - жеке геологиялық карта - төрттік дәуірдің (қабаттарының) картасы. - арнаулы карта (құрылым - тектоникалық, гидрогеологиялық, геофизикалық, геоморфологиялық және т. б. )

Геология пәнін оқыған кезде біз жеке геологиялық карта мен төрттік дәуірдің қабаттарының картасымен танысамыз. Геологиялық картаның жасалу принциптеріне көшуден бұрын, оның кейбір ерекшеліктеріне тоқталып өткен жөн, өйткені оған геологтар еріксіз көңіл аударып отыр. Себебі, жер бетінің 90 пайызын төрттік дәуірдегі жыныстар алып жатыр, яғни континенттік жағдайда пайда болған, оған аллювий, делювий, элювий, эол, пролювий және т. б. жыныстар жатады. Сондықтан, егер біз, жоғарыда айтылған геология картасына берген анықтама бойынша келсек, онда жер бетінде тек қана төрттік дәуірде пайда болған жыныстарды ғана көрсетіп, ал одан бұрын пайда болған қабаттар тек жердің кейбір бөліктерінде ғана көрсетілген болар еді. Ал, керісінше осы төрттік дәуірдегіден басқа «байырғы» жыныстарда негізгі қазба байлықтар орналасқан, міне сондықтан, геологиялық картада тек төрттік дәуірдің жыныстарын көрсетуден пайда аз болар еді. Ал басқа жақтан алып қарағанда, төрттік дәуірдің жыныстарында да пайдалы қазба байлықтар орналасқан, яғни олардың көбі құрылыс материалдары болып саналады, мұнда алтын, қалайы көп кездеседі. Міне осындай қиын жағдайдан шығу үшін жеке геологиялық картасынан төрттік континенттік қабаттарын ойша алып тастаған картаны айтады. Ал төрттік дәуірдің қабаттары жеке геология картасында мынандай жағдайларда көрсетіледі:

а) төрттік дәуірде пайдалы кен орны болса;

б) оның астында қандай тау жыныстары жатқанын анықтау қиын болған жағдайда;

в) теңіз пайда болса.

Геологиялық картаның түрлері

Бір карта көлемі негізінде ауданның геологиялық құрылысының бар ерекшеліктерін көрсетуге болады, яғни төрттік жыныстар құрамы мен қалыңдығын, тектоникалық өзгешелігін, пайдалы қазындыларын, гидрогеологиясын, геоморфологиясын, таужыныстардың физикалық қасиеттерін және т. б. Практика жүзінде мұңдай жан-жақты карта жасалмайды, себебі шартты белгілермен тым шексіз кеп бейнеленгендіктен оны оқу қиынға соғады.

Сондықтан да кәдімгі геологиялық картадан өзге, оның басқа түрлері жасалынады. Оларға төрттік шөгінділер, литология-геологиялық, тектоникалық, геоморфологиялық, гидрогеологиялық, инженерлік-геологиялық, пайдалы қазындылар, металогендік-болжау және т. б. геологиялық карта түрлері жатады.

Төрттік шөгінділер картасында төрттік жыныстар түпкілікті жыныстардан бөлек бейнеленеді. Мұнда олар жасы, тегі және құрамына байланысты көрсетіледі. Тек неогендік жыныстарға бұл тәртіп таралмайды.

Литология-геологиялык картада жасына қарай боялған, өзіндік жасты жыныстар көлемінде, штрихпен олардың құрамы да көрсетіледі. Егер карта масштабы 1:1 000 дан ірі болса әрбір жыныстардың таралу шекарасы нақтылы көрсетіледі, ал одан ұсақтарында басым таралған жыныстар ғана бейнеленеді. Жыныстардың литологиялық құрамы 1:5 және одан ірі масштабты карталарда да көрсетіледі. Аталған картаның бір түрі - петрографиялық карта.

Тектоникалық картада құрылымдық пішіндердің әр түрлі категориялары мен жастары шартты белгілер арқылы көрсетіледі. Олар жалпы және аймақтық болып бөлінеді. Алғашқысында жер қыртысының - негізгі құрылымдық элементтері пайда болу жағдайлары мен уақыттарына байланысты бөлінеді.

Геоморфологиялық картада шартты белгілер мен жер бедерінің негізгі түрлері мен жеке элементтері, жасы және тектері есепке алына бейнеленеді. Бұл картаның негізі ретінде топографиялық карта мен төрттік шөгінділер картасы пайдаланылады.

Гидрогеологиялық карта - сулы қабаттардың жасы, тегіне, құрылысына қарай жеке топтарға бөлініп түрлі түсті бояумен бейнеленеді. Ол дала жағдайындағы гидрогеология түсірімдер кезінде жиналған деректерге сүйеніп, дайын геол. карта негізінде жасалады. Г. к-да жер астындағы сулы қабаттардың геология құрылымы мен судың таралу ерекшеліктері, судың өнімділігі, тереңдігі, арын күші, минералд., химия құрамы көрсетіледі. Арнаулы Г. к-да бұған қоса судың қорына, оның пайда болу жолдарына, гидрогеология табиғи аудандарына, минералды және ыстық сулардың таралуына, гидрогеология және мелиоративтік гидрогеология жағдайларына анықтама беріледі. Г. к-лар ұсақ (1:1 немесе одан ұсақ), орта (1:5, 1:2) және ірі масштабты (1:100 000 немесе одан ірі) болып бөлінеді. Қазақстандағы артезиан алаптарындағы жер асты суының болжам картасы, Қазақстанның Г. к-сы, негізгі су қабаттарының картасы, мал жайылымдарындағы жер асты суының картасы, гидрохимия карта, арнаулы ұсақ және орта масштабты карталар жасалды;

Инженерлік-геологиялық картада жасы мен құрамы бейнеленген жыныстардың физикалық қасиеттері түрлі түсті бояулар мен штрихтар көмегімен көрсетіледі. Белгілі бір ауданда әр түрлі құрылыстар жүргізу, кен орнын игеру, жобалау және белгілі бір аумақты шаруашылық салаларында пайдалану мүмкіндіктеріне баға беріп, оның инженерлік-геологиялық жағдайларын сипаттайтын геология картаның бір түрі.

Иженерлік-геологиялық комитеда тау жыныстарының пайда болу уақыты, генезисі, орналасуы, құрамы, құрылысы, физикалық-мех. қасиеттері; ауданның геоморфол. сипаты, гидрогеологиялық жағдайы, геодинам. құбылыстары шартты белгілер мен түрлі түсті бояулар арқылы көрсетіледі. Карта қималармен, кестелермен, түсіндірмелік мәтінмен толықтырылады.

Иженерлік-геологиялық комителар атқаратын мақсатына, мазмұнына, масштабына қарай ажыратылады. Мақсаты бойынша жалпы және арнайы, мазмұны бойынша аналитикалық және кешенді карталар болып бөлінеді. Масштабына қарай жалпы шолу (1:1000 000 және одан да ұсақ), ұсақ масштабты (1:500 000 - 1:100 000), орта масштабты (1:50 000 - 1:25 000) және ірі масштабты (1:1 және одан да ірі) карталарға ажыратылады.

Пайдалы қазындылар картасы геологиялық картаға әр түрлі форма және түсті шартты белгілермен немесе табиғи контур түрінде осы ауданда таралған пайдалы қазынды кен орындары, минерализация көздері, учаскілері көрсетіледі. Бейнеленетін картада пайдалы қазындылар топтарға (жанғыш, метаддық, металдық емес), ал олар жеке түрлерге бөлінеді.

Болжамдық карталар - геологиялық немесе тектоникалық карталар негізінде, жеке минералдық шикізаттар немесе олардың комплекстері үшін жасалынады, мұнда олардың таралуы мен болашағы көрсетіледі.

Геологиялық карталар міндетті (1:50 000 (1:25 000) пайдалы қазындылар және арнайы карталар (геофизикалық, геохимиялық, гидрогеологиялық, төрттік шөгінділер, үгілу қабаттары) болып бөлінеді.

Геологиялық карталардың масштабына қарай бөлінуі

Геологиялық карталар масштабына байланысты ұсақ масштабты, орта масштабты, ірі масштабты және дәлдікгі болып төрт түрге бөлінеді.

Ұсақ масштабты карталар ( 1:500 000 және одан да ұсақ) ірі аймақтардың, жеке мемлекеттердің, тұтас материктің немесе дүние жүзінің геологиялық құрылысы жайлы жалпы мағлүматтар береді. Мұнда масштаб көлемінде исгіиі топографиялық элементтер (ірі өзендер, елді мекендер мен теңіздер нобайы) ғана көрсетіледі.

Орта масштабты карталар (1:200 000 - 1:100 000) топографиялық планшеттің жеке беттеріне сәйкестендіріле құрастырылады. Ол сол аймақтың геологиялық құрылысының негізгі ерекшеліктері мен қазындыларының болашағы жайлы мағлүматтар береді. Бұл картаның топографиялық негізінде горизонталдар сиретіледі, негізгі емес қатынас жолдары, елді мекеңдер, және т. б. алынып тасталынады.

Ірі масштабты карталар (1:50 000-1:25 000) жоғарыда аталған сияқты жеке беттер түрінде, нақтылы топографиялық негізде орындалады. Бұл карта ауданның толық геологиялық құрылысын, пайдалы қазындыларының барлық түрін, болашағын айқындап көрсетеді. Ол жер бетінің геологиялық құрылысы ғана емес, оның терең қабаттарының құрылысы туралы да мәліметтер бере алады. Бұл картаны ауылшаруашылық, құрылыс, өндіріс қажеттеріне де пайдалануға әбден болады.

Дәлдікті масштабты геологиялық карталар (1:10 000 және ірілері) арнайы топографиялық негізді пайдаланып құрастырылады. Мұнда кен орны орналасқан ауданның геологиялық құрылысы толық көрсетіліп, пайдалы қазындының таралу заңдылығы, қоры мен игеру жағдайын анықтауға мүмкіндік туады.