Жанартаулардың жер бетінде таралуы

Жоспар
Кіріспе

1 Жанартаулар
2 Сақиналы құрылымдар.
3 Лайлы жанартаулар
4 Лайлы жанартаулардың пайда болуы

Жанартаулар жер бетінде кең тарған. Құрлықтан басқа, жанартау пішіндері мұхит түбінде де бар. Кейінгі зерттеулердің мәліметтеріне қарағанда, тек Тынық мұхит ауқымында 3 мыңнан астам суасты жанартаулары кездеседі.
Жер үстінде жанартаулар біркелкі тарамай, белгілі бір зоналарға жинақталған. Осы белдеудің біреуі негізінен бойлық, меридиандық бағытта Солтүстік және Оңтүстік Американың батыс жағалауларында орын алған. Екінші зона Тынық Мұхиттың батыс жағалауындағы аралық иіндерге шоғырланған. Жалпы айтқанда, Тынық мұхит шеңбері жұқа мұхиттың қыртысы мен құрлықтың қалың қыртысының жапсарын шектейді. Белдеудің мұхит жағындағы тереңдегі 7км-ден 11-км-ге дейін жеткен терең науалар, ал құрлық жағында биік тау жоталары (Кордильер – Анды) немесе арал иіндері (Курил, Жапон, Филиппин, Тайвань) орналасқан. Осылардың пайда болуы мұхит пен құрлық жапсарында материкке қарай еңкіш құлап, жер мантиясына дейін жеткен терең тектоникалық жарылымдарға байланысты.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жанартаулардың жер бетінде таралуы және лайлы жанартаулар
Жанартаулар жер бетінде кең тарған. Құрлықтан басқа, жанартау пішіндері мұхит түбінде де бар. Кейінгі зерттеулердің мәліметтеріне қарағанда, тек Тынық мұхит ауқымында 3 мыңнан астам суасты жанартаулары кездеседі.
Жер үстінде жанартаулар біркелкі тарамай, белгілі бір зоналарға жинақталған. Осы белдеудің біреуі негізінен бойлық, меридиандық бағытта Солтүстік және Оңтүстік Американың батыс жағалауларында орын алған. Екінші зона Тынық Мұхиттың батыс жағалауындағы аралық иіндерге шоғырланған. Жалпы айтқанда, Тынық мұхит шеңбері жұқа мұхиттың қыртысы мен құрлықтың қалың қыртысының жапсарын шектейді. Белдеудің мұхит жағындағы тереңдегі 7км-ден 11-км-ге дейін жеткен терең науалар, ал құрлық жағында биік тау жоталары (Кордильер - Анды) немесе арал иіндері (Курил, Жапон, Филиппин, Тайвань) орналасқан. Осылардың пайда болуы мұхит пен құрлық жапсарында материкке қарай еңкіш құлап, жер мантиясына дейін жеткен терең тектоникалық жарылымдарға байланысты. Мұндай терең және көлбеу жатқан сейсмоактивті жарылымдарды 1938ж. жапон сейсмологы К.Вадати ашқан. 1946 ж. совет ғалымы академик А.Н. Заварицкий осы жарылымдардың бойымен Тынық мұхиттың отты шығарғышы деген жанартау белдеуі орын тепкені көрсетті. 1949ж. америкалық сейсмолог Х.Беньофф бұның толық сипаттамасын берген. Қазір солардың құрметіне мұны Вадати - Беньофф - заварицкий зонасы деп атайды. Осы тектоникалық жарылымдарды бойлап мұхиттық тақта (плита) төмен қарай құрлық астына ығысады. Сонда мантияға кірген мұхит қыртысы балқып, базальт құрамды магма береді. Сол магма жоғары қысымнан көтеріліп, жанартаулардың тізбегін құрайды.
Үшінші жанартау белдеуі - Жерорта теңізінен Индонезияға дейін созылған ендік бағыттағы белдеу. Бұл кайназой эрасының соңында жойқын Альпі қатпарлану әрекетінен пайда болған. Қазіргі заманда тау қатпарлану процестері бәсеңдеген. Белдеудің орта шеніндегі Қарпат, Кавказ, Қарақорым тауларында жанартаулар сөнгенімен, оның батыс (Везувий, Этна) және Шығыс жағында (Кракатау, Тамбора т.б) жанартаулар қазіргі заманға дейін атқылап тұр. Атлант белдеуін құрған, осы мұхиттың орталық жотасында орналасқан төртінші жанартау белдеуі бар. Мұнда тектоникалық жарылымдар бойымен тізілген жанартаулардың көбі су астында атқылайды.
Бойлық бағытта созылған Шығыс Африка жанартау белдеуі құрлықтар рифтер жүйесінің терең тектоникалық жарылымдарымен байланысты. Бұл белдеудің жанартаулары қазіргі заманда сөнген. Сондай - ақ сөнген жанартаулар Байкал ойпаңының маңында және Қытайдағы Санганхэ аңғары мен Хинган тауларында кездеседі.
Интрузиялық және эффузиялық магматизмдерден басқа лайлы вулканизм құбылыстарды да атап кеткен жөн. Бұл жер бетіне су буы шоғырлары мен газдар, кейде лаймен қоса тау жыныстары кесектерінің дүркін - дүркін атқылап шығу әрекетін лайлы вулканизм дейді. Егер лаймен бірге шығатын газ бен су мөлшері артығырақ болса, онда жердің бетінде сальза деген лайлы сумен толған көлшік тәрізді түтік (сифон) пайда болады. Осы түтіктен лайлы су дүркін - дүркін гуілдеп атқылап тұрады. Ал егер атқылаған заттардың құрамында лаймен бірге басқа да кесекті тау жыныстары басымдау болса, онда сальзаның орнында үйінділер жиналып, женттастардан (брекчиядан) құрылған лайлы төбешік пайда болады. Женттастардың құрамында сазды цементпен және карбонатты материалмен дәнекерленген, сүйір бұрышты, өңделмеген және іріктелмеген әр түрлі тау жыныстарының түйірлері болады. Лайлы жанартаулардың көмейі (жерло) жер қойнауымен ұштасып, жер бетінде кішігірім, яғни диаметрі ондаған сантиметрден бірнеше метрге дейін жететін жанартау көзелігін (кратерді) құрайды. Лайлы төбешіктердің биіктігі 1-2 метрден оншақты метрге, диаметрі 20 - 30 м дейін жетеді. Кейде лаймен мұнай белгілері де шығады. Жер қойнауында көмірсутекті газдар шоғырланса, солардың қысымнан лай жанартауының құрылымы қопарылып, баршасы да жоғары атқылауы ықтимал. Бірақ мұндай құбылыстар сирек кездеседі.
Лайлы жанартаулардың пайда болуы қазіргі кезге дейін айқын анықталған жоқ. Бұл туралы зерттеу жұмыстары әлі жүргізілуде.
Дегенмен, бұлардың көбі тектоникалық жарылымдар бойына тізбектеле орналасады. Алғашқы зерттеу кезінде лайлы жанартаулар магмалық ошақтармен байланысты деп есептелген. Бірақ белгілі орыс ғалымы И.М.Губкин лайлы жанартаулар негізінде көптеген мұнай - газ кендері дамыған аймақтарда, яғни Апшерон, Батыс Түркменстан түбектерінде, сахалин аралында орын тепкен дейді. Ендеше, олар генесизі тұрғысынан мұнай мен газ кендерімен байланысты деп тұжырымдаған. Кейін осы көзқарасты көптеген ғалымдар дәлелдеді.
Лайлы жанартаулар пайда болу үшін газ, су, жұқа дисперсиялы сазды материал және түтік рөлін атқаратын жер қойнауындағы тектоникалық жарылымдар болуы шарт. Ал мұндай қосалқы факторлар мұнай мен газ дамыған аймақтарда ғана болады. Сондықтан қазіргі кезде лайлы жанартауларды, мұнайлы және газды кен орындарын іздестірдегі болжау белгісі деп санауға болады.
Біздің елімізде лайлы жанартаулар Каспийдің солтүстік шығыс жағалауындағы Бозащы түбегінде және Қолтық шығанағының Қайдақ сорының бетінде кең дамыған.
Сақиналы құрылымдар.
Сақиналы құрылымдар ( кольцевые структуры) жаратылысына қарай екі түрге бөлінеді:плутонды,яғни магма әсерінен қалыптасқан интрузиялық шоғырлар немесе денудациялық әсерінен қашаланған жанартаулар (отпрепарированные вулканы) және жасынтастардың (метеориттердің) жер бетіне құлауы әсерінен пайда болғанқұрылымдар.
1966 жылы Г.З.Попованың "Қазақстанның қатпарлы аймақтарының шеңберлі және сызықты морфоқұрылымдары" ("Кольцевые и линейные морфоструктуры казахстанской складчатой страны ") деген монографиясы жарыққа шықты. Бұл еңбекте Сарыарқа территориясындағы планда дөңгелек немесе сопақ пішінді интрузиялық құрылымдарға алғашқы рет талдау берілген.Жанартаутекті сақиналы құрылымдарды көне римдіктердің жерасты құдіретінің атына ұқсас "Плутон" атап кеткен.Қазіргі кезде Орталық Қазақстан аумағында Бурабай,Машанск,Сарысу,Екібастұз және т.б жанартаутекті сақиналы морфоқұрылымдар анықталған.Олар бір-бірінен геологиялық құрылыстарымен, морфометриялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.