Қой мен ешкінің эктима қоздырушысы

I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
2.1.Қой мен ешкінің эктима қоздырушысының тарихы.
2.2.Эктима қоздырушыға жалпы сипаттамасы.
2.3.Жұғымтал эктиманың індеттік ерекшеліктері.
2.4.Эктима қоздырушысының патологиялық.анатомиялық өзгерістері.
III.Қорытынды.
IV.Пайдаланылған әдебиеттер.

Қой мен ешкі көшпелі елдердің, соның ішінде қазақтардың ерте замандардан бері малданған түлігінің бірі һәм бірегейі. Қой түлігін қазақ негізгі байлықтың көзі санап: «Қой - байлық, жылқы сәндік», «Қойлы бай, қорлы бай» деген. Қазақстан аймағында ғасырлар бойы жердің табиғи ыңғайына қарай, сұрыптала келе қазақтың құйрықты қойының едәуір түрлері қалыптасты дейді ғалымдар. Ең көп тараған аймақтар: Батыс Қазақстанда - адай, ырғыз, еділбай; Орталық Қазақстанда - қарқаралы, бағаналық көк қасқа қойлары; Солтүстік Қазақстанда - Қостанай; Оңтүстікте - шу, Жуалылык терісаққан, Сарысудын - кер қызыл қойлары; Шығыста - Зайсанның ақ койлары; Жетісудың - кетпен құйрықты қоңыр қойлары (Арғынбаев X. Қазақтың мал шаруашылығы жайлы, 1969 ж.).Бұлардың барлығы денесінің ірілі-ұсақтығына, салмағына және құйрық майының үлкенді-кішілігіне қарай сараланады. Қазақстанның Орта Азиямен шектес аудандарында қаракөл қойының тұқымы тараса, Солтүстікте Ресеймен шектес аймақтарында биязы жүнді (мәліш қойлар) қой тұқымдары да өсіріледі дейді мамандар. Қазақ даласындағы қой-ешкі жайлы Ресей зерттеушілері де өз кезінде жазып қалдырған. Олардың айтуынша бай қазақтарда жиырма мыңға дейін қой саны болған. Олар төзімді, күшті һәм үлкендігі сондай он, он екі жасар балалар мініп жүре алады дейді.Қой көшпелі қазақтардың кисе киімі, жесе тамағы оның тұрмыстағы пайдасы түйе мен жылқы жануарынан да арғық десек те болады. Жер ыңғайы мен шөпті де аса көп талғамайды.Қой малының еті - уыз да, сүті - бал, жүні - жібек, елтірісі – алтын.Маңғыстаудың табиғатына лайық сұрыпталған адай қойы тұқымының кереметі жайлы тәжірибелі шопандар туралы деректерге жүгінейік.

1.Сайдулдин, Т.С. Ветеринариялық іңдеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін, Том 1,2. / Т.С.Сайдулдин - Алматы: Санат,1999.-121б.

2 .Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Е.И. Қасымов - Алматы: Қайнар, 1992. – 134б.
3.Арзымбетов Д.Е.Ветеринария ісін ұйымдастыру: Ауыл шаруашылық жоғары оқу орындары студенттеріне арналған оқулық /Арзымбетов Д.Е., Орынтаев Қ.Б., Қанатбеков Т.И. –Алматы, 2009
4. Сайдолдаұлы Т. « Індеттану» Алматы,1993ж. (230-234б).
5.Ж.К.Төлемісова,Г.Т.Касенова,Б.Мұзапбаров.Микробиология және вирусология.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
2.1.Қой мен ешкінің эктима қоздырушысының тарихы.
2.2.Эктима қоздырушыға жалпы сипаттамасы.
2.3.Жұғымтал эктиманың індеттік ерекшеліктері.
2.4.Эктима қоздырушысының патологиялық-анатомиялық өзгерістері.
III.Қорытынды.
IV.Пайдаланылған әдебиеттер.

I.Кіріспе.
Қой мен ешкі көшпелі елдердің, соның ішінде қазақтардың ерте замандардан бері малданған түлігінің бірі һәм бірегейі. Қой түлігін қазақ негізгі байлықтың көзі санап: Қой - байлық, жылқы сәндік, Қойлы бай, қорлы бай деген. Қазақстан аймағында ғасырлар бойы жердің табиғи ыңғайына қарай, сұрыптала келе қазақтың құйрықты қойының едәуір түрлері қалыптасты дейді ғалымдар. Ең көп тараған аймақтар: Батыс Қазақстанда - адай, ырғыз, еділбай; Орталық Қазақстанда - қарқаралы, бағаналық көк қасқа қойлары; Солтүстік Қазақстанда - Қостанай; Оңтүстікте - шу, Жуалылык терісаққан, Сарысудын - кер қызыл қойлары; Шығыста - Зайсанның ақ койлары; Жетісудың - кетпен құйрықты қоңыр қойлары (Арғынбаев X. Қазақтың мал шаруашылығы жайлы, 1969 ж.).Бұлардың барлығы денесінің ірілі-ұсақтығына, салмағына және құйрық майының үлкенді-кішілігіне қарай сараланады. Қазақстанның Орта Азиямен шектес аудандарында қаракөл қойының тұқымы тараса, Солтүстікте Ресеймен шектес аймақтарында биязы жүнді (мәліш қойлар) қой тұқымдары да өсіріледі дейді мамандар. Қазақ даласындағы қой-ешкі жайлы Ресей зерттеушілері де өз кезінде жазып қалдырған. Олардың айтуынша бай қазақтарда жиырма мыңға дейін қой саны болған. Олар төзімді, күшті һәм үлкендігі сондай он, он екі жасар балалар мініп жүре алады дейді.Қой көшпелі қазақтардың кисе киімі, жесе тамағы оның тұрмыстағы пайдасы түйе мен жылқы жануарынан да арғық десек те болады. Жер ыңғайы мен шөпті де аса көп талғамайды.Қой малының еті - уыз да, сүті - бал, жүні - жібек, елтірісі - алтын.Маңғыстаудың табиғатына лайық сұрыпталған адай қойы тұқымының кереметі жайлы тәжірибелі шопандар туралы деректерге жүгінейік. Қойды қыркүйек айынан бастап әуелі күнара суаруға үйретіп, содан бірте-бірте екі асырып, одан әрі үш асырып, ақыры қыста суғармайтын болған. Мұндай тәртіпке үйренген мал мықты, қоңды, суыққа төзімді болып өседі. Зерттеуші Ү.Қыдырәлиннің айтуында тәжірибелі шопан Өмірбай бір жақынының үйіне қыдырып барғанда, үй иесі қонаққа жасырып алған өз қойының етін асып бермекші болады. Қазанға салып жатқан етті қырағы көзімен шалып қалған Өмірбай: Мынау біздің койдың еті ғой, деген екен. Оның себебі: бұл ет басқа жердің етіндей емес, суға бірден шым батып кеткен.Сол сияқты шаруаға епті тағы бір шебер - Дәли палуан да малын суармайды екен. Қойды суаруға айдап апара жатып, жолда иіретін көрінеді. Сонда қойлар сарыса, әлі шөлдеген жоқ екен деп кері айдайды екен. Әр аймақтың өз өмір тәжірибесі қалыптасқан. Оңтүстік өңірінде шілдеде мал суға семіреді деп жатады.Қой мен ешкіні қазақ қатар қоя айтады. Ешкінің серкесін қойды бастап жүру үшін өсіреді. Бұған байланысты Айшық муйіз ақ серке қойды бастар, қыпша белді жігіттер тойды бастар деген өлең жолдарындағы ел басқаратын ер жігіттерді серке деп атау да осыдан шыққан. Қазақ қойды ешкіден артық санайды. Қой тонды түлік, ешкі тоңғак түлік, Ешкі - кедейдің малы, Есің кетсе, ешкі бақ деген мәтелдер де соның айғағы.

II.Негізгі бөлім.
2.1.Қой-ешкінің жұғымтал сүйелі (жұғымтал эктима) - ауыз қуысы кілегей қабығының, ерін және сирақ терісінің қабынуымен байқалатын вирус тудырған жұғымтал ауру. Жиі түрде 6-8 айға дейінгі қозы мен лақтарда ерніндегі кішігірім жаралар арқылы вмрус енгенде байқалады.Аурудың сыртқы белгілері. Ерні қабынғанда ауыздықта пайда болған сулы көпіршіктер жарылып, сұйық зат кебеді де, қалыңдаған сайын сүйел тәріздес болып көрінеді. Қатты заттарға үйкесе қабыршық түгелдей түседі де, қызыл шақа жараға айналады. Сырттағы микробтармен ластанса іріңді жараға ауысады. Сирақ эктимасы негізінен ересектерде тұяқ ашасында орналасады. Ауыз қуысының эктимасы әдетте еріннің қабынуынан жалғасы бойынша беріліп, уылған (микрожаралар) стоматит түрінде өтеді.
2.2.Қой мен ешкінің эктима қоздырушысының тарихы
Ауру туралы алғашқы жазбаша мәліметті Англияда 1787 жылы Стиб берді. 1905 жылы Гутира мен Марек ауырған малдан B.necrophorum микробын бөліп алды да,содан бері бұл ауруды барлық елде некробактериоз ретінде қабылдап келді.1921 жылы Францияда Эйно жұғымтал эктиманың нағыз қоздырушысы вирусын бөліп алып,одан вакцина даярлады.Қазақстанда бұл ауру ертеден белгілі болатын,оны сүйел немесе қара сүйел деп атайтын,ал түйеде ауыздық немесе жантақ бас деп аталып келді. Аурудың Қазақстанда таралуын ғылыми тұрғыдан К.Н.Бучнев пен Г.И.Лопатников баяндады.

Қоздырушысы
Қоздырушысы - лат. Orf parapoxvirus немесе Орф вирусы, шешек вирусы тұқымдастығына жатады, құрамында ДНҚ бар, үлкендігі 250 нм, ірі вирус, микроскопта көру үшін препаратты Морозов әдісімен даярлайды. Кейбір ұлпа өсіндерінде, тауықтың 9-12 күндік эмбрионында өседі. Сыртқы ортада төзімді келеді. Сол себепті ауру бір жерде ұзақ уақыт орын тебеді. Ауырған малдан сыдырылып түскен кепкен қабыршақтарда вирус бірнеше жыл сақталады. Шөпте жарты жыл, 50% глицеринде бірнеше ай сақталады. Ылғалды ортада вирустың төзімділігі онша емес. Қыздырған кезде 60-65°С-та бірнеше минутта өледі.

Дезинфектанттардан формалин мен күйдіргіш натрийдің 1-2% ерітінділері, сөндірілген әктің 10-12% езіндісі жақсы нәтиже береді.
2.3. Індеттік ерекшеліктері
Жұғымтал эктимамен қой мен ешкі, түйе ауырады. Қолдан үй қоянына, бұзауға, құлынға, иттің күшігі мен мысықтың баласына жұқтыруға болады. Адам сирек ауырады, ауырған малмен жанасқанда егер алақанында, саусақтарында жарақаттар мен сызаттар болса инфекциялық процесс өрбиді.
Қозылар мен лақтар 4 күндігінен 10 айға дейінгі аралықта жиі ауырады.
Ауру қоздырушысының бастауы - денесінде вирус өсіп-өнетін аурыған жануарлар. Сыртқы ортаға вирус сыдырылып түскен қабыршақтармен, ауыздан аққан сілекеймен бөлінеді. Одан жайылым, оттық, жемшөп, су, қоражай ластанады. Вирус қойдың үстіне, күту жабдықтарына, малшы адамдардың киімдеріне жабысады. Бейім жануарларға ауру ластанған жайылымда, жемшөпті жегенде жұғады. Қоздырушының таралуына аурудан жазылған вирус алып жүруші малдар да үлкен әсер етеді. Сау шаруашылыққа эктима шеттен әкелінген ауру немесе ауырып жазылған малдан таралуы мүмкін. Тұрақты індет ошағында негізінен жас төлдер ауырады, ал ересек жануарларда иммунитет қалыптасады. Аурудың жаңа ошақтарында малдар жасына қарамай ауырады.
Дерттенуі.Денегетүскен вирус сирақ терісінде,ауыздың,еріннің жыныс мүшелерінің кілегейлі қабықтарының эпителийінде өсіп-өнеді.Сөйтіп,торшалардың бүлінуіне әкеп соғады.Торша ішінде денешіктер пайда болады және экссудат бөлінеді.Бұның нәтиесінде везикула пайда болып,олар пустулаларға айналады.Эпителийдің беті өліеттеніп,фибрин талшықтары іркілуіне байланысты қолдырап,суланған пустулалар тобарсып,беті қабыршақтанады.Қабыршақтың астындағы теріде генерация өрбіп,жазыла бастайды,бірақ, тыртық пайда болмайды.Беткі қабыршақ қобырап түсіп қалғанда астында жазыла бастаған қызыл шақа тері көрінеді.Процесс асқынбаған жағдайда екі апта ішінде мал сауығып кетеді.Кейде процесс бүкіл денені жайлайды,немесе қосалқы микробтармен ұшығып,өліммен аяқталады.
Өтуі мен симптомдары
Қой мен ешкіде аурудың жасырын кезеңі табиғи жағдайда 5-10 күн, ал қолдан 3-5 күндей. Ауру жіті, жітіден төмен және созылмалы өтеді. Клиникалық байқалуына байланысты ауыздағы, еріндегі, тұяқтағы және жыныс мүшелеріндегі түрге бөлінеді. Мұндай бөлу белгілі дәрежеде шартты ғана, өйткені көбінесе малдың ні, сирақтары мен жыныс мүшелері бірдей зақымданады.
Тұяқтағы түрі кезінде жоғарыда келтірілген белгілер тұяқтың ашасындағы, көбесіндегі және жіліншігіндегі теріде кездеседі.Тұяғын ұстап көргенде мал ауырсынады,зақымданған тұстарының қызуы көтеріңкі болады.Ауырған мал ақсап,жүре алмайды.Қосалқы микробтармен асқынғанда ауру 40-50 күнге созылып,өліеттенген пододермерматитке немесе панарицияға айналады.
Жыныс мүшелеріндегі түрі кезінде пустулалар,қызыл шақалану мен қабыршақтану желінде,санның ішкі жағында,сарпай мен үрпекте кездеседі.Желін терісінің зақымдануы гангреналық маститке ұласуы мүмкін.Ұрғашы малдың сарпайы ісініп,күнтимесі,қынаптың кілегейлі қабықтарында,еркек жануарды қынабының терісінде және кілегейлі қабықтарында,шыбығында осындай өзгерістер болды.
Түйенің эктимасы жеткілікті зерттелген жоқ.С.Ж.Төлепбаевтың 1971 ж.деректері бойынша түйе мен қойда ауру қоздыратын вирустар бір-бірінен дербес.Түйелер негізінен күздің соңы мен көктемнің басында ауырады.Ауруға кез-келген жастағы түйе шалдыққанымен,көбінесе бір жасқа дейінгі боталар ұшырайды.Бастапқыда ерін мен танау тесігінің айналасындағы тері ісініп,ауырсынады.1-2 күннен кейін ұсақ қызарған бөрткендер пайда болып,бір-бірімен қосылып,түсі күңгірттеніп,үстіңгі жағы жарылып,сызаттана бастайды.Сызаттардан қанды экссудат бөлініп,тобарсып,қабыршақтанады.Аур у басталған соң 3-4 күн өткенде жануардың температурасы 39◦С дейін көтеріледі.Субфибрильді температура 2-3 күннен кейін орынына түседі.Ауру асқынбаса 2-3 аптада жазылады.асқынған жағдайда еріннің ішінде пустулалар пайда болып,ойылады.Дерт процесі айналасындағы ұлпаларға жайылып,жануардың басы ісініп, кетеді.Ауырған ботаның ауызынан исі жағымсыз сілекей шұбырып ағады.Жануар өте тез жүдеп,кейде өліп қалады.Көбінесе 4-5 күн кризистен кейін аурудың беті қайтып,30-40 күнде жазылады.
2.4. Патологиялық-анатомиялық өзгерістер
Өлексені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.