Коммерциялық банктегі қаржылық талдау пәнінің оқу-әдістемелік кешені
1. Глоссарий
2. Дәрістер
3. Практикалық сабақтар
4. Оқушылардың өздік жұмыстары
2. Дәрістер
3. Практикалық сабақтар
4. Оқушылардың өздік жұмыстары
Қаржы секторының тұрақты жұмыс жасауы елдің экономикалық дамуының негізгі қағидаты болып табылады. Əлемдік қаржы дағдарысы Қазақстанның қаржы жүйесінің осалдығының бірнеше факторларын анықтады жəне оның жұмыс істеуі тəуекелін едəуір арттырды. Осы жағдайда тəуекелдің негізгі көздерін зерттеу, жалпы алғанда банктік сектордың қаржылық жағдайын зерттеу қаржы институттарының жəне елдің тұтастай алғанда қаржы жүйесінің орнықты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қажетті ең елеулі факторларды айқындауға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда қаржылық секторға, соның ішінде банктік секторға қаржылық талдау жасау экономиканың тұрақты дамуында алатын орны зор.
Банктер – қазіргі өркениеттің өзінен ажырағысыз буындарының бірі. Қазіргі заманда банктердің қызметі қоғамдық өнімді өндіруді, бөлуді, айырбастауды және тұтынуды бір – бірінен бөлінбейтін үздіксіз процесске айналдырады. Сондықтан банктердің қызметін пайдаланбай ешбір шаруашылық субьектісінің ісі тынбайды, ол кез – келген адам үнемі банк қызметін пайдаланады.
Нарықтық экономика жағдайында банктердің қызметінің маңыздылығы зор, олар уақытша қолданылмаған ақша қаражатын жинақтап, оларды салалар мен аймақтар, кәсіпорындар мен халықтар арасында қайта бөлумен қатар, экономиканы қосымша капиталмен қамтамасыз етіп, сайып келгенде қоғамдық байлықты көбейтуге негіз қалайды.
Банктер – қазіргі өркениеттің өзінен ажырағысыз буындарының бірі. Қазіргі заманда банктердің қызметі қоғамдық өнімді өндіруді, бөлуді, айырбастауды және тұтынуды бір – бірінен бөлінбейтін үздіксіз процесске айналдырады. Сондықтан банктердің қызметін пайдаланбай ешбір шаруашылық субьектісінің ісі тынбайды, ол кез – келген адам үнемі банк қызметін пайдаланады.
Нарықтық экономика жағдайында банктердің қызметінің маңыздылығы зор, олар уақытша қолданылмаған ақша қаражатын жинақтап, оларды салалар мен аймақтар, кәсіпорындар мен халықтар арасында қайта бөлумен қатар, экономиканы қосымша капиталмен қамтамасыз етіп, сайып келгенде қоғамдық байлықты көбейтуге негіз қалайды.
1.«Банктер және банктік қызмет туралы» ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік Университеті.
3 деңгейлі СМЖ құжат
ПОӘК
ПОӘК 042-18-4.1.2903-2015
Коммерциялық банктегі қаржылық талдау пәні бойынша оқу-әдістемелік мәліметтер
Баспа№ 1 11.09.2014ж.
5В050900- ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ ҮШІН
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ТАЛДАУ ПӘНІНІҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЛІМЕТТЕР
Семей
2015
Мазмұны
1.
Глоссарий
2.
Дәрістер
3.
Практикалық сабақтар
4.
Оқушылардың өздік жұмыстары
1.ГЛОССАРИЙ
Акция - иеленушінің акционерлік коғамда өзінің меншікті қаражаттардың бөлігімен иелену құқығы
Ақша активтер - жеке және заңды тұлғалардан ақша сомаларды алу құқығы.Бұл банктегі дипозиттер, облигациялар, акциялар, несиелер, зайымдар ж.т.б.
Валюта - бұ біріншіден, сол елдің ақша бірлігі; екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша бірліктері; үшіншіден, халықаралық есептесу бірліктері мен төлем құралы.
Валюталық бағам - бір елдің ақша бірлігінің екінші бір елдің ақша бірлігіне қатысты бейнеленетін бағасы.
Валюталық паритет - валюталық бағамның негізі болып табылатын заңды тәртіпте белгіленетін екі валюта арасындағы шекті қатынасы.
Дивиденд - акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл сайын төлеп отыратын және акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігі.
Дисконт - қор биржасында сатылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.
Депозит - бұл клиенттердің (жеке және зхаңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік сертификат - бұл салым иесіне белгілі бір мерзім өткен соң тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығын куәләндыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Диверсификациялау - тәуекелді төмендету құралы. Егер капитал әр түрлі бағалы қағаздар арасында таратылатын болса онда тәуекелдер төмендейді. Бағалы қағаздар қоржынына облигацияларды, артықшылығы бар және жай акцияларды кіргізу жөн - мұндайды бағалы қағаздардың түрлері бойынша диверсификациялау деп атайды. Диверсификациялау экономиканың салалары, аймақтары, мемлекеттер және мерзім бойынша айырылады.
Банк ресурстары - бұл банктің пассивті операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастырылуға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға бөлулерлен кейін қалған банк пайдасының бір бөлігі.
Валюталық нарық - бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операциялары жүзеге асырылатын арнайы орталық.
Валюталық интервенция - ұлттық валюталық бағамына әсер ету мақсатында орталық банктің шетел валютасын сату және сатып алу жолымен валюталық нарықтағы операцияларға араласуы.
Еншілес банк - жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас банкке тиесілі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар заңды тұлға.
Қарыз міндеттемелер - инвестор (несиегер) және осы құжатты шығарған тұлға (несие алушы) арасында зайымды дәлелдейтін құжат. Қарыз міндеттемелерге облигацияларды, мемлекеттік зайымдарды, банктердің депозиттік және сақтандыру сертификаттарды, вексельдерді жатқызады.
Қарыз бағалы қағаздар - пайыз түрінде табысты алу айырбасқа қарызға берілген қаражаттарды дәлелдейтін және қарыз алушының белгіленген уақытта қарызды қайтарып беру міндеттемесін көрсететін бағалы қағаздар.
Инвестициялар- көбейту немесе құның сақтау мақсатымен экономиканың әр түрлі салаларына салынатын ұзақмерзімді капитал салымдары.
Инвестор-инвестициялық қызметті асыратың жеке немесе заңды тұлға.
Инновациялар - ғылым, техника, технологияны еңгізу негізімен негізгі капиталды (өндірістік қорларды) немесе өндірілген өнімді жаңарту.
Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.б.) кепілге алып, ұзақ мерзімге берілетін несие.
Қаржы-несиелік саясаты - ҚР Ұлттық Банкінің қаржылық реттеу әдістерінен тұратын мемлекеттің саясаты.
Қаржылық салымдар - бұл бағалы қағаздарды сатып алу, яғни инвестициялық қоржының құрау. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы қағаздар, олардың атқаратың мақсатына қарай ірі банкілердің инвестициялық қоржынында жетекші ролге ие болып отырған меншікті инвестициялар. Жалпы, қаржылық инвестициялар дегеніміз несие-қаржы қызметі болып табылады, сондай-ақ несие мекемелеріне (банкілерге) сақтауға тапсырылатың ақша сомасы, қаржы мекемелеріне сақтауға тапсырылатың бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар) және депозиттік салымдар.
Коммерциялық банк - бұл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын және қолма қолсыз ақшада төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын ақша-несие институты.
Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық валюта-
ларына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және сату мәмілелері.
Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
Қаржы лизингі - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығаруымен немесе өзін өзі өтеуімен байланысты ұзақ мерзімді лизинг.
Дисконталған таза пайда - бастапқы уақытқа келтірілген барлық мерзім бойынша есептелген ағымдағы тиімділіктін сомасы.
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндірістке, саудаға, қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Мерзімді депозит - белгілі мерзімі бар және тұрақты пайыз төленетін, сол сияқты алдын ала алуға шек қойылатын салым.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Несиелік тәуекел - қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.
Овернайт - банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Пайыз тәуекелі - берілген несиелерге байланысты пайыз мөлшерлемелерінен тартылған қаражаттарп бойынша төленетін пайыз мөлшерлемелерінің артып кетуі нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық ұйымдар қызметі процесіндегі зияндардың пайда болу қаупі.
Резервтік қор - банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
Траст операциялары - клиенттің сенімді тұлғасы ретінде оның мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктің операциялары.
Факторинг операциясы - жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық операция.
Форфейтинг операциясы - форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспортерға төлеуге тиісті импортердің төлем құжатын сатып алуы.
Чек - ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір ақшалай соманы төлеу туралы немесе басқа ағымдық шотқа аудару туралы өзінің банкісіне берген жазбаша бұйрығы.
2. ДӘРІСТЕР: оқу сабағының формасы, оның мақсаты логикалық формадағы пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру болып табылады.
Дәрістің негізгі бағыты барлық оқу сабақтарының, сонымен қатар студенттердің өздік жұмыстарының негізгі мазмұны мен сипатын, негізгі бағыттарын анықтай отырып, білім негізін салу.
Дәріс - берілген пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру мақсаты болып табылатын оқу сабағының нысаны.
Модуль I. Қаржылық талдаудың теориялық негіздері.
Тақырып 1.Банктегі қаржылық талдау курсының мәні,
құрылымы мен міндеттері
1. Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, құрылымы, оның өзіне тән сипаттары.
2. Қаржылық талдау түсінігі және оның мәні.
3. Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары.
4.Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың сипаты.
5.Қаржылық талдау элементтері.
1. Банктегі қаржылық талдаудың мәні және құрылымы
Қаржы секторының тұрақты жұмыс жасауы елдің экономикалық дамуының негізгі қағидаты болып табылады. Əлемдік қаржы дағдарысы Қазақстанның қаржы жүйесінің осалдығының бірнеше факторларын анықтады жəне оның жұмыс істеуі тəуекелін едəуір арттырды. Осы жағдайда тəуекелдің негізгі көздерін зерттеу, жалпы алғанда банктік сектордың қаржылық жағдайын зерттеу қаржы институттарының жəне елдің тұтастай алғанда қаржы жүйесінің орнықты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қажетті ең елеулі факторларды айқындауға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда қаржылық секторға, соның ішінде банктік секторға қаржылық талдау жасау экономиканың тұрақты дамуында алатын орны зор.
Банктер - қазіргі өркениеттің өзінен ажырағысыз буындарының бірі. Қазіргі заманда банктердің қызметі қоғамдық өнімді өндіруді, бөлуді, айырбастауды және тұтынуды бір - бірінен бөлінбейтін үздіксіз процесске айналдырады. Сондықтан банктердің қызметін пайдаланбай ешбір шаруашылық субьектісінің ісі тынбайды, ол кез - келген адам үнемі банк қызметін пайдаланады.
Нарықтық экономика жағдайында банктердің қызметінің маңыздылығы зор, олар уақытша қолданылмаған ақша қаражатын жинақтап, оларды салалар мен аймақтар, кәсіпорындар мен халықтар арасында қайта бөлумен қатар, экономиканы қосымша капиталмен қамтамасыз етіп, сайып келгенде қоғамдық байлықты көбейтуге негіз қалайды.
Коммерциялық бактердегі қаржылық талдау банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі ретінде және банк қызметін басқару сапасын бағалау әдістері ретінде негізінен 2 бағытта жүзеге асырылады: қаржылық нәтижелерді талдау және банктің қаржылық жағдайын талдау.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктерді қаржылық талдау қаржылық басқару элементін ғана емес, сонымен қатар оның негізін де білдіреді. Кез келген коммерциялық банкті басқару талдаусыз мүмкін емес. Банктердегі қаржылық талдаудың мазмұны, орны және рөлі көбінесе несиелік - қаржылық сипаттағы қызметтерімен, экономикалық қатынастардың өзара байланыстылығымен, клиенттік базаның дәрежесімен және басқаларға байланысты қызмет түрлеріне тәуелді болады.
Қаржылық талдаудың коммерциялық банктерді басқарудағы ролі мен мәні келесі суретте көрсетілген:
Коммерциялық банктегі қаржылық талдау
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйессі сапасын бағалау әдісі
Болжамдау және қаржылық моделдеу инструменті
Активтерді басқару
Пассивтерді басқару
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қаржылық нәтижелерді талдау
Қаржылық жағдайды талдау
Капиталды басқару
Өтімділікті басқару
Банк құнын бағалау әдісі
Тәуекелдерді басқару
Қаржылық талдау ғылым ретінде қаржылар және қаржылық көрсеткіштер категориясында көрсетілген қаржылық қатынасымен сипатталады. Сәйкесінше коммерциялық банктерді басқарудағы қаржылық талдаудағы рөлі, басқару функциясы, басқару инструменті мен оны бағалау әдісі болып табылатындығымен сипатталады. Қаржылық таладудың мәні оның объектілерімен анықталады.
Банктегі қаржылық талдаудың объектісі болып қаржылық нәтижелер мен банктің қаржылық жағдайының көрсеткіштері, қаржылық басқару жүйесінің тиімділік көрсеткіштері, банктің қызмет көрсетулерінің, операцияларының, технологияларының тиімділігі және т.б.
2 Банктегі қаржылық талдауды жүзеге асыруды ұйымдастыру
Банктегі қаржылық талдаудың негізгі міндетерін жүзеге асыру оларды тиімді ұйымдастыру деңгейінсіз мүмкін емес. Қаржылық талдауды дұрыс ұйымдастыру банк қызметін талдаудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Таладудың негізгі прициптері: ғылымдылық, жүйелілік, жинақтылық, объективтілік, нақтылық, жоспарлылық, оперативтілік.
Қаржылық талдаудың әтүрлі түрлері оларды жүзеге асыруды сәйкес ұйымдастыруды талап етеді. Талдаудың барлық түрлерін ұйымдастыру келесідей жағдайлардан тұрады.
1) талдау объектілері мен субъектілері;
2) талдау жүргізудің ұйымдық формаларын таңдау;
3) аналитикалық жұмыстарды жоспарлау;
4) міндеттерді талдауды жеке субъектілер арасында бөлу;
5) аналитикалық жұмыстың әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуі;
6) шаруашылық бірліктің қасиеті туралы мәліметтерді аналитикалық өңдеу және рәсімдеу;
7) талдау нәтижелері бойынша ұсыныстарды қамтамасыз ету;
Банк қызметін қаржылық талдауды ұйымдастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді. Қаржылық және экономикалық талдау банк құрылымында маңызды орын алады. Коммерциялық банк қызметінің экономикалық талдауы банк қызметінің қаржылық эконмикалық көрсеткіштерін зерттеу мен әсер етуші факторларды айқындаумен және банктің даму бағыттарымен негіздеумен байланысты арнайы зерттеу жүйесі. Мұнда да талдау объектісі болып банк қызметі табылса, ал субъектісі коммерциялық банк, орталық банк, несиелік мекемелер, салық комитеті, аудиторлық формалар және т.б. заңды және жеке тұлғалар.
Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Қаржылық талдау түсінігі мен мәні;
2. Талдаудың негізгі этаптары мен әдістері;
3. Талдау обьектілері мен субьектілері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Тақырып 2. Ақпараттық база, коммерциялық банк қызметін талдаудың
түрлері мен әдістері.
1. Талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдері.
2. Талдаудың обьектілері мен субьектілері.
3. Сыртқы және ішкі ақпарат жүйесі.
4. Қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
5. Қаржылық талдау міндеттері мен принциптері.
Қаржылық талдау банк қызметін практикалық басқарудың негізгі түрлерінің бірі болғандықтан қаржылық басқаруда ақпараттар жүйесінің маңызы зор. Себебі ақпарат қаржылық басқарудың маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Банк қызметіндегі жалпы ақпараттар көзі ішкі және сыртқы ақпараттар қайнар көздерінен қалыптасады.
Коммерциялық банктерде қаржылық талдауды жүргізу кезінде қолданылатын сыртқы ақпараттар қайнар көздерінің қалыптасуы келесідей:
1) мемлекеттік үкімет және басқарудың жоғарғы органдарының мәліметтері;
2) Қазақстан Республикасының орталық банкінің мәліметтері;
3) Банктер мен басқа да қаржылық институттардың мәліметтері;
4) Халықаралық қаржылық институттардың мәліметтері;
5) Шетелдік инвесторлар мен кредиторлардың мәліметтері;
6) Қарыз алушылардың қаржылық есеп берулері және олардың қызметтері туралы басқа да мәліметтер;
7) Елдің немесе мекеменің экономикалық жағдайы туралы қор нарығы мен валюталық нарық жағдайы және бакнтік жүйе жағдайлары туралы стратегиялық материалдар мен ғылыми басылымдар.
Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарынан алынатан негізгі қайнар көздер, заңдылықтар, жарғылар, қаулылар, нормативтік және заңдық актілер және т.б.
Ақпараттың ішкі қайнар көздері де қаржылық талдау үшін қажетті негізгі ақпарат базасы болып табылады. Олар:
1) Құралтайлық құжаттар;
2) Жеке нормативтік құжаттар;
3) Бизнес-жоспарлар;
4) Бағалы қағаздар проспектілері мен эмиссиялау туралы есеп берулер;
5) Банк қызметі туралы есеп берулер;
6) Бухгалтарлік есеп мәліметтері;
7) Электронды мәліметтер базасындағы ақпараттар;
8) Ішкі және сыртқы аудит жүйесінің мәліметтері және т.б.
Ішкі ақпараттар жүйесі банкті ішкі жағдайы тұрғысында сипаттайды.
Ішкі ақпараттарға жалпы алғанжда келесілер жатады:
1. Статистикалық есеп берулер;
2. Банктің бухгалтерлік есеп берулері;
3. Несиелендіру бойынша есеп берулер және банктің басқа да есеп берулері мен мәліметтері.
2. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен
функциялары
Несиелік мекемелердің аналитикалық функцияларының жүзеге асырылуы сәйкес құрылымдық бөлімшелер арқылы ұйымдастырылады. Банктің аналитикалық қызметінің ұйымдастырылуына келесідей факторлар әсер етеді:
1. Банк қызметінің стратегиясы;
2. Банк капиталы мен активтерінің мөлшері;
3. Персоналдар саны;
4. Филиалдардың саны;
5. Персоналдың біліктілік деңгейі және т.б.
Банктегі аналитикалық қызметті ұйымдастыруда жоспарлық экономикалық департаменттің рөлі зор. Ол банкттің барлық бөлімшелерінің аналитикалық жұмыстарын кординациялайды. Сонымен қатар жүргізілген талдау нәтижелерін қорытындылайды.
Жоспарлы экономикалық департамент функцияларына келесілер жатады:
1. Банк қызметінің стратегиялар мен так\сын өңдеу;
2. Олардың жүзеге асырылуын бақылау;
3. Бизнес жоспарлау;
4. Банктің барлық құрылымдық бөлімшелерінің талдау нәтижелерін қорытындылау;
Ірі банктерде департамент құрамына келесідей бөлімдер жатады:
1. Банктің тиімді қызмет етуін талдау бөлімі;
2. Жалпы экономикалық талдау бөлімі;
3. Жиынтық жоспарлау бөлімі;
4. Банктік қызмет көрсетулерді дамыту бөлімі;
Қаржылық талдау бағалы қағаздар департаментінің жұмысында маңызды роль атқарады. Оның функциялары:
1. Банкте қоданылатын бағалы қағаздардың түрлері мен құрылымын зерттеу;
2. Қаржылық тәуекелдердің мөлшерін зерттеу;
3. Бағалы қағаздар құнын болжамдар әдістерін жүзеге асыру;
Бухгалтерлік есеп департаментінің негізгі міндеттері:
1. Құрылымдық бөлімшелерге талдау жасау үшін ақпараттар дайындау;
2. Шығындар сомасын анықтау;
3. Банктердің табыстары мен пайдасын анықтап, оларды баланс негізде оптималды басқару.
Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Талдаудың ақпараттық қамтамасыз етілуі;
2. Бак бизнесіндегі қаржылық талдаудың ролі;
3. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен функциялары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Тақырып 3. Коммерциялық банк балансы - банктің қаржылық жағдайын
талдау үшін негізгі құжат.
1. Банк балансы - банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі құжаты.
2. Банк балансын құру қағидалары, тәртібі, оның негізгі бөлімдері.
3.Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
Баланс мәліметтер бойынша ақшалай ресурстардың қалыптасуы мен орналасуына сонымен қатар несиелік, есеп айырысу, кассалық және басқа да банктік операциялардың жағдайына бақылауды жүзеге асыруға болады.
Банк балансының мәліметтерін талдау белгілі бір периодтағы банк қызметін кешенді бағалауға, банктің жекелеген операцияларын жүзеге асыру кезінде өтімділік төлем жағдайын және тәуекел деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктің балансының құрылымын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1 - Бактің топтастырылған бухгалтерлік балансы.(мың. тенге)
Баланс баптары
2007 ж.
2008 ж.
2009 ж.
АКТИВТЕР
Қолма қол ақшалар және оның эквиваленттері
57759513
95590527
187766665
Міндетті резервтер
60880209
21654652
18036119
Несиелік мекемелердегі қаражатар
4994258
13556199
3130290
Саудалық бағалы қағаздар
31042793
24903501
2607613
Инвестициялық бағалы қағаздар, оның ішінде:
-сатуға арналған бағалы қағаздар
-өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
15603285
-
24340361
-
17790535
243978
Коммерциялық займдар мен аванстар
783253258
799054021
778889753
Негізгі қаражаттар
25089322
25321368
25564877
Ассоцир. компанияларға инвестициялар
-
-
-
Басқа да активтер
4968772
11363223
9466360
Аффинирленген бағалы металдар
-
-
-
Дебиторлық қарыз
12387
127
-
Туынды қаржылық құралдар
1530039
2591846
25564877
Ағымдық салықтық активтер
75805
412185
-
Мерзімі кешіктірілген салықтық активтер
1063011
3580027
8308728
Активтердің барлығы
984654421
1019577514
1051560940
МІНДЕТТЕМЕЛЕР
ҚРҰБ және Үкімет қаражаттары
412062
207033
-
Несиелікмекемелердің қаражаттары
293755417
317560754
33690324
Қлиенттердің қаражаттары
380605239
343421095
501639782
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
174987265
-
-
Субординирленген қарыз
55027555
204988009
204988009
Артықшылықты акциялар б-ша міндеттемелер
1754774
55156913
55156913
Басқа да міндеттемелер
2292647
-
-
Кредиторлық қарыз
1814134
1748582
1748582
Туынды қаржылық құралдар
134252
1098215
1098215
Мерзімі кешіктірілген салықтық міндеттемелер
595759
332190
332732251
Резервтер
323239
602379
-
Міндеттемелердің барлығы
909753957
923684765
991 040 487
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
57897607
89170492
106878518
Қарапайым акциялар
44130644
73770492
73770492
Артықшылықты акциялар
13766963
15400000
15400000
Қосымша капитал
242185
242185
242185
Резервтік капитал
822230
15181181
15181181
Резервтер
-488431
-2236501
-2236501
Таза пайда (шығын)
15823873
-6899432
-6899432
Меншікті капиталдың барлығы
74297464
95457925
95457925
Азшылық үлесі
603000
434824
434824
Міндеттемелер мен меншікті капиталдың барлығы
984654421
1019577514
1019577514
Коммерциялық банк балансының құрылымы келесідей негізгі бөлімдерден тұрады:
1. Банк активтері
2. Банк міндеттемелері
3. Банктің меншікті капиталы
Банк активтеріне келесілер жатады:
1. Нақты ақшалар
2. Бағалы қағаздар
3. Банк клиенттерінің
4. Негізгі құралдар
5. Басқа активтер
Банк міндеттемелеріне келесілер жатады:
1. Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының қаражаттары
2. Клиенттер қаражаттары
3. Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
Банктің меншікті капиталына келесілер жатады:
1. Банк қорлары
2. Негізгі құралдарды қайта бағалау қорлары
3. Банктің таратылмаған пайдасы
4. Ағымдағы жылдағы банктің пайдасы
Осылайша банк балансының баптарын келесідей топтастыруға болады:
1. Активтер - Ұлттық банктің және банктің кассасындағы нақты ақшалардан тұратын алғашқы резервтер, бағалы қағаздарға салымдар, инвестициялар және несиелер.
2. Пассивтер - депозиттер және басқа да депозиттік емес қаражат, меншікті капитал (қорлар, резервтер және банктің таратылмаған пайдасы).
Банк балансы - бұл тартылған және меншікті жағдайы, олардың қалыптасу қайнар көздері, несиелік және басқа активті операцияларға орналастырылуы туралы жағдайларды көрсететін бухгалтерлік құжат.
2. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары
Коммерциялық банктің балансын қаржылық талдау келесідей бағыттардан тұрады:
1. Пассивті операциялардың құрылымын талдау
2. Активті операциялардың құрылымын талдау немесе мешікті және тартылған ресурстарды орналастыру бойынша операцияларды талдау
3. Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижелерін талдау
Пассивті операциялар қаржылардың қайнар көздерімен банктің қаржылық қатынастарының қалыптасуын сипаттайды.
Пассивті операциялардың негізгі формалары:
1. Банк кірісін қалыптастыру және ұлғайту үшін банк пайдаларынан бөлулер
2. Басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер
3. Депозиттік операциялар
Пассивті операциялардың құрылымын зерттеу келесідей жүргізіледі:
1. Меншікті және тартылған қаражаттарды анықтау
2. Баланстың жалпы сомасындағы олардың қалыптасу үлесін анықтау
3. Банк міндеттерінің құрылымын клиенттер топтамасы және мерзімі бойынша анықтау
Банк пассивін осылайша талдау банк қаражаттарын экономиканың қандай секторларынан және мерзімге тартылатындығын анықтауға мүмкіндік береді.
Пассивтік операцияларды талдай отырып банк пассивін басқару бойынша келесі міндеттер қойылады:
1. Банкке табыс әкелетін қаржының болмауын қадағалау
2. Банктің міндеттемелерін тиімді орындау үшін қажеті несиелік ресурстарды іздестіру
3. Банктің арзан ресурстарды тарту есебінен пайда алуын қамтамасыз ету
Банктің активті операцияларының құрылымын талдау үшін келесілер жүзеге асырылады:
1. Несиелендіру көрсеткіштері талданады
2. Банк балнсының өтімі бағаланады
3. Активті операциялардың тәуекелдігі зерттеледі
Активтерді басқарудағы негізгі міндет ол банк балансының өтімділігін
сақтай отырып, пайданы қамтамасыз ету. Ол үшін банктің барлық активтерін мерзімі, табыстылығы және тәуекел дәрежесі бойынша жіктеу қажет.
3. Банк балансын талдау этаптары
Банк балансын талдауға қойылатын талаптар мен қағидалар: жеделділік, нақтылығы, жүйелілігі және объективтілігі.
Банк балансын талдау этаптары
Операция түрі
Операция мазмұны
Қолданылатын талдау әдістері
Алғашқы этап
Құрылымдау
Актив пен пассивтерін топтастыру
Топтастыру әдісі
Бақылау
Талдаудың әртүрлі бағыттары бойынша актив пен пассивтің жеке баптарын тексеру
Салыстыру әдісі экономикалық, статистикалық әдіс
Калькуляция
Бағалау және нормативті көрсеткіштер есебі
Абсолютті және салыстырмалы өлшеу әдісі
Салыстыру
Есепті көрсеткіштердің салыстырмалы есебі
Салыстыру әдісі, динамикалық талдау әдісі,индекстік әдіс
Көрнекі құралдар, материалдарын дайындау
Қарастыратын көрсеткіштердің құрылымы мен динамикасының көрнекілігін талдау, көрнекі құралдардың формасын құрау
Алынған нәтижелердің көрнекілігін бейнелеу әдісі
Аналитикалық этап
Талдау
Алынған есептік көрсеткіштеді сипаттау
Соңғы этап
Эксперттік бағалау
Талдау нәтижелерін беру және қорытынды мен ұсыныстар құру
Балансты талдау алғашқы этаптан басталады. Бұл этапта келесілер жүзеге асырылады:
- балансты оқу және аналитикалық жұмысқа дайындық;
- баланстың жеке баптарын құрылымдау (яғни берілген критерилерге сәйкес актив және пассив баптарын топтастыру);
- активтер мен пассивтердің жеке топтарының мерзімі, шығын түрлері және олардың көздеріконтрагенттер категориялары бойынша сәйкестігі, сонымен қатар Ұлттық Банктің нормаивтік талаптарын және коммерциялық банктің ішкі ережелерін сақтау;
- жиынтық кестелерде көрсетілетін бағалау және нормативтік көрсеткіштерді есептеу.
Екінші этап аналитикалық этап деп аталады және онда келесілер сипатталады:
- талдау көрсеткіштерінің көлемі, құрылымы, динамикасы, өзара байланысының есептік көрсеткіштері;
- аналитикалық жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасау.
Үшінші этап қорытынды этап болғандықтан, онда талдау нәтижелерін бағалау үшін және банк жұмысын жақсарту немесе жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау үшін сарапшылар тартылып, банк қызметі бағаланады.
4 .Банк балансын экономикалық талдау этаптары
Экономикалық талдау түрлері әртүрлі критерилері бойынша жіктеледі.Талдау жүргізу мерзімі бойынша: күнделікті, апталық, айлық, кварталдық, жартыжылдық, жылдық. Қарастырылатын сұрақтар спектріне тәуелді: толық және тақырыптық. Зерттеу мақсаты мен сипатына тәуелді: алдын-ала, бақылау-оперативтік, қорытынды, болжамдық.Статистикалық әдістердің қолданылуына тәуелді: корреляциондық, регрессиондық факторлық, дисперсиондық, кластерлік, т.б.
Банк балансын экономикалық бағалау әдістері келесілер болып табылады:
1. Кешенді;
2. Математикалық;
3. Статистикалық;
4. Есептік және т.б.
Экономикалық талдау әдістерінің ерекшеліктері банк қызметін жан-жақты сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін қолдану. Осы көрсеткіштерге әсер ететін факторларды анықтау және арасындағы өзара байланысты анықтау.
Банктің қызметін ақпараттарын экономикалық талдау жүйесі келесілерден тұрады.
1. Статистикалық банк;
2. Математикалық модельдер банкі.
Статистикалық банкте ақпарат дәстүрлі және қазіргі заманға сай стаистикалық әдістер арқылы өңделеді. Онда келесідей әдістер қолданылады.
1. Салыстыру
2. Топтастыру
3. Коэфициенттік
4. Жүйелік талдау
5. Индекстік
Салыстыру әдісі банк қызметінің көрсеткіштерін салыстырмалы түрде талдауға мүмкіндік береді. Берілген әдіс сонымен қатар динамикалық өзгерістер мен ауытқулардың себептерін анықтауға да мүмкіндік береді. Салыстырудың келесідей түрлері бар:
1. Басқа коммерциялық банктермен салыстыру
2. Бизнес-жоспармен салыстыру
3. Базистік периодпен салыстыру
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі қорларымен салыстыру
5. Экономикалық модельдермен салыстыру
Топтастыру әдісі экономикалық құбылыстардың өзара байланысын және көрсеткіштердің жеке факторлардың әсерінен болуын топтасырып қарауға мүмкіндік береді.
Коэфициенттік әдіс банк балансының әртүрлі баптары, бөлімдері немесе топтары арқылы сандық байланысты анықтауға мүмкіндік береді, яғни бұл әдістің көмегімен банк активінің немесе пассивінің жалпы сомасындағы белгілі бір бағыттың үлес салмағын анықтауға болады. Коэфицинеттік әдіс сонымен қатар капитал жеткіліктігін, өтімділік дәрежесін және операциялардың тәуекелдігін бақылауға қажет.
Жүйелік талдау әдісі жеке ақпараттық фрагменттерді емес жалпылама мәліметтерді өңдеуге негізделе отырып, басқарушылық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс ЭЕМ қолданған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Индекстік әдіс коммерциялық банктің іскерлік белсенділігін зерттеу үшін қолданылады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Коммерциялық банк балансы түсінігі;
2. Банк балансын құру сызбасы мен қағидалары;
3. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары;
4. Қаржылық талдау міндеттері мен қағидалары;
5. Қаржылық талдау түрлері;
6. Қаржылық талдау түрлері;
7. Банк балансын талдау;
8. Қаржылық талдау рөлі мен мәні;
9. Баланс-брутто және баланс-нетто түсінігі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Модуль IІ.Коммерциялық банктердің операцияларын талдау
Тақырып 4. Банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттарының жағдайына талдау.
1. Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын (капиталды) талдау.
2. Коммерциялық банк міндеттерін талдау.
3. Сырттан тартылған қара-жаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау
1. Банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жағдайын талдау
Коммерциялық банктердің балансының құрылымын зерттеу банк қаражаттарын қалыптастыру көздерін есептеуін пассивтерден бастау қажет.
Коммерциялық банк пассивінің негізгі баптары:
1. Капитал
2. Резервтер
3. Тартылған ресурстар
Банк балансының пасивінің құрылымын талдау кезінде меншікті капиталдың мөлшері және оның банк балансының пассивіндегі үлесі анықталады.
Банктің акционерлік капиталы оның шығарылған акциясының номиналдық құнына тең болады. Банк капиталы базистік және қосымша капитал деп бөлінеді.
Коммерциялық банктің меншікті капиталының рөлі мен шамасы басқа қызметпен айналысатын ұйымдарға қарағанда өзінідік ерекшеліктерге ие.
Банктің меншікті капиталы банк тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Меншікті каиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен банктің қажетті резервтері құрылады. Банктің меншікті капиталы банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шарттық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ққрылған банктің әртүрлі қорлары және сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрлымы бірдей емес. Себебі оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтқанда, активтер сапасына меншікті пайданың пайдаланылуына, капитал бағасын нығайту сапасына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды.
Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттілігін 12-20% орнын толтырады.
Меншікті капиталдың рөлі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін қолданылады. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады.
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің топтастырылған бухгалтерлік балансының көрсеткіштері негізінде үлестік талдау келесідей жасалады:
Кесте 5 - Банктің меншікті капиталының үлестік және құрылымдық талдауы, мың тенге
Баланс баптары
2006 жыл
Үлесі, %
2007 жыл
Үлесі, %
2008 жыл
Үлесі, %
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
35163641
77,8
57897607
77,6
89170492
93,4
Қарапайым акциялар
30200005
-
44130644
-
73770492
-
Артықшылықты акциялар
4963636
-
13766963
-
15400000
-
Қосымша капитал
242185
0,5
242185
0,2
242185
0,2
Резервтік капитал
825214
1,8
822230
1,1
15181181
15,9
Резервтер
-53821
-
-488431
-
-2236501
-
Мерзім ағымындағы таза пайда(зиян)
9011737
19,9
15823873
21,1
-6899432
-
Меншікті капиталдың жиыны
45214249
100
74297464
100
95457925
100
Сонымен қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:
oo жарғылық капитал;
oo резервтік капитал;
oo қосымша капиталдар;
oo банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар;
oo бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банкінің пруденциалдық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла алады:
-акционерлік банк формасында;
-пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында.
Пай қосу арқылы құрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлғайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарған акцияларының бағасын өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал.Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталынбанктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар - акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы - банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәләндыратын, дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының ролі мен шамасы басқа
қызметпен айналысатын кәсіпорындар мен ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшілектерге ие.Банктің меншікті капталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды.Меншікті капиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банктің қажетті резервтері құрылады.
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әртүрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына , капиталдың бағасын нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды. Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттіліктерінің 12-20% орнын толтырады. Меншікті капиталдың ролі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін де маңызды. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады. Банктің базистік капиталын банктің есеп берулерінен анықтауға болады. Ол банктік операциялардың табыстылығы мен бәсеке қабілеттілікке әсер етеді. Капиталдың осы бөлігі капиталдың жеткіліктілігі коэффициентін анықтау үшін ұсынылады.
Банктің меншікті акционерлік капиталы шығарылған акциялардың номиналдық құнына тең. Бөлінбеген пайда кірістерден шығыстардың артық болуын сипаттайтын банктің баланстық бабы. Резервтік капитал ационерлік капиталдарды эмиссиялаудан түскен құрылтайшылық пайда және ағымдық пайдадан жыл сайынғы бөлулер есебінен қалыптасады.
Банк капталының құрылымында базистік капиталдан басқа қосымша элементтер де болуы керек. Қосымша капиталдар - негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсаттарға бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар. Капиталдың жалпы құрылымы келесідей:
а) Базистік капитал;
* Акционерлік капитал
* Ашық резервтер (акционерлік пайдадан құрылған резервтер)
б) Қосымша капитал;
* Жабық (жарияланбаған) резервтер
* Активтерді қайта бағалау кезінде пайда болған резервтер.
* Күмәнді қарыздарға жалпы резервтер.
* Жабық кірістер.
* Бағалы қағаздар
Банк капиталының сенімділігін арттыру мақсатында оның құрылымына келесідей талаптар қойылды.
-базистік капитал мөлшері банк капиталының жалпы көлемінің 50%-нан төмен болмауы керек. Пайдадан салықтар төленгеннен кейін ғана базистік болып анықталуы керек.
-қосымша міндеттемелердің сомасы базистік капиталдың жалпы сомасының 50%-нан аспауы керек.
-егер несиелік жоғалтулар кезінде жалпы резервтік қорлар төмендетілген бағамен активтерді қосса, онда олардың көлемі тәуекелге бейім активтердің мөлшерінен 1,25%-тік, кейбір жағдайда 2%-тік пункт аспауы керек.
-егер активтер ревальвациясынан резервтер сатылмаған бағалы қағаздардан жабық кірістер нысанын қабылдаса, онда олар 55%-дық жеңілдікке жатады.
Біздің елімізде болып жатқан экономикалық өзгерістерді ескере отырып
банк қызметін реттеу бойынша нормативтік актілерді өңдеу процесінде жоғарыдағы талаптарды ескеру қажет. Банктік қызметті реттеу үшін капиталдың маңызды элементтерін олардың шығындардың орнын толтыруға дайындық дәрежесіне қарай анықтап отыру қажет. Бұл әртүрлі банктік мекемелердің капиталының жеткіліктілігін есептеуде біртұтастықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
* банк пайдасы;
* акциялар шығару;
* құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
* облигациялар шығару.
Банктік капитал банктің дербестілігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан кешетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әртүрлі келеді. Акционерлік капитал мынадай түрлерге бөлінеді:
-меншікті капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген пайдадан тұрады;
-банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әралуан шығындарды жабуға, дивидендтер төлеуге , қайтарылмаған қарыздың орнын толтыруға арналады;
-банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді векселдер, облигациялар)
Ашық типтегі банктің акциясы қолдан қолға басқа да акционерлердің келісімінсіз өтеді. Жабық типтегі банктің акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе құрылтайшылардың арасында бөлінеді. Банктің жай акциясын иеленушілер, банктің таза табысынан дивиденд алып отыруға, оның жойылуы барысында тиісті мүлкіне ие болуға және акционерлердің жиналысына қатысып дауыс беруге құқылы.
Банктің артықшылығы бар акцияларын меленушіле тұрақты пайыз түрінде табыс алып отыруға, бірінші кезекте банктің жаңа акцияларын сатып алуға және жойылуы барысында бірінші болып өзіне тиісті мүлкін алуға құқылы.
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды шығарады.
Жалпы банктің акционерлік капиталының құралуы мынадай кезеңдерден тұрады:
oo бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан өткізу;
oo бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
oo банк - эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
oo шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
Акционерлік капитал акциялары мынадай жағдайларда шығарылады:
oo банкті акционерлік формада құру;
oo банктің жарғылық қорын ұлғайту үшін қосымша акциялар шығару.
Банктің меншікті қаражаттарының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор - банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.
Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі пайыз мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескенжағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бар акиялары бойынша пайыздар төленеді.
Қосымша капиталдар - негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілібір мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында маңызды.
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатында құқрылатын арнайы резервтер жатады.Мұндай резервтерге: несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты құрылған резервтер жатады.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бір бөлігін білдіреді. Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
-банк пайдасы;
-акциялар шығару;
-құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
-облигациялар шығару жатады.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
1. Банк пайдасы;
2. Акцияларды шығару;
3. Құрылтайлар және пайда қосушылар санын арттыру;
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан өтетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі банктің жалпы тұрақтылығын, оның тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі бұл банк капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне сәйкес боуы тиіс.
Банктің меншікті капиталын талдаудың негізгі бағыттары:
1. Банктің меншікті қаражатының жағдайын бағалау;
2. Меншікті қаражаттардың құрылымының өзгерісін бағалау;
3. Банктің меншікті қаражатын қалыптастырудың қайнар көздерін анықтау;
4. Банк балансының өтімділігін анықтау.
Банктік қорлардың негізгі элементі болып жарғылық қорлар табылады. Жарғылық қорлардың мөлшері, оларды қалыптастыру тәртібі банк жарғыларымен анықалады. Банктің жарғылық қорының өзгерісі акциялардың жалпы жиналысының шешімімен өзгертіледі. Банктің резервтік қорының мөлшері мен оның қалыптасу тәртібі де банк жарғыларында көрсетіледі. Бұл қордың қаражаттары міндеттерді қамтамасыз ету үшін және банк операцияларымен байланысты жалпы тәуекелдердің орны толтыру үшін қолданылады.
Банкаралық несиелерді талдау
Банкаралық нарық бұл несиелік мекемелердің уақытша бос ақшалай қаражаттарды қалыптастыратын және орналастыратын капиталдар нарығының бір бөлігі. Банкаралық несиелік операцияларды активті және пассивті деп бөледі.
Активті операцияларға банкаралық несиелер жатады.
Пассивті операцияларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік Университеті.
3 деңгейлі СМЖ құжат
ПОӘК
ПОӘК 042-18-4.1.2903-2015
Коммерциялық банктегі қаржылық талдау пәні бойынша оқу-әдістемелік мәліметтер
Баспа№ 1 11.09.2014ж.
5В050900- ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ ҮШІН
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ТАЛДАУ ПӘНІНІҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЛІМЕТТЕР
Семей
2015
Мазмұны
1.
Глоссарий
2.
Дәрістер
3.
Практикалық сабақтар
4.
Оқушылардың өздік жұмыстары
1.ГЛОССАРИЙ
Акция - иеленушінің акционерлік коғамда өзінің меншікті қаражаттардың бөлігімен иелену құқығы
Ақша активтер - жеке және заңды тұлғалардан ақша сомаларды алу құқығы.Бұл банктегі дипозиттер, облигациялар, акциялар, несиелер, зайымдар ж.т.б.
Валюта - бұ біріншіден, сол елдің ақша бірлігі; екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша бірліктері; үшіншіден, халықаралық есептесу бірліктері мен төлем құралы.
Валюталық бағам - бір елдің ақша бірлігінің екінші бір елдің ақша бірлігіне қатысты бейнеленетін бағасы.
Валюталық паритет - валюталық бағамның негізі болып табылатын заңды тәртіпте белгіленетін екі валюта арасындағы шекті қатынасы.
Дивиденд - акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл сайын төлеп отыратын және акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігі.
Дисконт - қор биржасында сатылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.
Депозит - бұл клиенттердің (жеке және зхаңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік сертификат - бұл салым иесіне белгілі бір мерзім өткен соң тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығын куәләндыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Диверсификациялау - тәуекелді төмендету құралы. Егер капитал әр түрлі бағалы қағаздар арасында таратылатын болса онда тәуекелдер төмендейді. Бағалы қағаздар қоржынына облигацияларды, артықшылығы бар және жай акцияларды кіргізу жөн - мұндайды бағалы қағаздардың түрлері бойынша диверсификациялау деп атайды. Диверсификациялау экономиканың салалары, аймақтары, мемлекеттер және мерзім бойынша айырылады.
Банк ресурстары - бұл банктің пассивті операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастырылуға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға бөлулерлен кейін қалған банк пайдасының бір бөлігі.
Валюталық нарық - бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операциялары жүзеге асырылатын арнайы орталық.
Валюталық интервенция - ұлттық валюталық бағамына әсер ету мақсатында орталық банктің шетел валютасын сату және сатып алу жолымен валюталық нарықтағы операцияларға араласуы.
Еншілес банк - жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас банкке тиесілі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар заңды тұлға.
Қарыз міндеттемелер - инвестор (несиегер) және осы құжатты шығарған тұлға (несие алушы) арасында зайымды дәлелдейтін құжат. Қарыз міндеттемелерге облигацияларды, мемлекеттік зайымдарды, банктердің депозиттік және сақтандыру сертификаттарды, вексельдерді жатқызады.
Қарыз бағалы қағаздар - пайыз түрінде табысты алу айырбасқа қарызға берілген қаражаттарды дәлелдейтін және қарыз алушының белгіленген уақытта қарызды қайтарып беру міндеттемесін көрсететін бағалы қағаздар.
Инвестициялар- көбейту немесе құның сақтау мақсатымен экономиканың әр түрлі салаларына салынатын ұзақмерзімді капитал салымдары.
Инвестор-инвестициялық қызметті асыратың жеке немесе заңды тұлға.
Инновациялар - ғылым, техника, технологияны еңгізу негізімен негізгі капиталды (өндірістік қорларды) немесе өндірілген өнімді жаңарту.
Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.б.) кепілге алып, ұзақ мерзімге берілетін несие.
Қаржы-несиелік саясаты - ҚР Ұлттық Банкінің қаржылық реттеу әдістерінен тұратын мемлекеттің саясаты.
Қаржылық салымдар - бұл бағалы қағаздарды сатып алу, яғни инвестициялық қоржының құрау. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы қағаздар, олардың атқаратың мақсатына қарай ірі банкілердің инвестициялық қоржынында жетекші ролге ие болып отырған меншікті инвестициялар. Жалпы, қаржылық инвестициялар дегеніміз несие-қаржы қызметі болып табылады, сондай-ақ несие мекемелеріне (банкілерге) сақтауға тапсырылатың ақша сомасы, қаржы мекемелеріне сақтауға тапсырылатың бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар) және депозиттік салымдар.
Коммерциялық банк - бұл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын және қолма қолсыз ақшада төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын ақша-несие институты.
Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық валюта-
ларына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және сату мәмілелері.
Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
Қаржы лизингі - бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығаруымен немесе өзін өзі өтеуімен байланысты ұзақ мерзімді лизинг.
Дисконталған таза пайда - бастапқы уақытқа келтірілген барлық мерзім бойынша есептелген ағымдағы тиімділіктін сомасы.
Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндірістке, саудаға, қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Мерзімді депозит - белгілі мерзімі бар және тұрақты пайыз төленетін, сол сияқты алдын ала алуға шек қойылатын салым.
Несиелік саясат - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Несиелік тәуекел - қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.
Овернайт - банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Пайыз тәуекелі - берілген несиелерге байланысты пайыз мөлшерлемелерінен тартылған қаражаттарп бойынша төленетін пайыз мөлшерлемелерінің артып кетуі нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық ұйымдар қызметі процесіндегі зияндардың пайда болу қаупі.
Резервтік қор - банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
Траст операциялары - клиенттің сенімді тұлғасы ретінде оның мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктің операциялары.
Факторинг операциясы - жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық операция.
Форфейтинг операциясы - форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспортерға төлеуге тиісті импортердің төлем құжатын сатып алуы.
Чек - ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір ақшалай соманы төлеу туралы немесе басқа ағымдық шотқа аудару туралы өзінің банкісіне берген жазбаша бұйрығы.
2. ДӘРІСТЕР: оқу сабағының формасы, оның мақсаты логикалық формадағы пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру болып табылады.
Дәрістің негізгі бағыты барлық оқу сабақтарының, сонымен қатар студенттердің өздік жұмыстарының негізгі мазмұны мен сипатын, негізгі бағыттарын анықтай отырып, білім негізін салу.
Дәріс - берілген пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру мақсаты болып табылатын оқу сабағының нысаны.
Модуль I. Қаржылық талдаудың теориялық негіздері.
Тақырып 1.Банктегі қаржылық талдау курсының мәні,
құрылымы мен міндеттері
1. Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, құрылымы, оның өзіне тән сипаттары.
2. Қаржылық талдау түсінігі және оның мәні.
3. Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары.
4.Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың сипаты.
5.Қаржылық талдау элементтері.
1. Банктегі қаржылық талдаудың мәні және құрылымы
Қаржы секторының тұрақты жұмыс жасауы елдің экономикалық дамуының негізгі қағидаты болып табылады. Əлемдік қаржы дағдарысы Қазақстанның қаржы жүйесінің осалдығының бірнеше факторларын анықтады жəне оның жұмыс істеуі тəуекелін едəуір арттырды. Осы жағдайда тəуекелдің негізгі көздерін зерттеу, жалпы алғанда банктік сектордың қаржылық жағдайын зерттеу қаржы институттарының жəне елдің тұтастай алғанда қаржы жүйесінің орнықты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қажетті ең елеулі факторларды айқындауға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда қаржылық секторға, соның ішінде банктік секторға қаржылық талдау жасау экономиканың тұрақты дамуында алатын орны зор.
Банктер - қазіргі өркениеттің өзінен ажырағысыз буындарының бірі. Қазіргі заманда банктердің қызметі қоғамдық өнімді өндіруді, бөлуді, айырбастауды және тұтынуды бір - бірінен бөлінбейтін үздіксіз процесске айналдырады. Сондықтан банктердің қызметін пайдаланбай ешбір шаруашылық субьектісінің ісі тынбайды, ол кез - келген адам үнемі банк қызметін пайдаланады.
Нарықтық экономика жағдайында банктердің қызметінің маңыздылығы зор, олар уақытша қолданылмаған ақша қаражатын жинақтап, оларды салалар мен аймақтар, кәсіпорындар мен халықтар арасында қайта бөлумен қатар, экономиканы қосымша капиталмен қамтамасыз етіп, сайып келгенде қоғамдық байлықты көбейтуге негіз қалайды.
Коммерциялық бактердегі қаржылық талдау банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі ретінде және банк қызметін басқару сапасын бағалау әдістері ретінде негізінен 2 бағытта жүзеге асырылады: қаржылық нәтижелерді талдау және банктің қаржылық жағдайын талдау.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктерді қаржылық талдау қаржылық басқару элементін ғана емес, сонымен қатар оның негізін де білдіреді. Кез келген коммерциялық банкті басқару талдаусыз мүмкін емес. Банктердегі қаржылық талдаудың мазмұны, орны және рөлі көбінесе несиелік - қаржылық сипаттағы қызметтерімен, экономикалық қатынастардың өзара байланыстылығымен, клиенттік базаның дәрежесімен және басқаларға байланысты қызмет түрлеріне тәуелді болады.
Қаржылық талдаудың коммерциялық банктерді басқарудағы ролі мен мәні келесі суретте көрсетілген:
Коммерциялық банктегі қаржылық талдау
Қаржылық басқару және оның түрлерін бағалау инструменттері
Банк қызметін ағымдық және оперативтік бағалау жүйесі.
Банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі және басқару жүйессі сапасын бағалау әдісі
Болжамдау және қаржылық моделдеу инструменті
Активтерді басқару
Пассивтерді басқару
Қызметтің альтернативтік, инновациялық бағыттарын бағалау әдістері
Қаржылық нәтижелерді талдау
Қаржылық жағдайды талдау
Капиталды басқару
Өтімділікті басқару
Банк құнын бағалау әдісі
Тәуекелдерді басқару
Қаржылық талдау ғылым ретінде қаржылар және қаржылық көрсеткіштер категориясында көрсетілген қаржылық қатынасымен сипатталады. Сәйкесінше коммерциялық банктерді басқарудағы қаржылық талдаудағы рөлі, басқару функциясы, басқару инструменті мен оны бағалау әдісі болып табылатындығымен сипатталады. Қаржылық таладудың мәні оның объектілерімен анықталады.
Банктегі қаржылық талдаудың объектісі болып қаржылық нәтижелер мен банктің қаржылық жағдайының көрсеткіштері, қаржылық басқару жүйесінің тиімділік көрсеткіштері, банктің қызмет көрсетулерінің, операцияларының, технологияларының тиімділігі және т.б.
2 Банктегі қаржылық талдауды жүзеге асыруды ұйымдастыру
Банктегі қаржылық талдаудың негізгі міндетерін жүзеге асыру оларды тиімді ұйымдастыру деңгейінсіз мүмкін емес. Қаржылық талдауды дұрыс ұйымдастыру банк қызметін талдаудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Таладудың негізгі прициптері: ғылымдылық, жүйелілік, жинақтылық, объективтілік, нақтылық, жоспарлылық, оперативтілік.
Қаржылық талдаудың әтүрлі түрлері оларды жүзеге асыруды сәйкес ұйымдастыруды талап етеді. Талдаудың барлық түрлерін ұйымдастыру келесідей жағдайлардан тұрады.
1) талдау объектілері мен субъектілері;
2) талдау жүргізудің ұйымдық формаларын таңдау;
3) аналитикалық жұмыстарды жоспарлау;
4) міндеттерді талдауды жеке субъектілер арасында бөлу;
5) аналитикалық жұмыстың әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуі;
6) шаруашылық бірліктің қасиеті туралы мәліметтерді аналитикалық өңдеу және рәсімдеу;
7) талдау нәтижелері бойынша ұсыныстарды қамтамасыз ету;
Банк қызметін қаржылық талдауды ұйымдастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді. Қаржылық және экономикалық талдау банк құрылымында маңызды орын алады. Коммерциялық банк қызметінің экономикалық талдауы банк қызметінің қаржылық эконмикалық көрсеткіштерін зерттеу мен әсер етуші факторларды айқындаумен және банктің даму бағыттарымен негіздеумен байланысты арнайы зерттеу жүйесі. Мұнда да талдау объектісі болып банк қызметі табылса, ал субъектісі коммерциялық банк, орталық банк, несиелік мекемелер, салық комитеті, аудиторлық формалар және т.б. заңды және жеке тұлғалар.
Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Қаржылық талдау түсінігі мен мәні;
2. Талдаудың негізгі этаптары мен әдістері;
3. Талдау обьектілері мен субьектілері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Тақырып 2. Ақпараттық база, коммерциялық банк қызметін талдаудың
түрлері мен әдістері.
1. Талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдері.
2. Талдаудың обьектілері мен субьектілері.
3. Сыртқы және ішкі ақпарат жүйесі.
4. Қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
5. Қаржылық талдау міндеттері мен принциптері.
Қаржылық талдау банк қызметін практикалық басқарудың негізгі түрлерінің бірі болғандықтан қаржылық басқаруда ақпараттар жүйесінің маңызы зор. Себебі ақпарат қаржылық басқарудың маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Банк қызметіндегі жалпы ақпараттар көзі ішкі және сыртқы ақпараттар қайнар көздерінен қалыптасады.
Коммерциялық банктерде қаржылық талдауды жүргізу кезінде қолданылатын сыртқы ақпараттар қайнар көздерінің қалыптасуы келесідей:
1) мемлекеттік үкімет және басқарудың жоғарғы органдарының мәліметтері;
2) Қазақстан Республикасының орталық банкінің мәліметтері;
3) Банктер мен басқа да қаржылық институттардың мәліметтері;
4) Халықаралық қаржылық институттардың мәліметтері;
5) Шетелдік инвесторлар мен кредиторлардың мәліметтері;
6) Қарыз алушылардың қаржылық есеп берулері және олардың қызметтері туралы басқа да мәліметтер;
7) Елдің немесе мекеменің экономикалық жағдайы туралы қор нарығы мен валюталық нарық жағдайы және бакнтік жүйе жағдайлары туралы стратегиялық материалдар мен ғылыми басылымдар.
Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарынан алынатан негізгі қайнар көздер, заңдылықтар, жарғылар, қаулылар, нормативтік және заңдық актілер және т.б.
Ақпараттың ішкі қайнар көздері де қаржылық талдау үшін қажетті негізгі ақпарат базасы болып табылады. Олар:
1) Құралтайлық құжаттар;
2) Жеке нормативтік құжаттар;
3) Бизнес-жоспарлар;
4) Бағалы қағаздар проспектілері мен эмиссиялау туралы есеп берулер;
5) Банк қызметі туралы есеп берулер;
6) Бухгалтарлік есеп мәліметтері;
7) Электронды мәліметтер базасындағы ақпараттар;
8) Ішкі және сыртқы аудит жүйесінің мәліметтері және т.б.
Ішкі ақпараттар жүйесі банкті ішкі жағдайы тұрғысында сипаттайды.
Ішкі ақпараттарға жалпы алғанжда келесілер жатады:
1. Статистикалық есеп берулер;
2. Банктің бухгалтерлік есеп берулері;
3. Несиелендіру бойынша есеп берулер және банктің басқа да есеп берулері мен мәліметтері.
2. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен
функциялары
Несиелік мекемелердің аналитикалық функцияларының жүзеге асырылуы сәйкес құрылымдық бөлімшелер арқылы ұйымдастырылады. Банктің аналитикалық қызметінің ұйымдастырылуына келесідей факторлар әсер етеді:
1. Банк қызметінің стратегиясы;
2. Банк капиталы мен активтерінің мөлшері;
3. Персоналдар саны;
4. Филиалдардың саны;
5. Персоналдың біліктілік деңгейі және т.б.
Банктегі аналитикалық қызметті ұйымдастыруда жоспарлық экономикалық департаменттің рөлі зор. Ол банкттің барлық бөлімшелерінің аналитикалық жұмыстарын кординациялайды. Сонымен қатар жүргізілген талдау нәтижелерін қорытындылайды.
Жоспарлы экономикалық департамент функцияларына келесілер жатады:
1. Банк қызметінің стратегиялар мен так\сын өңдеу;
2. Олардың жүзеге асырылуын бақылау;
3. Бизнес жоспарлау;
4. Банктің барлық құрылымдық бөлімшелерінің талдау нәтижелерін қорытындылау;
Ірі банктерде департамент құрамына келесідей бөлімдер жатады:
1. Банктің тиімді қызмет етуін талдау бөлімі;
2. Жалпы экономикалық талдау бөлімі;
3. Жиынтық жоспарлау бөлімі;
4. Банктік қызмет көрсетулерді дамыту бөлімі;
Қаржылық талдау бағалы қағаздар департаментінің жұмысында маңызды роль атқарады. Оның функциялары:
1. Банкте қоданылатын бағалы қағаздардың түрлері мен құрылымын зерттеу;
2. Қаржылық тәуекелдердің мөлшерін зерттеу;
3. Бағалы қағаздар құнын болжамдар әдістерін жүзеге асыру;
Бухгалтерлік есеп департаментінің негізгі міндеттері:
1. Құрылымдық бөлімшелерге талдау жасау үшін ақпараттар дайындау;
2. Шығындар сомасын анықтау;
3. Банктердің табыстары мен пайдасын анықтап, оларды баланс негізде оптималды басқару.
Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Талдаудың ақпараттық қамтамасыз етілуі;
2. Бак бизнесіндегі қаржылық талдаудың ролі;
3. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен функциялары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Тақырып 3. Коммерциялық банк балансы - банктің қаржылық жағдайын
талдау үшін негізгі құжат.
1. Банк балансы - банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі құжаты.
2. Банк балансын құру қағидалары, тәртібі, оның негізгі бөлімдері.
3.Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
Баланс мәліметтер бойынша ақшалай ресурстардың қалыптасуы мен орналасуына сонымен қатар несиелік, есеп айырысу, кассалық және басқа да банктік операциялардың жағдайына бақылауды жүзеге асыруға болады.
Банк балансының мәліметтерін талдау белгілі бір периодтағы банк қызметін кешенді бағалауға, банктің жекелеген операцияларын жүзеге асыру кезінде өтімділік төлем жағдайын және тәуекел деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктің балансының құрылымын келесі кестеден көруге болады:
Кесте 1 - Бактің топтастырылған бухгалтерлік балансы.(мың. тенге)
Баланс баптары
2007 ж.
2008 ж.
2009 ж.
АКТИВТЕР
Қолма қол ақшалар және оның эквиваленттері
57759513
95590527
187766665
Міндетті резервтер
60880209
21654652
18036119
Несиелік мекемелердегі қаражатар
4994258
13556199
3130290
Саудалық бағалы қағаздар
31042793
24903501
2607613
Инвестициялық бағалы қағаздар, оның ішінде:
-сатуға арналған бағалы қағаздар
-өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
15603285
-
24340361
-
17790535
243978
Коммерциялық займдар мен аванстар
783253258
799054021
778889753
Негізгі қаражаттар
25089322
25321368
25564877
Ассоцир. компанияларға инвестициялар
-
-
-
Басқа да активтер
4968772
11363223
9466360
Аффинирленген бағалы металдар
-
-
-
Дебиторлық қарыз
12387
127
-
Туынды қаржылық құралдар
1530039
2591846
25564877
Ағымдық салықтық активтер
75805
412185
-
Мерзімі кешіктірілген салықтық активтер
1063011
3580027
8308728
Активтердің барлығы
984654421
1019577514
1051560940
МІНДЕТТЕМЕЛЕР
ҚРҰБ және Үкімет қаражаттары
412062
207033
-
Несиелікмекемелердің қаражаттары
293755417
317560754
33690324
Қлиенттердің қаражаттары
380605239
343421095
501639782
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
174987265
-
-
Субординирленген қарыз
55027555
204988009
204988009
Артықшылықты акциялар б-ша міндеттемелер
1754774
55156913
55156913
Басқа да міндеттемелер
2292647
-
-
Кредиторлық қарыз
1814134
1748582
1748582
Туынды қаржылық құралдар
134252
1098215
1098215
Мерзімі кешіктірілген салықтық міндеттемелер
595759
332190
332732251
Резервтер
323239
602379
-
Міндеттемелердің барлығы
909753957
923684765
991 040 487
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
57897607
89170492
106878518
Қарапайым акциялар
44130644
73770492
73770492
Артықшылықты акциялар
13766963
15400000
15400000
Қосымша капитал
242185
242185
242185
Резервтік капитал
822230
15181181
15181181
Резервтер
-488431
-2236501
-2236501
Таза пайда (шығын)
15823873
-6899432
-6899432
Меншікті капиталдың барлығы
74297464
95457925
95457925
Азшылық үлесі
603000
434824
434824
Міндеттемелер мен меншікті капиталдың барлығы
984654421
1019577514
1019577514
Коммерциялық банк балансының құрылымы келесідей негізгі бөлімдерден тұрады:
1. Банк активтері
2. Банк міндеттемелері
3. Банктің меншікті капиталы
Банк активтеріне келесілер жатады:
1. Нақты ақшалар
2. Бағалы қағаздар
3. Банк клиенттерінің
4. Негізгі құралдар
5. Басқа активтер
Банк міндеттемелеріне келесілер жатады:
1. Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының қаражаттары
2. Клиенттер қаражаттары
3. Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
Банктің меншікті капиталына келесілер жатады:
1. Банк қорлары
2. Негізгі құралдарды қайта бағалау қорлары
3. Банктің таратылмаған пайдасы
4. Ағымдағы жылдағы банктің пайдасы
Осылайша банк балансының баптарын келесідей топтастыруға болады:
1. Активтер - Ұлттық банктің және банктің кассасындағы нақты ақшалардан тұратын алғашқы резервтер, бағалы қағаздарға салымдар, инвестициялар және несиелер.
2. Пассивтер - депозиттер және басқа да депозиттік емес қаражат, меншікті капитал (қорлар, резервтер және банктің таратылмаған пайдасы).
Банк балансы - бұл тартылған және меншікті жағдайы, олардың қалыптасу қайнар көздері, несиелік және басқа активті операцияларға орналастырылуы туралы жағдайларды көрсететін бухгалтерлік құжат.
2. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары
Коммерциялық банктің балансын қаржылық талдау келесідей бағыттардан тұрады:
1. Пассивті операциялардың құрылымын талдау
2. Активті операциялардың құрылымын талдау немесе мешікті және тартылған ресурстарды орналастыру бойынша операцияларды талдау
3. Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижелерін талдау
Пассивті операциялар қаржылардың қайнар көздерімен банктің қаржылық қатынастарының қалыптасуын сипаттайды.
Пассивті операциялардың негізгі формалары:
1. Банк кірісін қалыптастыру және ұлғайту үшін банк пайдаларынан бөлулер
2. Басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер
3. Депозиттік операциялар
Пассивті операциялардың құрылымын зерттеу келесідей жүргізіледі:
1. Меншікті және тартылған қаражаттарды анықтау
2. Баланстың жалпы сомасындағы олардың қалыптасу үлесін анықтау
3. Банк міндеттерінің құрылымын клиенттер топтамасы және мерзімі бойынша анықтау
Банк пассивін осылайша талдау банк қаражаттарын экономиканың қандай секторларынан және мерзімге тартылатындығын анықтауға мүмкіндік береді.
Пассивтік операцияларды талдай отырып банк пассивін басқару бойынша келесі міндеттер қойылады:
1. Банкке табыс әкелетін қаржының болмауын қадағалау
2. Банктің міндеттемелерін тиімді орындау үшін қажеті несиелік ресурстарды іздестіру
3. Банктің арзан ресурстарды тарту есебінен пайда алуын қамтамасыз ету
Банктің активті операцияларының құрылымын талдау үшін келесілер жүзеге асырылады:
1. Несиелендіру көрсеткіштері талданады
2. Банк балнсының өтімі бағаланады
3. Активті операциялардың тәуекелдігі зерттеледі
Активтерді басқарудағы негізгі міндет ол банк балансының өтімділігін
сақтай отырып, пайданы қамтамасыз ету. Ол үшін банктің барлық активтерін мерзімі, табыстылығы және тәуекел дәрежесі бойынша жіктеу қажет.
3. Банк балансын талдау этаптары
Банк балансын талдауға қойылатын талаптар мен қағидалар: жеделділік, нақтылығы, жүйелілігі және объективтілігі.
Банк балансын талдау этаптары
Операция түрі
Операция мазмұны
Қолданылатын талдау әдістері
Алғашқы этап
Құрылымдау
Актив пен пассивтерін топтастыру
Топтастыру әдісі
Бақылау
Талдаудың әртүрлі бағыттары бойынша актив пен пассивтің жеке баптарын тексеру
Салыстыру әдісі экономикалық, статистикалық әдіс
Калькуляция
Бағалау және нормативті көрсеткіштер есебі
Абсолютті және салыстырмалы өлшеу әдісі
Салыстыру
Есепті көрсеткіштердің салыстырмалы есебі
Салыстыру әдісі, динамикалық талдау әдісі,индекстік әдіс
Көрнекі құралдар, материалдарын дайындау
Қарастыратын көрсеткіштердің құрылымы мен динамикасының көрнекілігін талдау, көрнекі құралдардың формасын құрау
Алынған нәтижелердің көрнекілігін бейнелеу әдісі
Аналитикалық этап
Талдау
Алынған есептік көрсеткіштеді сипаттау
Соңғы этап
Эксперттік бағалау
Талдау нәтижелерін беру және қорытынды мен ұсыныстар құру
Балансты талдау алғашқы этаптан басталады. Бұл этапта келесілер жүзеге асырылады:
- балансты оқу және аналитикалық жұмысқа дайындық;
- баланстың жеке баптарын құрылымдау (яғни берілген критерилерге сәйкес актив және пассив баптарын топтастыру);
- активтер мен пассивтердің жеке топтарының мерзімі, шығын түрлері және олардың көздеріконтрагенттер категориялары бойынша сәйкестігі, сонымен қатар Ұлттық Банктің нормаивтік талаптарын және коммерциялық банктің ішкі ережелерін сақтау;
- жиынтық кестелерде көрсетілетін бағалау және нормативтік көрсеткіштерді есептеу.
Екінші этап аналитикалық этап деп аталады және онда келесілер сипатталады:
- талдау көрсеткіштерінің көлемі, құрылымы, динамикасы, өзара байланысының есептік көрсеткіштері;
- аналитикалық жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасау.
Үшінші этап қорытынды этап болғандықтан, онда талдау нәтижелерін бағалау үшін және банк жұмысын жақсарту немесе жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау үшін сарапшылар тартылып, банк қызметі бағаланады.
4 .Банк балансын экономикалық талдау этаптары
Экономикалық талдау түрлері әртүрлі критерилері бойынша жіктеледі.Талдау жүргізу мерзімі бойынша: күнделікті, апталық, айлық, кварталдық, жартыжылдық, жылдық. Қарастырылатын сұрақтар спектріне тәуелді: толық және тақырыптық. Зерттеу мақсаты мен сипатына тәуелді: алдын-ала, бақылау-оперативтік, қорытынды, болжамдық.Статистикалық әдістердің қолданылуына тәуелді: корреляциондық, регрессиондық факторлық, дисперсиондық, кластерлік, т.б.
Банк балансын экономикалық бағалау әдістері келесілер болып табылады:
1. Кешенді;
2. Математикалық;
3. Статистикалық;
4. Есептік және т.б.
Экономикалық талдау әдістерінің ерекшеліктері банк қызметін жан-жақты сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін қолдану. Осы көрсеткіштерге әсер ететін факторларды анықтау және арасындағы өзара байланысты анықтау.
Банктің қызметін ақпараттарын экономикалық талдау жүйесі келесілерден тұрады.
1. Статистикалық банк;
2. Математикалық модельдер банкі.
Статистикалық банкте ақпарат дәстүрлі және қазіргі заманға сай стаистикалық әдістер арқылы өңделеді. Онда келесідей әдістер қолданылады.
1. Салыстыру
2. Топтастыру
3. Коэфициенттік
4. Жүйелік талдау
5. Индекстік
Салыстыру әдісі банк қызметінің көрсеткіштерін салыстырмалы түрде талдауға мүмкіндік береді. Берілген әдіс сонымен қатар динамикалық өзгерістер мен ауытқулардың себептерін анықтауға да мүмкіндік береді. Салыстырудың келесідей түрлері бар:
1. Басқа коммерциялық банктермен салыстыру
2. Бизнес-жоспармен салыстыру
3. Базистік периодпен салыстыру
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі қорларымен салыстыру
5. Экономикалық модельдермен салыстыру
Топтастыру әдісі экономикалық құбылыстардың өзара байланысын және көрсеткіштердің жеке факторлардың әсерінен болуын топтасырып қарауға мүмкіндік береді.
Коэфициенттік әдіс банк балансының әртүрлі баптары, бөлімдері немесе топтары арқылы сандық байланысты анықтауға мүмкіндік береді, яғни бұл әдістің көмегімен банк активінің немесе пассивінің жалпы сомасындағы белгілі бір бағыттың үлес салмағын анықтауға болады. Коэфицинеттік әдіс сонымен қатар капитал жеткіліктігін, өтімділік дәрежесін және операциялардың тәуекелдігін бақылауға қажет.
Жүйелік талдау әдісі жеке ақпараттық фрагменттерді емес жалпылама мәліметтерді өңдеуге негізделе отырып, басқарушылық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс ЭЕМ қолданған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Индекстік әдіс коммерциялық банктің іскерлік белсенділігін зерттеу үшін қолданылады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Коммерциялық банк балансы түсінігі;
2. Банк балансын құру сызбасы мен қағидалары;
3. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары;
4. Қаржылық талдау міндеттері мен қағидалары;
5. Қаржылық талдау түрлері;
6. Қаржылық талдау түрлері;
7. Банк балансын талдау;
8. Қаржылық талдау рөлі мен мәні;
9. Баланс-брутто және баланс-нетто түсінігі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.
Модуль IІ.Коммерциялық банктердің операцияларын талдау
Тақырып 4. Банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттарының жағдайына талдау.
1. Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын (капиталды) талдау.
2. Коммерциялық банк міндеттерін талдау.
3. Сырттан тартылған қара-жаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау
1. Банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жағдайын талдау
Коммерциялық банктердің балансының құрылымын зерттеу банк қаражаттарын қалыптастыру көздерін есептеуін пассивтерден бастау қажет.
Коммерциялық банк пассивінің негізгі баптары:
1. Капитал
2. Резервтер
3. Тартылған ресурстар
Банк балансының пасивінің құрылымын талдау кезінде меншікті капиталдың мөлшері және оның банк балансының пассивіндегі үлесі анықталады.
Банктің акционерлік капиталы оның шығарылған акциясының номиналдық құнына тең болады. Банк капиталы базистік және қосымша капитал деп бөлінеді.
Коммерциялық банктің меншікті капиталының рөлі мен шамасы басқа қызметпен айналысатын ұйымдарға қарағанда өзінідік ерекшеліктерге ие.
Банктің меншікті капиталы банк тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Меншікті каиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен банктің қажетті резервтері құрылады. Банктің меншікті капиталы банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шарттық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ққрылған банктің әртүрлі қорлары және сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрлымы бірдей емес. Себебі оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтқанда, активтер сапасына меншікті пайданың пайдаланылуына, капитал бағасын нығайту сапасына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды.
Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттілігін 12-20% орнын толтырады.
Меншікті капиталдың рөлі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін қолданылады. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады.
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің топтастырылған бухгалтерлік балансының көрсеткіштері негізінде үлестік талдау келесідей жасалады:
Кесте 5 - Банктің меншікті капиталының үлестік және құрылымдық талдауы, мың тенге
Баланс баптары
2006 жыл
Үлесі, %
2007 жыл
Үлесі, %
2008 жыл
Үлесі, %
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
35163641
77,8
57897607
77,6
89170492
93,4
Қарапайым акциялар
30200005
-
44130644
-
73770492
-
Артықшылықты акциялар
4963636
-
13766963
-
15400000
-
Қосымша капитал
242185
0,5
242185
0,2
242185
0,2
Резервтік капитал
825214
1,8
822230
1,1
15181181
15,9
Резервтер
-53821
-
-488431
-
-2236501
-
Мерзім ағымындағы таза пайда(зиян)
9011737
19,9
15823873
21,1
-6899432
-
Меншікті капиталдың жиыны
45214249
100
74297464
100
95457925
100
Сонымен қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:
oo жарғылық капитал;
oo резервтік капитал;
oo қосымша капиталдар;
oo банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар;
oo бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банкінің пруденциалдық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла алады:
-акционерлік банк формасында;
-пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында.
Пай қосу арқылы құрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлғайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарған акцияларының бағасын өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі - акционерлік капитал.Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталынбанктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар - акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы - банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәләндыратын, дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының ролі мен шамасы басқа
қызметпен айналысатын кәсіпорындар мен ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшілектерге ие.Банктің меншікті капталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды.Меншікті капиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банктің қажетті резервтері құрылады.
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әртүрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына , капиталдың бағасын нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды. Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттіліктерінің 12-20% орнын толтырады. Меншікті капиталдың ролі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін де маңызды. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады. Банктің базистік капиталын банктің есеп берулерінен анықтауға болады. Ол банктік операциялардың табыстылығы мен бәсеке қабілеттілікке әсер етеді. Капиталдың осы бөлігі капиталдың жеткіліктілігі коэффициентін анықтау үшін ұсынылады.
Банктің меншікті акционерлік капиталы шығарылған акциялардың номиналдық құнына тең. Бөлінбеген пайда кірістерден шығыстардың артық болуын сипаттайтын банктің баланстық бабы. Резервтік капитал ационерлік капиталдарды эмиссиялаудан түскен құрылтайшылық пайда және ағымдық пайдадан жыл сайынғы бөлулер есебінен қалыптасады.
Банк капталының құрылымында базистік капиталдан басқа қосымша элементтер де болуы керек. Қосымша капиталдар - негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсаттарға бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар. Капиталдың жалпы құрылымы келесідей:
а) Базистік капитал;
* Акционерлік капитал
* Ашық резервтер (акционерлік пайдадан құрылған резервтер)
б) Қосымша капитал;
* Жабық (жарияланбаған) резервтер
* Активтерді қайта бағалау кезінде пайда болған резервтер.
* Күмәнді қарыздарға жалпы резервтер.
* Жабық кірістер.
* Бағалы қағаздар
Банк капиталының сенімділігін арттыру мақсатында оның құрылымына келесідей талаптар қойылды.
-базистік капитал мөлшері банк капиталының жалпы көлемінің 50%-нан төмен болмауы керек. Пайдадан салықтар төленгеннен кейін ғана базистік болып анықталуы керек.
-қосымша міндеттемелердің сомасы базистік капиталдың жалпы сомасының 50%-нан аспауы керек.
-егер несиелік жоғалтулар кезінде жалпы резервтік қорлар төмендетілген бағамен активтерді қосса, онда олардың көлемі тәуекелге бейім активтердің мөлшерінен 1,25%-тік, кейбір жағдайда 2%-тік пункт аспауы керек.
-егер активтер ревальвациясынан резервтер сатылмаған бағалы қағаздардан жабық кірістер нысанын қабылдаса, онда олар 55%-дық жеңілдікке жатады.
Біздің елімізде болып жатқан экономикалық өзгерістерді ескере отырып
банк қызметін реттеу бойынша нормативтік актілерді өңдеу процесінде жоғарыдағы талаптарды ескеру қажет. Банктік қызметті реттеу үшін капиталдың маңызды элементтерін олардың шығындардың орнын толтыруға дайындық дәрежесіне қарай анықтап отыру қажет. Бұл әртүрлі банктік мекемелердің капиталының жеткіліктілігін есептеуде біртұтастықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
* банк пайдасы;
* акциялар шығару;
* құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
* облигациялар шығару.
Банктік капитал банктің дербестілігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан кешетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әртүрлі келеді. Акционерлік капитал мынадай түрлерге бөлінеді:
-меншікті капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген пайдадан тұрады;
-банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әралуан шығындарды жабуға, дивидендтер төлеуге , қайтарылмаған қарыздың орнын толтыруға арналады;
-банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді векселдер, облигациялар)
Ашық типтегі банктің акциясы қолдан қолға басқа да акционерлердің келісімінсіз өтеді. Жабық типтегі банктің акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе құрылтайшылардың арасында бөлінеді. Банктің жай акциясын иеленушілер, банктің таза табысынан дивиденд алып отыруға, оның жойылуы барысында тиісті мүлкіне ие болуға және акционерлердің жиналысына қатысып дауыс беруге құқылы.
Банктің артықшылығы бар акцияларын меленушіле тұрақты пайыз түрінде табыс алып отыруға, бірінші кезекте банктің жаңа акцияларын сатып алуға және жойылуы барысында бірінші болып өзіне тиісті мүлкін алуға құқылы.
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды шығарады.
Жалпы банктің акционерлік капиталының құралуы мынадай кезеңдерден тұрады:
oo бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан өткізу;
oo бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
oo банк - эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
oo шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
Акционерлік капитал акциялары мынадай жағдайларда шығарылады:
oo банкті акционерлік формада құру;
oo банктің жарғылық қорын ұлғайту үшін қосымша акциялар шығару.
Банктің меншікті қаражаттарының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор - банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.
Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі пайыз мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескенжағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бар акиялары бойынша пайыздар төленеді.
Қосымша капиталдар - негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілібір мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар - негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында маңызды.
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатында құқрылатын арнайы резервтер жатады.Мұндай резервтерге: несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты құрылған резервтер жатады.
Бөлінбеген пайда - акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бір бөлігін білдіреді. Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
-банк пайдасы;
-акциялар шығару;
-құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
-облигациялар шығару жатады.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
1. Банк пайдасы;
2. Акцияларды шығару;
3. Құрылтайлар және пайда қосушылар санын арттыру;
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан өтетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі банктің жалпы тұрақтылығын, оның тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі бұл банк капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне сәйкес боуы тиіс.
Банктің меншікті капиталын талдаудың негізгі бағыттары:
1. Банктің меншікті қаражатының жағдайын бағалау;
2. Меншікті қаражаттардың құрылымының өзгерісін бағалау;
3. Банктің меншікті қаражатын қалыптастырудың қайнар көздерін анықтау;
4. Банк балансының өтімділігін анықтау.
Банктік қорлардың негізгі элементі болып жарғылық қорлар табылады. Жарғылық қорлардың мөлшері, оларды қалыптастыру тәртібі банк жарғыларымен анықалады. Банктің жарғылық қорының өзгерісі акциялардың жалпы жиналысының шешімімен өзгертіледі. Банктің резервтік қорының мөлшері мен оның қалыптасу тәртібі де банк жарғыларында көрсетіледі. Бұл қордың қаражаттары міндеттерді қамтамасыз ету үшін және банк операцияларымен байланысты жалпы тәуекелдердің орны толтыру үшін қолданылады.
Банкаралық несиелерді талдау
Банкаралық нарық бұл несиелік мекемелердің уақытша бос ақшалай қаражаттарды қалыптастыратын және орналастыратын капиталдар нарығының бір бөлігі. Банкаралық несиелік операцияларды активті және пассивті деп бөледі.
Активті операцияларға банкаралық несиелер жатады.
Пассивті операцияларға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz