Қазақтың ұлы ағартушы демократтарының сыншылық ой-пікірлері

1 Қазақтың тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлиханов
2 Қазақ мәдениетінің өкілдерінің бірі Ыбырай Алтынсарин
3 Қазақ халқының әлеуметтік ой .пікірінің оянуы

Өз заманының саяси-әлеуметтік мәселері жайында талай толғанған Шоқан, Ыбырай, Абай көркем әдебиет туралы көптеген сыни ойлар мен тыі пікірлер айтқан. Ұлы ағартушы -демократтар қазақтың сыншылық ойын оятып, құнарлы аңызға асыл дәндер екті. Көркем сөзге эстетикалық талап қою, оған тиісті баға беру, насихаттау, ұғындыру, түсіндіру мақсатындағы ой-пікірлер - қазақ әдебиет сынының туа бастауының белгісі.Қазақтың тұңғыш ғалымы Шоқан Уәлихановтың еңбектерінің қайсысы болса да әрі қызықты, әрі тартымды жазылып, көркемдік бояулары ажарлы, публицистикалық сазы қалың болғандығы Т.Н. Потанинге "қазақ халқы оның жазғандарын оқыса, Шоқан өз халқының данышпаны болар еді және өз елінің әдебиетін өркендетуге негіз сала алар еді" деген пікір айтқызған болатын."Жоңғария очеркі", "Ыстықкөл сапарының күнделігі", "Шығыс Түркістан ","ХХІІІ ғ батырлары туралы тарихи аңыздар", "Қырғыздың ататегі" және т.б. еңбектері ғылыми тереңдігімен қатар, оқушыны баурап алатын көркемдік қасеттерімен де құнды.

1. Қазақ әдебиетінің тарихы. - Алматы, 1960
2. Ш.Уәлиханов . Бес томдық шығармалар жинағы. - Алма-Ата, 1961-1972
3. Ы.Алтынсарин. Таза бұлақ.- Алматы, 1988.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Мәнжазба

Тақырыбы: Қазақтың ұлы ағартушы демократтарының сыншылық ой-пікірлері.

Ақтөбе 2015

Қазақтың ұлы ағартушы демократтарының сыншылық ой-пікірлері
Өз заманының саяси-әлеуметтік мәселері жайында талай толғанған
Шоқан, Ыбырай, Абай көркем әдебиет туралы көптеген сыни ойлар мен тыі
пікірлер айтқан. Ұлы ағартушы -демократтар қазақтың сыншылық ойын оятып,
құнарлы аңызға асыл дәндер екті. Көркем сөзге эстетикалық талап қою, оған
тиісті баға беру, насихаттау, ұғындыру, түсіндіру мақсатындағы ой-пікірлер
- қазақ әдебиет сынының туа бастауының белгісі.Қазақтың тұңғыш ғалымы Шоқан
Уәлихановтың еңбектерінің қайсысы болса да әрі қызықты, әрі тартымды
жазылып, көркемдік бояулары ажарлы, публицистикалық сазы қалың болғандығы
Т.Н. Потанинге "қазақ халқы оның жазғандарын оқыса, Шоқан өз халқының
данышпаны болар еді және өз елінің әдебиетін өркендетуге негіз сала алар
еді" деген пікір айтқызған болатын."Жоңғария очеркі", "Ыстықкөл сапарының
күнделігі", "Шығыс Түркістан ","ХХІІІ ғ батырлары туралы тарихи аңыздар",
"Қырғыздың ататегі" және т.б. еңбектері ғылыми тереңдігімен қатар, оқушыны
баурап алатын көркемдік қасеттерімен де құнды.
Қоғамдық ғылымдардың саласы туралы жазған еңбектерінде Шоқанның
оқымыстылық парасаты мен сыни көзқарасы ажырамас бірлік тауып, үлкен
әлеуметтік мәнге ие болды. В.Г. Белинскийдің: "Сумарковтың жазған
мақалаларында сол замандағы қоғамның күйі мен рухының көп сыры бар. Сол
шығармалармен өзінің нағыз сыншы екенін танытты, тек өнер мен әдебиеттің
ғана емес, сол дәуірдегі сана сезім, ақыл ойдың да, әдет -ғұрыптың да
сыншысы екенін танытты" дегенін түгелдей Шоқанға бағыштағаны орынды.
Шоқан қазақ ауыз әдебиетінің үлгілерін көп жинады және қажетті
кезінде пікір айтып отырды. Қырғыз халқының ұлы дастаны "Манас " туралы
ғылыми қорытындылар жасап, орыс тіліне аударды. "Қазақтың халық өлеңінің
түрлері туралы" ғылыми еңбек жазды. Өзінің басқа шығармаларында әр елдің
әдебиеті, аңыз- жырлары жөнінде тамаша ойлар айтып, көзқарасын білдіріп
отырды. Сөйтіп, Шоқанның әдебиет туралы талай құнды пікірлер айтқаны,
өзінің белгілі көзқарасы болғаны Ш. Сәтбаеваның "Шоқан - әдебиетші"
монографиясында кең айтылған. Шоқанның әдеби-эстетикалық көзқарасының
дәйектілігі мен құнарлылығын дәлелдейтін еңбектері өте мол. Өзгелерді
айтпағанда, қырғыз халқының "Манас" эпосы туралы айтқандары күні бүгінге
дейін ғылыми мәнін жоймай , дүние жүзіндегі ең үлкен эпосты зерттеушілердің
аттанар өрісі болып отырғаны осының айғақты дәлелі. Шоқан - Манасты
бірінші жинаушы ғана емес, оның қоғамдық -әлеуметтік мәніне, көркемдік
құнына тұңғыш рет ғылыми анықтама жасаған ғалым.
Шоқанның әдебиет туралы айтқан шұрайлы ойларымен зерттеулері қазақтың
сыншылдық ойын ғылыми өңірден өрбітіп, кең арнаға бастады. Қазақ халқының
рухани байлығын ғылыми тұрғыдан зерттеп, тұжырымды пікірлер айтқан Шоқанның
тарихи еңбегі қазақтың сыни ойы мен әдебиеттану ғылымының қарлығашы болды.
Қазақ мәдениетінің қлы өкілдерінің бірі Ыбырай Алтынсарин -
ілгерішіл ой-сананы ғана емес, эстетикалық талап-талғамды да қалыптастыруға
зор үлесін қосқан дарын. 1879 ж "Қырғыз хрестоматиясын " жасауының тарихи
мәні айрықша зор. Өйткені "дарындылық қасиеттерімен көзге түсіп бүкіл
адамдық өмір майданында ақындық қабілеттік, таза және қуатты ойлардың
таусылмас асыл қазынасымен көрінген халықтың әдебиетіне негіз болуға
мүмкіндігі бар қазақ ішіндегі бірінші кітаптың, әрине, жөні алабөтен".
Ы.Алтынсарин мұрасын зерттеушілер хрестоматияның әдебиеттік және
педагогикалық мәнін ашып, мәдениет тарихындағы орасан зор орнын анықтаған
уақытта, оның бір қырына назар аудармай келді. Хрестоматияға енетін
шығармалардың бәрі өзінің педагогикалық мақсаты жағынан да оқушыларды
көркем сөзге баулуы, эстетикалық талап-талғамдарын қанағаттандыруы,
қалыптастыруы жағынан да құрастырушыға үлкен міндет артады. Осы міндетті
анық түсіну және ойдағыдай орындап шығарудың өзі барынша талғампаздықты ,
жүйелі білімдардықты, ненің артық, ненің кем екенін аңғара алатыг сыни
көзқарасты талап етеді, яғни әрі педагог, әрі әдебиетші, әрі сыншы-ғалым
болуы керек. Осы қасиет Ыбырайдың творчестволық тұлғасынан түгел табылады
да талап -талғамы әбден жетілген әдебиетші екендігін танытты, әдебиеттану
ғылымының алғашқы адымына құнарлы дән екті.
"Қазақ хрестоматиясы" негізінен Ыбырайдың төл шығармаларынан
"құралып" , педагог Ыбырай - ақын Ыбырайға айналып қана қоймай , сыншы-
ғалым ретінде бой көрсетті. Өзінің төл шығармаларын, ауз әдебиеті үлгілері
мен аудармаларды белгілі жүйемен орналастыра білген Ыбырай сыншылық ой мен
оқымыстылықтан кенде емес. Міне, осы қасиеттер "Қазақ хрестоматиясын"
әдебиеттану ғылымының сонау ХІХ ғасырдағы үлкен көрінісі етті.
Алтынсариннің қай еңбегі, қай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.