Ойыл уәлаяты

1 Ойыл өңірі сыр шетеді
2 Ойыл даласы.

Ұлан-байтақ Қазақ Елінің барлық өңірлері сияқты Ақтөбе өңірінің де кәрі тарихы өз бастауын есте жоқ ескі замандардан алады. Еуразияның асыл белдігі сияқты Ұлы Даланың орасан зор аймағын қамтитын Ақтөбе жерінің тау-тасы мен өзен-өткелі, көлі мен шөлі, киелі топырағы небір тарихтың, осы құрылықты мекендеген жүздеген ұлттар мен ұлыстардың талайына бұйырып, маңдайына жазылған талай тағдырлардың, небір қанкешулер мен қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған бақытты дәурендердің куәсі болғанына дау жоқ.
ХІХ ғасырдың ортасы мен ХХ ғасырдың басында Батыс Қазақстанда Орал облысының территориясында сауда қатынастары ерекше қарқынмен дамыды. Орал, Гурьев қалаларында жәрмеңке саудасымен қатар тұрақты сауда өркендеді. Әсіресе, Темір (Қарқамыс), Ойыл (Көкжар) жәрмеңкелері қазіргі Ақтөбе облысының территориясында сауда қатынастарының дамуына, жергілікті сауда буржуазиясының қалыптасуына зор әсерін тигізді.
Ойыл- ежелден қалыптасқан көне қала.Ойыл (Көкжар)-1930 жылдан бері қарай Ойыл ауданының орьалығы болып саналады. Ойыл- ертеде жібек жолы бойына орналасқандықтан керуен-керуен жүк өткен тарихи орын. Аты әлемге тараған Көкжар жәрмеңкесі осы Ойыл орталығында жылына екі мәрте өтіп, тауар айналымы жөнінен сол кезбен салыстырғанда басқа да атышулы жәрмеңкелерден басым түсіп, теңесіп отырған.

1.Ежелгі Қазақстан.-Алматы,2002
2.История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков. Т.ІІ.-Алматы,2005
3.Оразбаева А. Қазаққа тән құқық мәдениетінің қайнары. "Егемен Қазақстан" газеті. 9.10. 1998
4."Ақтөбе" энциклопедиясы.-Ақтөбе, 2001
5.Қондыбай С.Арғықазақ мифологиясы. Екінші кітап.-Алматы,2004
6.Ахмедов Ғ. Таңдамалы. 1-том.-Алматы,2004
7.Отарбаев Р. Шер.-Алматы,2006
8.Сырым Бақтыгерейұлы. Ойыл. "Фолиант" баспасы.-Астана,2009
9.Ақтөбе облысының топонимикалық кеңістігі.-Ақтөбе,2007
10.Құрманбеков Б.Ж. Ойыл жәрмеңкесі.-Ақтөбе,2012
11.Кубесова Г.Т. К вопросу оценки туристско-рекреационных ресурсов Уилского района Актюбинской области //Весник КазНу. Сер. географическая.-2012.-№1,-С.123-126

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ойыл уәлаяты, Ойыл өңірі сыр шетеді, Ойыл
даласы.

Ұлан-байтақ Қазақ Елінің барлық өңірлері сияқты Ақтөбе өңірінің де
кәрі тарихы өз бастауын есте жоқ ескі замандардан алады. Еуразияның асыл
белдігі сияқты Ұлы Даланың орасан зор аймағын қамтитын Ақтөбе жерінің тау-
тасы мен өзен-өткелі, көлі мен шөлі, киелі топырағы небір тарихтың, осы
құрылықты мекендеген жүздеген ұлттар мен ұлыстардың талайына бұйырып,
маңдайына жазылған талай тағдырлардың, небір қанкешулер мен қой үстіне
бозторғай жұмыртқалаған бақытты дәурендердің куәсі болғанына дау жоқ.
ХІХ ғасырдың ортасы мен ХХ ғасырдың басында Батыс Қазақстанда Орал
облысының территориясында сауда қатынастары ерекше қарқынмен дамыды. Орал,
Гурьев қалаларында жәрмеңке саудасымен қатар тұрақты сауда өркендеді.
Әсіресе, Темір (Қарқамыс), Ойыл (Көкжар) жәрмеңкелері қазіргі Ақтөбе
облысының территориясында сауда қатынастарының дамуына, жергілікті сауда
буржуазиясының қалыптасуына зор әсерін тигізді.
Ойыл- ежелден қалыптасқан көне қала.Ойыл (Көкжар)-1930 жылдан бері
қарай Ойыл ауданының орьалығы болып саналады. Ойыл- ертеде жібек жолы
бойына орналасқандықтан керуен-керуен жүк өткен тарихи орын. Аты әлемге
тараған Көкжар жәрмеңкесі осы Ойыл орталығында жылына екі мәрте өтіп, тауар
айналымы жөнінен сол кезбен салыстырғанда басқа да атышулы жәрмеңкелерден
басым түсіп, теңесіп отырған. Жәрмеңке Ойылдың гүлденуіне үлес қосты.
Қазірде село орталығында қыштан тұрғызылған ғимараттар өзінің ерекше
архитектурасымен қазіргі ғылымды таң қалдырады. Ұзыннан шұбақ сауда
орындары, жеке үйлер әлемде теңдесі жоқ сапалылығымен құнды ескерткіштер
қатарына жатқызылып, күтімге алынған. Осындағы мешіт үйі жаңартылып,
халыққа қызмет етеді. Тарихын тереңнен алатын Ойыл топырағында ежелгі жер
аттары сақталған. Оның ұрпақтың жадынан бүгінге дейін жетіп, тарихи мәнін
жоғалтпай отырғаны қуантады.
Ойыл 1918 жылы Алашордалықтарға облыс орталығы болған.1921 жылы Орал
облысынан бөлініп, құрамында 14 болысы бар аудан атанып, 1922 жылы тарап
кетеді. 1927 жылы Адай уезіне біріктіріледі. Ал, 1928-30 жылдары Алтықарасу
ауданы атанған. 1930 жылдан Ақтөбе округіне, кейін облыс құрамына қарады.
Облыстың батысында, Атырау, Орал облыстарымен шекаралас. Жер көлемі 11,4
шкм, 6 ауылдық округке бөлінген. Аудан жері негізінен жазық, шығыс жағы
төбелі, қырқалы, жері қызыл қоңыр топырақты, сораң және құмды келеді.
Ауданда Ойыл, Қиыл, Ащы, Ойыл, Жақсыбай, Құырдақты өзендері, Барқын
құмдары, Жекенді, Құтыкөл,Тамдыкөл кішігірім көлдері,
Құсмұрын,Қаражар,Қарауылтөбе, Қаратау, Орындықтау биіктері бар.
Қарауылтөбе, Ақшатау шоқыларының құрылыстық ақ бор алынады.
Ойыл өзенінің оң жағасында орналасқан Ойыл селолық округінде төрт
ірі елді мекендер бар. Олар: Ойыл, Ақшатау, Қаракемер, Екпетал. Сондай-ақ
іргілі-кішілі Жаңабоз, Добров, Кералы, Сарат, Жұмыртқалы, Кішіащысай,
Санаторий, Тартоғай, Тайлақбай, Еңсеген, Ащықара елді мекендері
орналасқан.Батысында Сарбие, Солтүстігінде Саралжын, оңтүстік шығысынды
Қаратал, оңтүстігінде Көптоғай селолық окрутерімен шектеседі. Селолық
округтің жерін негізінен жазықты. Шығыс жағында Екпетал орман алқабы,
Барқын құмы бар. Батысында Қарауылтөбе, Орындықтау, Қаратау, Ақшатау
биіктіктері көз тартады.

Ойыл мешіті-1893 жылы салына бастады. Іргетасы жабайы таспен төселіп,
тастама белдіктері түйе арбамен Орынбордан тасылған қызыл кірпіштен
қаланған. Алғашқы бас имамы Ізтілеуов Сағидолла-араб, парсы, орыс тілдерін
игерген сауатты адам. Одан кейінгі имам-хазірет Хасан. ХХ ғасырдың 30-
жылдары мешіттің діни белгілері қиратылып, драма театры үйіне, техникалық-
шаруашылық қоймаға айналдырылды. 1999 жылы жөнделіп, қайтадан мешіттік
қалпына келтірілді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап жұмыс жасаған Ойыл (Көкжар)
жәрмеңкесі Батыс Қазақстан территориясында сауда қатынастарының дамуына
ерекше үлес қосқан сауда орталығы болды.
Батыс Қазақстан өңіріндегі ең ірі сауда орталығының бірі- Ойыл
бекінісіндегі Көкжар жәрмеңкесі. Көкжар жәрмеңкесі туралы негізгі
ережелерді 1866 жылы 7- қыркүйекте Ресей ішкі істер Министрі бекіткен.
Көкжар жәрмеңкесі ресми түрде 1867 жылы Орал облысының Қазбек болысында
көктемде ашылды. Бұл туралы Қазақ даласындағы басқару ережелерінің жобасын
дайындау комиссиясы өзінің түсіндірме жазбасында былай деп атап көрсетті:
Бастықтардың рұқсатымен бірінші рет 1867 жылғы көктемде Орынбор
даласындағы Ойыл өзенінде ашылған жәрмеңке мейлінше қанағаттанарлық
нәтижелер берді. Оған шамамен 250 мың сом тұратын тауарлар әкелінді,
олардың 100 мың сомнан астам тұратыны сатылды және айырбасталды, жәрмеңкеде
20 мыңға дейін әр түрлі мал сатып алынды....
1867 жылы Қазбекте ашылған Ойыл жәрмеңкесі туралы Уральские
воисковые ведомости (№ 31, 1867ж.) газеті: Жәрмеңкенің ашылуының
қазақтар үшін пайдасы өте зор. Жәрмеңке қазақтарды Орынбор, Самара, Орал
көпестерінің қазақ далаларына өз товарларын айырбастап, сатуға жіберген
ұсақ приказчиктерінің қанауынан құтқарады,-деп атап көрсетті.
Деректерде алғашқы керуен жолының Ойыл бекінісінің шығысындағы Кенен
атты жерден өтетіні келтіріледі.Кененннен Қазбек шатқалына
ауыстырылады.Қазбектен Ойыл бекінісінің шығысына қарай 70 верста жердегі
Барқынқұмға ауыстырылып, осы жерде арнайы керуен сарай тұрғызылады. Орыс
құжаттарында келтірілген деректер бойынша жәрмеңке Ойыл бекінісіне Барқын
құмынан емес, Қазбектен көшіріледі. Барқын құмы мен Қазбектің арасы
әжептәуір.Осы арада бір мән бар. Біріншіден, Орал облысының әскери
губернаторы Веревкин 1865 жылғы 17 шілдеде Орынбор генерал-губернаторы
Крыжановскийден Барқындағы жәрмеңкені Ойыл бекінісіне көшіруді өтінсе,
төрт жылдан кейін, яғни 1869 жылғы 14 шілдеде сол Веревкин сол
Крыжановскийге бұрын Қазбекте болған жәрмеңке биылғы күзден бастап Ойыл
бекінісіне көшіріледі деп хабарлайды. Торғай генерал-губернаторының 1869
жылғы 12 наурызда Веревкинге жазған хатында "Қазбекте мамыр айында 1867
жылы ашылған жәрмеңке өтуі керек еді, бірақ оны "Ережеге" қарсы
көтерілгендер қиратып тастады деп шағынуына қарағанда, сол жылдарда
жәрмеңкенің Қазбекте өткені ақиқат.Ендеше жәрмеңке Қазбектен бұрын Барқын
құмында өткізілген болып шығады. Арнайы керуен сарайы кез келген жерге
салына бермейді, демек Барқын құмының астында қала жатыр деген аңыз-әңгіме
шыққанда жақындай түседі. Олай болса, жәрмеңкенің сол керуен сарайынан
кейін Қазбекте болуы және Қазбектің атақты "Қырымның қырық бытыры" жырында
аталуы көп жайтты аңғартса керек.

Көкжар жәрмеңкесінің тарихын әріден емес, құжаттарға көбірек түскен
ХІХ ғасырдың соңғы жылдарындағы оқиғалар аясында өрбітсек, аталған
жәрмеңкенің экономикалық та, саяси да қызу тартырстар ошағы болғанын
көреміз. Миссионерлік пиғылдағы зерттеушілер мен патша шенеуніктерінің
жәрмеңке орналасқн жерді Ресей мен Орта Азия елдерінен шыққан керуендер
түйіскен жер, орыс мұжықтарын қоныстандруға таптырмайтын өлке деп бағалауы
тегін емес-ті.Ол, бір жағынан, керуен жолындағы елдердің саудасын жүргізіп,
қазіргі тілмен айтқанда нарқты меңгеруіне игі ықпал етсе, екінші жағынан
империялық саясаттың бодан елге баса-көктеп кіруінің бір көрінісі еді.
Сондықтан жәрмеңкенің салынуын жергілікті халық екі ұдай қабылдады. Бірі
қару алып қарсы шықса, екіншісі жәрмеңкенің құрылысына тікелей ат салысты.

Көкжар жәрмеңкесі Ресей әкімшілігінің бастамасымен,солардың қазақ
даласын отарлау мақсатында салынды.Орал облыстық басқармасының әскери
губернаторы Веревкиннің 1869 жылығы 7 қыркүйектегі өкімімен бекітіледі.
Ресей әкімшілігі жәрмеңкенің құрылысынан бастап, ондағы орыс ұлтты
тұрғындардың тұрмысына дейінгі барлық күнделікті тіршілікті жіті қадағалап
отырды.

Бекіністе алғашқы сауда жәрмеңкесі 1869 жылдың 9 мамырында басталды.
15 мамырда Орал облысының тарихына ерекше әріппен жазылып қалды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.