Ойыл өңірінің топонимикасы мен этимологиясы

1 Қазақстанның географиялық атауларының тарихы
2 Топонимика.этимологиясы
3 Көкжар топониміне тарихи . хронологиялық талдау
4 Халықтық.географиялық терминдер
5 Тарихи деректерді зерттеу

Аралкаспий облысы - неғұрлым кеңінен қосып қарастыратын болсақ , Ақтөбе облысы , мұндай Батыс Қазақстан облысының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі. Ғасырлар бойы бұл аумақ кейбір дәрежеде Азия және Еуропа секілді ірі континенттердің түйісу орталығы болып табылады, бұл жерде «Ұлы дала белдеуі» халықтың қозғалыс бағыттары жүрді. Әрине, атап айтқанда , қазақ халқының этногенезі бұл облыспен тығыз байланысты, әсіресе Кіші жүз тарихымен.
Қазақстанның географиялық атауларының тарихы , атап айтқанда , Ақтөбе облысы Қазақстандағы қазіргі ғылымның ең күрделі және қызықты проблемалардың бірі болып табылады. Оны зерттеу арқылы тарихи-өлкетанудың күрделі проблемалары, облыс тарихы бойынша ежелгі кезеңнен бастап қазіргі заманға дейінгі этникалық шығу тегі қарастырылады. Топонимика негізінен ландшафт ерекшеліктерін, яғни бүкіл экология, өлке тарихын және қазіргі уақытта топонимикалық жүйелердің ағымдағы жай-күйін сипаттап, оның даму үрдістеріне талдау қажеттілігін көрсетеді.
Жаңа заман ( XVIII басы- XX ғғ . ) Батыс Қазақстан үшін Әлімұлы, Байұлы және Жетіру, үш негізгі тайпалық одақтардың өкілдері қазақтардың Кіші жүздің этникалық қоныс тарихына байланысты . Олардың тарихы және тағы да басқа Орталық Азия ( түрікменстан , өзбек , қарақалпақ , қырғыз ) , Еділ ( башқұрттардың , татарлар, қалмақтар ) , славян халықтарының (орыс , украин ) , орыс казактар , халықтар қарым-қатынасы болып табылады.

1.Ежелгі Қазақстан.-Алматы,2002
2.История Казахстана в русских источниках XVI-XX веков. Т.ІІ.-Алматы,2005
3.Оразбаева А. Қазаққа тән құқық мәдениетінің қайнары. "Егемен Қазақстан" газеті. 9.10. 1998
4."Ақтөбе" энциклопедиясы.-Ақтөбе, 2001
5.Қондыбай С.Арғықазақ мифологиясы. Екінші кітап.-Алматы,2004
6.Ахмедов Ғ. Таңдамалы. 1-том.-Алматы,2004
7.Отарбаев Р. Шер.-Алматы,2006
8.Сырым Бақтыгерейұлы. Ойыл. "Фолиант" баспасы.-Астана,2009
9.Ақтөбе облысының топонимикалық кеңістігі.-Ақтөбе,2007
10.Құрманбеков Б.Ж. Ойыл жәрмеңкесі.-Ақтөбе,2012
11.Кубесова Г.Т. К вопросу оценки туристско-рекреационных ресурсов Уилского района Актюбинской области //Весник КазНу. Сер. географическая.-2012.-№1,-С.123-126
12.Кубесова Г.Т. Концептуальные вопросы развития туризма в Актюбинской области Казахстана// Весник ОГУ.-2013.-№6, -С.120-122

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ойыл өңірінің топонимикасы мен этимологиясы.

Аралкаспий облысы - неғұрлым кеңінен қосып қарастыратын болсақ ,
Ақтөбе облысы , мұндай Батыс Қазақстан облысының маңызды құрамдас
бөліктерінің бірі. Ғасырлар бойы бұл аумақ кейбір дәрежеде Азия және Еуропа
секілді ірі континенттердің түйісу орталығы болып табылады, бұл жерде
Ұлы дала белдеуі халықтың қозғалыс бағыттары жүрді. Әрине, атап айтқанда
, қазақ халқының этногенезі бұл облыспен тығыз байланысты, әсіресе Кіші жүз
тарихымен.
Қазақстанның географиялық атауларының тарихы , атап айтқанда ,
Ақтөбе облысы Қазақстандағы қазіргі ғылымның ең күрделі және қызықты
проблемалардың бірі болып табылады. Оны зерттеу арқылы тарихи-өлкетанудың
күрделі проблемалары, облыс тарихы бойынша ежелгі кезеңнен бастап қазіргі
заманға дейінгі этникалық шығу тегі қарастырылады. Топонимика негізінен
ландшафт ерекшеліктерін, яғни бүкіл экология, өлке тарихын және қазіргі
уақытта топонимикалық жүйелердің ағымдағы жай-күйін сипаттап, оның даму
үрдістеріне талдау қажеттілігін көрсетеді.
Жаңа заман ( XVIII басы- XX ғғ . ) Батыс Қазақстан үшін Әлімұлы,
Байұлы және Жетіру, үш негізгі тайпалық одақтардың өкілдері қазақтардың
Кіші жүздің этникалық қоныс тарихына байланысты . Олардың тарихы және тағы
да басқа Орталық Азия ( түрікменстан , өзбек , қарақалпақ , қырғыз ) ,
Еділ ( башқұрттардың , татарлар, қалмақтар ) , славян халықтарының (орыс ,
украин ) , орыс казактар , халықтар қарым-қатынасы болып табылады.
Ұлан-байтақ Қазақ Елінің барлық өңірлері сияқты Ақтөбе өңірінің
тарихы өз бастауын есте жоқ ескі замандардан алады. Еуразияның асыл белдігі
сияқты Ұлы Даланың орасан зор аймағын қамтитын Ақтөбе жерінің тау-тасы мен
өзен-өткелі, көлі мен шөлі, киелі топырағы небір тарихтың, осы құрылықты
мекендеген жүздеген ұлттар мен ұлыстардың талайына бұйырып, маңдайына
жазылған талай тағдырлардың, небір қанкешулер мен қой үстіне бозторғай
жұмыртқалаған бақытты дәурендердің куәсі болғанына дау жоқ.
Топонимика-этимологиясы. Ойыл- ежелден қалыптасқан көне қала.
Ойыл (Көкжар)-1930 жылдан бері қарай Ойыл ауданының орталығы болып
саналады. Ойыл- ертеде жібек жолы бойына орналасқандықтан керуен-керуен
жүк өткен тарихи орын. Аты әлемге тараған Көкжар жәрмеңкесі осы Ойыл
орталығында жылына екі мәрте өтіп, тауар айналымы жөнінен сол кезбен
салыстырғанда басқа да атышулы жәрмеңкелерден басым түсіп, теңесіп
отырған. Жәрмеңке Ойылдың гүлденуіне үлес қосты. Қазірде село орталығында
қыштан тұрғызылған ғимараттар өзінің ерекше архитектурасымен қазіргі
ғылымды таң қалдырады. Ұзыннан шұбақ сауда орындары, жеке үйлер әлемде
теңдесі жоқ сапалылығымен құнды ескерткіштер қатарына жатқызылып, күтімге
алынған. Осындағы мешіт үйі жаңартылып, халыққа қызмет етеді. Тарихын
тереңнен алатын Ойыл топырағында ежелгі жер аттары сақталған. Оның
ұрпақтың жадынан бүгінге дейін жетіп, тарихи мәнін жоғалтпай отырғаны
қуантады.
Көкжар топониміне тарихи - хронологиялық талдау. Ойыл 1918 жылы
Алашордалықтарға облыс орталығы болған.1921 жылы Орал облысынан бөлініп,
құрамында 14 болысы бар аудан атанып, 1922 жылы тарап кетеді. 1927 жылы
Адай уезіне біріктіріледі. Ал, 1928-1930 жылдары Алтықарасу ауданы атанған.
1930 жылдан Ақтөбе округіне, кейін облыс құрамына қарады. Облыстың
батысында, Атырау, Орал облыстарымен шекаралас. Жер көлемі 11,4 шкм, 6
ауылдық округке бөлінген. Аудан жері негізінен жазық, шығыс жағы төбелі,
қырқалы, жері қызыл қоңыр топырақты, сортаң және құмды келеді.
Халықтық-географиялық терминдер. Ауданда Ойыл, Қиыл , Ащы, Жақсыбай,
Құырдақты өзендері, Барқын құмдары, Жекенді, Құтыкөл, Тамдыкөл кішігірім
көлдері, Құсмұрын, Қаражар, Қарауылтөбе, Қаратау, Орындықтау биіктері бар.
Қарауылтөбе, Ақшатау шоқыларының құрылыстық ақ бор алынады.
Ойыл өзенінің оң жағасында орналасқан Ойыл селолық округінде төрт
ірі елді мекендер бар. Олар: Ойыл, Ақшатау, Қаракемер, Екпетал. Сондай-ақ
ірілі-кішілі Жаңабоз, Добров, Кералы, Сарат, Жұмыртқалы, Кішіащысай,
Санаторий, Тартоғай, Тайлақбай, Еңсеген, Ащықара елді мекендері орналасқан.
Батысында Сарбие, Солтүстігінде Саралжын, оңтүстік шығысынды Қаратал,
оңтүстігінде Көптоғай селолық округтерімен шектеседі. Селолық округтің
жерін негізінен жазықты. Шығыс жағында Екпетал орман алқабы, Барқын құмы
бар. Батысында Қарауылтөбе, Орындықтау, Қаратау, Ақшатау биіктіктері көз
тартады.
Ойыл мешіті-1893 жылы салына бастады. Іргетасы жабайы таспен төселіп,
тастама белдіктері түйе арбамен Орынбордан тасылған қызыл кірпіштен
қаланған. Алғашқы бас имамы Ізтілеуов Сағидолла-араб, парсы, орыс тілдерін
игерген сауатты адам. Одан кейінгі имам-хазірет Хасан. ХХ ғасырдың 30-
жылдары мешіттің діни белгілері қиратылып, драма театры үйіне, техникалық-
шаруашылық қоймаға айналдырылды. 1999 жылы жөнделіп, қайтадан мешіттік
қалпына келтірілді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап жұмыс жасаған Ойыл (Көкжар)
жәрмеңкесі Батыс Қазақстан территориясында сауда қатынастарының дамуына
ерекше үлес қосқан сауда орталығы болды.
Тарихи деректерді зерттеу, бұл Батыс Қазақстан өңіріндегі ең ірі сауда
орталығының бірі- Ойыл бекінісіндегі Көкжар жәрмеңкесі болғандығын
дәлелдейді. Көкжар жәрмеңкесі туралы негізгі ережелерді 1866 жылы 7-
қыркүйекте Ресей ішкі істер Министрі бекіткен. Көкжар жәрмеңкесі ресми
түрде 1867 жылы Орал облысының Қазбек болысында көктемде ашылды. Бұл
туралы Қазақ даласындағы басқару ережелерінің жобасын дайындау комиссиясы
өзінің түсіндірме жазбасында былай деп атап көрсетті: Бастықтардың
рұқсатымен бірінші рет 1867 жылғы көктемде Орынбор даласындағы Ойыл
өзенінде ашылған жәрмеңке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.