Осман империясының әлеуметтік-экономикалық дамуы және араб елдерін жаулап алуы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Осман империясының әлеуметтік-экономикалық дамуы және араб елдерін жаулап алуы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. Осман империясының саяси әлеуметтік- экономикалық дамуы

1. 1. Осман империясының қалыптасу тарихы мен мемлекеттік құрылысы . . . 6

1. 2. Осман қоғамының әлеуметтік-экономикалық құрылымы . . . 13

2. Осман империясының араб иеліктері

2. 1. Османлылардың әскери-жаулаушылық жүйесі . . . 20

2. 2. Араб елдеріне түрік билігінің орнауы: алғы шарттары, барысы және салдары . . . 25

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 33

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 34

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. « . . . Біздің Түркиямен, күллі мұсылман әлемімен жақын қатынастарымыз да тұрақты назарда болуға тиіс» деп 2004 жылы 24 наурыздағы елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев халыққа жолдауында сыртқы саясатының маңызды бөлігінің бірін көрсетті.

Түркия мен Қазақстанның арасындағы байланыс ежелгі кезден бері келеді. «Біздің түп тамырымыз бір, екі ағайынды халықтардың өкіліміз, Арыстанбаб, Қожа Ахмет Ясауи, Аль-Фарабидің тұқымдарымыз» деген сөздің жаны бар.

Түркия мемлекеті ең бірінші болып Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін мойындаған ел. Осы жылдан бері президентіміз Н. Ә. Назарбаев Түркия мемлекетіне көптеген іс-сапарларымен барып келді. 2003 жылдың мамыр айында елбасының Түркияға 14-ші іс сапары болды. Онда ол Түркияның президенті Ахмет Недждет Сезермен кездескен болатын.

Көріп отырғанымыздай біздің ел үшін Түркия мемлекеті өте үлкен маңызды орын алады. Яғни осы елдің тарихын білу өзекті мәселе болып келеді. Түркияның тарихында үлкен орын алатын, маңызды кезең ол - XIVғ аяғы мен XVIIIғ Осман империясындағы әлеуметтік саяси және билігіндегі құрылымдар жағдайы. Осы кезең түрік тарихында өзіндік ролі бар, тарихта өзіндік із қалдырған Осман империясының құрылғаннан оның құлдырау кезеңі болды.

XVI ғасыр Осман империясының әскери және саяси күшінің гүлденген кезеңі. Осы кезде Осман империясы өз құрамына Таяу Шығыс және Солтүстік Африка территорияларын енгізді. Үздіксіз агрессиялық соғыстар нәтижесінде үлкен империя қалыптасты. Оның билігі әлемнің үш бөлігіне таралды: Европа, Азия және Африка. Ортағасырлық Түркияның Таяу Шығыстағы басты қарсыласы Иран осы кезде әлсірейді. Сауда жолдарындағы Осман империясының тағы бір қарсыласы Египет жеке мемлекет ретінде өз тәуелділігін жоғалтты. Нәтижесінде ол империя құрамына кірді.

Осман империясы жаулап алынған мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық және саяси құрылымына, мәдениетінің, тілінің, дінінің дамуына өзінің үстемдігі арқылы ықпал етті.

Мақсаты мен міндеттері.

Осман империясының мемлекеттілігін зерттеу мәселесі өзекті болғандықтан оның зерттеу обектісі ретінде де арнайы қарастырылуы қажет. Ортағасырлық Осман империясының мемлекеттік құрылымының даму тарихын зерттей отырып, алдымызға Ортағасырлық Осман империясының мемлекеттік билігі мен әлеуметтік саяси құрылымын ашып көрсетуді мақсат қойдық. Осман империясының мемлекеттік билігі мен саяси-әлеуметтік құрылымы күрделі құбылыс болғандықтан оны жан-жақты зерттеу қажет сондықтан алдымызға қойған мәселені зерттеу үшін бірқатар міндеттер орындалуы керек. Ең алдымен:

- Түрік мемлекетінің қалыптасу тарихы мен мемлекеттік құрылысының негізгі сатыларын көрсету;

- Осман қоғамының әлеуметтік-экономикалық құрылымына мінездеме беру;

- Осман мемлекетінің жаулап алу саясаты мен жаулаушылық жүйесін ашып көрсету;

- Араб елдеріне түрік билігі орнауының алғы шарттарын айқындау.

Осы міндеттер арқылы ортағасырлық түркі қоғамының мемлекеттік және қоғамдық-әлеуметтік тарихы толық зерттеледі.

Тарихнамасы. Орта ғасырлық Түрік мемлекеті туралы зерттеулер шығыс тарихнамасында кездеседі. Осман империясы кезеңі ғылыми тұрғыдан көптеген түрік тарихшыларының зерттеу жұмыстарында қарастырылады. Әсіресе Осман империясының жаулап алушылық соғыстарына жиі көңіл бөлінеді. Өйткені империяның саяси және экономикалық құрылымының негізінде әскери жаулап алышылық соғыстар болғаны белгілі.

Васильев Л. С. “История Востока” деген еңбегінде Осман империясының арабтарды жаулап алуы, янычарлар әскерінің құрылуы мен қалыптасуы жайлы біраз жазылған.

Авторы белгісіз «Записки янычара» деген еңбекте Осман империясы құрылғаннан бастап билі құрған сұлтандар жайлы қысқаша мағлұматтар және османлылардың әскери тактикасы жайлы толымды деректер келтірген.

Түрік тарихшылары Осман империясының тарихын зерттеуде көбінесе сұлтандар мен визирлердің және басқа беделді қызметкерлердің жағдайын сипаттаумен айналысса, кейін Түрік республикасы құрылғаннан кейін тарихнамада «ұлттық концепция» байқалады. Осы бағытта түрік тарихшыларының алдындағы басты мақсат Түрік тарихының ерекшелігін көрсете отырып, европалық тарихшылардың түркітер туралы дәстүрлі де қате көзқарастарын жоққа шығару. Бұл туралы 1990 жылы басылып шығарылған «Османская империя, государственная власть и социально-политическая структура» атты еңбекте айқын көрінеді. Аталған еңбекте Түрік мемлекетінің қалыптасуының алғы шарттары мен себеп-салдары айтылған және оған тарихшылар өз тарапынан баға бере отырып, Осман империясының даму ерекшелігі көрсетілген.

Кеңес тарихышлары да Осман империясы кезеңіне қатысты тарихманада өз үлестерін қосқан. Осман империясына қарсы көтерілістер көбіне саяси жағдайлар негізінде басталғандығын дәлелдейді. Тарихшы М. С. Мейер сияқты кеңес зерттеушісі өзінің «Османская империя в XVII в: Черты стуктурного кризиса» атты еңбегінде Осман империясының мемлекеттік құрылымы мен саяси-экономикалық жағдайын зерттей отырып, оған өз тарапынан баға берген. Көптеген тарихшылардың зерттеуі бойынша Осман империясы түрік мемлекеттілігінің негізін салуға түрткі болғаны туралы ой бөліседі.

Зерттеу жұмысымыздың хронологиялық шеңбері XIV ғасырдан XVIII ғасырға дейінгі аралықты қамтиды. Бұл кезең Ортағасырлық түрік мемлекетінің тарихын толық ашып көрсетеді.

Зерттеу объектісі: Осман империясының араб елдерін жаулап алуы.

Жұмыстың құрылымы.

Осман империясының саяси билігі мен саяси-әлеуметтік құрылымы бойынша зерттеу жұмысымыз кіріспеден, екі тараудан, әр тарау бірнеше параграфтан, қортындыдан, сілтемеден және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде зерттелгелі отырған мәселенің өзектілігі мен оның тарихнамасы және зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері ашып жазылған.

Бірінші тарауда XVI-XVIII ғасырлардағы Осман империясының саяси-әлеуметтік және экономикалық тарихы зерттелген. Осы тұрғыда Осман империясының мемлекеттік құрылысыда қарастырылған. Сонымен қатар Осман қоғамының әлеуметтік құрылымы және оның ерекшеліктері толық зерттелген.

Екінші тарауда XIV-XVI ғасырлар аралығындағы Түрік мемлекетінің шарықтау шегі қарастырылған. Сонымен қатар әскери-лендік жүйе және оның Осман мемлекетінің әскери өміріне тигізген әсері қарастырылған. Осман үкіметінің жаулап алу саясаты мен оның Түрік мемлекетінің құрылысына тигізген әсеріде осы тарауда зерттелген.

1. Осман империясының басқару жүйесі

Осман империясының қалыптасу тарихы мен мемлекеттік құрылысы

ХІ ғасырдың 40-жылдары Шығыста жаңа түркілік мемлекеттің жұлдызы жанды. Ол селжүк түріктерінің мемлекеті еді. Жаңа мемлекеттің негізін 993-1063 жылдары өмір сүрген Тоғрыл-бек қалады. Ол Х-ХІ ғасырларда Сырдарияның ортаңғы ағысы мен Қаратау маңын мекендеген оғыз тайпалық одағындағы қайы руының көсемі Селжүк ибн Тугактың немересі болатын. Х ғасырдың аяғында Селжүк бастаған топ Сырдарияның төменгі ағысына қоныс аударып, аралдық оғыздар көтерілісін қолдады. Көтеріліс басылған соң Селжүкті қолдаушылар Мауереннахрға қоныс аударды. Ол кезде Мауереннахрда саманилер шығыстан қауіп төндірген қарахандықтармен күресіп жатқан еді. Селжүктер саманилер жағында шайқасып, жеңіліс тапты. 999 жылы саманилер мемлекетін қарахандар басып алды. Селжүктер енді қарахандар жағында ғазнауларға қарсы соғысты. 1008 жылдан бастап селжүктер ғазнаулердің қорғауында болды. 4000 түрікпен селжүктеріне Амудариядан өтіп, Серахс пен Авиберда (қазіргі Түркмения) маңында қоныстануына рұқсат берілді. Тарихшылар Махмұд сұлтанның бұл ісін үлкен ағаттық деп санайды. Селжүктер Хорасанға қоныстанған соң жергілікті халыққа зәбір көрсете бастады. 1025 жылы ғазнауилер Селжүк ибн Тугактың үлкен ұлы Исраилды тұтқындап, түрмеде өлтірді. 1028 жылы Махмұд Ғазнауи селжүктерді Хорезмге қуып тастады. Бірақ 1030 жылы билік үшін күрес кезінде ол селжүк түріктерін өз жағына тартты. Солардың көмегімен 1031 жылы қаңтарда таққа отырды. Селжүктер Балхан тауына қоныс тепті. 1035 жылы Селжүк ибн Тугактың баласы Мұса ибн Тугактың баласы Мұса ибн Селжүк пен немерелі Дауд Шағрыл-бек, Мұхаммед Тоғрыл-бектер бастаған түріктер Амудария өзенінен өтіп, қазіргі Түркмения жеріне қоныс тепті. Олар Махмуд Ғазнауиден Ниса мен Ферав жерлерінен малдарын бағып, көшіп қонып жүретін жайылым сұрады. Ақысына әскери қызмет атқарып, салық төлеп тұруға міндеттенді. Ғазнауилердің әмірі Хорасаннан айырылып қалудан қауіптеніп, 1035 жылғы жазда селжүктерге қарсы әскер жүберді. Бұл кезде күшейіп үлгерген селжүктер, сұлтан әскерін талқандайды. Мұса, Тоғрыл-бек пен Шағрыл-бек Махмұд Ғазнауимен келісім-шарт жасасып, қоныстанған жерлеріне қоса Дахистан (қазіргі Батыс және оңтүстік Түркмения) облысын иемдене тұруға алды. 1038 жылы Махмұд Ғазнауи селжүктік түріктерге қарсы Сюбасшы басқарған әскер жіберді. Серахс маңында селжүктер бұл әскерді де талқандады. Тоғрыл-бек Нишапурде сұлтан деп жарияланды. Теджен өзенінің бойындағы Дих-и Базарген ауылының маңында қантөгіс шайқас орын алды. Біраз үзілістен кейін 1039 жылдың қысында соғыс қайта жалғасты. Сол жылғы қараша айында Махмұд Селжүк түріктеріне қарсы кезекті жорығын бастады. Тоғрыл-бек 1040-1050жылдары аралығында Хорезмді, бүкіл Иранды, Әзірбайжанды, Күрдістан мен Иракты басып алып, өз билігін орнатты. 1049 жылы арменияны, 1055 жылы Бағдат қаласы да селжүктердің қоластына көшті. 1071 жылы селжүктер Манцикерт маңында византиялықтарды жеңді. 1071-1081 жылдар аралығында селжүктер Кіші Азияны т. б. жерлерді жаулап алды[1, 281] .

Отыз жылға жуық созылған феодалдық өзара қырқысулардан кейін Керманды, Хорасан мен Батыс Иранды хорезмдіктер басып алды. Селжүктер тек Кони сұлтандығын ғана сақтап қалды. Кони (Рум) сұлтандығы әсіресе Алад-дин Кей Қуат (1219-1236) сұлтанның тұсында күшейді. Ол Қырымға жорық жасап, қыпшақтарды жеңді, олардан судак қаласын тартып алды. 1239 жылы Баба Исхак басқарған көтерілісте олар сұлтан жібереген әскерді жеңіп, Амасью қаласын басып алды. Сұлтан ІІ Кей-Хосроу көтерілісті әрең басты. Көтеріліс сұлтанатты әлсіретті. 1243 жылы моңғолдар Кесе-даг маңында селжүк әскерін талқандады. Кей-Хосроу ІІ «моңғолдың ұлы ханына» тәуелділігін мойындады. 1307 жылы Рум сұлтандығы моңғолдарға бағынышты бірнеше бейлікке бөлініп кетті. Сол бейліктің бірі - Осман бейлігі 1299 жылы аяғында құрылған Осман түріктері мемлекетінің негізі болды[2, 12] .

Осман ғази немесе Осман-бей - алты жүз жылдан астам уақыт өмір сүрген атақты Осман империясының тұңғыш патшасы. Ол 1258 жылы Сөгут жерін мекендеген қайы тайпасының билеушісі Ертоғрұл ғази мен Хайме ананың шаңырағында дүниеге келеді. 1281 жылы әкесі қайтыс болысымен Осман сұлтан тайпа билігін өз қолына алады. Ол аз уақытта селжүктерден алған өз билігіндегі жерді Византияның есебінен кеңейтіп, күшейе бастады. 1299 жылы Билежик пен Ярһисар аймақтарын өзіне қаратып, византиялықтарға күйрете соққы берді. Осыдан бастап түріктердің жеңісті жорықтары бірінен кейін бірі жалғаса береді. Осман ғази қайы тайпасын негіз етіп, үлкен мемлекет құрады. Мемлекет оның негізін қалаушы Осман ғазидың атымен аталады[3, 15] . Аса сабырлы, ержүрек адам болғандықтан, ол басқарған елде тұрақтылық орын алады. Осылайша шағын бектік аз уақыттын ішінде күшті бектікке айналды. 1299 жылы Билежикті бағындырған Осман ғази оны өз бектігіне астана етеді. Іле-шала Көпірхасир, Китехисар, Қарахисар, Ақхисар бекініс-қалаларын басып алды. Ал 1308 жылы Изник пен Бурса қалаларын қоршауға алды. Византиялықтардың ең маңызды орталықтары болып есептелген осы екі қаланы алуды армандап жүреген Осман ғази бұл кезде сырқаттанып жүретін сол себепті өзінің орнына ұлы Орханды әскерге бас қолбасшы етіп тағайындайды. 1326 жылы Орхан ғази Бурсаны бағындырады. Соңғы демін алып жатқан әке ержүрек ұлының жеңісіне куә болады[4, 15] .

Осман патшалары:
Осман І «Қасиетті» (1299/1300-1324)
Орхан «Жеңімпаз» (1324-1359/1360)
Мұрад І «Билеуші» (1359/1360-1389)
Баязид І «Найзағай» (1389-1402)
Сүлеймен «Челеби» (1403-1410)
Мұса (1410-1413)
Мехмед І «Челеби» (1413-1421)
Мұрад ІІ (1421-1451)
Мехмед ІІ Фатих «Жаулаушы» (1451-1481)
Баязид ІІ «Қасиетті» (1481-1512)
Селим І «Қаһарлы» (1512-1520)
Сүлеймен І «Заңшыл» (1520-1566)
Селим ІІ «Ішкіш», «Сары» (1566-1574)
Мұрад ІІІ (1574-1595)
Мехмед ІІІ «Әділ» (1595-1603)
Ахмед І «Жолы болғыш» (1603-1617)
Мұстафа І (1617-1618, 1622-1623)
Осман ІІ «Балғын» (1618-1622)
Мұрад ІV «Қасиетті» (1623-1640)
Ибрахим І «Ессіз» (1640-1648)
Мехмед ІV «Аңшы» (1648-1687)
Сүлеймен ІІ (1687-1691)
Ахмед ІІ (1691-1695)
Мұстафа ІІ «Жеңімпаз» (1695-1703)
Ахмед ІІІ (1703-1730)
Махмұд І «Бүкір» (1730-1754)
Осман ІІІ (1754-1757)
Мұстафа ІІІ (1757-1773)
Абдул-Хамид І (1773-1789)
Селим ІІІ (1789-1807)
Мұстафа ІV (1807-1808)
Махмұд ІІ «Әділ» (1808-1839)
Абдул-Мажид І (1839-1861)
Абдул Азиз (1861-1876)
Мұрад V (1876)
Абдул-Хамид (1876-1909)
Мехмед V Решад (1909-1918)
Мехмед VІ Вахитдеддин (1918-1922)
Абдул Мажид ІІ «Қуыршақ патша» (1922-1924) [5, 7] .

Жаңа дәуірден бастау алған шағында ислам әлеміндегі күштердің түпкілікті түрде жаңаша топтастырылуы болды. Мамлүк сұлтандығы Темірдің қаһарлы патшалығы, Дели сұлтандығы және құлдырай бастаған Алтын Орданың орнында жаңа қуатты патшалықтар пайда болды. Олар, ең алдымен Ұлы Моғолдар, Сефевиттер және Осман патшалықтары. 1453 жылы Констанинопольды басып алғаннан кейін Осман мемлекеті халықаралық саясатта бірінші орынға шыққан әлемдік державаға айналды. Қайта өрлеу дәуірінде Осман патшалығы христиандық Еуропаның басты жауы болып табылды. Ол католик шіркеуіне, князьдар мен дворяндарға қарсы шыққан барлық күштердің жиылу орталығы болды. 1454 жылы көпке танымал раввин Исхак Сарфати өзінің діндестерін осман түріктерін жан-жақты қолдып, солардың иеліктеріне, «еврейлердің жаңа отанына» көшуге шақырды. Германияның еврейлік қауымдастықтарының көбі оны жақтады. 1485 жылы Испания мұсылмандары Стамбұлға өкілдерін жіберіп, көмек сұрайды. Антикотоликтік ағымдардың бәрі - дунай антитринитарилерінен бастап француз гугеноттарына дейін - түріктердің көмегіне сенген еді.

Ал ислам жерінде османдар жағынан көмекке тіпті кәміл сенетін. Солтүстік Африка, Араб Шығысы, Қырым және Үндістан мұсылмандары Стамбул билеушілерінен қорғаныш пен қамқорлық іздеді. Константинопольды басып алғаннан кейін ислам әлемінде осман мемлекеті - «айшық елін» тәртіпке келтіре алатын, әділдік орнатып, сыртқы жаудан қорғай алатын айта жаңғырған шығыс қағанат деген тұрақты пікір қалыптасты[6, 205] .

Өз билігін сұлтан жоғарғы дін адамдары мен ірі әскербасыларынан тұратын патшалық кеңеспен (диван-и хумайюк) бірге жүзеге асыратын. Осман патшалығының саяси құрылыстары билік бірлігі мен ұжымдық басқару қағидаларына сүйенгендігін ерекше атап айту керек. Ұжымдық басқару деген келіспеушілікті немесе консенсусты талап еткен және барлық мұсылмандардың еркін білдірген шешімдерді талқылап таразылап қабылдау шура, яғни кеңестік қағида. Осыдан Осман патшалығында заң шығарушы, атқарушы және соттық билік және де діни немесе әкімшілік функциялары арасында нақты бөліну болған жоқ. Олардың бәрі бір қолда болды да бір-бірін толықтырып тұрды. Бұл саяси құрылымдар ұжымдық басқару органдарында - билік етуші кеңестердің атынан жүзеге асыратын.

Ең ірі территориялық бөлімшелер билер биліктер болды. ХVІ ғасыр басында олардың саны үшеу болды. Олар - Румели (орталығы Эдирнда), Анадолу (Анкара мен Кютахйя), Рум (Амасья, Сивас) . 1520 жылға қарай алтау, ал 1610 жылы отыз екігі жетті. 1590 жылдан бастап олар эйалеттер деп аталды. Провинциялар уездерге бөлінді. Қалалар үлкендігі мен маңыздылығына байланысты эйалетқа немесе санжакқа, кейде нахияға бағынды. Бірқатар аудандарда, әсіресе таулы жерлерде (Күрдістан, Ливан) автономиялық бірліктер болды. Олардың жергілікті әулеттер басқарды. Олар белгілі бір дәрежеде санжак немесе нахия шеңберіндегі вассалдық мемлекетке ұқсас келді. Жергілікті әулеттер өздеріне бағынышты халықпен қарым-қатынасын осман әкімшілігі жағынан ешбір бақылаусыз жасады. Бірақ әскери жағынан олар тиісті осман әкімшілігіне бағынды, эйалеттердің жасақтарына қатысты. ХVІ ғасырда Мысыр мен тағы бірқатар араб елдерін бағындырғанда сальяне деп аталған салық төлейтін Эйалеттер құрылды. Сальяне -қазынаға немесе билерби апаратын қамтамассыз етуге жұмсалатын төлем. Өздерінің орталық билікпен қарым-қатынастарын олар алым-салықтық немесе вассалдық үлгіде құрылды. ХVІ ғасырдың ортасы мен ХVІІ ғасырдың басында османдардың жаулап алған немесе өздеріне бағындырған жерлердің бәрі сондай дәреже алды[7, 283] .

Османдардың әкімшілік-саяси құрылысының ең бір керемет ерекшелігі милеттер болды. Ол - ішкі өзін-өзі басқаруда кең құқықтарға ие болған өзге діндегі халықтың автономды діни саяси құрылымдары, ХVІ-ХVІІ ғасырлары үш мемлекет болды: рум милеттер (армияндық миллет) . Бұлардың біріншісі Осман патшалығының православиелік халқын, екіншісі - әртүрлі еврей коенгрегацияларын (және караимдер мен самаритяндарды), үшіншісі - армян-грегориандар мен басқа да шығыс христиандық, халкидондық емес конфессияларды (копталар, яковиттер, несторлықтарды) біріктірді.

Сұлтанның жоғарғы билігін мойындап, жизье деп аталған жан басына салынған салықты төлесе болды бұл милеттердің бәрі мәдениет бостандығына иеленіп өздерінің қауымдастық мәселелерін өздері шешетін болды. Нақты жері болмаса да, бұл шіркеулік-конфессионалдық мемлекеттердің толық ішкі егемендігі болды. Басқа сөзбен айтқанда, олардың егемендігі экстратерриториялық сипатта болды, яғни белгілі аумақтардың жұртына емес, тұратын жеріне тәуелсіз нақты бір адамдар әртүрлі билікке бағынды. Тек экономикалық және саяси өмір мәселелерінде ғана шешуші сөз мұсылман мемлекетінікі болды[8, 137] .

Милетті дін қізметкерлері басқарды. Оның басында миллет - басшы тұрды. Ол проваславиелік шіркеудің патриархы немесе өзге конфессияларда жоғарғы діни жетекші болып мойындаған адам болды. Мысалы, гахам-башы- патшалықтың басты раввины болып саналытын адам. Миллет-башы патшалық кеңестің мүшесі болды, сұлтанмен тағайындалды және де оның алдында милеттегі діни қызметкерлер мен миряндардың өкілдерінен тұратын диванмен бірге билік жасады. Миллет-башы миллеттің иерархтарын тағайындады. Оның жеке қазынасы, абақтысы, полициясы болды және ол әртүрлі салықтар мен құрбандықтар жинады. Сот, мектеп, діни және қайырымдылық ұжымдары соның қолында болды. Сот миллеттің заңдары мен дәстүрлеріне негізделді. Бұл заңдар жанұялық-некелік қатынастардын бәрін, меншіктік құқық, т. б. азаматтық және қылмыстық істерді реттеді.

Бірқатар эйалеттерде осман билеушілері мен жергілікті діни-этникалық азшылықтар (язидтер, друздар, андалустықтар, испандық мұсылмандар, т. б. ) арасындағықарым-қатынас миллет жүйесі бойынша құрылғаның айта кету керек. Осман патшалығының қол астына өткенде оларға миллет құқықтарына ұқсас ішкі өзін-өзі басқару құқығы берілген еді[9, 247] .

Басқарудың ерекше саласы багшү девтердар басқарған қаржы-салық қызметі. Эйалеттерде оның өкілдері -провинция дефтердарлары болды. Оларға санжактардың дефтердарлары ірі қалалардың мемлекеттік меншігіне басшылық етушілер (шехир эминдер) және мамандандырылған басқармалардың басшылары бағынды: қазынашылар (хазинә), кірісті санау палаталары, қалалық және ауылдық мукатааларды басқарған басшылар (эмин) қызметіне жауап беретін мемлееттік меншік палатасы. Егер мукатаа (яғни жер, әртүрлі меншік, т. б. ) тікелей мемлекет иелігінде қалса, олар хавасси хумайүн (патшалық мүлік) немесе жай ғана эманет деп аталды. Сөйтіп, мемлекеттің материалдық байлығын жинау, есептеу және бөлу ісін басқарған үлкен бюрократиялық аппарат түгелдей дефтердарлар мен оларға бағынышты қызметтердің қолында болды.

Алғашқы сынықтарды жүргізгенде жаңадан қосылған жерлерде жаулап алғанға дейін қалыптасқан ренталық қалыптар мен төлемлер сақталды. Балқанда және дунай елдерінде оларға мұсылмандарда қабылданған салық атаулары берілді (мысалы, ушр, хараж, ресм-и чифт, т. б. ) Венгрия жерлерінің Осман Осман партиялылығына қосылғаннан кейін адам басына бір флорин көлемінде джизье салығы енгізілді. Алайда, бұл шариаттың дәстүрлі салықтарының бірі түп мәнінде османдардың жаулап алғанына дейін дәл осындай көлемде венгр қазынашыларының әр жанына жинаған алымының өзі болды. Яғни бұл салықтың атауы ғана өзгерген.

Дефтерлер мен канун- немерелерді құрастыру ісі тарихқа Кануни «Заң шығарушы» есімімен кірген І Сулеймен сұлтан тұсында аяқталды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.