Түйсік туралы жалпы түсінік

1) Түйсіктер туралы жалпы түсінік
а) Түйсіктің түрлері
2) Қабылдау туралы жалпы түсінік
б) Қабылдаудың ерекшеліктері
3) Пайдаланған әдебиеттер

Сырткы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттерінің сезім мүшелеріне тікелей эсер етуінен пайда болған мидағы бейнелерді туйсік деп атайды.Түйсік арқылы заттардың түсін, иісін, дәмін, қатты-жүмсақтығын, кедір-бүдырлығын т. б. осы секілді қасиеттері ажыратылады. Сондай-ақ түйсік денеде болып жататын түрлі өзгерістер жөнінде де, яғни дененің қозғалысы мен оның кеңістікке орналасуын, жеке бөліктерінің жүмысы жайлы хабарлайды. Сыртқы дүниені танып-білу түйсіктен басталады. Ол білім атаулының алғашқы көзі. Мәселен, жолдасыңнан көзін жүмуын өтініп, оның алақанына белгісіз бір затты тигізсең, сосын одан оның не екенін сүрасаң, ол: "қатты, жылтыр, мүздай, жүмсақ, жылы, кедір-бүдыр бір нәрсе" деп жауап береді. Заттардың нақты атауы емес, тек түрлі қасиеттерін білдіретін осы сөз тіркестері туйсік болып табылады.Түйсіктер заттар мен нәрселердің тек жеке қасиеттерін мида бейнелейді.

1 Қ.Б. Жарықбаев. “Психология негіздері” –Алматы,2005.
2 С. Бап –Баба. Психология-Алматы 2005
3 К.С. Жумасова “ Психология”–Алматы.
4 Р.С. Немов ,Психолгия: Учеб. Для студ. Высш. Пед. Заведений: В3 кн.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоспары:
1) Түйсіктер туралы жалпы түсінік
а) Түйсіктің түрлері
2) Қабылдау туралы жалпы түсінік
б) Қабылдаудың ерекшеліктері
3) Пайдаланған әдебиеттер

1)Түйсіктер туралы жалпы түсінік
Сырткы дүние заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттерінің сезім мүшелеріне тікелей эсер етуінен пайда болған мидағы бейнелерді туйсік деп атайды.Түйсік арқылы заттардың түсін, иісін, дәмін, қатты-жүмсақтығын, кедір-бүдырлығын т. б. осы секілді қасиеттері ажыратылады. Сондай-ақ түйсік денеде болып жататын түрлі өзгерістер жөнінде де, яғни дененің қозғалысы мен оның кеңістікке орналасуын, жеке бөліктерінің жүмысы жайлы хабарлайды. Сыртқы дүниені танып-білу түйсіктен басталады. Ол білім атаулының алғашқы көзі. Мәселен, жолдасыңнан көзін жүмуын өтініп, оның алақанына белгісіз бір затты тигізсең, сосын одан оның не екенін сүрасаң, ол: "қатты, жылтыр, мүздай, жүмсақ, жылы, кедір-бүдыр бір нәрсе" деп жауап береді. Заттардың нақты атауы емес, тек түрлі қасиеттерін білдіретін осы сөз тіркестері туйсік болып табылады.Түйсіктер заттар мен нәрселердің тек жеке қасиеттерін мида бейнелейді. Мәселен, адам секундтың 10 бөлігінде жалт еткен жарықты көрдім деп айта алады, бірақ оның қалай деп аталатынын білмейді.И. П. Павловтың жүйке қызметі туралы ілімі түйсіктердің пайда болуын анализатор деп аталатын анатомиялық-физиологиялық жүйке аппаратының жүмысына байланысты түсіндіреді. Адамдар мен жануарларда көптеген анализаторлар бар. Олардың қай-қайсысы болмасын үш бөліктен қүралады. Олар: бірінші сезім мушесі.Сезім мүшесі сырттан келген тітіркендіргіштерді жүйкелік ға айналдырып отыратын жер. Анализатордың екінші бөлігі -- миға баратын жүйке талшықтары. Олар секундына 120 метр тездікпен рецепторларға түскен ларды мидың түрлі бөліктеріне жеткізіп отырады. Анализатордың үшінші компоненті -- мидағы түрлі жүйке орталықтары. Олар тітіркендіргіштерді айыра алуға қабілетті нейрондардан түрады.Егер осы айтылған анализатордың үш бөлігінің біріне зақым келсе, түйсігіне нүқсан келеді. Анализаторлардың мидағы ядролары тиісті аймақтарға орналасқанмен, олар бір-бірімен тығыз байланысьш жатады. Анализаторлар бірінің қызметін екіншісі атқара алуға да қабілетті. Мүны ми қабығының компенсаторлық функциясы деп атайды. Сезім мүшелерінің мимен байланыстылығы жәйлі Шәкәрім "Тән сезіп, көзбен көрмек, мүрын-исі, тіл -- дәмнен хабар бермек. Бесеуінен мүндағы ой хабар алып, жақсы жаман әр істі сол тексермек", -- деп мидың жетекші, басқарушылық рөлін ерекше атап керсетеді.Кейбір философтар мен психологтар адам түйсіктері заттардың объективтік қасиеттерін бейнелемейді, олар тек осы заттардың інен сезім мүшелерінде пайда болатын өзгерістерді бейнелейді дейді. Олардың айтуынша, түйсіктердің мазмүны сыртқы тітіркендіргіштер-дің, яғни сыртқы дүниедегі заттар мен қүбылыстардың қасиеттеріне байланысты емес, түгелдей сезім мүшелерінің өздерінің қасиеттерімен белгіленетін болып шығады. Осы түрғыдан қарағанда түйсіктер сыртқы дүниедегі заттардың бейнесі емес, кайдағы бір шартты белгілер, символдар, иероглифтер болып шығады. Бүл түсінік бойынша біз түйсіктеріміздің нені бейнелейтінін, оларға не сәйкес келетінін де, заттарды калайша танып білуге болатынын да түсіндіре алмаймыз. Мүндайда тіпті біз заттардың өзінің қандай нәрсе екенін де біле алмайтын боламыз. Өйткені белгі дегеніміз қандай затты болса да, қандай оқиғаны болса да таңбалай алады, бірақ оның өзі таңбалайтын затына үқсас бола бермейді. Түйсік жөніндегі осы теориялардың қай қайсысы да сезім мүшелерінің көрсеткеніне сенбейді, заттар мен қүбылыстардың бізден тыс өмір сүретіндігіне күдік туғызады, егер түйсіктер заттардың объективті қасиеттерін бейнелемейтін болса, онда адамдардың табиғат пен қоғамды танып білудегі табыстары мен олардың белгілі бір максатқа сай еңбек етуі мүмкін болмас еді.Адам түйсіктерінің ерекше жетіліп, дамуына еңбек процесі, тарихи-әлеуметтік жағдайлар, екінші сигнал жүйесінің (тілдің), сананың пайда болуы күшті себеп болды. Адам түйсіктерінің жануарлар түйсіктерінен сапалық айырмашылығы болатындыгы, олардың тіршілік жағдайына байланысты түрліше көрінетіндігі ғылымда әлде қашан дәлелденген жәйт.Мөселен, қүстардың дене қүрылысын да, психикасын да айқындайтын негізгі факторлардың эуелде үшып жүріп тіршілік етуге бейімделгендігі. Бүл үшін қүстардың көзі қырағы, қүлағы естігіш болуы аса қажет. Жыртқыш қүстардың көзі аса кырагы, өйткені олар өз жемтігін алыстан қажет, ал иттерде иіс түйсігі ерекше дамыган. Әйтсе де, қүстар да, иттер де заттардың мөн-магынасын, бір-бірімен байланысын ажырата алмайды. Адам түйсіктерінің ерекшелігі олардың ойлау, сөйлеу әрекетімен тығыз байланыстылығында.
Түйсіктердің түрлері
Түйсіктердің түрлері улкен үш топка бөлуге болады.
А. Көру түйсіктepi
3аттардың түстерін көру үш тусті көру теориясымен түсіндіріледі Осы теорияны алғаш ұсынған ұлы орыс ғалымы М. В. Ломоносов болса, оны одан ары дамытқан немic ғалымы Г. Гельмгольц Осы аталган ғалымдар көздің тор қабығында үш түрлі жұмыр клеткалар бар, олардың бip-бipiнeн айырмашылығы жарық сәулелерінің әсерін түрліше сезетіндікте деп жорамал жасады Заттың түсін сезбейтін адамдарды ахроматтар деп атайды. Оларға айналадағы нәрсенің барлығы 6ip түсті болып көрінеді. Tiптi осы клеткалардың 6ipeyінің кызметі бұзылса да адамға заттын түстерін дұрыс түйсіну киын соғады. Түстерді көре алмайтын адам зор азап шегеді. Мұндай адамдарды кейбір мамандықтар бойынша жұмысқа қабылдамайды.
Ә. Есту түйсіктері
Ecту мүшесінін тітіркендіргіштерін ауа бөлшектер бітістері -- дыбыс толқындары. Есту түйсіктерінің табиғатын Г. Гельмгольцтың ре - зонанс теориясының негізінде түсінуге болады.Г. Гельмгольц кору мүшесіндегі ұзын нерв талшықтары музыка аспабының қылы тәрізді төменгі дыбыстарды қабылдайды да, ал кысқа нерв талшықтары керісінше, жоғарғы дыбыстарды қабылдайды деген пікіp айтқан. Бұл жорамал кейіннен И. П. Павлов лабораториясында да эксперимент арқылы дәлелденген. Мәселен, иттің негізгі жарғағындағы ұзын талшықтарды сылып алып тастағанда, ол төменті дыбыстарды кабылдай алмаған, ал қыска талшықтары кесіліп алынғанда, бұрынғы үйренген жоғарғы дыбыстарды қабылдаудан қалған.Есту түйсігi де сыртқы дүниені танып, білуде зор маңыз атқарады. Есту түйсігі әcipece тілді меңгеруге аса кажетін түйсік. Сөздің мәнін ұғу, оны дұрыс түсіну және 6ipeугe айтып беру дұрыс есту мейілінше жүзеге аспайды. Әрбір адамның ана тілі оның есту түйсігінің дамуына күшті әсер етеді. Дыбыстардың нәзік айырмашылықтарын ажырата алу -- есту түйсігі жөнді жетілмеген адам - ға қиынға түседі. Ал есту түйсігіндегі кемістік адамның пснхологиясына да кepi әсер етеді. Мәселен, кұлағы на - шар еститін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.