М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының ономастикалық кеңістігінің лингвомәдени сипаты

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ:811. 512. 122’373. 2 Қолжазба құқығында

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты

ОРЫНБЕТОВА ЭЛЬМИРА АСИЛТАЕВНА

М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының ономастикалық кеңістігінің лингвомәдени сипаты

10. 02. 02 - қазақ тілі

Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010

Жұмыс Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында орындалған

Ғылыми жетекшісі: филология ғылымдарының докторы,

доцент Қ. Қ. Рысберген

Ресми оппоненттер: филология ғылымдарының докторы, профессор Г. М. Әзімжанова

филология ғылымдарының кандидаты

Г. Снасапова

Жетекші ұйым: Абай атындағы Мемлекеттік педагогикалық университет

Диссертация 2010 жылы «19» қарашада сағат 16. 00-де ҚР БжҒМ Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты жанындағы 10. 02. 06 - түркі тілдері және 10. 02. 02 - қазақ тілі мамандықтары бойынша филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғайтын Д 53. 38. 01 диссертациялық кеңестің мәжілісінде қорғалады (050010, Алматы қаласы, Құрманғазы көшесі, 29) .

Диссертациямен ҚР Білім және ғылым министрлігінің Орталық ғылыми кітапханасында танысуға болады (050010, Алматы қаласы, Шевченко көшесі, 28) .

Автореферат 2010 жылы « 19 » қазанда таратылды

Диссертациялық кеңестің

ғалым хатшысы, филология

ғылымдарының докторы, профессор Манкеева Ж. А.

ЖҰМЫСТЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Зерттеу жұмысының өзектілігі . Ғаламның тілдегі бейнесін жан-жақты қарастырауда көркем мәтіндегі жалқы есімдерді этнолингвистикалық, лингвокогнитивтік тұрғыдан талдаудың маңызы ерекше. «Абай жолы» эпопеясы нақты тарихи кезеңдегі қазақ қоғамының тыныс тіршілігінің энциклопедиясы ретінде сан алуан мәдени, тарихи, саяси-әлеуметтік т. б. ақпараттарға бай. Осы орайда М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы жалқы есімдердің лингвомәдени сипатын айқындау мақсаты жұмыстың өзектілігін көрсетеді.

Басқа да тілдік бірліктер тәрізді ономастикалық атауларды да когнитивтік модель қалыптастырушы таңба, ақиқат дүниенің көрінісін белгілейтін нысандар деп ұғамыз. Тілдік бірліктер арқылы таңбаланған жалқы есімдер тарихи-этнографиялық, танымдық, символдық т. б. белгілермен ерекшеленеді. М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының тілдік ерекшелігі туралы зерттеу еңбектері болғанымен, оны антропоөзектік аспектіде, этностың танымдық дүниесінің ұлттық сипаты осы кезге дейін қазақ тіл біліміндегі лингвомәдени бағытта арнайы қарастырылмағаны белгілі. Осыған орай шығармадағы ономастикалық атаулар кешені, ондағы онимдік бірліктердің концептілік әлеуеті, жалпы романның ономастикалық кеңістігі бүгінге дейін зерттеу нысаны болмай келгендігі жұмыстың өзектілігін айқындай түседі. Сондықтан да таным - мәдениет - тіл үштігінің принциптері негізінде, романдағы мәдени-этнотанымдық мәні зор тілдік фактілер - ономастикалық атауларды концептілік құрылым тұрғысында зерделеу өзекті мәселе болып табылады.

Зерттеу жұмысының нысаны ретінде тілдегі ұлттық танымға сәйкес «Абай жолы» роман-эпопеясындағы ономастикалық атаулар алынды.

Зерттеу пәні . «Абай жолы» роман-эпопеясындағы жалқы есімдердің лингвомәдени әлеуеті мен сипаты.

Зерттеу жұмысының дереккөздері М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы.

Зерттеудің негізгі әдістері мен тәсілдері . Зерттеу жұмысында сипаттама, салыстырмалы, концептілік талдау және жүйелеу, түсіндіру, аналитикалық талдау әдістері қолданылды. Сондай-ақ романдағы онимдік бірліктердің жалпы саны, жиілік қолданысын анықтау мақсатында статистикалық, жиілік әдіс-тәсілдері қолданылды.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері.

М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы жалқы есімдер кешені лингвомәдени ақпараттар тасымалдаушы тілдік бірліктер ретінде ұлттық дүниетаныммен байланысты халықтық білімдер жүйесін құрайды. Осыған орай романдағы ономастикалық атаулардың лингвомәдени мазмұны мен концептілік құрылым ерекшеліктерін анықтау мақсатында мынадай міндеттер қойылды:

- шығармадағы ономастикалық бірліктердің лексика-семантикалық құрамын анықтау;

- шығармадағы антропонимдік және этноәлеуметтік құрылым атауларының, этнонимдердің лингвомәдени мазмұнын айқындау;

- шығармадағы жер-су атауларының лингвомәдени ерекшелітерін көрсету;

- романдағы антропонимдер мен топонимдік атаулардың ономастикалық концепт өрістеріндегі вербалдану ерекшеліктерін айқындау;

- романдағы ономастикалық өрістер - топонимдер, зооним, космоним, өзге онимдердің қолданыс аясымен мәдени-ақпараттық мазмұнын анықтау;

- шығармадағы онимдердің мазмұны арқылы ұлттың мәдени болмысы мен ойлау жүйесін, қоршаған дүниені қабылдаудағы ұлттық менталдық танымның ерекшелігін анықтау;

- антропонимдер мен топонимдердің лексика-семантикалық және ассоциативтік өрісін концепт тұрғысынан қарастыру;

- онимдердің этнолингвистикалық, символдық ерекшеліктерінің лингвомәдени мазмұнын сипаттау;

- шығармадағы онимдердің ұлттық концептосферадағы орнын анықтау;

- ономастикалық атаулардың мәтінтүзуші қызметін анықтау;

- онимдердің эстетикалық, ақпараттық қызметінің мазмұнын ашу.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні.

Жұмыста ұсынылған тұжырымдар мен пайымдаулар, алынған нәтижелер қазақ тіл біліміндегі когнитивтік зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері мен ұстанымдарын нақтылай түсуге, айқындауға өз деңгейінде үлес қосады. М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы жалқы есімдердің концептілік құрылымдар арқылы түсіндірілуі қазақ тіл білімінің көркем мәтінге қатысты теориялық ұстанымдары лингвопоэтика, когнитивтік ономастика теориялық базасын кеңейтуге, жетілдіре түсуге белгілі дәрежеде ықпал етеді.

Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдарды, талдау жасалған тілдік деректерді лингвомәдени, этнолингвистикалық бағытта арнаулы курстарда талдау жүргізу үшін пайдалануға болады. Сондай-ақ зерттеу нәтижелерінің этнолингвистика, когнитивтік лингвистика, көркем мәтінді лингвистикалық талдау пәндерінен қосымша дәріс оқуға да септігі тиеді.

Зерттеу жұмысының әдістанымдық негізі. «Абай жолы» роман-эпопеясының ономастикалық кеңістігін зерделеу және қазақ тіл біліміндегі антропоөзектік парадигма негізінде, лингвомәдени, этнолингвистикалық аспектіде қарастыру барысында орыс В. А. Маслова, Е. С. Кубрякова, А. Бабушкин т. б. және қазақ тіл біліміндегі І. Кеңесбаев, Ә. Қайдар, Т. Жанұзақов, Е. Жанпейісов, Р. Сыздық, Н. Уәли, Е. Керімбаев, Ж. Манкеева, Қ. Рысберген, Б. Тілеубердиев т. б. ғалымдардың зерттеу еңбектерін, теориялық тұжырымдарын басшылыққа алдық.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:

«Абай жолы эпопеясының ономастикалық кеңістігіндегі тілдік бірліктердегі этномәдени мазмұндағы ақпараттар алғаш рет арнайы зерттеліп, төмендегі нәтижелерге қол жеткізілді:

- жалқы есімдердің , этнолингвистикалық ерекшеліктері сипатталып, олардың қандай да бір ономастикалық концепт құрылымында көрініс табатындығы көрсетілді;

- шығармадағы ономастикалық атаулардың этнолингвистикалық, символдық ерекшеліктерінің лингвомәдени мазмұнын сипаттау арқылы ұлттың мәдени болмысы мен ойлау жүйесі, қоршаған дүниені қабылдаудағы ұлттық менталдық танымның ерекшелігі анықталды;

- онимдердің этнолингвистикалық, символдық ерекшеліктерінің лингвомәдени мазмұны сипатталды;

- ономастикалық атаулардың мәтінтүзуші, эстетикалық және ақпараттық қызметі анықталды;

- топонимдер, этнонимдер, зооним, космоним және өзге онимдердің қолданыс аясы мен жиілігі анықталды;

- шығармадағы ономастикалық атаулардың этнотанымдық ақпараттық ерекшеліктері онимдік концептік құрылымдар негізінде сараланды.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:

- М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы жалқы есімдердің семантикасы ұлттың мәдени болмысы мен ойлау жүйесі, қоршаған дүниені қабылдаудағы ұлттық менталдық танымға байланысты қалыптасады;

- романдағы ономастикалық кеңістік сол дәуірдің ақиқат (реалды) ұлттық ономастикалық кеңістігінің баламалы көркем варианты ретінде бейнеленеді;

- шығармадағы ономастикалық атауларды ерекше ақпаратқа ие мәдени мәтін деп есептеуге болады және ол онимдердің лингвомәдени, семантикалық, коммуникативтік т. б. қызметтерінен байқалады;

- шығармадағы ономастикалық атаулар этномәдени ақпаратқа бай халықтық когнитивтік базадағы ерекше мазмұнға ие тілдік фактор ретінде қарастырылады;

- тіл білімінің когнитивтік саласында жалқы есімдер концепт құраушы әлеуеті бар таңба ретінде танылады;

- шығармадағы топонимдер, антропонимдер, зоонимдер, оронимдер және т. б жалқы есімдер ономастикалық концепт өрістерінде вербалданады;

- «Абай жолы» романында ономастиканың көптеген саласына қатысты онимдік бірліктер әр алуан топтар құрайды: топонимдер, антропонимдер, этнонимдер, урбанонимдер, зоонимдер, фитонимдер, космонимдер, библионимдер, хрононимдер, артионимдер т. б. ;

- онимдік концептілік құрылымдар арқылы жалқы есімдер лингвомәдени мазмұнын айқындауға болады;

- романдағы жалқы есімдердің этнолингвистикалық, лингвомәдени мазмұны сол тарихи кезеңдегі «ғаламның тілдік бейнесі» мен «ұлттық ономастикалық бейнесін» сипаттайды.

Жұмыстың талқылануы мен жариялануы.

Жұмыстың негізгі мазмұны мен нәтижелері «V Әуезов оқулары» жас ғалымдардың V халықаралық ғылыми-теориялық конференцияда (Алматы, 2007), академик Ө. Айтбайұлының 70 жылдығына арналған «Мемлекеттік тіл саясаты: терминология, аударматану, ресми құжат тілі» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияда (Алматы, 2007), проф. Ә. Жүнісбектің 70 жылдығына арналған ғылыми-теориялық конференцияда (Алматы, 2008), «Этнос және тіл» атты академик Ә. Т. Қайдардың 85 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференцияда (Алматы, 2009), проф. Ж. Манкееваның 60 жылдығына арналған ғылыми-теориялық конференцияда (Алматы, 2010) баяндалып, 8 ғылыми мақала түрінде жарияланды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады және қосымшада роман-эпопеядағы онимдік бірліктердің тізімі мен статистикасы берілген.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Жұмыстың кіріспе бөлімінде тақырыпты зерттеудің өзектілігі негізделіп, мақсаттары мен міндеттері, зерттеу нысаны, пәні айқындалды және ғылыми жаңалықтары мен нәтижелері, зерттеу әдіс-тәсілдері, теориялық және практикалық құндылығы, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар баяндалды.

1 «Абай жолы» эпопеясындағы ономастикалық кеңістік ұлттық ғаламның тілдік бейнесінің үзігі» .

1. 1 «Абай жолы» эпопеясының тілдік ерекшеліктерін зерттеудің қысқаша тарихы .

Роман-эпопеядағы жалқы есімдері ұлттың, тілдік ұжымның тарихын, шаруашылық мәдениеті мен дүниетанымын айғақтайды. Шығармадағы бір ғана Абай бейнесі, Абай өмірі арқылы қазақ халқының бейнесі, ұлт дүниетанымы жайында мол мағлұмат алуға болады.

Жалпы «Абай жолы» роман-эпопеясы турасында әдебиетшілер де, тілші ғалымдар да аз зерттеген жоқ. Қазақ ғалымдары арасында басқа саланы былай қойғанда, тек тілші ғалымдардың өзі қаламгер шығармашылығын жан-жақты зерттеп келеді. М. Әуезовтің 20 томдық шығармаларының толық жинағындағы қазақ тілінің этномәдени лексикасына тарихи-семантикалық және этимологиялық талдау жасаған профессор Е. Жанпейісов еңбегінде олардың семантикалық топтарын жіктеп, фонемалық, морфемалық, лексикалық жағынан жан-жақты талдап көрсеткен. М. Әуезов шығармаларының тілі туралы нақты ғылыми талдау жасаған академик Р. Сыздық эпопеяның тілі туралы айта келіп: « . . . «Абай жолы» эпопеясының тілі - шын мәнінде «ой мен сезімге бірдей әсер етерлік» айшықты да әсем тіл екендігі зерттеуші түгіл, қарапайым жай оқырманға да жақсы сезіледі. Әсіресе төлтума тіліндегі «Абай жолының» ғажайып тартымдылығы, сүйсіндірер қасиеті - тілінің поэтикалық феноменінде» деп баға береді
[1, 6 б. ] .

Шығармадағы тілдік қолданыстардан бөлек мұндағы жалқы есімдердің өзі халқымыздың тарихы мен мәдениетінен сыр шертеді. Осы тұста профессор Т. Жанұзақ: «Халқымыздың өткен дәуіріндегі тарихын, көрші елдермен жасалған мәдени қарым-қатынасын және әдет-ғұрпын танып-білуде де бұлардың атқарар рөлі аса зор. Өйткені ол атаулардың бәрі - халық тарихы, қоғам өмірімен, адамдардың жеке басы, іс-әрекетімен біте қайнасып, ғасырдан ғасырға ұласып, ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, кейінгі буындарға мирас болып отырған мәдени мұра, өшпес шежіре, халықтың шынар ой, ұшқыр қиял, данышпандық зердесі мен ұлттық мінез-құлқы, барша болмысының көрінісі» [2, 3-4 бб. ] деген тұжырым жасайды.

Жалпы, М. Әуезов шығармаларын зерттеу ғылымның әр саласында қамтылса, «Абай жолы» романы әлемнің 116 тіліне аударылып басылды. Мұның өзі әлем әдебиетіндегі «Абай жолының» биіктігін танытады. Сондықтан болар, француздардың қоғам қайраткері Луи Арагонның: «Эпикалық роман «Абай», менің ойымша, ХХ ғасырдағы ең үздік шығармалардың бірі. Бұл роман оқушыға қызықты қиял мен ерен ой өлкесін кездіріп, талай терең толғаныстар тудырады. Бұл шығарма совет әдебиеті туындыларының маңдай алды легінен орын алады деу аздық қылады, әлемнің басқа елдерінде де онымен тең түсетін шығарманы табу қиын» - деген пікірі ерекше құнды. Дегенмен «Абай жолы» эпопеясындағы онимдердің сипатын, жалқы есімдердің табиғатын, оның лингвомәдени ерекшеліктері мен когнитивтік қырын қарастырған еңбектер әлі де көлемді зерттеу нысаны бола қойған жоқ. Осыған орай жұмысымызда М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының ономастикалық кеңістігін қарастыруды басты мақсат етіп қойдық. Себебі шығармада берілген жалқы есімдердің өзі халқымыздың тарихи, мәдени құндылықтарының шежіресі екендігінде дау жоқ. Бұл сонымен қатар Әуезовтану мен Абайтанудың жаңа бір қыры. 1967 жылы зерттеуші Е. Бектұрғанов «Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы тұрақты сөз тіркестері» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады. Ал әдебиет саласында Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы турасында бүгінге дейін көлемді зерттеулер жүргізілгені белгілі. Барлығын айтпасақ та, А. Байтанаевтың «Абай жолы» эпопеясын жазудағы М. Әуезовтің шеберлігі жайында жазған еңбегіндегі: «Абай жолы» - барлық көркемдік болмысымен қазақ халқының ұлттық рухын, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын бейнелейтін ұлттық эпопея» деген [3, 63 б. ] бағасынан қаламгердің бай тілдік қазынасын зерттеудің өміршеңдігін байқаймыз.

Сонымен қатар біз сөз етіп отырған нысан тұрғысынан М. Әуезов шығармаларындағы жалқы есімдер - онимдер жүйесін этностың дүниетанымы мен болмысы, шаруашылық мәдениетімен сабақтастыра талдау бүгінгі тіл біліміндегі жаңа бағыттардың мақсаты мен міндеттерін біршама қамти алатыны сөзсіз.

1. 2 Қазақ ономастикасының антропоцентристік парадигмада зерттелуі. Когнитивтік лингвистиканың ең басты категорияларының бірі - «ғаламның тілдік бейнесі» немесе «дүниенің тілдік бейнесі». Г. В. Колшанскийдің пікірінше, «ғаламның тілдік бейнесі» жөнінде жеке әңгіме етуге болмайды, себебі бұл ұғым «тілдік санамен» тікелей байланысты [4, 25 б. ] . Қазіргі таңда отандық лингвистикада этнолингвистикалық бағытта жемісті еңбек еткен қазақ ғалымдары Ә. Қайдар, Е. Жанпейісов, Ж. Манкеева, М. Копыленко, Г. Смағұлова т. б. зерттеулері тек этнолингвистика үшін емес, когнитивтік зерттеулер үшін де құнды мазмұнға ие. Қазақ ономастикасының негізін қалаушылар Т. Жанұзақов, Ә. Әбдірахманов, Е. Қойшыбаев, Ғ. Қоңқашбаев, В. Н. Попова, Е. Керімбаев т. б. ғылыми еңбектерінде қазақ жалқы есімдеріне кешенді түрде тілдік зерттеулер жасалған.

Қазақ тіл біліміндегі ономастика саласына қатысты антропоөзектік парадигмадағы зерттеулердің қатарында Б. Тілеубердиевтің, Г. Мадиеваның, Қ. Рысбергеннің еңбектерін ерекше атауға болады. Бұл еңбектерді қазақ ономастикасын лингвокогнитивтік бағытта қарастырған тіл біліміндегі көлемді зерттеулер ретінде бағалауға болады.

Егер «ғаламның тілдік бейнесі» түрлі деңгейдегі тілдік бірліктерде «ғаламның ұлттық бейнесін» көрсетсе, онда ономастикалық деңгейдегі жалқы есімдер ғаламның ұлттық, тілдік бейнесінің фрагменті болып табылады да, «ғаламның ономастикалық ұлттық бейнесін» құрайды. Ұлт пен тіл біртұтас дейтін болсақ, ұлттың ұлттылығын айқындайтын діл мен тіл біртұтас деп айтуымызға әбден болады, себебі діл мен тіл ұлт танымының ментальді және вербальді көріністері. Осы уақытқа дейін жүргізілген түрлі деңгейдегі когнитивтік зерттеулерді қарастырғанда, жоғарыда көрсетілгендей, олардың барлығына ортақ мәселе тілдік антропоөзектік, дәлірек айтқанда, тілді тұтынушының рухани болмысы мен өмірлік тәжірибесі, шарушылық мәдениеті концептуалды түрде ғаламның тілдік бейнесі ретінде көрініс табуы екендігі анықталады. Осындай теориялық қағидалар негізге алынып, М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы онимдердің қолданыс аясын, түрлері мен классификациясын ұлттың таным деңгейіне сай лингвоконцептуалдық құрылым ретінде қарастырамыз. Өйткені романдағы ұлттық ономастикалық атаулар қазақ тіліндегі өзге де тілдік бірліктер тәрізді этностың тарихы мен мәдениеті, дүниетанымы мен болмысы турасында тілдік-адрестік, кумулятивтік қызметін атқарып келді және әлі де атқарып келеді.

1. 3 Шығармадағы онимдердің қазақ тілінің ономастикалық концептосферасындағы орны. Көркем шығарманың ономастикалық кеңістігін жасауда қаламгер әрқашанда өзіне таныс ақиқат мәдени-этнологиялық кеңістіктегі ұғымдарға, ұлттық ономастикалық кеңістіктегі бірліктерге, жалпы ұлттық атау жасау қағидаттарына сүйенеді. Сондықтан көркем мәтін кеңістігіндегі жалқы есімдер ақиқат (реалды) ономастикалық кеңістіктегі бірліктер негізінде жасалады, яғни ұлттық ономастикалық кеңістіктің жазушы интерпретациясындағы көркем баламасы жасалады немесе автор идеясына байланысты қиялдан туған, мифологиялық атаулар дүниеге келеді. Осы тұрғыдан алғанда «Абай жолы» эпопеясындағы жер-су атаулары Абай заманындағы қазақ даласында топографиялық, мекен-жайлық тұрғыдан нақтыланған ақиқат атаулармен тығыз байланыста, сабақтастықта келсе, кісі есімдері көбіне сол тарихи кезеңде ақиқат өмірде болған тұлғалардың есімі. Оның сыртында сол тарихи кезеңде Абайдың өзіне таныс реалды экзонимдік атаулар (өзге тіл, ел атаулары) да көптеп кездеседі.

Жалпы көркем мәтін ономастикасы немесе поэтикалық ономастика - өзіндік зерттеу тәсілі бар ономастика ілімінің айрықша саласы. Ол жалқы есімдердің бойындағы рухани және материалдық мәдениетті ұлттың танымдық тәжірибесімен сабақтастыра отырып, ментальді-когнитивтік түрде таңбаланғанын қарастырумен ерекшеленеді. Бұлай қарастыру шығармадағы жалқы есімге қатысты ұлттық дүниетаным мен мәдениетті, тілдік және тілдік емес ақпараттарды тануға мүмкіндік береді. Қазақ тілінің ономастикалық жүйесінде ұлттың мәдени өмірі мен шаруашылығы, болмысы мен психологиясы, дүниетанымы туралы танымдық ақпараттар қоры бар. Тіліміздегі онимдерге қатысты мәдени ақпараттарды ашу үшін концептілік талдаудың мәні зор. Концептілік талдаудың басты мақсаты - ғалам туралы білім моделін құру және ғаламның тілдік бейнесін түсіндіру. Осыған сай М. Әуезовтің «Абай жолы» романында да қаламгердің халықтық мәдениет пен өмірлік тәжірибесінің барынша жетік меңгергеніне орай және ұлттық болмыс пен ерекшелік туралы білімі концептуалдық жүйе құрап, шығармадағы онимдер концепт құрауға тірек тілдік бірліктер ретінде өз бойына ерекше мол ақпараттарды жинақтаған. «Абай жолындағы» концептілік құрылымдар мен типтерін түрлі қырынан алып қарастыруға болады. Мысалы, шығарманы талдай отырып «Тау», «Су», «Ауыл», «Ру-тайпа», «Жалғыздық», «Қатыгездік», «Ата-ана» т. б. концептілік құрылымдардың жүйесін айқындауға болады. Жұмыста зерттеу нысанына орай осылардың арасынан ономастикалық атау негізінде құралған концептілерге талдау жасалды.

Көркем мәтіндегі концепті мен жалқы есімнің мазмұнында ассоциативтік, мәдени компоненттер белсенді болып келеді. Осы белгілер арқылы олар бір-бірін толықтыра түседі. Жалқы есімдер мәтінде вербалдану арқылы көркем концепт атауы ретінде репрезентацияланады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.