Қазақстандағы зейнетақы реформасының даму сатылары

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы зейнетақы реформасының даму сатылары

Мазмұны:

Кіріспе
Негізгі бөлім

2. 1. Қазақ КСР зейнетақы жүйесі

2. 2. 1998 жылғы зейнетақы реформасы

2. 3. 2013 жылғы зейнетақы реформасының ерекшеліктері

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет

Кіріспе

Зейнетақы - азаматтарға белгілі бір жасқа толғанда, мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айрылғанда, арнаулы қызмет атқарған жылдары үшін, заңнамада көзделген басқа да реттерде берілетін тұрақты ақшалай төлемақы. Зейнетақы жинақтаушы зейнетақы қорлары есебінен төленеді. Қазақстан Республикасында зейнетақы тағайындау және төлеу тәртібі Қазақстан Республикасының Конституциясы негізінде және Қазақстан Республикасының “Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы” заңымен, басқа да заң актілерімен айқындалады.

Республикамыздың барлық азаматтарын мемлекеттік зейнетақымен қамсыздандырылу мәселелері үнемі қызықтырады: зейнеткерлікке қалай дұрыс шығу керек, болжамды зейнетақы төлемдерінің мөлшерін қалай есептеуге болады және жалпы зейнетке шыққан азаматтарды мемлекеттік қолдау қалай іске асырылады?

Бұл сұрақтарға жауап беру үшін Қазақстандағы зейнетақы жүйесінің даму тарихын шолып өткен жөн.

Көпшілігімізге белгілі болғандай, біздің республикамызда жұмыс беруші немесе салымшының өзі ерікті негізде аударылған зейнетақы аударымдарының есебінен зейнетақы төлемдері көзделген. Елдің әр азаматы алатын зейнетақы әр азаматқа мемлекеттен кепілдендірілген базалық зейнетақы және зейнетақы аударымдарынан (немесе ерікті жарналардан), сондай-ақ зиянды немесе қауіпті өндірісте жұмыс істейтін немесе экологиялық апат және т. б. орындарда тұратындарға әр түрлі үстеме ақылардан тұрады.

Зейнетақыны ҚР аумағында тұрақты тұратын ҚР азаматтары, шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар ала алады.

Қазақ КСР зейнетақы жүйесі

Зейнетақы реформасы тарихының бірінші кезеңі 1991-1998 аралығын қамтиды (“реформаға дейінгі” кезең) . 1991 ж. Қазақ КСР зейнетақымен қамсыздандыру туралы заң қабылданды. Посткеңестік уақытта зейнетақы жүйесі Кеңес Одағында қалыптасқан “ынтымақтастық” (солидарлы) қағидасы бойынша жүзеге асырылған.

Бұл жүйе бойынша зейнетақы төлемдерінің негізгі көзі мемлекет, яғни, Зейнетақы қоры болып табылады. Зейнетақы қоры мемлекеттік бюджетке кірмейді және заңды тұлғалардың аударымдарынан, жұмысшылардың сақтандыру жарналарынан, ерікті төлемдерден тұрады.

1991 жылғы заң бойынша мемлекеттік зейнетақы түрлері мынадай:

Еңбек зейнетақысы:

а) жасына байланысты;

б) мүгедектікке байланысты;

в) асыраушысының айырылуына байланысты;

г) еңбек сіңірген жылдар үшін;

Әлеуметтік зейнетақы. Ол мүгедектерге, асыраушысынан айырылған отбасына тағайындалады.

Жұмысшылардың зейнетке шығудың жалпы негіздері:

ерлерге 25 жылдан аз емес еңбек өтілімі болғанда, 60 жасқа толуы бойыша;
әйелдерге 20 жылдан аз емес еңбек өтілімі болғанда, 55 жасқа толуы бойыша.

Кеңестік зейнетақы жүйесінде зейнетке шығудың жеңілдікті шарттарын қарастырылған. Осылайша ҚР Үкіметпен бекітілген аса қауіпті және аса ауыр еңбек жағдайларындағы қызметтердің №1 және №2 тізімдері бойынша жұмыс істейтіндер, мал шаруашылығымен айналасытан мамандар (сауыншылар, шопандар, түйе бағушылар), тракторист-машинисттер, қалалық жолаушы көліктерінің жүргізушілері зейнетке ертерек шыққан.

Кеңестік зейнетақының негізгі ерекшелігі - оның «адамгершілігінде». Мәселен, жұмысшылармен қатар оқу процесі кезінде жарақат алған, не мүгедек болған жалпы білім беретін мектеп оқушыларының (әр түрлі оқу орындарының білім алушылары) да зейнетақы алуына құқығы болған. Сондай-ақ 1991 жылғы заңда соқыр азаматтарға, ергежейлікпен ауыратын тұлғаларға жасына байланысты зейнетақы қарастырылған.

1991-1993 жж. Үкімет әлеуметтік-бағдарлы экономикалық концепцияны ұстанған. Алайда, бұл концепцияның қаржылық негізі болған жоқ. Өзінің әлеуметтік бағыттылығына қарамастан, бұл жүйе тиісінше жұмыс атқара алмады, зейнетақы төлемеу жағдайлары кең етек алды. Халықтың өмір сүру деңгейін көтеру үшін зейнетақымен қамсызданыру саласын реформалау қажет болды.

1998 жылғы зейнетақы реформасы

1997 жылы 20 маусымда «ҚР зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заң қабылданды. 1998 ж. 1 қаңтарынан бастап барлық жұмыс істейтін тұлғалар міндетті түрде өз табыстарының 10% жинақтаушы зейнетақы қорына аударып отырған. Яғни, мемлекеттік зейнетақы жүйесі солидарлы түрден жинақтаушы жүйеге ауысты. Бұл - зейнетақы реформасының негізгі жаңалығы.

Қазақстан 1998 жылы 1 қаңтардан бастап зейнетақымен қамсыздандырудың бұрынғы ынтымақтастық жүйесінен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшті. Ынтымақтық жүйеде жұмыс стажын толық өткерген, бірақ жинақтаушы жүйеде зейнетақы алуға жеткілікті ақша жинауға мүмкіндігі болмаған адамдарды зейнетақымен қамсыздандырады.

Жинақтаушы зейнетақы жүйесінде әрбір азамат өз табысынан зейнетақы жарнасын (еңбекақы түрінде төленуге тиіс табысының 10%-ын) аударып, өз зейнетақысын жеке өзі дербес жинайды. Сөйтіп, зейнетке шыққан кезде жинақталған ақша салымшыларға олардың жеке зейнетақы шоттарынан төленеді. Сонымен бірге аталған заңға сәйкес жұмыс істеушілер мен жұмыс берушілердің мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларына аударатын ерікті жарналарынан құралатын қосымша зейнетақы төлеу тәжірибесі де қалыптаса бастады

Жаңа зейнетақы жүйесінің негізінде чилилік моделі жатыр.

Зейнетақы реформасының авторлары - Григорий Марченко және Сембаев Дәулет.

Казақстанда алғаш рет ерікті зейнетақы қорлары тіркеліп, сондай-ақ зейнетақы арнайы мемлекеттік орталықтан төленетін болатын. 1997 ж. 24 қыркүйекте Мемлекеттік Жинақтаушы Зейнетақы Қоры құрылды.

Мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша тағайындалған зейнетақылар, әлеуметтiк зейнетақылар 1998 жылғы 1 қаңтардан бастап мүгедектiгi бойынша, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша және жасына байланысты мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақылар нысанында бюджет қаражаты есебiнен төленедi.

2013 жылғы зейнетақы реформасының ерекшеліктері

2013 ж. 22 тамызда МЖЗҚ негізінде Бірыңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қоры АҚ құрылды. Бұл қорға өткен реформа кезіндегі құрылған барлық зейнетақы қорлары кіргізілген. Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің «Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті» ММ арқылы «БЖЗҚ» АҚ-ның құрылтайшысы әрі акционері болып табылады.

«БЖЗҚ» АҚ-ның зейнетақы активтерін басқаруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңеспен бірлесіп жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап зейнетақы активтерін басқару тиімділігін арттыру жөніндегі ұсынымдар жасау функциялары Қазақстан Республикасының Президенті басшылық ететін Ұлттық Қорды басқару жөніндегі кеңеске берілді.

2013 жылы 21 маусымда Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы жаңа заң қабылданды. Оның преамбуласына сәйкес бұл заң Қазақстан Республикасында азаматтарды зейнетақымен қамсыздандырудың құқықтық және әлеуметтiк негiздерiн айқындайды, азаматтардың зейнетақымен қамсыздандырылуға конституциялық құқығын iске асыруға мемлекеттiк органдардың, жеке және заңды тұлғалардың қатысуын регламенттейді.

ҚР зейнетақымен қамсыздандыру қазіргі уақытта ортақ және жинақтаушы жүйелердің тетіктерін үйлестіретін үш деңгейді білдіреді (1-кесте) . Яғни, зейнетақы төлемдерінің көзі жалғыз мемлекет қана емес, азаматтарды БЗЖҚ және өзге де ұйымдар зейнетақымен қамтамасыз кеткен.

Ортақ

Жинақтаушы

Ортақ: 1-деңгей

Жинақтаушы: 2-деңгей

3-деңгей

Ортақ: Базалық зейнетақы + еңбек зейнетақысы

Жинақтаушы:

Міндетті зейнетақы жарналары (10%)

Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (5%)

Ерікті зейнетақы жарналары

Ортақ: Мемлекеттік бюджет

Жинақтаушы: Азаматтардың БЗЖҚ жинақтары + инвестициялық табыс

1-кесте

Ерiктi зейнетақы жарналары - Қазақстан Республикасының заңнамасында және ерiктi зейнетақы жарналары есебiнен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шартта айқындалатын тәртiппен зейнетақы төлемдерiн алушының пайдасына бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына немесе ерікті жинақтаушы зейнетақы қорына салымшылардың өзінің бастамасы бойынша салатын ақшасы.

Мiндеттi зейнетақы жарналары - Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына сәйкес салынатын ақша.

Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары - еңбек жағдайлары зиянды жұмыстармен айналысатын, кәсіптері өндірістердің, жұмыстардың, жұмыскерлер кәсіптерінің тізбесінде көзделген жұмыскерлердің пайдасы үшін бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына жұмыс берушілер меншікті қаражаты есебінен аударған ақша.

Орташа айлық табыстың мөлшері 1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап жинақтау зейнеткерлік қорларына міндетті зейнеткерлік жарналар жүзеге асырылған табысқа сәйкес анықталады.

Зейнеткерлік төлемдер мөлшері әр толық аяқталған жыл үшін 1998 жылдың 1 қаңтарына дейін талап етілетін еңбек өтілімініне 1 пайызға жоғары, бірақ зейнетақының есепту үшін ескерілетін табыстан 75% артық емес.

Қорытынды

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.