Ауаның физикалық қасиеттерінің гигиеналық маңызы

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлімі
1. Атмосферадағы көмірқышқыл газы және оның тірі организмдерге әсері
2. Ауаның гигиеналық маңызы және гигиеналық бағалау
3. Ауаның физикалық қасиеттерінің гигиеналық маңызы
4. Организмге метеорологиялық факторлардың кешенді әсерлерін бағалау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Атмосфералық ауа бірқатар газдардың қоспасы болып табылады: оттегі – 20,95%, азот – 78,08%, инертті газдар – 0,94 %, көмір қышқыл газы – 0,03%. Ауаны гигиеналық бағалағанда оның химиялық құрамы, физикалық константалары (температура. Ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы, барометрлік қысым), механикалық қоспалары (шаң, микроорганизмдер). Жер бетіндегі ауа массасы – 5,13 х 1015 тонна, ал жер бетіндегі оттегі – 1,18 х 1015 т құрайды. Тыныштық күйде адам сағатына 12-17 литр оттегін пайдаланады. Адам организмінде қанның оттегімен қанығуы оның ауадағы көлеміне байланысты емес, оттегінің парциалды қысымына (яғни, атмосфералық қысымдағы оттегінің үлесіне). Теңіз деңгейінде ауадағы оттегінің мөлшері 20,9%, ал парциалды қысымы 158,84 с.б.б., теңіз бетінен 1000 м биіктікте барометрлік қысым 674 с.б.б. болса, оттегінің парциалды қысымы – 141 с.б.б. (3000 м биіктікте атм.қысым – 525,98, парц.қысым – 110 с.б.б). Оттегінің парциалды қысымы 140 с.б.б. болғанда гипоксия белгілері, 110 с.б.б. болғанда «биіктік ауруы» белгілері пайда болады, ал парциалды қысым 55,8-48,3 с.б.б. (8000-9000 м биіктік) өмірге қауіп төнеді.

1. Бекмагамбетова. Ж.Д. Радиационно-экологические аспекты безопасности населения. Учебное пособие. – Алматы, 2002. – 304 с.
2. Голубев В.В., Лещенко М.В., Голубев С.В. Практикум по основам педиатрии и гигиены детей дошкольного возраста. – М.: Издательский центр «Академия». 2000.- 200 с.
3. Королев А.А. Гигиена питания. – М.: Издательский Центр «Академия». 2006. – 528 с.
4. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Жоламанов М.Е., Алимова Н.Е. Гигиена питания: Учебное пособие по общей гигиене для студентов медицинских вузов. – Алматы, 2005. – Ч.1. – 143 с.
5. Кучма В.Р. Гигиена детей и подростков: Учебник.- М.:Медицина.2001.- 384 с.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

АУАНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ГИГИЕНАЛЫҚ МАҢЫЗЫ. АТМОСФЕРАЛЫҚ ҚЫСЫМНЫҢ ЭЛЕКТРЛІК ЖАҒДАЙЫ МЕН РАДИОАКТИВТІЛІГІ. ҚОЛАЙСЫЗ ӘСЕРЛЕРДІҢ АЛДЫН - АЛУ
Мазмұны:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлімі
1. Атмосферадағы көмірқышқыл газы және оның тірі организмдерге әсері
2. Ауаның гигиеналық маңызы және гигиеналық бағалау
3. Ауаның физикалық қасиеттерінің гигиеналық маңызы
4. Организмге метеорологиялық факторлардың кешенді әсерлерін бағалау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе:
Атмосфералық ауа бірқатар газдардың қоспасы болып табылады: оттегі - 20,95%, азот - 78,08%, инертті газдар - 0,94 %, көмір қышқыл газы - 0,03%. Ауаны гигиеналық бағалағанда оның химиялық құрамы, физикалық константалары (температура. Ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы, барометрлік қысым), механикалық қоспалары (шаң, микроорганизмдер). Жер бетіндегі ауа массасы - 5,13 х 1015 тонна, ал жер бетіндегі оттегі - 1,18 х 1015 т құрайды. Тыныштық күйде адам сағатына 12-17 литр оттегін пайдаланады. Адам организмінде қанның оттегімен қанығуы оның ауадағы көлеміне байланысты емес, оттегінің парциалды қысымына (яғни, атмосфералық қысымдағы оттегінің үлесіне). Теңіз деңгейінде ауадағы оттегінің мөлшері 20,9%, ал парциалды қысымы 158,84 с.б.б., теңіз бетінен 1000 м биіктікте барометрлік қысым 674 с.б.б. болса, оттегінің парциалды қысымы - 141 с.б.б. (3000 м биіктікте атм.қысым - 525,98, парц.қысым - 110 с.б.б). Оттегінің парциалды қысымы 140 с.б.б. болғанда гипоксия белгілері, 110 с.б.б. болғанда биіктік ауруы белгілері пайда болады, ал парциалды қысым 55,8-48,3 с.б.б. (8000-9000 м биіктік) өмірге қауіп төнеді.

Негізгі бөлімі:
Атмосферадағы көмірқышқыл газы және оның тірі организмдерге әсері
Көмірқышқыл газы, көміртегінің қос тотығы - адамдар мен жануарлардың дем алу процессінде, отынның жануына және көптеген органикалық заттардың тотығуында пайда болады. Түнгі уақыттарда оны өсімдіктер шығарады. Көмір қышқыл газдың арты жауын-шашындармен шайылып және көк өсімдіктермен жұтылып, тұрақты деңгейде (0,03-0,04%) ұсталып тұрады.
Кейінгі жылдарда ірі өнеркәсіптік орталықтарының атмосферасында көмір қышқыл газдың жоғарғы концентрациясы байқалған (0,04-0,05 дейін). Экологиялық тұрғыдан оның одан әрі жоғарылауы жылу балансының өзгеруіне келуі мүмкін, өйткені көмір қышқыл газы күннің инфрақызыл сәулесінің біршама бөлімін жұтып, жерге қарай шағыстырылады (парник эффектісі). Дәммен шығатын ауадағы көмір қышқылдың концентрациясы, дәммен жұтатын ауадағыдан 100 есе көп. Тыныш тұрған ересек адам сағатына 22,6 л. көмір қышқыл газын шығарады.
Көмір қышқыл газының концентрациясы 1,0-1,5% ауаны ұзақ уақыт дем алуда көңіл-күйінің нашарлау белгілері байқалып, 2,0-2,5% концентрацияда айқын патологиялық ауытқулары көрінеді және 3-4% - өте айқын симптомдар пайда болады (бас ауруы, жалпы әлсіздік, демікпе, жүрек қағуы, іскерлігінің төмендеуі т.б.). Көмір қышқыл газ тыныс орталығының тітіркендіргіші болып келеді, оның жоғарғы концентрациясы наркотикалық әсер етеді. (9, 15, 16, 17, 18) Тұрғын бөлмелердің және қоғамдық ғимараттардың ауасындағы көмір қышқыл газдың шектеліп рұқсатталған концентрациясы 0,1% (1%). Көп адамды бөлме ішінде, тек көмір қышқыл газының мөлшері көбейіп қана қоймай, ауаның физикалық қасиеттері де нашарлайды: ауаның температурасы, ылғалдылығы, шаңдығы жоғарылайды. Жеңіл иондарының саны төмендейді. Сонымен адамдармен толған бөлмелердегі бақалатын кері ауытқулар (бас ауруы, іскерліктің төмендеуі т.б.) көмір қышқыл газдың әсерімен тудырылмай, олар ауаның санитарлық жағдайында болған кешенді өзгерістермен тудырылады. Көмір қышқыл газы бөлмедегі ауаның ластануын көрсететін жанама көрсеткіші ретінде саналады.
Озон - 1% оттегінің динамикалық изомері болып келеді. Молекуласында оттегінің үш атомы болып, ол оңай ыдырайды да, бір атомын бөліп, күшті тотықтырғыш ретінде әсер етеді. Табиғи жағдайда озон атмосферадағы электрлік разрядталу құбылысында пайда болады, яғни судың булану процесінде ультракүлгін сәулелердің әсерлерінен пайда болады. Оның ең жоғарғы концентрациясы найзағайдан кейін байқалады және таулар мен шыршалы ормандарда мүмкін шәйірлі заттардың әсерлерінен көп жиналады. Кейінгі жылдарға дейін озон тек ауаның табиғи құрамы болады деп, ол атмосфераның жер бетіндегі қабатына ол стратосферадан түседі, ал онда болса ол УК - радиациясының әсерінен оттегінің диссоциациялану нәтижесінде үздіксіз пайда болып тұрады деп саналған. Озонның үлкен тотықтырушы қабілетіне таза екендігін көрсететін көрсеткіш деп саналған. Қазіргі таңда, озон фотохимиялық реакциялардың аралық өнімі болып келетіндігі анықталған, сондықтан қазіргі қалалардың ауаларында оның табылуы, осындай реакциялардың өнімдерімен ауаның ластанғанын көрсетеді.
Азот - 73% физиологиялық индифирентті газ, басқа газдарды сұйылтқыш ролін атқарады. Атмосферадағы оның мөлшері тұрақты, оның дәммен жұтатын және дәммен шығатын ауадағы концентрациясы бірдей. Жоғарғы барометрлік қысым жағдайында азот наркотикалық әсер етіп, нерв-бұлшық координациясын бұзады, сондықтан сүңгуір жұмыстарында оны инертті газ-гелиймен ауыстырған дұрыс. Көпшілік өсімдіктер үшін азот қорек көзі болып келеді. Жер қыртысында азотты ұстаушы бактериялар бар.
Аргон, криптон және басқа инертті газдардың тікелей физиологиялық және гигиеналық маңызы жоқ.

Ауаның гигиеналық маңызы және гигиеналық бағалау
Жердегі барлық органикалық өмірлер сияқты, адамның өмірі де жер бетіне жанаса жатқан атмосфера ауасында өтіп дамиды. Ауа жердегі барлық өмірге қажетті қоршаған ортаның негізгі элементтернің бірі болып келеді. Адам тағамсыз бес апта, сусыз бес күн, ал ауасыз бес минут қана өмір сүре алады. Адамдардың қалыпты өміріне тек ауа ғана қажет емес, және де оның белгілі тазалығы қажет. Климаттық қолайсыз жағдайлары, ауаның химиялық құрамының маңызды өзгерулері шаңдар және тағы басқалары организм мен қоршаған ортаның арасында қалыптасқан өзара қатынасын бұзуы мүмкін.
Ұзақ уақыт бойы негізінен көңіл ауаның физикалық қасиеттерінің өзгерулеріне көңіл аударылып келген. Атмосфераның өнеркәсіптік кәсіпорындардың газтүстес және қатты шығарыстармен, автокөлік газдарымен т.б. ластанумен байланысты оның химиялық қасиеттерінің өзгеруі ерекшемаңыз алып отыр. Өнеркәсіптік қалалардағы атмосфераның күрт нашарлану нәтижесінде, былайша айтылатын, қаратұмандар пайда болады (ағылшын тілінде smoke - түтін және log - тұман), мұнда ауа жағымсыз иісті болып, мөлдірлігі төмендеп, зиянды химиялық заттардың және механикалық ұсақ бөлшектердің концентрациялары ұлғаяды. Бұл уақыттарда адамдардың көңіл-күйі нашарлап, жұтынуда ауыру сезімі, құрғақ жөтел, дем жетпеу, құсу, жас ағу сияқты ауытқулар пайда болады. Тұмандар, әсіресе отынды көп мөлшерде жағуда пайда болатын, күкірт ангидриді сияқты зиянды қоспалармен ластанғанда қатерлі әсер етеді. Атмосфераның жер бетіндегі қабатында зиянды заттардың шоғырлануы қолайсыз метеорологиялық жағдайлар ықпал жасайды (желсіз ауа-райы мен температуралық инверсия қабаттасқан антициклондық климатта).
Сонымен қатар фотохимиялық қаратұмандарды ажыратады: олардың негізгі себептері-автокөлік газдары мен химиялық өнеркәсіптердің газдық шығарыстары. Осындай қаратұмандар адамдарда көздің, өңештің шырышты қабықтарын тітіркендіріп, дем жетпеуіне, өкпе ауруларының асқынуына, вегетативті невроздарға соқтырады. Атмосфераны қорғау ерекше проблема, өйткені ауа ортасының ластануы өз кезегі мен жердің, судың және тағам өнімдерінің ластануына келтірілетіні дәлелденген.
Бөлмелердегі ауаның да гигиеналық маңызы өте зор. Ауруханаларда, мектептерде және басқа да қоғамдық және тұрғын ғимараттарда адамдардың көп шоғырлануы нәтижесінде және жеткіліксіз ауа алмасуында ауаның физикалық және химиялық жағдайларында едәуір өзгерістер пайда болады. Олар организмде бірқатар жағымсыз реакцияларда тудыруы мүмкін. Өндірістерде технологиялық процес тізбектерінде пайда болған газдар мен шаңдар жұмыс бөлмелеріндегі ауаны ластауы, ал жылу бөлуші қуатты көздер оның температурасын жоғарылатуы мүмкін т.б.
Ауаны гигиеналық бағалауда төмендегілерді ескеру қажет:
1. Ауаның физикалық қасиеттерін - температурасын, ылғалдылығын және жылдамдығын, барометрлік қысымын, электрлік жағдайын, радиобелсендігін, күн сәулесінің қарқындығын.
2. Оның химиялық құрамын және бөтен газдардың шамасын.
3. Механикалық қоспалардың, шаң мен түтіннің мөлшерлерін.
4. Микроорганизмдердің-бактериялардың санын, олардың патогендігін.
Осы айтылған факторлардың әрқайсысы организмге жеке тікелей әсер ете алады,бірақ табиғатта олар бір уақытта кешенді әсер етеді. Адамның өмірі мен тіршілігі тропосфераның төменгі қабатында, яғни биіктігі 10-12 км. жерге жанасты ауа қабатында өтеді.

Ауаның физикалық қасиеттерінің гигиеналық маңызы
Температура. Күн сәулелері жер бетіне жетіп біршамасы шағылысады да, көпшілігі жерге сіңіп жылу энергиясына айналады. Атмосфераның жылуы жердің жылу бөлу процесі арқылы өтеді. Жер бетінен жоғарылаған сайын ауаның температурасы төмендей түседі. Жер шарында жылудың таралуы ең алдымен оның шар бейнелі болуына байланысты. Экватордан полюстарға қарай күн сәулелері өткір бұрышпен түседі де, жерді аз жылытады. Теңіздерге және ірі су қойнауларына жақын жерлерде ауаның температурасы біршама жақсарады, өйткені судың едәуір жылу жинағыш қасиеті бар. Олар жылдың жылы уақыттарында жылудың біраз мөлшерлерін сіңіріп алып, айналасындағы жақын жерлерді салқындатады. Керісінше, Суық уақыттарда олар өзінің жылуын біртіндеп беріп, ауа мен жердің салқындауын азайтады. Ауаның температурасы теңіздердің жылы және суық ағындарына, жер рельефіне, тау және ормандармен қорғанғанына байланысты. Географиялық және басқа жағдайларына байланысты. Жыл бойындағы ауаның температурасы біркелкі болмайды. Мысалы, Түркістанда жазғы уақыттарда көлеңкедегі ауаның температурасы +50 +58 гардусқа дейін жетеді, ал Оңтүстік Сібірде, Байкал төңірегінде қыс уақыттарында, ол кейде -50-60 градусқа дейін жетуі мүмкін. (29, 31, 32)
Орталық нерв жүйесінің бақылауында жүретін термореттеу механизмдердің жетілуі адамның әрқилы температуралық жағдайларға бейімделуіне және температураның әдеттегі қалыпты шамаларынан қысқа мерзімдік ауытқуларына шыдауына мүмкіндік береді. Мұнда сыртқы температураға сәйкес организмде өтетін жылу өндіру немесе жылу шығару механизмдері іске қосылады. Жылу өндіру процесінің төмендеуі немесе жоғарлауы термореттеу механизмінің химиялық жолымен жетіледі: ауаның жоғары температурасында тотықтыру процестері төмендейді де, жылу өндіруі азаяды, ал төменгі температурада бұл құбылыс керісінше жүреді. Термореттеу механизмінің физикалық жолы жылу беруді азайту немесе жоғарлату арқылы жүреді. Қоршаған ортаның жоғарғы температурасында терінің қан тамырлары кеңейіп, тері бездерінің тер шығаруы жоғарлап, терінің температурасы көтеріледі - осының нәтижесінде ден бетінің жылу беруі ұлғаяды. Ауаның төменгі температурасында терінің қан тамырлары кішірейіп, қан ішкі органдарға қарай ауысады да, тері салқындайды, осының нәтижесінде тері мен ауа температураларының аралығындағы айырмашылығы азайып, жылу беруі төмендейді.
Әдетті жағдайларда, тыныш тұрғанда тері беті арқылы жылудың 90-95%-і беріледі, ал қалғандары дем алатын ауаны, тамақты жылытуға жұмсалады және зәр-несептермен кетеді. Тері беттерінен жылу берудің үш түрін ажыратады: 1. Қоршаған суық беттерге (іргелерге, еденге т.б.) сәулелеу әдісімен, бұл жолмен шамамен жылудың 45%-і беріледі. 2. Жылу өткізумен немесе конвекциямен - ол әдетте аздаған қозғалыста болып тұратын жанасқан ауаны жылыту шамамен жылудың - 30% кетеді. 3. Теріден және тыныс жолдарының шырышты қабықтарынан булану жолымен жылудың - 25% жоғалады. Осы аталған жылу берудің қандай жолмен жүруі сыртқы температураға және денег түсетін күштің сипатына байланысты болады. Ауаның температурасы 30-32 градусқа сәулелеу және жылу өткізу жолдарымен жылу беруі азаяды да, булану жолымен беруі көбейеді. 37-38 градустан жоғары температурадан булану жолы жалғыз ғана жылу беру әдісі болып қалады. Жылудың аздаған шамасы жермен және басқа суық заттармен жанасуда жоғалады.
Термореттеу механизмінің мүмкіншілігі шексіз емес, сондықтан организмнің жылулық қалпының бұзылуы үлкен патологиялық ауытқулардың пайда болуына себепкер болуы мүмкін.
Өте ысыған ауада ұзақ уақыт болуда, жылу беру процесінің нашарлауына байланысты адамның дене қызуын көтертіп, қан тамырының соғуын жиілетіп, жүрек-тамыр, ішек-қарын жүйелерінің функцияларын төмендетеді. Жылу өндіру процесінің жоғарлауымен байланысты бастың ауруы, көңіл-күйдің нешерлануы байқалады. Адамның назары, іскерлігі төмендейді. Адамның іскерлегі ауаның +24 градуста 15%-ке, ал +28градуста 30%-ке төмендейді. Адамның организміне ыстық өтіп кетпеу үшін, ауаның температурасы дене температурасынан 5-10 градус төмен болу керек.
Ерекше қолайсыз жағдайларда (жоғары температура мен жоғары ылғалдылық, желсіз тынық ауа) ыстық соққысы тиюі мүмкін, ал күн сәулелерінің тікелей ашық басқа әсер етуінде - күн тиеді.Адамға ыстық өтіп кеткендігін көрсететін симптомдар: дене қызуының 1-1,5 градусқа көтерілуі, беті қызарып немесе бозарлануы, қатты терлеуі, теңселіп жүруі т.б. Бұл жедел көмек көрсетуді қажет етеді (көлеңкеде тыным беру, бетке суық су себу, жасанда дем беру, дәрілер беру).
Төмен температурада жылу беру процесінің өсу нәтижесінде организмнің күрт салқындау қауіптігі туады. Ұзақ және тіпті қысқа уақыт ішінде суықтың әсері организмде жалпы және жергілікті әрқилы рефлекторлық реакцияларды тудырады. Мысалы, аяқтың салқындауы, мұрын мен тамақтың шырышты қабықтарының температурасын төмендетеді, осының нәтижесінде жергілікті иммунитеті төмендеп, тұмау, жөтел, тамақ бездерінің ісуі пайда болады. Суықтың әсерінде тұла бойдың тоңып қалтырауы, үсуі (үсу қауіптігі) және дем алу органдарының ауруларының (ринит, бронхит, плеврит, пневмония), бұлшық-буын аппаратының және перифириялық нерв жүйесінің (миозит, миалгия, ревматизм, неврит, радикулит т.б.) ауруларының пайда болуы немесе олардың асқынуы мүмкін. Дененің көп уақыт бойы салқындауы организмнің инфекциялық ауруларға қарсыласуын төмендетеді. Температураның күрт ауытқуы ерекше зиянды, өйткені оған организм бейімделуге үлгере алмайды. Олар әсіресе жүрек, бүйрек ауруларымен, қан тамырларының склерозымен зардап шегуші адамдарға қауіпті. Нашар тамақтанушы және қажыған адамдар ауа температурасының өзгерістерін қиын көтереді. Бірақ ауа температурасының аз шамадағы өзгерулері зиянды болмайды, оны жағымды фактор ретінде қарау керек, ол организм мен оның термореттеуші механизмінің шынығуына ықпал жасайды.
Тұрғын бөлмелерде ауаның ең оңтайлы температурасы -18-20 градус, ал 24-25 градустан жоғары немесе 16-15 градустан төмен температулар жағымсыз деп сааналады, олар организмнің жылулық қалыптығын бұзады. Климаттық-географиялық жағдайлары ескеріліп, әрқилы бөлмелердің температуралық нормалары белгіленген. Пәтерлердегі температуралық жағдайларды гигиеналық бағалауда қабырғалардың температурасын ескеру қажет, өйткені ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.