Геодезиялық өлшеу
КІРІСПЕ
1 Геодезиялык өлшеулер
2 Өлшемдерді жүргізу үшін аспаптар
ҚОРЫТЫНДЫ
1 Геодезиялык өлшеулер
2 Өлшемдерді жүргізу үшін аспаптар
ҚОРЫТЫНДЫ
Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:
-сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
-бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
-биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.
Сызықтық және биіктік өлшеулерде (арақашықтық, биіктік, биік айырым) үзындық өлшеу бірлігіне метр (м) алынады. Метрдің ұзындығына шамамен Париж арқылы өтетін меридиан ұзындығының 1:40000000 бөлігі алынған. Осының негізінде платина-иридий қорытпасынан метрдің эталоны жасалынды, ол «архив метрі» деп аталды. Кейінгі кездегі жүргізілген дәлдігі жоғары өлшеулер негізінде «архивтік метрдің» ұзындығы бастапқы анықталғаннан 0,21 мм-ге қысқа екендігі анықгалды. Сөйтіп, 1899 жылы 90% платина мен 100% иридий қорытпасынан метрдің халықаралық жаңа 31 эталоны жасалынды. Ресей оның 11 және 28 көмірлі екеуіне ие болды. №28 метрлік эталон Лениградтағы Д.И.Менделеев атындағы ғылыми-зерттеу институтында сақтаулы.
-сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
-бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
-биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.
Сызықтық және биіктік өлшеулерде (арақашықтық, биіктік, биік айырым) үзындық өлшеу бірлігіне метр (м) алынады. Метрдің ұзындығына шамамен Париж арқылы өтетін меридиан ұзындығының 1:40000000 бөлігі алынған. Осының негізінде платина-иридий қорытпасынан метрдің эталоны жасалынды, ол «архив метрі» деп аталды. Кейінгі кездегі жүргізілген дәлдігі жоғары өлшеулер негізінде «архивтік метрдің» ұзындығы бастапқы анықталғаннан 0,21 мм-ге қысқа екендігі анықгалды. Сөйтіп, 1899 жылы 90% платина мен 100% иридий қорытпасынан метрдің халықаралық жаңа 31 эталоны жасалынды. Ресей оның 11 және 28 көмірлі екеуіне ие болды. №28 метрлік эталон Лениградтағы Д.И.Менделеев атындағы ғылыми-зерттеу институтында сақтаулы.
1. Фокина Л.А. Картография с основами топографии: Учебное пособие. М.: Владос, 2005, с. 244-282.
2. Дубенок Н.Н., Шуляк А.С. Землеустройство с основами геодезии. – М.: КолосС, 2007. – с. 137-202.
3.Игильманов А.А. және б. Инженерлік геодезия. – Астана, Фолиант, 2007, 60-105 б.
2. Дубенок Н.Н., Шуляк А.С. Землеустройство с основами геодезии. – М.: КолосС, 2007. – с. 137-202.
3.Игильманов А.А. және б. Инженерлік геодезия. – Астана, Фолиант, 2007, 60-105 б.
Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:
-сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
-бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
-биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.
Сызықтық және биіктік өлшеулерде (арақашықтық, биіктік, биік айырым) үзындық өлшеу бірлігіне метр (м) алынады. Метрдің ұзындығына шамамен Париж арқылы өтетін меридиан ұзындығының 1:40000000 бөлігі алынған. Осының негізінде платина-иридий қорытпасынан метрдің эталоны жасалынды, ол архив метрі деп аталды. Кейінгі кездегі жүргізілген дәлдігі жоғары өлшеулер негізінде архивтік метрдің ұзындығы бастапқы анықталғаннан 0,21 мм-ге қысқа екендігі анықгалды. Сөйтіп, 1899 жылы 90% платина мен 100% иридий қорытпасынан метрдің халықаралық жаңа 31 эталоны жасалынды. Ресей оның 11 және 28 көмірлі екеуіне ие болды. №28 метрлік эталон Лениградтағы Д.И.Менделеев атындағы ғылыми-зерттеу институтында сақтаулы.
Ұзындық өлшеу жұмыстары дәлдігінің артуы мен метрлік эталон жаңғыртудың қажеттігіне байланысты, метрдің жарық толқынының ұзындығына негізделген табиғи этапонына көшу мақсаты көзделді. Өлшеуіштер мен таразылар жөніндегі XI - Бас конференция 1960 метрдің халықаралык бірліктер жүйесінің негізіне метр-криптон-86 атомының, вакуумдегі шығару ұзындығына тең ұзындық деген жаңа анықтама қабылдады. Сөйтіп, 68 жылдың 12 қаңтарында Кеңестер үкіметінің стандарты бойынша мемлекеттік тұрақты шама жаңа метрлік эталон болып бекітілді.
Ал, қашықтық өлшеуіш сымдар мен рулеткалардың ұзындықтарының дәлдігін аныктап тұру үшін, ұзындығы мемлекеттік эталонмен салыстырылған үш метрлік арнайы белгілер (компараторлар) дайындалған. Еліміздің көптеген калаларында орнатылған осындай компараторлардың бірі-№541 Мәскеудің геодезия, аэрофототүсірістер және картография иженерлік институтындағы белгілі компаратор. Бір метрде (м) 100 см. немесе 1000 мм. бар. Бұрыштарды өлшеудің бірлігіне градус алынған, ол тік бұрыштың 190 бөлігіне тең. Толық шеңбер 360°-тан тұрады, бір градуста-60 [] минут, бір минутта - 60 []секунд бар. Бұрыштардың мәндерін радиандық өлшеммен көрсетуге болады. Радиан-радиусқа тең шеңбер доғасына тірелген центрлік бұрыш. Үзындығы 2PIR доға 2PI радианнан тұрады. Демек, радианның градустык, минуттық, секундтық мәндері р=57,3°; р=3438; р=206265" тен. Аудандар өлшемінің бірлігі шаршы метр (м): 10000 м2=1 гектар (га); 1000000 м2=100га= 1 км². Уақыт, салмак және температура өлшем бірліктеріне секунд, халықаралык килограмм және Цельсия шкаласы бойынша градус алынған.
Геодезиялык өлшеулер
Геодезиялык өлшеулер тура және жанама болып келеді. Егер шама аспаптың көмегімен тікелей анықталса, оны тура өлшеу деп атайды. Егер шама есептеулер арқылы анықталса, онда ол өлшемдердің шама тәсілі болып есептеледі. Геодезиялык жұмыстар далалық және өңдеу жұмыстары болып бөлінеді. Далалық жұмыстарда әр түрлі өлшеулер жүргізіледі, ал өндеу жұмыстары: есептеу мен графикалық процестерден тұрады. Далалық өлшеулерге пландар мен карталар жасауда немесе арнайы мақсаттарда барлау траншеялары мен құрылыстарын бөлу, трассалар салуда) жер бетінде жүргізілетін геодезиялық өлшеулер жатады. Өлшеулер кезінде қолданылатын аспаптарға:
-арақашықтықтарды өлшеуге арналған өлшеу ленталары, сымдар, рулеткалар, оптикалық кашыктык өлшеуіштер, жарық сәулелі қашықтық өлшеуіштер, т.б;
-бұрыштарды өлшеуге арналған теодолиттер, буссольдар, гониометрлер және т.б;
-вертикаль биіктіктерді өлшеуге арналған нивелирлер, рейкалар, барометр-анероид, т.б. жатады.
Геодезиялык жұмыстардың нәтижелері арнайы журналдарга жазылады да, дала жағдайында тексеріліп, түсірілетін объектінің схемалық сызбалары жасалынады. Ол сызбаларды сұлба (арбис) деп атайды.
Жер бетінің әрқилы физика-географиялық жағдайлары жүргізілетін геодезиялық өлшеулер дәлдігіне әсерін тигізеді. Сондықтан да қоршаған ортаның зиянды әсерін жою немесе әлсірету өлшеу жұмыстары кезінде пайдаланатын аспаптарды, өлшеу әдістерін және жұмыс жүргізу тәртібін дұрыс таңдауға тікелей байланысты.
Есептеу процесі өлшеу нәтижелерін бір жүйеге келтіріп, математикалық өндеуден және оларды пайдалануға неғұрлым жарамды түрге келтіруден тұрады. Есептеулерді жеңілдетіп, қажет нәтижелерді тез табуға және есептеулердің дұрыстығына көз жеткізу үшін, барлық есептеулер белгілі бір схемалар (ведомостер) бойынша жүргізіледі. Геодезиялық өлшеулердің әртүріне лайықты арнайы есептеу схемалары таңдалынып алынады. Есептеу жұмыстарын жеңілдету үшін әртүрлі қосымша қүрал-жабдықтар: кестелер, графиктер, электрондық есептеу машиналары, т.б. қолданылады.
Графикалық, процесс өлшеу мен есептеу нәтижелерін белгілі шартты белгілерді сақтай отырып, сызба түріне келтіру. Алынған жазбалар жүргізілген геодезиялық немесе маркшейдерліқ жұмыстардың түпкі өнімі болып саналады. Кейінгі әртүрлі инженерлік жобалау, есептеу және жобадан жергілікті жерге көшіру жұмыстары алынган осы сызбалар негізінде жүргізіледі. Сондықтан, сызбалар мұқият тексеріліп, өте дәл мәліметтер нәтижесінде жасалынуы қажет. Сонымен катар, графикалық жағынан сапасы өте жоғары болуға тиіс.
Мөлшерді өлшеу деп мөлшер шамасын белгілі бір өлшем бірлігімен салыстыруды айтады. Өлшеу кезінде өлшеу шамасының өлшеу бірлігіне қарағанда неше есе үлкен екендігін көрсетіп, өлшем бірлігін жазып қояды.Өлшеулер:
1. Қажетті- берілген шаманы тікелей немесе жанама өлшегенде бір ғана нәтиже алуға мүмкіндік беретін өлшеулерді қажетті өлшеулер деп атайды.Мысалы, жергілікті жердегі сызықтың ұзындығын бір рет өлшеу, рейканың бір жағынан ғана алынған есептеу және қол жетпейтін қашықтықты бір базис арқылы анықтау жатады.
Базис - ұзындығы үлкен дәлдікпен өлшенетін Жер бетіндегі екі нүктенің арасын қосатын түзу
2. Артық-берілген шаманы өлшеу кезінде екі немесе одан да көбірек нәтиже алуға мүмкіндік беретін өлшеулерді қосымша елшеулер деп атайды. Егер бір шама n рет өлшенсе, осы өлшеулердің біреуі ғана қажетті өлшеу де, ал калғандары (n-1) қосымша өлшеулер болып табылады. Мысалы, жергілікті жердегі сызықтың ұзындығы тікелей және кері бағытта өлшенген, рейкадан есептеу қара және қызыл жақтарынан алынған, қол жетпейтін қашықтық екі тәуелсіз базистер арқылы өлшенген жағдайда олар қосымша өлшеулер болады.
Өлшемдерді жүргізу үшін аспаптар
Жерге орналастыру жұмыстарында сызықтық және бұрыштық өлшемдерді жүргізу үшін сызықтық және бұрыштық аспаптары қолданылады.
Жергілікті жерде топографиялық-геодезиялық жұмыстарды жүргізу кезінде сызықтардың ұзындығын өлшеу үшін әртүрлі өлшеу аспаптары қолданылады және оларды шартты түрде екі негізгі топқа бөледі, олар механикалық және физикалық-оптикалық.
Механикалық аспаптарға өлшеу ленталары, рулеткалар және сымдар жатады.
Сызықтық өлшемдер, яғни жергілікті ауданның нақты бөліктеріндегі ұзындық бірліктері, негізінен, тікелей немесе жанама шарттарға қатысты анықталуы мүмкін.
Физикалық-оптикалық аспаптарға оптикалық дальномерлер, сәулелі дальномерлер, радиолы дальномерлар және басқалар жатады.
Жерге орналастыру мақсатында жүргізілетін топографиялық жұмыстардың барлық түрлерінде жергілікті жерде сызықтардың ұзындығын немесе қашықтығын өлшеу үшін көбінесе ЛЗ-20 типті өлшемдік лента және қысқа сызықтарды өлшеуде РС типті рулетка аспаптары пайдаланылады.
ЛЗ-20 типті өлшемдік лента (20-метрлік жерді өлшеу лентасы).
Өлшемдік лентаның сыртқы берілімдері: ені - 15-25 мм, ал, қалыңдығы 0,3-0,4 мм өлшемдерінде болатын темір-тілім. Мұндай түрде берілген өлшем құралы, әртүрлі ұзындық өлшемдерін жүргізгенде икемді және ыңғайлы болып келеді де, оны дөңгелектеп жинап алуға болады. Лентаның шеттері ілгекті түрді жасалынып, өлшеулерге қатысты есептелінудің бастапқы және соңғы бірліктерін білдіретін белгі-сызық жүргізіледі де, оның бір шетінен бастап, реттік саналу бағытындағы метрлік өлшем сандары жазылған (1 сурет, а).
Сонымен қатар, осы аталған метрлік өлшемдер өзара тесіктер арқылы дециметрлер бөліктеріне бөлінгенін айта отырып, әрбір дециметрлік өлшемнің өлшеуге сәйкес келетін бірліктер үлесін шамамен анықтай аламыз.
Ұзындығы 24, 30, 50 және 100 м болады.
Өлшемдік лентаның он немесе он бір темір ұштамалары болады (1 сурет, в).
Жергілікті аудан бөліктерде берілген қысқа өлшемді қашықтарды, яғни ұзындықтарды өлшеу үшін, 5-10-20 м берілулерінде болатын, сантиметрлік бөліктерге бөлінген рулетка пайдалынады (1 сурет, г).
Өлшемдік лентаны пайдалану барысында ол екі шетіне керіле ұсталынып, қажетті бағытқа бағытталады.
1 Сурет. Сызықтық өлшемдік аспаптар
а - өлшемдік лента; б - өлшемдік лентаның шеттері ілгек түріндеқ; в - темір ұштамалары; г - рулетка; д - өлшемдік циркуль - екі метрлік.
Егер өлшенгелі отырған ара қашықтық айтарлықтай ұзындық бірлігінде болатын болса, өлшемдік лентасын қайталай қолдана отырып анықталған аралықтар диаметрі 3-4 см, ұзындығы 1,5-2 м өлшемдерінде болатын ұшталған таяқшалармен белгіленеді.
Бұл таяқшалар ақ және қызыл түстермен боялып, тиісті қашықтардан жақсы көрінетін болуы керек.
Өлшемдік лентамен өлшеу жұмыстарын жүргізу барысында, лентаның бастапқы ұшы, өлшенетін қашықтықтың бас нүктесімен сәйкестікте керіліп тартылады, оның екінші ұшындағы ілмек арқылы өтетін ұштама жерге қадалады да, белгі болып қалдырылады. Сонан соң, бірінші өлшемдеуші жерге қадалған ұштамаға өлшемдік лентаның бастапқы ұшындағы ілмекті алып, екінші өлшемдеуші лентаны кере тартып, оның екінші ұшындағы ілмек арқылы келесі ұштаманы жерге қадағаннан соң, бірінші ұштама жерден суырылып алынады.
Міне, осындай қайталамалы өлшемдерді жүргізе отырып, бастапқы өлшемдеушідегі барлық ұштамалар соңғы өлшеудеушіге ауысады. Содан кейін, он бірінші өлшемде, соңғы өлшемдеуші қолындағы барлық ұштамаларды бастапқы өлшемдеушіге қайтарада да, өлшем жұмыстары жалғастырыла береді.
Қорыта айтқанда, қайтамалы өлшемдер нәтижелерінде белгілі болатын өлшемдік бірліктері жинақтай келіп,
D = lп+r,
формуласын жазуға болады.
Бұл формуладағы : l - өлшемдік лентаның ұзындығы (20 м); п -- салынған тұтас лентаның саны; r -- лента ұзындығының қалдығы, м.
10815-64 және 7202-60 ГОСТ-тары бойынша жергілікті жерде сызықтардың ұзындығын ЛЗ-20 лентасымен өлшеу барысында нормалы салыстырмалы қателігі 11500 аспауы керек.
Ұзындығы 24, 30, 50 немесе 100 м болады.Өлшеуші метрдің 1 мм-ді көрсететін түрлері де бар. Өлшеуші метрдің бір түрі - рулетка, бірақ рулетка қысқа болады: 5, 10 және 20 м (1 сурет, г).
Өлшемдік циркуль - агрономдардың жер өлшеугіш негізгі аспабы (1 сурет, д).
Бұл ағаштан жасалған циркуль, циркулдың арасы 2м. Бұл аспаппен сызықты бір адам өлшеуге болады, ол үшін циркулдың сабы арқылы оны сызық бойынша ылғыйына айналдырып отырады. Өлшемдік циркулдың таяғының ұщы өткір болмауы керек, сонда олар топыраққа кіріп кетпейді. Өлшеу дәлділігі 1100.
Эклиметр. Далалық жағдайларда - көзбен өлшеу түсіруінде жер бетіндегі вертикальды (тік) бұрыштарды немесе биіқайырымды (превышение) өлшеуге қолданылатын аспап. Тәжірибелік жағдайларда аса жоғарғы дәрежедегі дәлділік керек емес болғанда жиі қолданылатын эклиметр түрі эклиметр Брандиса. Бұл жағдайда ара қашықтықты аяқ алымымен немесе рулеткамен өлшейді.
Брандис эклиметрі негізінен нысаналау түтігі мен диоптрлерден тұрады (2 сурет).
Рис. 2. Эклиметр Брандиса
1 - металдық қорапша; 2 - кнопка; 3- градустық бөліктері бар диск; 4 - көз диоптрі; 5 - өлшем сандарын үлкейтетін лупа; 6 - цилиндрлік диск; 7 - нысана түтігі; 8 - металдық жіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:
-сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
-бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
-биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.
Сызықтық және биіктік өлшеулерде (арақашықтық, биіктік, биік айырым) үзындық өлшеу бірлігіне метр (м) алынады. Метрдің ұзындығына шамамен Париж арқылы өтетін меридиан ұзындығының 1:40000000 бөлігі алынған. Осының негізінде платина-иридий қорытпасынан метрдің эталоны жасалынды, ол архив метрі деп аталды. Кейінгі кездегі жүргізілген дәлдігі жоғары өлшеулер негізінде архивтік метрдің ұзындығы бастапқы анықталғаннан 0,21 мм-ге қысқа екендігі анықгалды. Сөйтіп, 1899 жылы 90% платина мен 100% иридий қорытпасынан метрдің халықаралық жаңа 31 эталоны жасалынды. Ресей оның 11 және 28 көмірлі екеуіне ие болды. №28 метрлік эталон Лениградтағы Д.И.Менделеев атындағы ғылыми-зерттеу институтында сақтаулы.
Ұзындық өлшеу жұмыстары дәлдігінің артуы мен метрлік эталон жаңғыртудың қажеттігіне байланысты, метрдің жарық толқынының ұзындығына негізделген табиғи этапонына көшу мақсаты көзделді. Өлшеуіштер мен таразылар жөніндегі XI - Бас конференция 1960 метрдің халықаралык бірліктер жүйесінің негізіне метр-криптон-86 атомының, вакуумдегі шығару ұзындығына тең ұзындық деген жаңа анықтама қабылдады. Сөйтіп, 68 жылдың 12 қаңтарында Кеңестер үкіметінің стандарты бойынша мемлекеттік тұрақты шама жаңа метрлік эталон болып бекітілді.
Ал, қашықтық өлшеуіш сымдар мен рулеткалардың ұзындықтарының дәлдігін аныктап тұру үшін, ұзындығы мемлекеттік эталонмен салыстырылған үш метрлік арнайы белгілер (компараторлар) дайындалған. Еліміздің көптеген калаларында орнатылған осындай компараторлардың бірі-№541 Мәскеудің геодезия, аэрофототүсірістер және картография иженерлік институтындағы белгілі компаратор. Бір метрде (м) 100 см. немесе 1000 мм. бар. Бұрыштарды өлшеудің бірлігіне градус алынған, ол тік бұрыштың 190 бөлігіне тең. Толық шеңбер 360°-тан тұрады, бір градуста-60 [] минут, бір минутта - 60 []секунд бар. Бұрыштардың мәндерін радиандық өлшеммен көрсетуге болады. Радиан-радиусқа тең шеңбер доғасына тірелген центрлік бұрыш. Үзындығы 2PIR доға 2PI радианнан тұрады. Демек, радианның градустык, минуттық, секундтық мәндері р=57,3°; р=3438; р=206265" тен. Аудандар өлшемінің бірлігі шаршы метр (м): 10000 м2=1 гектар (га); 1000000 м2=100га= 1 км². Уақыт, салмак және температура өлшем бірліктеріне секунд, халықаралык килограмм және Цельсия шкаласы бойынша градус алынған.
Геодезиялык өлшеулер
Геодезиялык өлшеулер тура және жанама болып келеді. Егер шама аспаптың көмегімен тікелей анықталса, оны тура өлшеу деп атайды. Егер шама есептеулер арқылы анықталса, онда ол өлшемдердің шама тәсілі болып есептеледі. Геодезиялык жұмыстар далалық және өңдеу жұмыстары болып бөлінеді. Далалық жұмыстарда әр түрлі өлшеулер жүргізіледі, ал өндеу жұмыстары: есептеу мен графикалық процестерден тұрады. Далалық өлшеулерге пландар мен карталар жасауда немесе арнайы мақсаттарда барлау траншеялары мен құрылыстарын бөлу, трассалар салуда) жер бетінде жүргізілетін геодезиялық өлшеулер жатады. Өлшеулер кезінде қолданылатын аспаптарға:
-арақашықтықтарды өлшеуге арналған өлшеу ленталары, сымдар, рулеткалар, оптикалық кашыктык өлшеуіштер, жарық сәулелі қашықтық өлшеуіштер, т.б;
-бұрыштарды өлшеуге арналған теодолиттер, буссольдар, гониометрлер және т.б;
-вертикаль биіктіктерді өлшеуге арналған нивелирлер, рейкалар, барометр-анероид, т.б. жатады.
Геодезиялык жұмыстардың нәтижелері арнайы журналдарга жазылады да, дала жағдайында тексеріліп, түсірілетін объектінің схемалық сызбалары жасалынады. Ол сызбаларды сұлба (арбис) деп атайды.
Жер бетінің әрқилы физика-географиялық жағдайлары жүргізілетін геодезиялық өлшеулер дәлдігіне әсерін тигізеді. Сондықтан да қоршаған ортаның зиянды әсерін жою немесе әлсірету өлшеу жұмыстары кезінде пайдаланатын аспаптарды, өлшеу әдістерін және жұмыс жүргізу тәртібін дұрыс таңдауға тікелей байланысты.
Есептеу процесі өлшеу нәтижелерін бір жүйеге келтіріп, математикалық өндеуден және оларды пайдалануға неғұрлым жарамды түрге келтіруден тұрады. Есептеулерді жеңілдетіп, қажет нәтижелерді тез табуға және есептеулердің дұрыстығына көз жеткізу үшін, барлық есептеулер белгілі бір схемалар (ведомостер) бойынша жүргізіледі. Геодезиялық өлшеулердің әртүріне лайықты арнайы есептеу схемалары таңдалынып алынады. Есептеу жұмыстарын жеңілдету үшін әртүрлі қосымша қүрал-жабдықтар: кестелер, графиктер, электрондық есептеу машиналары, т.б. қолданылады.
Графикалық, процесс өлшеу мен есептеу нәтижелерін белгілі шартты белгілерді сақтай отырып, сызба түріне келтіру. Алынған жазбалар жүргізілген геодезиялық немесе маркшейдерліқ жұмыстардың түпкі өнімі болып саналады. Кейінгі әртүрлі инженерлік жобалау, есептеу және жобадан жергілікті жерге көшіру жұмыстары алынган осы сызбалар негізінде жүргізіледі. Сондықтан, сызбалар мұқият тексеріліп, өте дәл мәліметтер нәтижесінде жасалынуы қажет. Сонымен катар, графикалық жағынан сапасы өте жоғары болуға тиіс.
Мөлшерді өлшеу деп мөлшер шамасын белгілі бір өлшем бірлігімен салыстыруды айтады. Өлшеу кезінде өлшеу шамасының өлшеу бірлігіне қарағанда неше есе үлкен екендігін көрсетіп, өлшем бірлігін жазып қояды.Өлшеулер:
1. Қажетті- берілген шаманы тікелей немесе жанама өлшегенде бір ғана нәтиже алуға мүмкіндік беретін өлшеулерді қажетті өлшеулер деп атайды.Мысалы, жергілікті жердегі сызықтың ұзындығын бір рет өлшеу, рейканың бір жағынан ғана алынған есептеу және қол жетпейтін қашықтықты бір базис арқылы анықтау жатады.
Базис - ұзындығы үлкен дәлдікпен өлшенетін Жер бетіндегі екі нүктенің арасын қосатын түзу
2. Артық-берілген шаманы өлшеу кезінде екі немесе одан да көбірек нәтиже алуға мүмкіндік беретін өлшеулерді қосымша елшеулер деп атайды. Егер бір шама n рет өлшенсе, осы өлшеулердің біреуі ғана қажетті өлшеу де, ал калғандары (n-1) қосымша өлшеулер болып табылады. Мысалы, жергілікті жердегі сызықтың ұзындығы тікелей және кері бағытта өлшенген, рейкадан есептеу қара және қызыл жақтарынан алынған, қол жетпейтін қашықтық екі тәуелсіз базистер арқылы өлшенген жағдайда олар қосымша өлшеулер болады.
Өлшемдерді жүргізу үшін аспаптар
Жерге орналастыру жұмыстарында сызықтық және бұрыштық өлшемдерді жүргізу үшін сызықтық және бұрыштық аспаптары қолданылады.
Жергілікті жерде топографиялық-геодезиялық жұмыстарды жүргізу кезінде сызықтардың ұзындығын өлшеу үшін әртүрлі өлшеу аспаптары қолданылады және оларды шартты түрде екі негізгі топқа бөледі, олар механикалық және физикалық-оптикалық.
Механикалық аспаптарға өлшеу ленталары, рулеткалар және сымдар жатады.
Сызықтық өлшемдер, яғни жергілікті ауданның нақты бөліктеріндегі ұзындық бірліктері, негізінен, тікелей немесе жанама шарттарға қатысты анықталуы мүмкін.
Физикалық-оптикалық аспаптарға оптикалық дальномерлер, сәулелі дальномерлер, радиолы дальномерлар және басқалар жатады.
Жерге орналастыру мақсатында жүргізілетін топографиялық жұмыстардың барлық түрлерінде жергілікті жерде сызықтардың ұзындығын немесе қашықтығын өлшеу үшін көбінесе ЛЗ-20 типті өлшемдік лента және қысқа сызықтарды өлшеуде РС типті рулетка аспаптары пайдаланылады.
ЛЗ-20 типті өлшемдік лента (20-метрлік жерді өлшеу лентасы).
Өлшемдік лентаның сыртқы берілімдері: ені - 15-25 мм, ал, қалыңдығы 0,3-0,4 мм өлшемдерінде болатын темір-тілім. Мұндай түрде берілген өлшем құралы, әртүрлі ұзындық өлшемдерін жүргізгенде икемді және ыңғайлы болып келеді де, оны дөңгелектеп жинап алуға болады. Лентаның шеттері ілгекті түрді жасалынып, өлшеулерге қатысты есептелінудің бастапқы және соңғы бірліктерін білдіретін белгі-сызық жүргізіледі де, оның бір шетінен бастап, реттік саналу бағытындағы метрлік өлшем сандары жазылған (1 сурет, а).
Сонымен қатар, осы аталған метрлік өлшемдер өзара тесіктер арқылы дециметрлер бөліктеріне бөлінгенін айта отырып, әрбір дециметрлік өлшемнің өлшеуге сәйкес келетін бірліктер үлесін шамамен анықтай аламыз.
Ұзындығы 24, 30, 50 және 100 м болады.
Өлшемдік лентаның он немесе он бір темір ұштамалары болады (1 сурет, в).
Жергілікті аудан бөліктерде берілген қысқа өлшемді қашықтарды, яғни ұзындықтарды өлшеу үшін, 5-10-20 м берілулерінде болатын, сантиметрлік бөліктерге бөлінген рулетка пайдалынады (1 сурет, г).
Өлшемдік лентаны пайдалану барысында ол екі шетіне керіле ұсталынып, қажетті бағытқа бағытталады.
1 Сурет. Сызықтық өлшемдік аспаптар
а - өлшемдік лента; б - өлшемдік лентаның шеттері ілгек түріндеқ; в - темір ұштамалары; г - рулетка; д - өлшемдік циркуль - екі метрлік.
Егер өлшенгелі отырған ара қашықтық айтарлықтай ұзындық бірлігінде болатын болса, өлшемдік лентасын қайталай қолдана отырып анықталған аралықтар диаметрі 3-4 см, ұзындығы 1,5-2 м өлшемдерінде болатын ұшталған таяқшалармен белгіленеді.
Бұл таяқшалар ақ және қызыл түстермен боялып, тиісті қашықтардан жақсы көрінетін болуы керек.
Өлшемдік лентамен өлшеу жұмыстарын жүргізу барысында, лентаның бастапқы ұшы, өлшенетін қашықтықтың бас нүктесімен сәйкестікте керіліп тартылады, оның екінші ұшындағы ілмек арқылы өтетін ұштама жерге қадалады да, белгі болып қалдырылады. Сонан соң, бірінші өлшемдеуші жерге қадалған ұштамаға өлшемдік лентаның бастапқы ұшындағы ілмекті алып, екінші өлшемдеуші лентаны кере тартып, оның екінші ұшындағы ілмек арқылы келесі ұштаманы жерге қадағаннан соң, бірінші ұштама жерден суырылып алынады.
Міне, осындай қайталамалы өлшемдерді жүргізе отырып, бастапқы өлшемдеушідегі барлық ұштамалар соңғы өлшеудеушіге ауысады. Содан кейін, он бірінші өлшемде, соңғы өлшемдеуші қолындағы барлық ұштамаларды бастапқы өлшемдеушіге қайтарада да, өлшем жұмыстары жалғастырыла береді.
Қорыта айтқанда, қайтамалы өлшемдер нәтижелерінде белгілі болатын өлшемдік бірліктері жинақтай келіп,
D = lп+r,
формуласын жазуға болады.
Бұл формуладағы : l - өлшемдік лентаның ұзындығы (20 м); п -- салынған тұтас лентаның саны; r -- лента ұзындығының қалдығы, м.
10815-64 және 7202-60 ГОСТ-тары бойынша жергілікті жерде сызықтардың ұзындығын ЛЗ-20 лентасымен өлшеу барысында нормалы салыстырмалы қателігі 11500 аспауы керек.
Ұзындығы 24, 30, 50 немесе 100 м болады.Өлшеуші метрдің 1 мм-ді көрсететін түрлері де бар. Өлшеуші метрдің бір түрі - рулетка, бірақ рулетка қысқа болады: 5, 10 және 20 м (1 сурет, г).
Өлшемдік циркуль - агрономдардың жер өлшеугіш негізгі аспабы (1 сурет, д).
Бұл ағаштан жасалған циркуль, циркулдың арасы 2м. Бұл аспаппен сызықты бір адам өлшеуге болады, ол үшін циркулдың сабы арқылы оны сызық бойынша ылғыйына айналдырып отырады. Өлшемдік циркулдың таяғының ұщы өткір болмауы керек, сонда олар топыраққа кіріп кетпейді. Өлшеу дәлділігі 1100.
Эклиметр. Далалық жағдайларда - көзбен өлшеу түсіруінде жер бетіндегі вертикальды (тік) бұрыштарды немесе биіқайырымды (превышение) өлшеуге қолданылатын аспап. Тәжірибелік жағдайларда аса жоғарғы дәрежедегі дәлділік керек емес болғанда жиі қолданылатын эклиметр түрі эклиметр Брандиса. Бұл жағдайда ара қашықтықты аяқ алымымен немесе рулеткамен өлшейді.
Брандис эклиметрі негізінен нысаналау түтігі мен диоптрлерден тұрады (2 сурет).
Рис. 2. Эклиметр Брандиса
1 - металдық қорапша; 2 - кнопка; 3- градустық бөліктері бар диск; 4 - көз диоптрі; 5 - өлшем сандарын үлкейтетін лупа; 6 - цилиндрлік диск; 7 - нысана түтігі; 8 - металдық жіп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz