Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық мәселелері
І Кіріспе
Атмосфера және оның қабаттары
ІІ Негізгі бөлім
. а)Атмосфераның ластануы.
б) Атмосфералық ауаны ластаушы көздер.
с) Атмосфераның ластануының зардаптары
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Атмосфера және оның қабаттары
ІІ Негізгі бөлім
. а)Атмосфераның ластануы.
б) Атмосфералық ауаны ластаушы көздер.
с) Атмосфераның ластануының зардаптары
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Атмосфера[ (гр. ατμός — «ауа» және гр. σφαῖρα — «шар») - жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура +15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.
Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездесетін көміртегінен,аргоннан, сутегіден, гелийден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді.
Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездесетін көміртегінен,аргоннан, сутегіден, гелийден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді.
1. Ә.Бейсенбаева, А.Самақова, Т.Есболов, Ж.Шілдебаев «Экология және табиғатты тиімді пайдалану».
2. Ғ.Сағымбаев. «Экология негіздері».
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозматаева «Экология».
4. Денсаулық журналы.
5. Арустамов Э.А. и др. Экологические основы природопользования. Москва,2001.
6. Федоров А.И, Никольская А.Н. Практикум по экологи. Москва: Гумм.изд. центр Владос,2001.
7. Одум Ю.М. Экология 2х томах М.Мир, 1986г.
8. Петров В.В Экологическое право Россия// Москва Изд. ВЕК 1996г
2. Ғ.Сағымбаев. «Экология негіздері».
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозматаева «Экология».
4. Денсаулық журналы.
5. Арустамов Э.А. и др. Экологические основы природопользования. Москва,2001.
6. Федоров А.И, Никольская А.Н. Практикум по экологи. Москва: Гумм.изд. центр Владос,2001.
7. Одум Ю.М. Экология 2х томах М.Мир, 1986г.
8. Петров В.В Экологическое право Россия// Москва Изд. ВЕК 1996г
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Академия
“Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология” кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық мәселелері.
Орындаған: Қазыхан Абылайхан
Тексерген: Балабаева Эльмира
Тобы: 102(Б)МПД
ЖОСПАР
І Кіріспе
Атмосфера және оның қабаттары
ІІ Негізгі бөлім
. а)Атмосфераның ластануы.
б) Атмосфералық ауаны ластаушы көздер.
с) Атмосфераның ластануының зардаптары
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Атмосфера[ (гр. ατμός — ауа және гр. σφαῖρα — шар) - жердің ауа
қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі
жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің
жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы.
Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жылу және
су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық
құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту
деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер
атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура
+15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.
Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі
қабаты азот, оттегі мен сирек
кездесетін көміртегінен,аргоннан, с утегіден, гелийден тағы
басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк
болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған
сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да
өзгереді.
Атмосфера Жердің ауа қабатын құрайды. Оның жоғарғы шекарасы аса анық емес.
Жеке иондардын шамамен 2000 км биіктікте де байқалатындығы белгілі болып
отыр.
Атмосфераның төменгі шекарасы — Жер беті болып саналады. Бірақ бұл шекара
да дәл емес. Өйткені ауа Жердің ішкі қабаттарына да өте алады. Сонымен
бірге ол мұхит және теңіз суларында да ерітінді түрінде кездеседі.
Атмосфера Жер бетіндегі өмірдің кепілі. Ол Жерді және Жер бетінде өмір
сүретін органикалық дүниені ультракүлгін сәулелердің зиянды әсерінен,
сонымен бірге ірілі-ұсақты метеориттердің бомбылауынан сақтайды.
Атмосфераньщ өзі өте маңызды геологиялық агент (әсер) болып саналады. Ол
тау жыныстарының үгілу процесінде ең басты роль атқарады.
Атмосфераның жалпы массасы ~ 5,15-105 т, басқаша айтқанда жер массасының
миллионнан бір бөлігін құрайды. Атмосфера массасы-ныың көпшілігі (90%) жер
бетінен 16 км-ге дейінгі аралыкты алып жатыр. 100 км-ден жоғары биіктікте
жалпы атмосфералық ауа массасының миллионнан бір бөлігі ғана орналасқан, ал
30 км-ден жоғары қарай оның көлемі бір проценттен аспайды.
Атмосфера газдардың қоспасынан құралған. Сонымен қатар, оның құрамында азда
болса қосымша су буы мен шаң-тозаңдар да бірге кездеседі.
Атмосфераңың негізгі құрамы: азот (78,08%), оттегі (20,95%), аргон (0,93%),
көмірқышқыл газы (0,03%) болып саналады. Олардың жалпы мөлшері 99,99%, ал
қосымша компоненттердің, атап айтқанда озон, сутегі, инертті газдар (Не,
Nе, Кг, Хе) және т. б. элементтердің мөлшері 0,01% Солардын, қатарында, өте
аз мөлшерде каллоидты бөлшектер, яғни әр түрлі жолдармен пайда болған
(ғарыштық және антропогендік) индустриялық түтін, атомдық жарылыс заттары
және т. б. шаң-тозаңдар бірге кездеседі. Ауа қабатының ауыспалы және тез
өзгергіш компоненттері — радиациялық озон, SО2 NО2 О2 NН3 (өндірістік)
болып есептеледі.
Жер бетінде тоқтаусыз жүріп жатқан экзогендік геологиялық процестер үшін
оттегі, көмірқышқыл газы және су буы өте маңызды роль атқарады. Оттегі әр
түрлі табиғи заттардың тотығуын және организмдердің ауамен дем алысын
(тынысын) қамтамасыз етеді. Ауа-ның құрамындағы озон (О3) атмосфера
қабатының 70 км биіктігіне дейін кездеседі. Әсіресе 20—30 км биіктіктерде
атмосфера құрамында озонның болуы, Жерді ультракүлгін және т. б. зиянды
ғарыштық сәулелердің әсерінен сақтайды.
Атмосфераның аз болса да өте маңызды бір бөлігі — су буы болып саналады. Су
буы бүкіл атмосфера көлемінің 3%-ін ғана алып жатады. Су буынын, көпшілігі
ауа қабатының 3000 м-ден төменгі бөлігінде кездеседі, ал 10—15 км-ден
жоғары қарай оның мөлшері жоқтың қасы деуге болады.
Ауа қабатының кейбір бөлігінде су булары әдеттегіден көбірек жиналған
жағдайда конденсациялық процестерге байланысты бұлттар түзіледі. Кейінірек,
олар су тамшыларына немесе мұз кристалдарына айналып, жауын-шашын (жаңбыр,
қар және бұршақ) түрінде жерге қайта оралады.
Көмірқышқыл газы және су булары Жер бетіндегі температура шамасын реттеп
отыратын регулятор ролін атқарады. Көмірқышқыл газы организмдердін, ыдырауы
және олардьщ демалысы кезінде, сонымен қатар вулкандық атқылау процестері
кезінде де бөлініп шығып, ауа қабатына қосылып отырады. Олардың көпшілігі
өсімдіктердің дем алысына жұмсалады.
Ауа массасы әр уақытта да тоқталмас қозғалыс үстінде болады. Өйткені, Жер
бетінің жеке аудандары, материктер мен мұхиттар әр түрлі ендіктерде әр
түрлі мөлшерде қызу әрекеттеріне ұшырап отырады. Соның нәтижесінде және
Қариолис күшіне байланысты периодты түрде қайталана соғып отыратын желдер
(бриздер, муссондар, пассаттар), циклондар және антициклондар пайда болады.
Ауа қабатының қозғалысы -Жер бетінің жеке аудандарының температуралық
өзгерістеріне, басқаша айтқанда, ауа райының қалыптасуына тікелей әсер
етеді.
Атмосфера температуралық ерекшеліктеріне қарай әр түрлі қабаттарға
жіктеледі. Атмосфераның төменгі бөлігі (полюстер тұсында 8—10 км; экватор
тұсында 16—18 км)—тропосфера, одан жорарғы қабат (55 км-ге дейін) —
стратосфера, келесі қабат (55 км-ден 80 км-ге дейін) — мезосфера, одан
кейінгі қабат (80 км-ден 800 км-ге дейін) — термосфера, ең соңғы кабат (800
км-ден жоғары қарай) — экзосфера деп аталады, Қейде соңғы аталған
қабаттарды (мезотермо мен экзосфера) ионосфера деп те атайды.
Геология үшін тропосфера қабатының маңызы ерекше, өйткені бұл қабат жер
бетімен тікелей шекаралас. Сондықтан да тропосфера қабаты жер бетіндегі
экзогендік геологиялык процестерге көп әсерін тигізеді. Жоғарыда
айтылғандай газды компоненттердің және су буының, сонымен бірге шан-
тозаңдардың көпшілік бөлігі тропосфера қабатында кездеседі. Бұл қабаттың
төменгі жағында ор-таша жылдық температура +5°С болып, ал биікке
жоғарылаған сайын температура біртіндеп төмендей (шамамен әрбір километр
сайын 6°С) бастайды. Тропосферанын, жоғары бөлігінде ауа температурасы 60°С-
қа дейін (полярлы аймактарда), ал кейде 80°—85°С-қа дейін (экваториалды
аймақтарда) төмендейді.
Тропосфера қабатындағы су булары ең алдымен бұлтқа, кейінірек жауын-шашынға
айналады. Жер бетінде жауын-шашын барлық аудандарда бірдей болмайды. Егер
жыл сайын жауын-шашын мөлшері Жер бетінен бура айналатын су мөлшерінен көп
болса, ылғалды (гумидті) климат, ал керісінше су буының мөлшері жауын-
шашыннан артық болған жағдайда құрғақ (аридты) климат қалыптасады.
Ауа қабатының үздіксіз козғалыста болуы тропосфераның ерекшелігі болып
саналады. Ауа қабатының қозғалысы температуралық айырмашылыққа және ыстық
ауа мен суық ауаның арасындағы тығыздық айырмашылықтарымен тікелей
байланысты.
Стратосфера қабатында ауаның температурасы әрбір километр сайын ~ 1—2°С-қа
біртіндеп жоғарылап отырады. Стратосфераның жоғарғы шекарасында температура
шамасы 10°С-қа дейін жетеді. Температураның бұл артуы озон қабатымен, ал
озонның пайда болуы ультракүлгін сәулелердің (Күн радиациясы кезінде
бөлініп шығатын) оттегімен әрекеттесуіне байланысты деп саналады. Осындай
жолмен пайда болған озон ультракүлгін сәулелердің жаңа үлесін өз бойына
сіңіре отырып, жоғарғы қабаттарға жылу энергиясын бөліп шығарады. Сонымен,
стратосфера қабатында тік және көлбеу бағытталған ауа қозғалысы ылғи
байқалып отырады. Стратосфераның ішінде 25-30км биіктікте ОЗОН қабаты
болады. (Озон – балауса иіс, найзағай ойнап, қысқа жаңбырдан кейін
қарағайлы орманда болатын иіс)
Озонның тіршілік үшін маңызы өте зор. Ол күн сәулесіндегі өте күшті
ультракүлгін сәулелерді ұстап, организмдерді өлімнен сақтайды. Озонның
көлемі өте аз, жалпы салмағы 3,29*10 тоннадай. Озон қабатын жер бетіндегі
атмосфералық қысыммен бірдей қысымға алса, оның қалыңдығы 3мм шамасында
ғана болар еді. Сондықтан – өте жұқа, жердегі тіршілік үшін маңызы зор озон
қабатын сақтауға аса көңіл бөлу қажет.
Озонның тез бұзылып, жоғалуына адамдар кінәлі. Халық шаруашылық
салаларында түрлі азольдарды шашуға, бояуларды сұйылтуға, сырдың жылтыр
түрін кетіруге қолданылатын хлорофторметандар атмосфераға зиянсыз газ
ретінде қосылады да, 30км биіктікке көтерілгеннен кейін күннің ультракүлгін
түстес сәулесінің әсерімен хлорға, фторға бөлініп, бұл екеуі де озонды
бұзуға тікелей қатынасады.
Соңғы 10-20 жылда озон қабатының бұзылу қарқыны күшеюіне
байланысты 1985 жылы наурыз айында 37 мемлекет және Еуропалық экономикалық
одақ озон қабатын қорғау жөніндегі халықаралық Вена конвенциясына қол
қойды. Онда озон қабатын үнемі бақылау, зиянды заттарды қолдануға тыйым
салу немесе оларды шектеу, озон үшін зиянды заттардың тізімін бекіту,
хлорфторметан қалдықтарын атмосфераға шығармау туралы келісті.
Мезосфера қабатында “күміс бұлттар” деп аталатын бұлт қабаттары пайда
болады. Олар ылғи ~80—85 км биіктікте тұрақты түрде байқалып отырады.
Неғұрлым биіктеген сайын температура шамасы төмендей түседі.
Термосферада температура шамасы қайтадан жоғарылай бастайды. Мысалы,
400 км биіктікте температура 1000—2000°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғары
қарай температура тұрақты болып, өзгеріссіз қалады. Термосфера қабатында
ауа ультракүлгін сәуле-лердің әсеріне байланысты ионданады (атомдар
электрондарын жо-ғалтады), соның нәтижесінде электр тоғын өткізетін
қасиетке ие болады.
Экзосфера құрамында жеңіл газдардың иондары басым болып, олар орасан-зор
жылдамдықпен планетааралық кеңістікке ұшып кетіп жатады.
Атмосфераның құрамы мен оның ластану проблемалары қазіргі кезеңдегі өткір
проблемалардың бірі болып отыр.
Проблеманың өткірлігі анторпогендік фактормен өте тығыз байланысты. Ауа
бассейнін ластаушы көздер өндіріс орындары, автокөлік қозғалысының
нәтижесінде бөлінетін зиянды заттар.
Ластанған ауа материалдарының, бұйымдар мен өнімдердің бұзылуын
жылдамдатады, өсімдіктер мен жануарлардың жойылуына әкеледі, адам
денсаулығына айтарлықтай теріс әсерін тигізеді. Атмосферадағы көміртек
оксидінің шамадан тыс жиналуы парникті эффект туғызады. Оның нәтижесінде
полярлы мұздың еру процесі, мухиттар мен теңіздер деңгейінің көтерілуі т.б.
сияқты ауқымды проблемалардың тізбегін жалғастырады.
Жылу электр станциялары атмосфераға күкірт, азот және көміртек оксидтерін,
материалдарды, күлді шығарады.
Автокөліктерден шығатын газдарда 200-ден астам зат түрлері кездеседі.
Автокөлік транспорты шамамен 92 пайыз СО, 63 пайыз көмірсутектер және 46
пайыз азот оксидтерін шығарады. Олардың құрамында қорғасын қосылыстары да
болады.
Олай болса атмосфералық ауаның құрамына талдау жасап, бөлінетін зиянды
заттардың тірі организмдерге әсері жан-жақты зерттеліп, ластануды
болдырмаудың тиімді шараларын белгілеу бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып
табылады.
Неггізгі бөлім
а) Атмосфераның ластануы тектес заттар — әр түрлі газдардың, қатты және
сұйық заттардың немесе табиғи булар мен қалдықтардың ұсақ түйіршіктерінің
ауаға қосылуы. Бұлардың ішінде газ атмосфераға шығарылатын ластағыштардың
шамамен 90%-ін құрайды. Көп тараған атмосфера ластағыштарына күкіртті
газ (SO2), азот оксидтері(NO2) , кеміртек оксидтері (иіс газы
СО), хлор, формальдегид (НСНО), фен ол-бенз(а)пирен, шаң-тозаң жатады.
Қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің ең өзектісі − атмосфералық ауаны
қорғау мәселесі, өйткені ластанған ауа экологиялық жағдайға әсер етуші
негізгі фактор. Ауаны өндірістік тастаулар мен ластанудан қорғау – маңызды
әлеуметтік және қоғамдық мәселе.
Жыл сайын әлемде атмосфералық ауаға 200 млн т астам иіс газы, 150 млн т
дейін күкіртті газ, 50 млн. т. астам азот оксиді, 50 млн т астам әртүрлі
көмірсутегілер, 250 млн т астам ұсақдисперсті аэрозольдер түседі. Ауаның
өндірістік тастаулармен ластануы халық шаруашылығына елеулі материалдық
шығын әкеліп, тұрғындардың денсаулығын нашарлатады. Ластанған ауаның
әсерінен көптеген жасыл желек құрып кетеді. Күн сәулесі әсерінен және
озонның қатысуымен белгісіз әрекеттесулер пайда болып, уыттылығы жоғары
қосылыстар түзіледі.
Өндірістің үзіліссіз өсу деңгейі әртүрлі шикізат пен отынның пайдалануын
ұлғайтып, атмосфераға өндірістік газдар мен басқа да қалдықтары
тастауларының көлемін өсіруге әкеліп соғады. Осындай және басқа да табиғи
және антропогендік факторлардың нәтижесінде ауада шамадан тыс мөлшерде
ластаушы заттардың жиналуының әртүрлі кері салдары бар. Бұлардың ішіндегі
ең танымалдары смог, қышқылдық жауындар, парниктік әсер, озон қабатының
жұқаруы, ортаның жалпы зияндылығының артуы болып келеді.
Атмосфералық ауа сапасының нашарлауы флора мен фаунаның биоалуантүрлілігіне
кері әсерін тигізеді. Бұл үрдіс әрі қарай тереңдей берсе, кейбір түрлердің
толығынан құрып кетуі мүмкін.
Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықпен қатар табиғи ортаның бұзылуы өмір
деңгейінің төмендеп, адам дамуының тұрақсыздығына әкеліп соғады. Сондықтан,
экологиялық жағдайды сауықтыру, халықтың өмірі мен еңбегіне жағдай туғызу
бойынша негізделген шешімдер қабылдау біздің еліміз үшін маңызды
мәселелердің бірі болып келеді.
Жер шарын қоршап тұрған, шаң-тозаң, бу мен газдан құралған атмосфера ауасы
күн сәулесін жер бетіне жеткенше ұсақ-түйек бөлшектерге бөліп, жан-жаққа
шашыратып жатады. Күн сәулесін жер бетіне өткізіп, жерден көтерілген жылуды
дүние жүзіне жібермей, шыны жабылған парниктей әсер етеді.
Егер атмосферада ауа болмаса көк аспан қап-қараңғы болып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Академия
“Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология” кафедрасы
СӨЖ
Тақырыбы: Атмосфералық ауаның ластануының экологиялық мәселелері.
Орындаған: Қазыхан Абылайхан
Тексерген: Балабаева Эльмира
Тобы: 102(Б)МПД
ЖОСПАР
І Кіріспе
Атмосфера және оның қабаттары
ІІ Негізгі бөлім
. а)Атмосфераның ластануы.
б) Атмосфералық ауаны ластаушы көздер.
с) Атмосфераның ластануының зардаптары
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Атмосфера[ (гр. ατμός — ауа және гр. σφαῖρα — шар) - жердің ауа
қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі
жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің
жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы.
Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жылу және
су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық
құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту
деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер
атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура
+15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.
Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі
қабаты азот, оттегі мен сирек
кездесетін көміртегінен,аргоннан, с утегіден, гелийден тағы
басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк
болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған
сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да
өзгереді.
Атмосфера Жердің ауа қабатын құрайды. Оның жоғарғы шекарасы аса анық емес.
Жеке иондардын шамамен 2000 км биіктікте де байқалатындығы белгілі болып
отыр.
Атмосфераның төменгі шекарасы — Жер беті болып саналады. Бірақ бұл шекара
да дәл емес. Өйткені ауа Жердің ішкі қабаттарына да өте алады. Сонымен
бірге ол мұхит және теңіз суларында да ерітінді түрінде кездеседі.
Атмосфера Жер бетіндегі өмірдің кепілі. Ол Жерді және Жер бетінде өмір
сүретін органикалық дүниені ультракүлгін сәулелердің зиянды әсерінен,
сонымен бірге ірілі-ұсақты метеориттердің бомбылауынан сақтайды.
Атмосфераньщ өзі өте маңызды геологиялық агент (әсер) болып саналады. Ол
тау жыныстарының үгілу процесінде ең басты роль атқарады.
Атмосфераның жалпы массасы ~ 5,15-105 т, басқаша айтқанда жер массасының
миллионнан бір бөлігін құрайды. Атмосфера массасы-ныың көпшілігі (90%) жер
бетінен 16 км-ге дейінгі аралыкты алып жатыр. 100 км-ден жоғары биіктікте
жалпы атмосфералық ауа массасының миллионнан бір бөлігі ғана орналасқан, ал
30 км-ден жоғары қарай оның көлемі бір проценттен аспайды.
Атмосфера газдардың қоспасынан құралған. Сонымен қатар, оның құрамында азда
болса қосымша су буы мен шаң-тозаңдар да бірге кездеседі.
Атмосфераңың негізгі құрамы: азот (78,08%), оттегі (20,95%), аргон (0,93%),
көмірқышқыл газы (0,03%) болып саналады. Олардың жалпы мөлшері 99,99%, ал
қосымша компоненттердің, атап айтқанда озон, сутегі, инертті газдар (Не,
Nе, Кг, Хе) және т. б. элементтердің мөлшері 0,01% Солардын, қатарында, өте
аз мөлшерде каллоидты бөлшектер, яғни әр түрлі жолдармен пайда болған
(ғарыштық және антропогендік) индустриялық түтін, атомдық жарылыс заттары
және т. б. шаң-тозаңдар бірге кездеседі. Ауа қабатының ауыспалы және тез
өзгергіш компоненттері — радиациялық озон, SО2 NО2 О2 NН3 (өндірістік)
болып есептеледі.
Жер бетінде тоқтаусыз жүріп жатқан экзогендік геологиялық процестер үшін
оттегі, көмірқышқыл газы және су буы өте маңызды роль атқарады. Оттегі әр
түрлі табиғи заттардың тотығуын және организмдердің ауамен дем алысын
(тынысын) қамтамасыз етеді. Ауа-ның құрамындағы озон (О3) атмосфера
қабатының 70 км биіктігіне дейін кездеседі. Әсіресе 20—30 км биіктіктерде
атмосфера құрамында озонның болуы, Жерді ультракүлгін және т. б. зиянды
ғарыштық сәулелердің әсерінен сақтайды.
Атмосфераның аз болса да өте маңызды бір бөлігі — су буы болып саналады. Су
буы бүкіл атмосфера көлемінің 3%-ін ғана алып жатады. Су буынын, көпшілігі
ауа қабатының 3000 м-ден төменгі бөлігінде кездеседі, ал 10—15 км-ден
жоғары қарай оның мөлшері жоқтың қасы деуге болады.
Ауа қабатының кейбір бөлігінде су булары әдеттегіден көбірек жиналған
жағдайда конденсациялық процестерге байланысты бұлттар түзіледі. Кейінірек,
олар су тамшыларына немесе мұз кристалдарына айналып, жауын-шашын (жаңбыр,
қар және бұршақ) түрінде жерге қайта оралады.
Көмірқышқыл газы және су булары Жер бетіндегі температура шамасын реттеп
отыратын регулятор ролін атқарады. Көмірқышқыл газы организмдердін, ыдырауы
және олардьщ демалысы кезінде, сонымен қатар вулкандық атқылау процестері
кезінде де бөлініп шығып, ауа қабатына қосылып отырады. Олардың көпшілігі
өсімдіктердің дем алысына жұмсалады.
Ауа массасы әр уақытта да тоқталмас қозғалыс үстінде болады. Өйткені, Жер
бетінің жеке аудандары, материктер мен мұхиттар әр түрлі ендіктерде әр
түрлі мөлшерде қызу әрекеттеріне ұшырап отырады. Соның нәтижесінде және
Қариолис күшіне байланысты периодты түрде қайталана соғып отыратын желдер
(бриздер, муссондар, пассаттар), циклондар және антициклондар пайда болады.
Ауа қабатының қозғалысы -Жер бетінің жеке аудандарының температуралық
өзгерістеріне, басқаша айтқанда, ауа райының қалыптасуына тікелей әсер
етеді.
Атмосфера температуралық ерекшеліктеріне қарай әр түрлі қабаттарға
жіктеледі. Атмосфераның төменгі бөлігі (полюстер тұсында 8—10 км; экватор
тұсында 16—18 км)—тропосфера, одан жорарғы қабат (55 км-ге дейін) —
стратосфера, келесі қабат (55 км-ден 80 км-ге дейін) — мезосфера, одан
кейінгі қабат (80 км-ден 800 км-ге дейін) — термосфера, ең соңғы кабат (800
км-ден жоғары қарай) — экзосфера деп аталады, Қейде соңғы аталған
қабаттарды (мезотермо мен экзосфера) ионосфера деп те атайды.
Геология үшін тропосфера қабатының маңызы ерекше, өйткені бұл қабат жер
бетімен тікелей шекаралас. Сондықтан да тропосфера қабаты жер бетіндегі
экзогендік геологиялык процестерге көп әсерін тигізеді. Жоғарыда
айтылғандай газды компоненттердің және су буының, сонымен бірге шан-
тозаңдардың көпшілік бөлігі тропосфера қабатында кездеседі. Бұл қабаттың
төменгі жағында ор-таша жылдық температура +5°С болып, ал биікке
жоғарылаған сайын температура біртіндеп төмендей (шамамен әрбір километр
сайын 6°С) бастайды. Тропосферанын, жоғары бөлігінде ауа температурасы 60°С-
қа дейін (полярлы аймактарда), ал кейде 80°—85°С-қа дейін (экваториалды
аймақтарда) төмендейді.
Тропосфера қабатындағы су булары ең алдымен бұлтқа, кейінірек жауын-шашынға
айналады. Жер бетінде жауын-шашын барлық аудандарда бірдей болмайды. Егер
жыл сайын жауын-шашын мөлшері Жер бетінен бура айналатын су мөлшерінен көп
болса, ылғалды (гумидті) климат, ал керісінше су буының мөлшері жауын-
шашыннан артық болған жағдайда құрғақ (аридты) климат қалыптасады.
Ауа қабатының үздіксіз козғалыста болуы тропосфераның ерекшелігі болып
саналады. Ауа қабатының қозғалысы температуралық айырмашылыққа және ыстық
ауа мен суық ауаның арасындағы тығыздық айырмашылықтарымен тікелей
байланысты.
Стратосфера қабатында ауаның температурасы әрбір километр сайын ~ 1—2°С-қа
біртіндеп жоғарылап отырады. Стратосфераның жоғарғы шекарасында температура
шамасы 10°С-қа дейін жетеді. Температураның бұл артуы озон қабатымен, ал
озонның пайда болуы ультракүлгін сәулелердің (Күн радиациясы кезінде
бөлініп шығатын) оттегімен әрекеттесуіне байланысты деп саналады. Осындай
жолмен пайда болған озон ультракүлгін сәулелердің жаңа үлесін өз бойына
сіңіре отырып, жоғарғы қабаттарға жылу энергиясын бөліп шығарады. Сонымен,
стратосфера қабатында тік және көлбеу бағытталған ауа қозғалысы ылғи
байқалып отырады. Стратосфераның ішінде 25-30км биіктікте ОЗОН қабаты
болады. (Озон – балауса иіс, найзағай ойнап, қысқа жаңбырдан кейін
қарағайлы орманда болатын иіс)
Озонның тіршілік үшін маңызы өте зор. Ол күн сәулесіндегі өте күшті
ультракүлгін сәулелерді ұстап, организмдерді өлімнен сақтайды. Озонның
көлемі өте аз, жалпы салмағы 3,29*10 тоннадай. Озон қабатын жер бетіндегі
атмосфералық қысыммен бірдей қысымға алса, оның қалыңдығы 3мм шамасында
ғана болар еді. Сондықтан – өте жұқа, жердегі тіршілік үшін маңызы зор озон
қабатын сақтауға аса көңіл бөлу қажет.
Озонның тез бұзылып, жоғалуына адамдар кінәлі. Халық шаруашылық
салаларында түрлі азольдарды шашуға, бояуларды сұйылтуға, сырдың жылтыр
түрін кетіруге қолданылатын хлорофторметандар атмосфераға зиянсыз газ
ретінде қосылады да, 30км биіктікке көтерілгеннен кейін күннің ультракүлгін
түстес сәулесінің әсерімен хлорға, фторға бөлініп, бұл екеуі де озонды
бұзуға тікелей қатынасады.
Соңғы 10-20 жылда озон қабатының бұзылу қарқыны күшеюіне
байланысты 1985 жылы наурыз айында 37 мемлекет және Еуропалық экономикалық
одақ озон қабатын қорғау жөніндегі халықаралық Вена конвенциясына қол
қойды. Онда озон қабатын үнемі бақылау, зиянды заттарды қолдануға тыйым
салу немесе оларды шектеу, озон үшін зиянды заттардың тізімін бекіту,
хлорфторметан қалдықтарын атмосфераға шығармау туралы келісті.
Мезосфера қабатында “күміс бұлттар” деп аталатын бұлт қабаттары пайда
болады. Олар ылғи ~80—85 км биіктікте тұрақты түрде байқалып отырады.
Неғұрлым биіктеген сайын температура шамасы төмендей түседі.
Термосферада температура шамасы қайтадан жоғарылай бастайды. Мысалы,
400 км биіктікте температура 1000—2000°С-қа дейін көтеріледі. Одан жоғары
қарай температура тұрақты болып, өзгеріссіз қалады. Термосфера қабатында
ауа ультракүлгін сәуле-лердің әсеріне байланысты ионданады (атомдар
электрондарын жо-ғалтады), соның нәтижесінде электр тоғын өткізетін
қасиетке ие болады.
Экзосфера құрамында жеңіл газдардың иондары басым болып, олар орасан-зор
жылдамдықпен планетааралық кеңістікке ұшып кетіп жатады.
Атмосфераның құрамы мен оның ластану проблемалары қазіргі кезеңдегі өткір
проблемалардың бірі болып отыр.
Проблеманың өткірлігі анторпогендік фактормен өте тығыз байланысты. Ауа
бассейнін ластаушы көздер өндіріс орындары, автокөлік қозғалысының
нәтижесінде бөлінетін зиянды заттар.
Ластанған ауа материалдарының, бұйымдар мен өнімдердің бұзылуын
жылдамдатады, өсімдіктер мен жануарлардың жойылуына әкеледі, адам
денсаулығына айтарлықтай теріс әсерін тигізеді. Атмосферадағы көміртек
оксидінің шамадан тыс жиналуы парникті эффект туғызады. Оның нәтижесінде
полярлы мұздың еру процесі, мухиттар мен теңіздер деңгейінің көтерілуі т.б.
сияқты ауқымды проблемалардың тізбегін жалғастырады.
Жылу электр станциялары атмосфераға күкірт, азот және көміртек оксидтерін,
материалдарды, күлді шығарады.
Автокөліктерден шығатын газдарда 200-ден астам зат түрлері кездеседі.
Автокөлік транспорты шамамен 92 пайыз СО, 63 пайыз көмірсутектер және 46
пайыз азот оксидтерін шығарады. Олардың құрамында қорғасын қосылыстары да
болады.
Олай болса атмосфералық ауаның құрамына талдау жасап, бөлінетін зиянды
заттардың тірі организмдерге әсері жан-жақты зерттеліп, ластануды
болдырмаудың тиімді шараларын белгілеу бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып
табылады.
Неггізгі бөлім
а) Атмосфераның ластануы тектес заттар — әр түрлі газдардың, қатты және
сұйық заттардың немесе табиғи булар мен қалдықтардың ұсақ түйіршіктерінің
ауаға қосылуы. Бұлардың ішінде газ атмосфераға шығарылатын ластағыштардың
шамамен 90%-ін құрайды. Көп тараған атмосфера ластағыштарына күкіртті
газ (SO2), азот оксидтері(NO2) , кеміртек оксидтері (иіс газы
СО), хлор, формальдегид (НСНО), фен ол-бенз(а)пирен, шаң-тозаң жатады.
Қоршаған ортаны қорғау мәселелерінің ең өзектісі − атмосфералық ауаны
қорғау мәселесі, өйткені ластанған ауа экологиялық жағдайға әсер етуші
негізгі фактор. Ауаны өндірістік тастаулар мен ластанудан қорғау – маңызды
әлеуметтік және қоғамдық мәселе.
Жыл сайын әлемде атмосфералық ауаға 200 млн т астам иіс газы, 150 млн т
дейін күкіртті газ, 50 млн. т. астам азот оксиді, 50 млн т астам әртүрлі
көмірсутегілер, 250 млн т астам ұсақдисперсті аэрозольдер түседі. Ауаның
өндірістік тастаулармен ластануы халық шаруашылығына елеулі материалдық
шығын әкеліп, тұрғындардың денсаулығын нашарлатады. Ластанған ауаның
әсерінен көптеген жасыл желек құрып кетеді. Күн сәулесі әсерінен және
озонның қатысуымен белгісіз әрекеттесулер пайда болып, уыттылығы жоғары
қосылыстар түзіледі.
Өндірістің үзіліссіз өсу деңгейі әртүрлі шикізат пен отынның пайдалануын
ұлғайтып, атмосфераға өндірістік газдар мен басқа да қалдықтары
тастауларының көлемін өсіруге әкеліп соғады. Осындай және басқа да табиғи
және антропогендік факторлардың нәтижесінде ауада шамадан тыс мөлшерде
ластаушы заттардың жиналуының әртүрлі кері салдары бар. Бұлардың ішіндегі
ең танымалдары смог, қышқылдық жауындар, парниктік әсер, озон қабатының
жұқаруы, ортаның жалпы зияндылығының артуы болып келеді.
Атмосфералық ауа сапасының нашарлауы флора мен фаунаның биоалуантүрлілігіне
кері әсерін тигізеді. Бұл үрдіс әрі қарай тереңдей берсе, кейбір түрлердің
толығынан құрып кетуі мүмкін.
Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздықпен қатар табиғи ортаның бұзылуы өмір
деңгейінің төмендеп, адам дамуының тұрақсыздығына әкеліп соғады. Сондықтан,
экологиялық жағдайды сауықтыру, халықтың өмірі мен еңбегіне жағдай туғызу
бойынша негізделген шешімдер қабылдау біздің еліміз үшін маңызды
мәселелердің бірі болып келеді.
Жер шарын қоршап тұрған, шаң-тозаң, бу мен газдан құралған атмосфера ауасы
күн сәулесін жер бетіне жеткенше ұсақ-түйек бөлшектерге бөліп, жан-жаққа
шашыратып жатады. Күн сәулесін жер бетіне өткізіп, жерден көтерілген жылуды
дүние жүзіне жібермей, шыны жабылған парниктей әсер етеді.
Егер атмосферада ауа болмаса көк аспан қап-қараңғы болып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz