Бастауыш сынып оқыту процесінде эстетикалық тәрбие беру жолдары
І.тарау. Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің педагогикалық негізі.
1.1 Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің теориялық тұжырымдамалары
1.2 Бастауыш мектепте эстетикалықтәрбие берудің негізгі құрылымы
ІІ.тарау. Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары және оны жеке пәндерді оқыту барысында жүзеге асырудың тиімді жолдары
2.1 Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары әдістемелік негіздері
2.2 Жеке пәндерді оқыту барысында эстетикалық тәрбиені жүзеге асырудың тиімді жолдары
Қортынды
Пайдаланған әдебиеттер
1.1 Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің теориялық тұжырымдамалары
1.2 Бастауыш мектепте эстетикалықтәрбие берудің негізгі құрылымы
ІІ.тарау. Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары және оны жеке пәндерді оқыту барысында жүзеге асырудың тиімді жолдары
2.1 Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары әдістемелік негіздері
2.2 Жеке пәндерді оқыту барысында эстетикалық тәрбиені жүзеге асырудың тиімді жолдары
Қортынды
Пайдаланған әдебиеттер
Ұзақ жылдар бойы жас ұрпаққа ұлттық тәлім-тәрбие беру мәселесі ұмыт болып келді. Бүгінгі таңда, тәуелсіздікке қол жетіп, ел болып етек-жеңімізді жиған шақта аңсаған арманымызды жүзеге асыратын кез туды. Қазақ елінің болашағы үшін, оның оның болашақ мұрагерлері үшін қазіргі оқушылар, жастар, мұғалімдер, ата-аналар мақсатты, үлгілі іс -әрекеттерімен өз үлестерін қосуы керек. Сыпайылықты, әдептілікті қастерлеу, сөз қадірін бағалау, өнерді дәріптеу еліміздің ежелгі жақсы дәстүрі.
Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды үнемі дұрыс сөйлеу, дұрыс жаза білуге дағдалындыруы керек. Осы жақсы дәстүрді жалғастыру, оны халық арасында кең насихаттау- интеллегенцияның алдыңғы қатарлы өкілдерінің бірі мұғалімдер қауымының абыройлы борышы.
Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды үнемі дұрыс сөйлеу, дұрыс жаза білуге дағдалындыруы керек. Осы жақсы дәстүрді жалғастыру, оны халық арасында кең насихаттау- интеллегенцияның алдыңғы қатарлы өкілдерінің бірі мұғалімдер қауымының абыройлы борышы.
1. «Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы». С. Қалиев. Алматы «Рауан»- 1998ж.
2. «Тағылым». Ә.Табылдиев Алматы «Рауан»-1995ж.
3. Ш.Уәлиханов таңдамасы Алматы «Жазушы»- 1985ж.
4. Бастауыш мектеп. №4. 1993ж.
5. Бастауыш мектеп. № 10.11. 1998ж.
6. Әдеп және жантану Қ.Жарықбаев. Ә. Табылдиев.
7. Ш.А.Амонашвили (Авторлар ұжымы) Педагогикалық ізденіс.
Алматы «Рауан» 1990.
8. И.Е.Синица. Педагогикалық әдеп және ұстаздық шеберлік. Алматы «Мектеп» 1987ж.
9. Этнопедагогика пәнінің тәрбиелік мәні (автор ұжымы). «Білім» Алматы. 1989ж.
10. Отбасы және балабақша (журнал). (1999-2000 жылдар тізбесі)
11. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Баптары бойынша түсіндірмелерімен және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. Астана: 2000ж.
12 Ш.Беркімбаева. «Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық». Қазақ тілінде оқытатын мұғалімдерге арнау сөз. «Егемен Қазақстан» газеті, №288, 11 желтоқсан 2002ж. -1-4б.
1. «Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
«Егемен Қазақстан» газеті, 11 қазан, 1997ж.
2. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы.
«Қазақстан Республикасы Бастауыш Білімінің Мемлекеттік Стандарты» . Алматы:1998.
5. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев.
Педагогика. Алматы: 2002. -133б.
6. Н.В.Савин.
Педагогика. Алматы: Мектеп, 1983. -245б.
7. Т.А.Ильина.
Педагогика. Алматы: 1977. -122б.
8. Т.Сабыров, педагогика ғылымының кандидаты.
Балаларға ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері.
Алматы: 1997. -5-12б.
9. Бабаев Сәбит.
Педагогика. Түркістан: 1999ж.
10. М.Жұмабаев.
Педагогика. Алматы: Мектеп, 1989.
11. Н.И.Болдырев.
Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы.
Алматы: Мектеп, 1987. -60б.
12. Құрастырған И.Н.Баженова.
Педагогикалық ізденіс.
Алматы: Рауан, 1990. -102б.
13. В.Л.Сухомлинский.
Балаға жүрек жылуы.
Алматы: Мектеп, 1976. -116-117б.
14. С.Қалиев, Ш.Майғаранова, Г.Нысанбаева, А.Бейсенбаева.
Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері.
Алматы: Білім, 2001.
15. Б.Тұрғынбаева.Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы: 1999ж.
16. Б.Тұрғынбаева. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы: 2000. -52-54б.
17. Ж.Т.Дәулетбекова.Оқушылардың оқу мотивтері-сапалы білім негізі. Алматы: 2001.
18. Т.Оралбекова, М.И.Велижанина. Еңбекке баулу хрестоматиясы. 2-сынып.Алматы: Атамұра, 1998. -3б.
19. Т.Оралбекова, К.Дүйсебаева.Еңбекке баулу. Жалпы білім беретін мектептің 2-сыныбына арналған оқулық.Алматы: Атамұра, 1998.
20. Еңбекке баулу. Оқыту әдістемесі. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
21. Еңбекке баулу. Дидактикалық материалдар. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
22. Под редакцией доктора педагогических наук Д.А.Тхоржевского. Методика трудового обучения с практикумом. Москва: Просвещение, 1987. -37стр.
23. Васильченко Е.В, Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Москва: Просвещение. 1983.
24. Б.Байжұманова.Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын зерттеудің теориялық негізі.Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігінің ғылыми журналы. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -196-199б.
25. М.Қаламқалиев.Баланың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары.»
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2000. -103-106б.
26. Әбіжан Құтпанбаев. Халықтық педагогика және еңбек тәрбиесі.
Ғылыми-психологиялық және педагогикалық басылым.«Ұлағат» журналы, № 4, -31-33б.
27. М.Мұхамедин. Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын қалыптастыру негіздері. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -121-122б.
28. Камалов Юсубалы, Ортаев Бақтияр. Қазіргі еңбек сабағы. «Қазақстан мектебі» журналы. № 1-2, 1999. -63-65б.
29. Оспанова Бақыт, педагогика ғылымының кандидаты. Шығармашылық белсенділік. «Қазақстан мектебі» журналы. № 4, 1999. -31-33б.
30. А.Текесбаева. Білім негізі – бастауыш мектеп. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2001. -56б.
31. Г.Пазылова. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9, 17-20б.
32. Ж.Рүстесова. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -33б.
34. Ә.Құтпанбаев. «Технология» пәні стандартының қажеттілігі. «Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2002. -6-9б.
35. Т.Мұсабеков, А.Тұрсынбаева. Оқушыларды зерттеушілік қызметке баулу.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -7б.
36. М.Шаштығарин, М.Қорғанбеков. Мектеп білім беру жүйесіндегі техникалық шығармашылық. «Бастауыш мектеп» журналы, № 11, 2002. -13б.
37. Г.Пазылова. Өзіндік жұмыс – дербестік таным әрекетінің ұйымдастыру формасы. Білім –Образование журналы. № 3, 2001. -18-19б.
38. З.Нүсіпова. Еңбек сабағында. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9,1999. -33-34б.
39. З.Құсайынова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 200. -23б.
40. Г.Ділдәбекова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2002. -25б.
41. Ж.Сардарова. Оқушының шығармашылық бағытта дамуы. «Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -8б.
42. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. Москва: Просвещение, 1987.
43. Ә.Құтпанбаев. «Еңбеке баулу» сабағын оқытудың әдістемелік ерекшелігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2001. -33б.
44. А.Қалелова. Құрастырмалы жапсыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 1999. -30б.
45. А.Әбілмәжінов. Сымтемірден шынжыр жасау. «Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -28б.
46. Ұ.Жазықбаева. Жаңа буын оқулықтарымен оқытудың технологиясы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -8-9б.
47. Р.Сәкенова. П.Найманбаева. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -45б.
48. А.Меңжанова. Еңбек тәрбиесі. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 2000. -24б.
49. Ә.Төлеубаева. Еңбек арқылы жеке бастың дамуы. «Бастауыш мектеп» журналы, № 3, 2001. -20б.
2. «Тағылым». Ә.Табылдиев Алматы «Рауан»-1995ж.
3. Ш.Уәлиханов таңдамасы Алматы «Жазушы»- 1985ж.
4. Бастауыш мектеп. №4. 1993ж.
5. Бастауыш мектеп. № 10.11. 1998ж.
6. Әдеп және жантану Қ.Жарықбаев. Ә. Табылдиев.
7. Ш.А.Амонашвили (Авторлар ұжымы) Педагогикалық ізденіс.
Алматы «Рауан» 1990.
8. И.Е.Синица. Педагогикалық әдеп және ұстаздық шеберлік. Алматы «Мектеп» 1987ж.
9. Этнопедагогика пәнінің тәрбиелік мәні (автор ұжымы). «Білім» Алматы. 1989ж.
10. Отбасы және балабақша (журнал). (1999-2000 жылдар тізбесі)
11. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Баптары бойынша түсіндірмелерімен және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. Астана: 2000ж.
12 Ш.Беркімбаева. «Ұлттық мектептің ұлы мұратын ұмытпайық». Қазақ тілінде оқытатын мұғалімдерге арнау сөз. «Егемен Қазақстан» газеті, №288, 11 желтоқсан 2002ж. -1-4б.
1. «Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
«Егемен Қазақстан» газеті, 11 қазан, 1997ж.
2. Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың Білім Академиясы.
«Қазақстан Республикасы Бастауыш Білімінің Мемлекеттік Стандарты» . Алматы:1998.
5. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев.
Педагогика. Алматы: 2002. -133б.
6. Н.В.Савин.
Педагогика. Алматы: Мектеп, 1983. -245б.
7. Т.А.Ильина.
Педагогика. Алматы: 1977. -122б.
8. Т.Сабыров, педагогика ғылымының кандидаты.
Балаларға ақыл-ой тәрбиесін берудің кейбір мәселелері.
Алматы: 1997. -5-12б.
9. Бабаев Сәбит.
Педагогика. Түркістан: 1999ж.
10. М.Жұмабаев.
Педагогика. Алматы: Мектеп, 1989.
11. Н.И.Болдырев.
Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы.
Алматы: Мектеп, 1987. -60б.
12. Құрастырған И.Н.Баженова.
Педагогикалық ізденіс.
Алматы: Рауан, 1990. -102б.
13. В.Л.Сухомлинский.
Балаға жүрек жылуы.
Алматы: Мектеп, 1976. -116-117б.
14. С.Қалиев, Ш.Майғаранова, Г.Нысанбаева, А.Бейсенбаева.
Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері.
Алматы: Білім, 2001.
15. Б.Тұрғынбаева.Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту. Алматы: 1999ж.
16. Б.Тұрғынбаева. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы: 2000. -52-54б.
17. Ж.Т.Дәулетбекова.Оқушылардың оқу мотивтері-сапалы білім негізі. Алматы: 2001.
18. Т.Оралбекова, М.И.Велижанина. Еңбекке баулу хрестоматиясы. 2-сынып.Алматы: Атамұра, 1998. -3б.
19. Т.Оралбекова, К.Дүйсебаева.Еңбекке баулу. Жалпы білім беретін мектептің 2-сыныбына арналған оқулық.Алматы: Атамұра, 1998.
20. Еңбекке баулу. Оқыту әдістемесі. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
21. Еңбекке баулу. Дидактикалық материалдар. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. Алматы: Атамұра, 1998.
22. Под редакцией доктора педагогических наук Д.А.Тхоржевского. Методика трудового обучения с практикумом. Москва: Просвещение, 1987. -37стр.
23. Васильченко Е.В, Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Москва: Просвещение. 1983.
24. Б.Байжұманова.Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілеттің дамуын зерттеудің теориялық негізі.Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігінің ғылыми журналы. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -196-199б.
25. М.Қаламқалиев.Баланың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары.»
«Ізденіс-Поиск», № 6, 2000. -103-106б.
26. Әбіжан Құтпанбаев. Халықтық педагогика және еңбек тәрбиесі.
Ғылыми-психологиялық және педагогикалық басылым.«Ұлағат» журналы, № 4, -31-33б.
27. М.Мұхамедин. Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын қалыптастыру негіздері. «Ізденіс-Поиск», № 6, 2001. -121-122б.
28. Камалов Юсубалы, Ортаев Бақтияр. Қазіргі еңбек сабағы. «Қазақстан мектебі» журналы. № 1-2, 1999. -63-65б.
29. Оспанова Бақыт, педагогика ғылымының кандидаты. Шығармашылық белсенділік. «Қазақстан мектебі» журналы. № 4, 1999. -31-33б.
30. А.Текесбаева. Білім негізі – бастауыш мектеп. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2001. -56б.
31. Г.Пазылова. Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9, 17-20б.
32. Ж.Рүстесова. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -33б.
34. Ә.Құтпанбаев. «Технология» пәні стандартының қажеттілігі. «Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2002. -6-9б.
35. Т.Мұсабеков, А.Тұрсынбаева. Оқушыларды зерттеушілік қызметке баулу.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -7б.
36. М.Шаштығарин, М.Қорғанбеков. Мектеп білім беру жүйесіндегі техникалық шығармашылық. «Бастауыш мектеп» журналы, № 11, 2002. -13б.
37. Г.Пазылова. Өзіндік жұмыс – дербестік таным әрекетінің ұйымдастыру формасы. Білім –Образование журналы. № 3, 2001. -18-19б.
38. З.Нүсіпова. Еңбек сабағында. «Бастауыш мектеп» журналы, № 8-9,1999. -33-34б.
39. З.Құсайынова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 200. -23б.
40. Г.Ділдәбекова. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 10, 2002. -25б.
41. Ж.Сардарова. Оқушының шығармашылық бағытта дамуы. «Бастауыш мектеп» журналы, № 1, 2003. -8б.
42. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. Москва: Просвещение, 1987.
43. Ә.Құтпанбаев. «Еңбеке баулу» сабағын оқытудың әдістемелік ерекшелігі.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 9, 2001. -33б.
44. А.Қалелова. Құрастырмалы жапсыру. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 1999. -30б.
45. А.Әбілмәжінов. Сымтемірден шынжыр жасау. «Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -28б.
46. Ұ.Жазықбаева. Жаңа буын оқулықтарымен оқытудың технологиясы.
«Бастауыш мектеп» журналы, № 5, 2000. -8-9б.
47. Р.Сәкенова. П.Найманбаева. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. «Бастауыш мектеп» журналы, № 2, 2003. -45б.
48. А.Меңжанова. Еңбек тәрбиесі. «Бастауыш мектеп» журналы, № 4, 2000. -24б.
49. Ә.Төлеубаева. Еңбек арқылы жеке бастың дамуы. «Бастауыш мектеп» журналы, № 3, 2001. -20б.
Кіріспе
І-тарау. Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің педагогикалық
негізі.
1.1 Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің теориялық
тұжырымдамалары
1.2 Бастауыш мектепте эстетикалықтәрбие берудің негізгі құрылымы
ІІ-тарау. Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары
және оны жеке пәндерді оқыту барысында жүзеге асырудың тиімді жолдары
2.1 Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары
әдістемелік негіздері
2.2 Жеке пәндерді оқыту барысында эстетикалық тәрбиені жүзеге асырудың
тиімді жолдары
Қортынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.Ұзақ жылдар бойы жас ұрпаққа ұлттық тәлім-тәрбие
беру мәселесі ұмыт болып келді. Бүгінгі таңда, тәуелсіздікке қол жетіп, ел
болып етек-жеңімізді жиған шақта аңсаған арманымызды жүзеге асыратын кез
туды. Қазақ елінің болашағы үшін, оның оның болашақ мұрагерлері үшін
қазіргі оқушылар, жастар, мұғалімдер, ата-аналар мақсатты, үлгілі іс
-әрекеттерімен өз үлестерін қосуы керек. Сыпайылықты, әдептілікті
қастерлеу, сөз қадірін бағалау, өнерді дәріптеу еліміздің ежелгі жақсы
дәстүрі.
Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды үнемі дұрыс сөйлеу,
дұрыс жаза білуге дағдалындыруы керек. Осы жақсы дәстүрді жалғастыру, оны
халық арасында кең насихаттау- интеллегенцияның алдыңғы қатарлы өкілдерінің
бірі мұғалімдер қауымының абыройлы борышы.
Педагогика пәнінің өзекті мәселесінің өзі жеке адамдарды жан-жақты
дамыту, өмірге дұрыс көзқарастарын қалыптастыру. Біз әр адамның
адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр
баланың сезім нәзіктігін көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей етіп
дамытуымыз керек. Мектеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан,
еңбек іс-әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп
қана қоймайды күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен іскерлігін
тәрбиелейді. Демек, оқытушының өзі эстетикалық тұрғыда тәрбиеленген болуы
керек. өмірді жасаушы адам болғандықтан, оның өзі сұлулықты жасауға ұмтылуы
заңды.
Тақырыптың мақсаты.Табиғат адамды қуанышқа бөлейді, сезімін дамытады,
эстетикалық түсінігін байытады. Эстетика-көркемдік таным теориясы,
әсемдік туралы, көркем шығарманың жалпы заңдары туралы адамның болмысқа
эстетикалық қатынасы туралы ғылыми өнерге деген көзқарас, өнерді қабылдау,
сезіну, сүйсіну, түсіну деген уәлімді айтамыз. Жалпы ұлттық мектептің басты
міндеті- саналы да парасатты, білімді де білікті, денсаулығы мықты
жалқаулыққа жаны қас Қазақ азаматы деген абыройлы атты алып жүретін адам
тәрбиелеу барлығымыздың басты міндетіміз. Ал эстетикалық тәрбие дегеніміз-
адамды рухани байлықты игеруге, оны қоғам мүддесі мен өз мүддесіне орынды
пайдалана білетін білімді, мәдениетті рухани дүниесі бай адам етіп даулау
деген сөз. Сонымен оқуша жастардың эстетикалық танымын, сезімін,
мәдениетін, білімін көтеруге ең басты сүйеніш мүғалімдер мен ата-аналар.
Олар өздері үлгілі болып эстетикалық тәрбие жұмысының мазмұнын, формаларын
және әдістерін жетілдірудің жолдарын және әдістерін жетілдірудің жолдарын
іздестіріп іске асырады.
Эстетикалық тәрбиенің мән-мағынасы жөнінде классик-педагогтар
Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестоноцкий, Я.А.Комменский, К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин,
С.Мокоренко және т.б. сөз етсе, қазақтың ұлы ойшыл ағартушылары
Ш.Уалиханов, А.Құнанбаев, М.Әуезов т.б. өз пікірлерін айтқан болатын. ХХ-
ғасырдың бас кезінде өмір сүрген, қазақ бастауы мектебінің негізін қалаған
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов және т.б. ал бүгінгі ғалымдар
Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.Ұзақбаева, Х.М.Балтабаев, Т. Қышқашбаевтар және
педагогтар Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.Н-ң еңбектеріне эстетикалық тәрбиенің
бала өмірінде алатын орны жөнінде ғылыми еңбектерін жариялауда.
Міне осы тұрғыдан таңдау жасай келе мен дипломдық жұмысымның тақырыбын
Бастауыш сынып оқыту процесінде эстетикалық тәрбие беру жолдары, деп
анықтап алдым.
Ғылыми-зерттеу жұмысымды орындау барысында алға қойған мақсатым:
Бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеудегі эстетикалық тәрбиенің
алатын орны және өзіндік ерекшеліктері, зерттеу міндеттерім.
1. Бастауш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие қалыптастырудың
теориялық негізін анықтау;
2. Эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу объектім:
Бастауыш мектептегі оқу тәрбие барысы процесіндегі қазақ тілі пәні.
Зерттеу әдісім: Ғылыми педагогикалық тарихи оқу әдістемелік
еңбектерді жинақтау, талдау, сұрыптау. Баспа бетінде жапырақ көрген озат
мұғалім, іс-тәжірибесінде теориялық талдау жасау.
Ғылыми зерттеу жұмысым:
Кіріспе, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімін
қамтиды.
І-тарау. Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің педагогикалық
негізі.
Адамзат дамуында тәрбие барысы адамның қоғамдық мәнінің әлеуметтік
маңызды сапаларын қалыптастыруға, оның қоғамға, адамдарға, өзді-өзіндік
қатынастарын жасауға және олардың шеңберін кеңейтуге бағытталады. Тәрбиенің
мәні-адамның қоғамдық мазмұнын әлеуметтендіріп, оның коллективпен және
қоғаммен практикалық қатынастарының жүйесін құру. Өзінің табиғаты жағынан
тәрбие ісі педагогикалық міндеттердің төмендегідей бірқатар мәселелерін
шешу барысын қамтиды:
1. Педагогикалық жағдайларды талдау тәрбиелік әсерлердің нәтижесі мен
жоспарын реттеу. Сөйтіп, оқушылар тәрбиелігінің деңгейін анықтауды, оның
қоғамдық мәні мен коллективтің дамуын белгілеуді, нақты педагогикалық
міндетті бөлуді және қалыптастыруды, оны шешудің жолдарын анықтауды,
тәрбиенің құралдары мен әдістерін таңдай білуды, тәрбие объекті мен
субъектінің іс-әрекеттерін жоспарлауды, жоспарланған педагогикалық
әсерлерге оқушылардың қарым-қатынасын, оның сипатын алдын-ала көре білуді
т.б. қажет етеді.
2. Тәрбе барысының жобасын құру және жүзеге асыру. Бұл өзінің мазмұны
жағынан педагогикалық іс-әрекетті пайдалы бөліктерге және ықпалдарға
бөлудың, оқушылардың іс-әрекетіне педагогикалық басшылық етудің, оқушылар
коллективтері мен шағын топтардың, жеке оқушымен дұрыс-қатынастарды
бекітудің, оқушалр тәртібінің әлеуметтік-психологиялық шарттары мен
себептерін аңғара білудің, оқушыларға жеке тұрғыда қатынас жасау білігінің
болуын талап етеді.
3. Тәрбиелік ықпалдарды реттеу және оларға түзетулер енгізу. Бұл
мазмұны жағынан педагогикалық міндеттерге енгізілген түзетулерді орынды
жүзеге асыруды, сыртқы ықпалдардың қалыпты жағдайға өтуін немесе
қабылданбауын қамтамасыз етеді, қоршаған ортаға сай баланы дамыту үшін
қажетті материалды таңдап алуды, коллективтегі, коллектив пен адамдар
арасындағы қарым-қатынасты реттеуді, бағыттауды, дамытуды, пайда болатын
жеке шиеленістерді жоюды, оқушылар арасындағы достық пен жолдастық
қатынастарды нығайтуды, педагогикалық жағдайда байланысты талап логикасын
түрлендіруге, өзгерген жағдайларда тәрбиелік ықпал жасаудың бағытын дұрыс
анықтауды және тәсілдерді қайта құруды т.б. талап етеді.
4. Қорытынды есепке алу және бақылау. Мұның мазмұны әдепкі
берілгендермен салыстырып, қол жеткен нәтижені талдау, қолданылған тәрбие
әдістерінің тиімділік шеңберін анықтау балалардағы және тәртібіндегі
ойластырылмаған, қажетсіз құрылыстардың туу себептерін белгілеу, орынды
құралдарды, әдістерді, тәсілдерді, жинақтау, өз тәжірибесіне енгізу
мақсатында басқа мұғалімдердің іс -әрекетін зерттеу, педагогикалық
теориямен тәжірибені сәйкестендіре білу деген сөз.
Оқушыны қоғамдық мәні қалыптастырудың басқарылуын қамтамасыз ету
тәрбиенің негізгі құралдарын толық білу болып табылады. А.С.Макаренко өз
тәжірибесімен тәрбиедегі шешуші роль атқаратын нәрсе оқшауланған құралдар
емес, керісінше олардың үйлесімді құрылған жүйесі екенін дұрыс көрсеткен-
ді. Адам еңбектің, танымның, қарым-қатынастың субъектісі ретінде іс-әрекет
барысында қалыптасады. Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастырылса,
қоғамдық мәні қалыптасып келе адамның кешегі іс-әрекет түрлері тәрбие
құралдары болып табылады.
Мұны қалай дәлелдеуге болады?
Адамның қоғамдық мәнінің нағыз мағынасы оның қалықтауы мен
әрекеттерінен көрінеді. Бұл жерде адамның белгілі бір қылық көрсеткісі
келуі талап етілетін тәртіпті саналы түсінуі жеткіліксіз болуы мүмкін. Бұл
практикалық іс-әрекет емес, тек оның алғы шарты ғана. Бірнеше рет
орындалып, көп қайталанып, нәтижесінде адам өзінің жаттап алған және саналы
қабылдаған ережелерінің дұрыстығына өз тәжірибесі негізінде көзі жетсе ғана
қылықтар мен әдеттер өзіне тән дағдыға айналады. Мысалы, еңбексүйгіштіктің
пайда мен құндылығын оқушыға қаншама түсіндіргенмен, егер ол еңбектің
ықпалын, одан шаршау мен қуаныш кезеңін басынан кешірмесе, көздеген
нәтижеге жете алмайсыз. Оқушы гимнастикалық жаттығулардың маңызын біле
тұрып, оларды орындамаса, дене тәрбиесінде бір қадам да ілгері баса
алмайды. Олардан келіп, тәрбие жұмысының ақиқат мәні балаға тікелей әсер
етуде ғана емес, оның өмірін ұйымдастыруда екендігін түсіну қиынға
соқпайды.
Көздеген іс-әрекет субъектінің объективті дүниені танып білуі үшін
істейтін қимыл әрекетінен және қылықтарынан тұрады. Мұның өзі бала өмірі
мен әрекетінің ерекше шеңбері болып табылатын қарым-қатынасты құрайды.
Нәрестенің өзін толық дәрежеде әлеуметтік тіршілік иесі деп қарау керек.
Педагогикалық және психологиялық ғылыми зерттеулердің көптеген деректері
бала қолындағы ойыншықтың өзі де оның ересектермен қарым-қатынасының құралы
екенін дәлелдейді. Бала ересектерден көмек алуға ғана емес, өзінің қарым-
қатынас қажеттігін қанағаттандыру үшін қол созады. Балалар қарым-қатынас іс-
әрекеттің арнайы түрі болып табылады. Мұндай қарым-қатынас объектісі-адам.
Бұл іс-әрекеттек жұмыстың нақты мазмұны кітап оқу, сабақ дайындау, модель
жасау, әңгімелесу тәсілі болып табылады. Балалық шақты қарым-қатынас өз
құрдастарын және өзін-өзі танудың маңызды құралы болады. Қарым-қатынас
деңгейіне байланысты баланың өз қатарластарының арасында белгілі бір орны
болады.
Оқушылардың, әсіресе кіші мектеп жасындағылардың өмірінде ойын іс-
әрекеті үлкен орын алады. Кез-келген ойын тәрбие құралы болмайды. Ойын іс-
әрекетіне педагогикалық басшылық баланың ойынан біртіндеп еңбек шеберіне
ауысуын қамтамасыз етуі керек. Дегенмен, мұның барысын жасанды жеделдетуге,
балалар бастамасын, ересектер ықпалымен ырықсыз ауыстыруға тырысудың қажеті
жоқ.
Балалар іс-әрекетінің ерекше түрі-оқу. Оқудың ең күрделі түріне- ақыл-
ой еңбегі жатады. Оқу әңгіме болған объектіні біліп, оны басқалардан
ажыратуды, белгілі бір заттардың қатарына жатқыза білуді, оны дайындалған
үлгі түрінде немесе графикалық және сөзбен қайта жаңғырта білуді мүмкін
ететін жүйеге келтірілген білім береді. Оқыту осы алған білімді оқудағыдай
жағдайларда жеке өмірдің жаңа жағдайларында пайдалана білуді қамтамасыз
етеді.
Бала өмірінің маңызды әлеуметтік формасы оның еңбекке негізделген іс-
әрекеті болып табылады. Еңбектің түр-түріне жаттығып, олардың үздіксіз
ұлғая және жетіле түсуінен бала өз бетімен іс әрекет етуге көшеді. Өзін-өзі
қоғамдық мәні бар адам ретінде түсінеді. Мектеп бітірушілердің болашақ
тағдыры қалай шешілмесін, бәрібір олардың еңбекте шынығуы келешекте іс-
әрекеттің кез-келген шеңберінде қажет болады. Ең бастысы, мұны оқушылар
жақсы ұғынып, мұғалімдер, ата-аналар, жалпы жұртшылық терең қабылдау керек.
Баланың құлықтың және ерікті сапалары іс-әрекет барысында, ең алдымен
еңбекте тәрбиеленеді, қалыптастырылады, дамытылады, жетілдіріледі.
Дегенмен, кез-келген еңбек тәрбиелемейді. Балалардың еңбекке теріс қатынасы
бірқатар себептерден туады. Бұған семья тәрбиесіндегі кемшіліктер, еңбек
нәтижесіне қызығу, бірақ практикалық іс-әрекет барысында балалардың
қиындықтарды жеңудегі қабілетсіздіктері, еңбек барысына қызығу, бірақ көп
қайталауды және адамды қажытатын әрекеттерді талап ететін біліктерді және
дағдаларды меңгеру ынтасының бастау т.б. жатады. Мұғалім балаларды еңбектік
іс-әрекетке қосып, оны педагогикалық тұрғыда дұрыс ұйымдастырса ғана бұл
қарама-қайшылықтарды жеңудің мүмкіндігі туады.
Мектеп педагогикасы балаға біртұтас қоғамдық мән, басқаша айтқанда,
біртұтас қоғамдық қатынастар жиынтығы деген көзқарас тұрғысынан қарайды.
Тәрбие жеке бөліктермен емес, біртұтас жинақты жүзеге асырады. Баланың
қоғамдық мәнінің көп түрлі сапалары бірімен-бірі тығыз байланысты және олар
оның әр жақтылығын көрсетеді. өз зейінің жеке сәттерде белгілі бір сапаны
тәрбиелеуге аударғанымен тәрбие оқушының қоғамдық мәнін қалыптастырудың
бүкіл барысын көзден таса қылмайды. Тәрбие оқушының күш-қуатын, ақыл-ойын,
еңбек қабілеті., мінез-құлқын және әсемдікке көзқарасын дамытатын біртұтас,
бөлінбейтін, ішкі байланысы бар іс-әрекеттің барысы.тәрбие мәселелерінің
анатомиялық, физиологиялық, психологиялық негіздері жоғары оқу орындарында
арнайы пәндерде оқылып, зерттелетін болғандықтан, оған көп тоқтануды қажет
деп есептейміз. Тек осыларға байланысты негізгі мәселе сана мен тәртіптің
бірлігін жүзеге асыру екендігін ескерткіміз келеді.
Сана мен тәртіптің бірлігіне жету жолы дұрыс қылықтарға ұзақ
жаттығудан, еңбек және қоғамдық пайдалы іс-әрекет негізінде оқушылар
өмірінен, нақты қарым-қатынастардан туындайды. Орынды қылықтарға ұзақ, жиі
жаттығулар талап етілетін тәртіптің дағдаларын және әдеттерін туғызады.
Тәртіп дағыларын және әдеттерін туғызады. Тәртіп дағдылары мен әдеттері-
адам әрекеттері мен қылықтарының тұрақты формалары. Адам неғұрлым нақты
және пайдалы әдеттерді өзәдетіне айналдырса, соғұрлым оның өмірі мазмұны
және нәтижелі болады. Жақсы әдет-адам құқының сарқылмас қоры.
Совет ғалымдары зерттеулеріне сүйеніп, баланың қоғамдық мәнінің
қалыптасу сатыларын төмендегідей етіп бөлуге болады:
1. Ынталандыру сыртқы ықпал-стимулы. Ынталандыру ретінде белгілі бір
адамның іс әрекеті немесе оның қоғамджық мәнінің жеке қасиеті, жинақталған
немесе бекілген моральдық ереже, әдеби бейне, мазмұны оңды немесе кездейсоқ
ықпал болуы мүмкін. Барлық жағдайда да ынталандыру тәрбиеленушінің ішкі
дүниесіне қабылданады және бейнеленеді, белгілі бір бағаға ие болады;
2. Себеп ішкі сезімді оятушы –мотив. Бұл ынталандыруды ұғыну мен
қабылдау негізінде қалыптасады және сыртқы орындалатын іске айналуға икемді
болады;
3. Әрекет бағдарламасын және тәртіп түрін таңдап алу. Бұл жағдайда
себеп адамның қоғамдық мәнінің қалыптасып келе жатқан қасиетіндегі өз
қызметін орындауды. Осыдан себепке бара-бара тәртіптің түрі туындауы
керек. Бірақ себеп пен тәртіп түрінің бірігуінің осы кезеңі баланың ішкі
дүниесінде жүзеге асады;
4. Себептің адам тәртібінде жүзеге асуы және тәртіптің әдетке айналуы.
Бұл түрлі-түрлі іс-әрекет барысында, нақты практикалық жағдайларда
орындалады. Таңдалған тәртіп түрін бекіту және тұрғақтандыру, оны әдетке
айналдыруға жеткізу көп қайталану нәтижесінде жүзеге асады;
5. Тәртіптің әдеттегі түрлерінің адамның қоғамдық мәнінің қасиетіне
айналуы. Әдетті жеке алып қарасақ, ол адамның қоғамдық мәнінің қасиеті
болмағанымен, нақты жағдайларда қасиетке айналуы мүмкін. Бұл біртектес
әдеттертоқайласқанда мүмкін болады. Мұндай біріктірілген, тоқайласқан
инеграцияланған құрылым оқушылардың үздіксіз өзгеретін кең, әр жақты өмір
жағдайлары мен іс-әрекетінде, сонымен қатар, нақты өрісі тар, қысылтаяң
жағдайларда да өз қызметін атқара алады.
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
1. Балалардың эстетикалық қабылдауын жүйелі түрде дамыту. Осының
негізінде қоғамдық өмір мен айналаны терең таныту және олардың адамгершілік
бейнесін қалыптастыру.
Тәрбиені балалардың зейінің өмірдегі, табиғаттағы, еңбектегі
адамдардың тәртібі мен іс әрекетіндегі, тал бойындағы әсемдікті көре
білуге, өмірдегі шын әдемілікті жасанды әдеміліктен ажырата білуге аударып,
оны дұрыс бағалауға үйретеді.
Бала өмірінің алғашқы айынан бастап көз тартатын ашық түстерге,
ойыншықтарға, заттарға талпынады. Анасынан естіген бесік жырларынан,
ертегілерінен, әндерінен балаға қанағаттану, қызығу сезімдері оянады. Осы
эстетикалық тәрбие процесінде баланың санасыз әрекеті бірте бірте әсемдікті
саналы қабылдауға ауысады.
2. Балалардың эстетикалық түсінігі мен құштарлығын, сезімталдығын,
қабілетін дамыту. Эстетикалық жан құбылысы тудыратын қуану, қайғыру,
қобалжу, әсерлену, бейжай болу, көркемдікті қабылдау баланың шығармада
бейнелеген кәсіпкердің қуанышымен ренішіне, табысына бірге қуанып, бірге
қайғырып әсерленуін, көңіл-күйінің толқуын қажет етеді.
Балалар қуанышы мен ренішін, ұнатқаны мен ұнатпағанын, күлкісі арқылы
құптағаныны не назарлық білдіргенін қақпа сөздері арқылы, мақұлдауын,
кінәлауын қимыл әрекеті, бет әлпеті арқылы тікелей байқалады. Бұл
балалардың белгілі бір шығарма деген сезімін, ойын, көзқарасын танытады.
Көркем шығарманың күші баланың санасына, сезіміне, еркіне әсер етіп,
құбылыстарға көзқарасын тәрбиелейді. Мысалы, балалар көңілді әннің соңына
қуанады, қызық ертегілерді үнсіз тыңдайды, сәтсіздікке кездескен кейіпкерге
жаны ашып, тілектестік білдіреді. Балабақша тәрбиешісінің міндеті-көркем
шығарманың мазмұнымен түрін бірдей қабылдау қабілетін дамытуға, көркем
шығарманың идеясын қабылдауға, әсемдіктен нәр алуға, жақсыдан үйреніп,
жаманнан биренуге бағыт беру.
Эстетикалық тәрбие міндеттерінің 3-сыныпта балалардың көркемдік
талғамын тәрбиелеу. Баларды жақсы мен жаманды сұлулық пен кейіпсіздікті,
нәзіктік пен деректілікті, бір түстілік пен ала-құлалықты ажырата білуге,
өлең, ән, музыка, суреттің не себептен ұнайтынын айта білуге үйретеді.
Эстетикалық талғам-өте кең түсінік. Ол өнер шығармаларын түсініп, нәр
алу ғана емес, сонымен қатар табиғаттың, өмірдің, еңбектің, тұрмыстың
әсемдігін де түсіну.
Талғамды дамытуда оқыту ісі ерекше роль атқарады. Сабақта балалар
көркем әдебиет, музыка, кескіндеу туындыларымен танысады, әсемдік әлеміне
саяхат жасайды, содат рақаттанады, түсіну, көру, сезу талғамы қалыптасады,
бұл баланың болашақтағы рухани дүниесінің баюына негіз болады.
Эстетикалық тәрбие балалардың көркемдік-шығармашылық қабілетін дамыту
және тәрбиелеу міндетін іске асырады.
Ұлы ұстаздар бала қабылдап қана қоймай, әрекет істеу керек, еліктеп
қана қоймай, жасай да білуі керек деп атап көрсеткен әсемдікті сүйсіне
сезініп ұнату, айналадағы әсемдікті сақтай, бағалай білу қабілеті бала
бойына туа бітпейді, шын мәніндегі көркем шығарма баланың жас ерекшелігіне
сай беріліп, әсер етуі арқылы дамиды. әсемдік талғам өмір құбылысын тани
білу, көркемөнерді, оның ішінде бейнелеу өнерін түсіне де бағалай білудің
нәтижесінде қалыптасады.
Бейнелеу өнеріне сурет салу, пластилинмен сызбалықтан жабыстыру,
құрастыру, ою және т.б. жатады.
Бейнелеу өнеріне дұрыс педагогикалық басшылық болған жағдайда ғана
балалар оның негізгі жолдарын меңгереді. Бақшада қабілетті балаларға ерекше
көңіл аударылып, олардың әр қарай дамуына жағдай тудырады. Балаларға
эстетикалық тәрбие беру тәрбиенің көркемөнер саласындағы даярлығын да қажет
етеді. Тәрбиеші сурет сала білуге, жапсыра білуге, музыкалық аспапта ойнай
білуге, ән салып, би билеуге, көркем шығарманы мәнерлеп оқи білуге тиіс.
Адамдардың әсемдік сезімдері олардың өмірінде зор роль атқарады.
әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін байытады,
қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләзаттануға мүмкіндік береді. Біз
әр адамның қоғамдық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр
юаланың сезім нәзіктігін, көркемдікті әсем нәрсені сүйетіндей етіп
дамытуымыз керек. Адамның әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік және
ұждансыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты оның қоғамдағы
тәртібі айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемдікке шынайы көзқарасы мен
мұраттары болуы керек.
Қазіргі кезде әсемдікке көзқарасты тәрбиелеу-тәрбие барысының зейін
салуды, күн санап өсіруді талап ететін мәселесі. Біздің қоғам адамына тек
қана өнердің емес, еңбек қоғамдық қатынастар, қоршаған әлеуметтік орта,
тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді. әсемдік
құбылыстары адамның шындыққа қатынасын анықтайтын пайдалы істердің шын
факторына айналып отыр.
Адам өмірінде әсемдікке көзқарас әрдайым қуатты күш ретінде көрінеді.
Балаға балғын бөбектің кезеңінен бастап, әсемдікке ұмтылу тәне нәрсе. Ол
әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар қатар-құрбыларына, ересектерге
еліктейді. Балардаң өз еңбек іс-әрекеті тиімді және сапалы болуы үшін оның
ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені қабылдау деңгейіне жеткені жөн.
Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемпаздығы алынады.
Еңбек әсемділігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемдігіне
сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек белсенділігін кеңейтуге
дем береді. әсемдікке көзқарасты тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі
тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамдық өндіріс
адамдардың өскелең рухани және материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталғандығынан туындайды. өндірілген товарлар сапасының әсемдігі тұтыну
жағына үлкен әсер етеді. Мұның өзі экономиканың дамуы деген сөз. әр баланың
жалпы орта білім алуына белгілі дәрежеде әсемдік көзқарас мәдениеті болуын
талап етеді.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа әсемдік қарым-қатынасы қоғамдық
идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы өте күшті идеологиялық
әсер ету жүзеге асады.
Сонымен, оқушылардың әсемдікке көзқарасын тәрбиелеу-дамыған әсемдік
саны мен талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін қалыптастырудың
мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған барысы. әсемдікке қозқарасты тәрбиелеу
оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде ең алдымен өзіне
тән қызмет атқарады. Ол іс-әректтің барлық түрлеріндегі әсемдік нышаның
анықтап оны оқушының әсемдікке көзқарасының дамуы, білім алуы, қалыптасуы
құралына айналдырады.
Кең ой-өрістілік сөйлем іс-әрекеттің мазмұнынан сөз өнерін ақыл-ой
еңбегін, шындықтың сөз өнерін ақыл-ой еңбегін, шындықтың объективтік
жақтарын, көркем сөз сұлулығын, бөліп қарайды. Еңбек іс-әрекетінде еңбек
мақсаттары және барысы, оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі.
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
Құқықтық - өнегелік іс-әрекетінде қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның
ынтасы мен тәртібіндегі сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс-
әрекеті барысында балаларға көзге көрінетін әлем, музыкада адам жасаған
дыбыс үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тәрбиесі мәдениеті және
гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тән жан сұлулығын таниды т.б.
Әсемдікке тәрбиелеудің оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың
жалпы жүйесінде жанама қызметі де бар.
әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бол отырып, сонымен бірге оның
іс-әрекетінің белсенді және тиімді дем берушісі де болады. Оқушы
өнегелігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа
адамдарға тартымды етеді, олардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыра алады.
Оқушылар алдында ашық көрініс берген еңбек әсемдігі ол еңбекті
тартымды етеді және құқықтық тәртіптерін орындауға жетелейді. Баланың
әсемдікке көзқарасын тәрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әр түрлі өміршең
қатынастар және әсерлер ықпалымен жүзеге асатын жайдың барысы болып
табылады. Кіші мектеп жасындағы балалардың әсемдікке көзқарасы тез,
үздіксіз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе-оқу, қоғамдық пайдалы және
тұрмыстың еңбектің жаңа тәрбиеге түсуі. әсемдікке көзқарасты тәрбиелеудің
негізгі құралы-өнер. Ол шындықты көркем, сезімді қабылданылатын бейнелер
арқылы бере отырып және осылар арқылы адам сезімі мен санасына әсер етіп,
оның көзқарасын қалыптастыруға жәрдем етеді. Совет педагогикасында
көзқарасты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салаларымен тығыз байланысты құрылады.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесін зерттелген құбылыстар әсемдігін ашпай жүзеге
асыру мүмкін емес. Еңбекке тәрбиелеу адамдардағы әсемдікті, еңбек мазмұны
мен барысын танымай, өнегелікке тәрбиелеу-қылық әсемдігін көру білігінсіз,
күш-қуатты дамыту- адам денесінің жетілгендігі жөніндегі түсініксіз жүзеге
асуы мүмкін емес.
Сондай-ақ әсемдікке көзқарасты тәрбиелеуді өмірден, белсенді өміршең
іс-әрекеттен және мұраттарға жету жолындағы күрестен оқшау қарауға
болмайды.
Метеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан, еңбек іс-
әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп қана
қоймайды, күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен білігін
тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары: балаларды қоршаған дүние,
табиғи орта, күнделікті тұрмыс эстетикасы, табиғаттан, өмірден алған әсері,
көркем әдебиет шығармалары, музыкалық туындылар, бейнелеу өнері, мерекелер
және сауықтар. Бала күнде көретін жиһаздар, тұрмыс эстетикасы, балалармен
қарым-қатынас жасап, араласып жүретін адамдардың моральдық бейнесі, тәртібі
эстетикалық тәрбие құралының тиімді түрлері болып есептеледі.
Тұрмыс эстетикасын ұйымдастыру- балаға эстетикалық тәрбие берудегі ең
басты шарттарының бірі. Тұрмыс эстетикасы: тазалық пен реттілік,
балабақшаның педагогикалық талапқа сай безендіріліп, тұрмысқа керекті
заттардың әдемілігі мен ыңғайлылығы балаға күнделікті әсер етеді. Бөлмедегі
заттардың бәрі де қарапайым, артық еш нәрсе болмауы, қабырға бояуларының
жарық, әдемі түстермен боялуы баланың эстетикалық талғамын дамытады.
Балаларға арналған үй жиһаздары қарапайым, жарық беретін терезе
перделері, қабырғалар мен жиһаздардың түсіне үйлесімді келіп, суреттер де
талғаммен ілінуі, әдемілік үшін пайдаланылатын бұйымдар қажетті мөлшерде
ғана болғаны жөн. Бөлме ішін безендіру жыл мезгілдеріне, мерекелердің
мазмұнына байланысты жүргізіледі.
Эстетикалық тәрбие беруде балалардың және қоршаған адамдардың сыртқы
бейнесінің, жүріс-тұрыс, тәртіп үлгілерінің маңызы зор. Балалардың киімдері
жасына лайықты, ыңғайлы, таза болуы керек. Балаларды үсті-басын қадағалауға
баулу керек, бірақ ол теріс бағыт алмауын, яғни тек сыртқы көрінісіне ғана
көңіл бөлу, қылымсушылық, сәнқойлыққа айналып кетпеуін байқап отыруын
байқап отыру керек.
Эстетикалық қабылдау мен құбылысының қайнар көзі-өмір. Тәрбиеші
баланың болмыстан алған әсерін эстетикалық тәрбие берудің құралы ретінде
пайдаланады.
Ересек адамдардың өмір жолы мазмұнды, бірақ оның бәрі бірдей балаларға
түсінікті бол бермейді. Сондықтан балаларға өмір құбылыстары мен заттардың
мазмұнын, идеясы түсінікті болып, олардың ұғымын кеңейтіп,жалғанысына әсер
ететіндей дәрежеде берілуі жөн.
Салтанатты мерекелер, шерулер, гүлдер, әсем музыка сазы балаларды
қуанышқа бөлейді. Егер балабақшада балалар сол мерекелерге қызу дайындық
жұмысына қатысса, мерекелердің тәрбиелік әсері арта түседі.
Табиғат балаларға эстетикалық тәрбие берудің пәрменді құралы. Ормен,
су, жер, жазқ дала, таутас, бау-бақша, табиғат тамашалары, құстардың әсем
үні, түрлері, жануарлар дүниесінің байлығы, жыл мезгілдерінің ауысуы,
адамдар еңбегі – осылардың бәрі балаларға әсер етіп, олардың көңіл
аударып, баға беруіне ықпал етеді.
Егер тәрбиесі осы әсемдіктерді көріп, сезінуге, одан ләззат алуға, оны
сақтауға өз қүшімен әсемдікті жасай білуге үйретпесе, табиғат сұлулығы
өзінен-өзі әсер ете алмайды.
Тәрбиеші балаларға табиғат құбылыстарын таныстыра отырып, таңсәрідегі
әсемдікті байқауға, күн сәулесінің жер бетіне шашқан нұрын көре білуге,
сылдырап аққан су дыбысын, орман шуылын, бұл-бұл мен сандуғаштың сайраған
үнін жапырақ сыбдырын таңдап, ол дыбыстарды түсіне білуге баулиды.
Балалардың зейінің табиғатта жұмыс істейтін адамның еңбегіне аударып
олардың әсем де епті қимылын бақылатады. Мұның бәрі балалардың эстетикалық
секзімін оятып, еңбекті сүюге, еңбек адамдарын құрметтеуге, табиғат
әсемдігін қорғауға үйретеді.
Көркемөнер шығармалары-эстетикалық тәрбиенің әсерлі құралы.
Классикалық көркем-өнер шығармалары, халықтың-ұлттық өнер, қазіргі кездегі
әдеби көркем туындылары үлкен тәрбие құралы болып отыр. Көркем биіне
баланың сана-сезімен әсер ете отырып, оның тәртібіне, іс-әрекетіне,
айналасындағы ортаға дұрыс көзқарасының қалыптасуына ықпал етеді.
Халықтың шеберлік өнері: пластилиннен, сазбалшықтан жапсыру, кесте
тігу мен тоқу, ағаштан жонып ою т,б, халықтың көркемдік талғамымен
таныстырып, ұлттық шеберлікке баулиды.
Балаларға ұ болады:
3. Көркемөнер шығармалары адамның жоғары моральдық қасиеттерін
әрлендіруі тиіс. В.Г.Белинский Бала сол көркем шығарма арқылы ненің
жақсы, ненің жалған екенін түсіндірмей-ақ өзі ұғынатын, өзі сезінетін
болсын деген:
4. Көркемөнер балаларға қуаныш, шаттық әкелуге тиіс. Шығарманың
тақырыбы, төртінші жан-жақты болып келуі абзал, өйткені мазмұны мен түрінің
қайталауы баланың эстетикалық дамуына әсер етпейді.
Балаларѓа эстетикалыќ тєрбие беруде халыќ ауыз єдебиеті шыѓармаларыныњ
(ертегілер, ж±мбаќтар, жањылтпаштар т.б.) мањызы орасан. Олар баланыњ
ќабылдауына, жан ќ±былысына жаќын, µйткені б±л шыѓармалар мазм±ны жаѓынан
терењ, т‰рі жаѓынан кµркем, кµлемі ыќшам, ќарапайым да т‰сінікті келеді.
Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі негізгі құралдарының бірі -
бейнелеу өнері.
Бейнелеу өнері –эстетикалық тәрбие құралы. Балалар өмір құбылыстарын
суретке салу, пластилиннен жапсыру кезінде оны тереңірек танып, білуге
мүмкіндік алады.
Балабаќшада тєрбиешілер биік м±нараларды, ±шаќтарды єдемі етіп салуды,
ќойылѓан затќа ќарап, оныњ µзіне тєн белгісін кµре білуді, оны суретке
салуды, кµркемдеуші ою-µрнек сызуды, кµзбен мµлшерлеуді, орналастырудаѓы
пішін сєйкестігін саќтауды ‰йретеді. Б±л кµркемдік талѓамды дамытады.
Суретте нақты бесіне беріледі, оны балалар жақсы қабылдайды. Балаларға
өмірді сәулелендіретін өнер шеберлері шығармаларының (Бағдарламада
көрсетілген) ұсынылуы тиімді. Балаларға моральдық тақырыптарға арналған
суреттер, балалар өмірінен салынған суреттер ұсынылса, олардың тєрбиелік
ықпалы күштірек болады.
Сурет кітапшалардыњ ішіндегі суреттердіњ де оларѓа кµркемдік –
эстетикалыќ тєрбие берудегі мањызы едєуір. М‰сін, графика, кескіндеу,
кесте тігу µнерініњ де мєні ерекше. Кµркем єдебиетте эстетикалыќ
тєрбиелеудегі басты ќ±ралдардыњ ќатарынан орын алады. Кµркем шыѓарма
баланыњ сµздік ќоры мен сµздік ќ±рамыныњ баюына, тіл мєдениетіне єсер
етеді. Бала тілініњ айќын, бейнелі болуына ыќпалын тигізеді. Ы.Алтынсарин,
А.Ќ±нанбаев, А.Пушкин, Н.Некрасов, А.Толстой, К.Чуковский, С.Маршак,
В.Маяковский, С.Михалков, С.Бегалин, ¤.Т±рманжанов, М.Єлімбаев,
Є.Д‰йсенбиев, Ќ.Баянбаев, Є.Табылдиев, Є.Асылбеков, Т.Молдаѓалиев,
Е.¤тетілеуов, С.Жиенбаев т.б. аќын-жазушылардыњ кµркем шыѓармалары, балалар
фольклоры, халыќ педагогикасы – мектеп жасына дейінгі балалар ‰шін ќ±нды
тєрбие ќ±ралы.
Балалардың көркемдік қабылдауын дамыту үшін түрлі ұлт халықтарының
өмірімен, тұрмысымен, даналығымен таныстырады.
Эстетикалыќ тєрбиеніњ негізгі ќ±ралдарыныњ ішінде музыка, єн, би
ерекше орын алады. Музыка, єн балаларѓа бесікте жатќан кезінен-аќ таныс
болады. Балабаќшада ауыз єдебиетінен бесік жыры, халыќ єндері, тағы да
басқа кµп ќолданылады. Олар балаларѓа т‰сінікті де бейнелі болып келеді.
Оларды балалар сезіммен ќабылдайды, жаттап алады. Балабаќшада музыкалыќ
шыѓармалар баѓдарламада кµрсетілген мµлшерде пайдаланылады. Музыка, єн, би
шашу балалар ±жымын ќ±руѓа ‰лкен ыќпал етеді.
Кіші мектеп жасындаѓы балаларды зерттеу, іс-єрекеттерін баќылау
олардыњ мектепке дейінгі жастаѓы балалар сияќты єсемдік пен µнегелілік
жµніндегі т‰сініктерініњ араласып жатататынын кµрсетеді.
Кіші мектеп жасындағы оқушының еңбекке әсемдік тұрғысынан қатынасы
оның өзіндік белсенді іс-әрекетімен байланысты. Мәселені өзі шешу
мүмкіндігі болғанда ғана оның әрі өнегелік, әрі әсемдік көңіл күйі жай
табады, жаттайды.
Жемісті еңбектен қанағаттануы, көңілдің жай табуы, өнегелік-әсемдік
сезімі бала үшін кµп жаѓдайда бір нєрсе.
Оқушылардың оқу ењбегіне талғампаздық қатынасын дамыту үшін оны оқудың
қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін балалардың өзіндік
белсенді іс әрекетін ұйымдастыру, көркемдік ләззат және өнегелік әсер алуды
қамтамасыз ететін еңбектің нәтижесіне жеткізуіне көмектесу керек.
Баќылау жєне балалармен єњгіме олардыњ єрќайсысы µте єсем зат жасаѓысы
келетінін кµрсетеді. Бала µзі жасаѓан затты ењ тєуірлердіњ ќатарына жатпаса
да ќуанады. М±ндай жаѓдайда м±ѓалімге оќушылар ж±мыстарын салыстырып, кµрме
±йымдастырып, µз ісініњ нєтижесін жеке баѓалаудан біртіндеп арылтып,
єсемдік ќ±былыстарды шын баѓалау біліктерін ќалыптастыруѓа кµмектесу
мањызды нєрсе болып табылады.
Кіші мектеп жасындаѓы балаларды бірлесе орындалатын қоғамдық пайдалы
еңбек әсемдік жағынан қатты қызықтырады. Оларға бірлесіп аула тазарту, жер
дайындап, гүл отырғызу, металл сынықтары мен қағаз қалдықтарын жинау, кітап
жөндеу, класс бөлмесін тазарту тағы басқаіс-әрекеттер ұнайды. Оларды жақсы
жұмыс үшін мадақтау, жарыста озып шығып, єсер алу да еліктіреді. Осы
тұрғыдан қарағанда еңбек және әсемдікке көзқарас тәрбиесінің біріктірілуі
өте қажет.
Кµп жаѓдайда кіші мектеп жасындаѓы оќушылар тєртібініњ д±рыстыѓына
сыртќы кейде ‰стірт белгілер арќылы баѓа беріледі. Тєртіп шењберіндегі
олардыњ м±раттары м±ѓалімніњ жаќын адамдардыњ тєртібі мен іс-єрекеті
ќоѓамдыќ µмір жєне µнер ыќыласымен ќалыптастырады. Б±л т±рѓыда балалар
єдебиетініњ, олардыњ оќушылар есіне ±заќ саќталатын кейіпкерлерініњ
бейнелері ‰лкен орын алады. Балалардыњ єсемдік санасыныњ жєне шындыќќа
ќатынасыныњ ерекшеліктерін білу оќушылар µмірін єсемдікке кµзќарас
т±рѓысында д±рыс ±йымдастыруѓа кµмектеседі.
Әсемдікті оқуда, еңбекте, күнделікте өмірде көруге, сезінуге және
жасауға оқушыларды бірте-бірте үйрету керек. Әсемдікке көзқарасты тєрбиелік
дамытуда барлық пәндер, әсіресе ана-тілі, музыка, бейнелеу өнері сабақтары
ерекше орын алады.
Ана тілі сабақтарында оқушылардың тілін дамыта отырып, мұғалім суретке
қарап әңгіме құрауды, әсер алған уақиғаларды айтып беруді, қиялында жаңа
белгілерді жасауға үйретеді. Көркемдікті сезінуге талғамы пайдалы болып,
олардың рухани күші дамиды. Музыка сабақтары өте әсерлі сезімдерді оятып,
музыка мұраттарын қалыптастырып, бала тәртібіне ықпал етеді. Музыка таңдау,
ән салу балалар үшін өнегелік-әсемдік мәні бар, себебі көтеріңкі ержүрек
сезімдерден ортақ әсер алу оларды рухани өрлеу үстінде біріктіреді және
топтастырады. Сондықтан саяси-идеялық, өнегелік тәрбиені күшейту үшін
музыка пєні бағдарламасында жаңа заман талабына сай және халық өндерін
игеруге үлкен мән берілген.
Музыка пєнініњ баѓдарламасы єн салу жєне жазылып алынѓан музыкалыќ
шыѓармаларды тањдау негізінде бастауыш мектеп м±ѓалімі музыка сабаѓын µзі
ж‰ргізетіндей даярлыѓы болуы керек, не музыка сабаќтарына сабаќтарына
тікелей ќатынасып, ол пєнді ж‰ргізушімен тыѓыз байланысына отырып, басќа
сабаќтарда кластан тыс ж±мыстарда музыканыњ адам µміріндегі алатын орны
туралы єњгімелер µткізуі керек.
Бейнелеу өнері сабақарының да балалардың әсемдікке көзқарасын
тєрбиелеуде ықпалы мол. Кескіндеме (живопись), мүсін (скульптура), сызықтық
суреттер (графика), сәулет (архитектура) өнерлі құралдарымен өмір, табиғат
және қоғам әсемдігі өрнектеледі, сұрақсыз және жиіркеніштің бәрі сыналды,
адамдардың жоғары ақыл-ойы, сезімі мен ниеті бейнеленеді. Бейнелеу өнері
шығармалары әсемдік үшін күреске шақырады, адамдар мұраттарына, күнделікті
өмірдегі тєртібіне үлкен ықпал жасайды.
Бейнелеу µнеріндегі єсемдікті т‰сіну мен нєзік сезіну, алѓан єсерін
бейнелеу µнері ќ±ралдарымен шамасына сай беру, сызыќтыќ сурет салу сауатын
мењгеру жеке балаларда кескін, м‰сін, сызыќтыќ суреттерде єсемдікті жасау
ќабілетін олардыњ µзіндік іс-єрекеті бейнелеу µнерін тану барысында
ќалыптаса бастайды. Бастауыш сынып м±ѓалімі басќа сабаќтарда µз
тапсырмаларын бейнелеу µнерін сабаѓындаѓы тапсырмамен ‰йлестіреді.
Єсемдіктен єсер алуѓа байланысты кµтеріњкі кµњіл к‰йі сезімдерініњ
ашылуына ж±мыстыњ ойын т‰рлері жєне балалардыњ µнімді µз ењбегін
±йымдастыру арќылы ќол жетеді. Ењбек балаларды єсемдіктен єсер алудыњ
кµрінісі жєне дамуыныњ шарты болып табылады. Нєтижесінде оќу пєніне кызыѓу
жєне оѓан єсемдік кµзќарас т±рѓысындаѓы ќатынас бекиді. Оњ єсемдік
кµтеріњкі сезімдер маќсатќа жетудегі нєтиже жєне коллективтіњ ќуаттауымен
бекітіледі. Балалардыњ ќуаныш сезімін туѓызатын оќу ісіне єрдайым табысќа
жету ынтасы ќалыптасады.
Мұғалімнің міндеті әр сабаќта тұрақты оң көтеріңкі көңіл күйін ұстап
тұру, оқу еңбегі мазмұнына және ұйымдастырылуына әсемдік көзқарас
тұрғысынан қатынасты қалыптастыру. Тек қана мұғалім балалардың оқу
материалы мазмұнына идеялық көтеріңкі сезім, еңбек барысындағы қуанышын
оятып, білімнің сенімге айналуын және баланың ақыл-ойын дамыту міндеттерін
шеше алады.
Оќушылар уаќытыныњ едєуір бµлігін ќолжетерлік ќоѓамдыќ пайдалы іс-
єрекетте µткізеді. Ењбек пен ќоѓамныњ ж±мыста табысќа жете отырып, олар
єсемдік єсерімен тыѓыз байланыста ерекше ќуанышќа бµленеді. Баланыњ
ењбекпен алатын б±л ќуанышы оныњ бойында кµркемдікті кµру, т‰сіну жєне
сезіну бµлігін дамытудыњ, µмірде єсемдікті жасауѓа ынтасын ќалыптастырудыњ
мањызды негіздерініњ бірі болып табылады. Сабаќ сияќты ќоѓамдыќ пайдалы
ењбектіњ мазм±ны, ±йымдастырылу нєтижесімен балаларѓа єсемдік т±рѓыдан єсер
етудіњ зор м‰мкіндігі бар.
Басты мєселе, к‰нделікті µмірдегі єсемдіктіњ адам мен табиѓаттыњ
бірлескен єрекетініњ к‰шімен пайда болѓанын ±ѓындыру. Осыныњ негізінде ѓана
оќушы µз ењбегініњ пайдалы екенін жєне оныњ с±лулыѓын кµре білетін болады
жєне осыдан µмір с±лулыѓын жасайтын адам екенін т‰сінеді. М±ны ж‰зеге
асыруды кµпшілікке хабар тарату ќ±ралдарын жєне баспасµз материалдарын кењ
пайдалануѓа болады.
Бастауыш мектептің сыныптан тыс жұмыс жүйесінде әсемдікке көзқарасты
тєрбиелеудің көптеген жолдарына үлкен зейін аударылады. Кіші мектеп
жасындағы оқушылар әсемдік аясындағы іс-әрекетке асқан ынтасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-тарау. Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің педагогикалық
негізі.
1.1 Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің теориялық
тұжырымдамалары
1.2 Бастауыш мектепте эстетикалықтәрбие берудің негізгі құрылымы
ІІ-тарау. Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары
және оны жеке пәндерді оқыту барысында жүзеге асырудың тиімді жолдары
2.1 Бастауыш мектептегі эстетикалық тәрбиені берудің бағыттары
әдістемелік негіздері
2.2 Жеке пәндерді оқыту барысында эстетикалық тәрбиені жүзеге асырудың
тиімді жолдары
Қортынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі.Ұзақ жылдар бойы жас ұрпаққа ұлттық тәлім-тәрбие
беру мәселесі ұмыт болып келді. Бүгінгі таңда, тәуелсіздікке қол жетіп, ел
болып етек-жеңімізді жиған шақта аңсаған арманымызды жүзеге асыратын кез
туды. Қазақ елінің болашағы үшін, оның оның болашақ мұрагерлері үшін
қазіргі оқушылар, жастар, мұғалімдер, ата-аналар мақсатты, үлгілі іс
-әрекеттерімен өз үлестерін қосуы керек. Сыпайылықты, әдептілікті
қастерлеу, сөз қадірін бағалау, өнерді дәріптеу еліміздің ежелгі жақсы
дәстүрі.
Әсіресе, бастауыш сынып мұғалімдері оқушыларды үнемі дұрыс сөйлеу,
дұрыс жаза білуге дағдалындыруы керек. Осы жақсы дәстүрді жалғастыру, оны
халық арасында кең насихаттау- интеллегенцияның алдыңғы қатарлы өкілдерінің
бірі мұғалімдер қауымының абыройлы борышы.
Педагогика пәнінің өзекті мәселесінің өзі жеке адамдарды жан-жақты
дамыту, өмірге дұрыс көзқарастарын қалыптастыру. Біз әр адамның
адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр
баланың сезім нәзіктігін көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей етіп
дамытуымыз керек. Мектеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан,
еңбек іс-әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп
қана қоймайды күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен іскерлігін
тәрбиелейді. Демек, оқытушының өзі эстетикалық тұрғыда тәрбиеленген болуы
керек. өмірді жасаушы адам болғандықтан, оның өзі сұлулықты жасауға ұмтылуы
заңды.
Тақырыптың мақсаты.Табиғат адамды қуанышқа бөлейді, сезімін дамытады,
эстетикалық түсінігін байытады. Эстетика-көркемдік таным теориясы,
әсемдік туралы, көркем шығарманың жалпы заңдары туралы адамның болмысқа
эстетикалық қатынасы туралы ғылыми өнерге деген көзқарас, өнерді қабылдау,
сезіну, сүйсіну, түсіну деген уәлімді айтамыз. Жалпы ұлттық мектептің басты
міндеті- саналы да парасатты, білімді де білікті, денсаулығы мықты
жалқаулыққа жаны қас Қазақ азаматы деген абыройлы атты алып жүретін адам
тәрбиелеу барлығымыздың басты міндетіміз. Ал эстетикалық тәрбие дегеніміз-
адамды рухани байлықты игеруге, оны қоғам мүддесі мен өз мүддесіне орынды
пайдалана білетін білімді, мәдениетті рухани дүниесі бай адам етіп даулау
деген сөз. Сонымен оқуша жастардың эстетикалық танымын, сезімін,
мәдениетін, білімін көтеруге ең басты сүйеніш мүғалімдер мен ата-аналар.
Олар өздері үлгілі болып эстетикалық тәрбие жұмысының мазмұнын, формаларын
және әдістерін жетілдірудің жолдарын және әдістерін жетілдірудің жолдарын
іздестіріп іске асырады.
Эстетикалық тәрбиенің мән-мағынасы жөнінде классик-педагогтар
Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестоноцкий, Я.А.Комменский, К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин,
С.Мокоренко және т.б. сөз етсе, қазақтың ұлы ойшыл ағартушылары
Ш.Уалиханов, А.Құнанбаев, М.Әуезов т.б. өз пікірлерін айтқан болатын. ХХ-
ғасырдың бас кезінде өмір сүрген, қазақ бастауы мектебінің негізін қалаған
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов және т.б. ал бүгінгі ғалымдар
Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.Ұзақбаева, Х.М.Балтабаев, Т. Қышқашбаевтар және
педагогтар Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.Н-ң еңбектеріне эстетикалық тәрбиенің
бала өмірінде алатын орны жөнінде ғылыми еңбектерін жариялауда.
Міне осы тұрғыдан таңдау жасай келе мен дипломдық жұмысымның тақырыбын
Бастауыш сынып оқыту процесінде эстетикалық тәрбие беру жолдары, деп
анықтап алдым.
Ғылыми-зерттеу жұмысымды орындау барысында алға қойған мақсатым:
Бастауыш мектеп оқушыларын тәрбиелеудегі эстетикалық тәрбиенің
алатын орны және өзіндік ерекшеліктері, зерттеу міндеттерім.
1. Бастауш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие қалыптастырудың
теориялық негізін анықтау;
2. Эстетикалық тәрбие берудің тиімді жолдарын көрсету.
Зерттеу объектім:
Бастауыш мектептегі оқу тәрбие барысы процесіндегі қазақ тілі пәні.
Зерттеу әдісім: Ғылыми педагогикалық тарихи оқу әдістемелік
еңбектерді жинақтау, талдау, сұрыптау. Баспа бетінде жапырақ көрген озат
мұғалім, іс-тәжірибесінде теориялық талдау жасау.
Ғылыми зерттеу жұмысым:
Кіріспе, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімін
қамтиды.
І-тарау. Бастауыш мектептерде эстетикалық тәрбие берудің педагогикалық
негізі.
Адамзат дамуында тәрбие барысы адамның қоғамдық мәнінің әлеуметтік
маңызды сапаларын қалыптастыруға, оның қоғамға, адамдарға, өзді-өзіндік
қатынастарын жасауға және олардың шеңберін кеңейтуге бағытталады. Тәрбиенің
мәні-адамның қоғамдық мазмұнын әлеуметтендіріп, оның коллективпен және
қоғаммен практикалық қатынастарының жүйесін құру. Өзінің табиғаты жағынан
тәрбие ісі педагогикалық міндеттердің төмендегідей бірқатар мәселелерін
шешу барысын қамтиды:
1. Педагогикалық жағдайларды талдау тәрбиелік әсерлердің нәтижесі мен
жоспарын реттеу. Сөйтіп, оқушылар тәрбиелігінің деңгейін анықтауды, оның
қоғамдық мәні мен коллективтің дамуын белгілеуді, нақты педагогикалық
міндетті бөлуді және қалыптастыруды, оны шешудің жолдарын анықтауды,
тәрбиенің құралдары мен әдістерін таңдай білуды, тәрбие объекті мен
субъектінің іс-әрекеттерін жоспарлауды, жоспарланған педагогикалық
әсерлерге оқушылардың қарым-қатынасын, оның сипатын алдын-ала көре білуді
т.б. қажет етеді.
2. Тәрбе барысының жобасын құру және жүзеге асыру. Бұл өзінің мазмұны
жағынан педагогикалық іс-әрекетті пайдалы бөліктерге және ықпалдарға
бөлудың, оқушылардың іс-әрекетіне педагогикалық басшылық етудің, оқушылар
коллективтері мен шағын топтардың, жеке оқушымен дұрыс-қатынастарды
бекітудің, оқушалр тәртібінің әлеуметтік-психологиялық шарттары мен
себептерін аңғара білудің, оқушыларға жеке тұрғыда қатынас жасау білігінің
болуын талап етеді.
3. Тәрбиелік ықпалдарды реттеу және оларға түзетулер енгізу. Бұл
мазмұны жағынан педагогикалық міндеттерге енгізілген түзетулерді орынды
жүзеге асыруды, сыртқы ықпалдардың қалыпты жағдайға өтуін немесе
қабылданбауын қамтамасыз етеді, қоршаған ортаға сай баланы дамыту үшін
қажетті материалды таңдап алуды, коллективтегі, коллектив пен адамдар
арасындағы қарым-қатынасты реттеуді, бағыттауды, дамытуды, пайда болатын
жеке шиеленістерді жоюды, оқушылар арасындағы достық пен жолдастық
қатынастарды нығайтуды, педагогикалық жағдайда байланысты талап логикасын
түрлендіруге, өзгерген жағдайларда тәрбиелік ықпал жасаудың бағытын дұрыс
анықтауды және тәсілдерді қайта құруды т.б. талап етеді.
4. Қорытынды есепке алу және бақылау. Мұның мазмұны әдепкі
берілгендермен салыстырып, қол жеткен нәтижені талдау, қолданылған тәрбие
әдістерінің тиімділік шеңберін анықтау балалардағы және тәртібіндегі
ойластырылмаған, қажетсіз құрылыстардың туу себептерін белгілеу, орынды
құралдарды, әдістерді, тәсілдерді, жинақтау, өз тәжірибесіне енгізу
мақсатында басқа мұғалімдердің іс -әрекетін зерттеу, педагогикалық
теориямен тәжірибені сәйкестендіре білу деген сөз.
Оқушыны қоғамдық мәні қалыптастырудың басқарылуын қамтамасыз ету
тәрбиенің негізгі құралдарын толық білу болып табылады. А.С.Макаренко өз
тәжірибесімен тәрбиедегі шешуші роль атқаратын нәрсе оқшауланған құралдар
емес, керісінше олардың үйлесімді құрылған жүйесі екенін дұрыс көрсеткен-
ді. Адам еңбектің, танымның, қарым-қатынастың субъектісі ретінде іс-әрекет
барысында қалыптасады. Педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастырылса,
қоғамдық мәні қалыптасып келе адамның кешегі іс-әрекет түрлері тәрбие
құралдары болып табылады.
Мұны қалай дәлелдеуге болады?
Адамның қоғамдық мәнінің нағыз мағынасы оның қалықтауы мен
әрекеттерінен көрінеді. Бұл жерде адамның белгілі бір қылық көрсеткісі
келуі талап етілетін тәртіпті саналы түсінуі жеткіліксіз болуы мүмкін. Бұл
практикалық іс-әрекет емес, тек оның алғы шарты ғана. Бірнеше рет
орындалып, көп қайталанып, нәтижесінде адам өзінің жаттап алған және саналы
қабылдаған ережелерінің дұрыстығына өз тәжірибесі негізінде көзі жетсе ғана
қылықтар мен әдеттер өзіне тән дағдыға айналады. Мысалы, еңбексүйгіштіктің
пайда мен құндылығын оқушыға қаншама түсіндіргенмен, егер ол еңбектің
ықпалын, одан шаршау мен қуаныш кезеңін басынан кешірмесе, көздеген
нәтижеге жете алмайсыз. Оқушы гимнастикалық жаттығулардың маңызын біле
тұрып, оларды орындамаса, дене тәрбиесінде бір қадам да ілгері баса
алмайды. Олардан келіп, тәрбие жұмысының ақиқат мәні балаға тікелей әсер
етуде ғана емес, оның өмірін ұйымдастыруда екендігін түсіну қиынға
соқпайды.
Көздеген іс-әрекет субъектінің объективті дүниені танып білуі үшін
істейтін қимыл әрекетінен және қылықтарынан тұрады. Мұның өзі бала өмірі
мен әрекетінің ерекше шеңбері болып табылатын қарым-қатынасты құрайды.
Нәрестенің өзін толық дәрежеде әлеуметтік тіршілік иесі деп қарау керек.
Педагогикалық және психологиялық ғылыми зерттеулердің көптеген деректері
бала қолындағы ойыншықтың өзі де оның ересектермен қарым-қатынасының құралы
екенін дәлелдейді. Бала ересектерден көмек алуға ғана емес, өзінің қарым-
қатынас қажеттігін қанағаттандыру үшін қол созады. Балалар қарым-қатынас іс-
әрекеттің арнайы түрі болып табылады. Мұндай қарым-қатынас объектісі-адам.
Бұл іс-әрекеттек жұмыстың нақты мазмұны кітап оқу, сабақ дайындау, модель
жасау, әңгімелесу тәсілі болып табылады. Балалық шақты қарым-қатынас өз
құрдастарын және өзін-өзі танудың маңызды құралы болады. Қарым-қатынас
деңгейіне байланысты баланың өз қатарластарының арасында белгілі бір орны
болады.
Оқушылардың, әсіресе кіші мектеп жасындағылардың өмірінде ойын іс-
әрекеті үлкен орын алады. Кез-келген ойын тәрбие құралы болмайды. Ойын іс-
әрекетіне педагогикалық басшылық баланың ойынан біртіндеп еңбек шеберіне
ауысуын қамтамасыз етуі керек. Дегенмен, мұның барысын жасанды жеделдетуге,
балалар бастамасын, ересектер ықпалымен ырықсыз ауыстыруға тырысудың қажеті
жоқ.
Балалар іс-әрекетінің ерекше түрі-оқу. Оқудың ең күрделі түріне- ақыл-
ой еңбегі жатады. Оқу әңгіме болған объектіні біліп, оны басқалардан
ажыратуды, белгілі бір заттардың қатарына жатқыза білуді, оны дайындалған
үлгі түрінде немесе графикалық және сөзбен қайта жаңғырта білуді мүмкін
ететін жүйеге келтірілген білім береді. Оқыту осы алған білімді оқудағыдай
жағдайларда жеке өмірдің жаңа жағдайларында пайдалана білуді қамтамасыз
етеді.
Бала өмірінің маңызды әлеуметтік формасы оның еңбекке негізделген іс-
әрекеті болып табылады. Еңбектің түр-түріне жаттығып, олардың үздіксіз
ұлғая және жетіле түсуінен бала өз бетімен іс әрекет етуге көшеді. Өзін-өзі
қоғамдық мәні бар адам ретінде түсінеді. Мектеп бітірушілердің болашақ
тағдыры қалай шешілмесін, бәрібір олардың еңбекте шынығуы келешекте іс-
әрекеттің кез-келген шеңберінде қажет болады. Ең бастысы, мұны оқушылар
жақсы ұғынып, мұғалімдер, ата-аналар, жалпы жұртшылық терең қабылдау керек.
Баланың құлықтың және ерікті сапалары іс-әрекет барысында, ең алдымен
еңбекте тәрбиеленеді, қалыптастырылады, дамытылады, жетілдіріледі.
Дегенмен, кез-келген еңбек тәрбиелемейді. Балалардың еңбекке теріс қатынасы
бірқатар себептерден туады. Бұған семья тәрбиесіндегі кемшіліктер, еңбек
нәтижесіне қызығу, бірақ практикалық іс-әрекет барысында балалардың
қиындықтарды жеңудегі қабілетсіздіктері, еңбек барысына қызығу, бірақ көп
қайталауды және адамды қажытатын әрекеттерді талап ететін біліктерді және
дағдаларды меңгеру ынтасының бастау т.б. жатады. Мұғалім балаларды еңбектік
іс-әрекетке қосып, оны педагогикалық тұрғыда дұрыс ұйымдастырса ғана бұл
қарама-қайшылықтарды жеңудің мүмкіндігі туады.
Мектеп педагогикасы балаға біртұтас қоғамдық мән, басқаша айтқанда,
біртұтас қоғамдық қатынастар жиынтығы деген көзқарас тұрғысынан қарайды.
Тәрбие жеке бөліктермен емес, біртұтас жинақты жүзеге асырады. Баланың
қоғамдық мәнінің көп түрлі сапалары бірімен-бірі тығыз байланысты және олар
оның әр жақтылығын көрсетеді. өз зейінің жеке сәттерде белгілі бір сапаны
тәрбиелеуге аударғанымен тәрбие оқушының қоғамдық мәнін қалыптастырудың
бүкіл барысын көзден таса қылмайды. Тәрбие оқушының күш-қуатын, ақыл-ойын,
еңбек қабілеті., мінез-құлқын және әсемдікке көзқарасын дамытатын біртұтас,
бөлінбейтін, ішкі байланысы бар іс-әрекеттің барысы.тәрбие мәселелерінің
анатомиялық, физиологиялық, психологиялық негіздері жоғары оқу орындарында
арнайы пәндерде оқылып, зерттелетін болғандықтан, оған көп тоқтануды қажет
деп есептейміз. Тек осыларға байланысты негізгі мәселе сана мен тәртіптің
бірлігін жүзеге асыру екендігін ескерткіміз келеді.
Сана мен тәртіптің бірлігіне жету жолы дұрыс қылықтарға ұзақ
жаттығудан, еңбек және қоғамдық пайдалы іс-әрекет негізінде оқушылар
өмірінен, нақты қарым-қатынастардан туындайды. Орынды қылықтарға ұзақ, жиі
жаттығулар талап етілетін тәртіптің дағдаларын және әдеттерін туғызады.
Тәртіп дағыларын және әдеттерін туғызады. Тәртіп дағдылары мен әдеттері-
адам әрекеттері мен қылықтарының тұрақты формалары. Адам неғұрлым нақты
және пайдалы әдеттерді өзәдетіне айналдырса, соғұрлым оның өмірі мазмұны
және нәтижелі болады. Жақсы әдет-адам құқының сарқылмас қоры.
Совет ғалымдары зерттеулеріне сүйеніп, баланың қоғамдық мәнінің
қалыптасу сатыларын төмендегідей етіп бөлуге болады:
1. Ынталандыру сыртқы ықпал-стимулы. Ынталандыру ретінде белгілі бір
адамның іс әрекеті немесе оның қоғамджық мәнінің жеке қасиеті, жинақталған
немесе бекілген моральдық ереже, әдеби бейне, мазмұны оңды немесе кездейсоқ
ықпал болуы мүмкін. Барлық жағдайда да ынталандыру тәрбиеленушінің ішкі
дүниесіне қабылданады және бейнеленеді, белгілі бір бағаға ие болады;
2. Себеп ішкі сезімді оятушы –мотив. Бұл ынталандыруды ұғыну мен
қабылдау негізінде қалыптасады және сыртқы орындалатын іске айналуға икемді
болады;
3. Әрекет бағдарламасын және тәртіп түрін таңдап алу. Бұл жағдайда
себеп адамның қоғамдық мәнінің қалыптасып келе жатқан қасиетіндегі өз
қызметін орындауды. Осыдан себепке бара-бара тәртіптің түрі туындауы
керек. Бірақ себеп пен тәртіп түрінің бірігуінің осы кезеңі баланың ішкі
дүниесінде жүзеге асады;
4. Себептің адам тәртібінде жүзеге асуы және тәртіптің әдетке айналуы.
Бұл түрлі-түрлі іс-әрекет барысында, нақты практикалық жағдайларда
орындалады. Таңдалған тәртіп түрін бекіту және тұрғақтандыру, оны әдетке
айналдыруға жеткізу көп қайталану нәтижесінде жүзеге асады;
5. Тәртіптің әдеттегі түрлерінің адамның қоғамдық мәнінің қасиетіне
айналуы. Әдетті жеке алып қарасақ, ол адамның қоғамдық мәнінің қасиеті
болмағанымен, нақты жағдайларда қасиетке айналуы мүмкін. Бұл біртектес
әдеттертоқайласқанда мүмкін болады. Мұндай біріктірілген, тоқайласқан
инеграцияланған құрылым оқушылардың үздіксіз өзгеретін кең, әр жақты өмір
жағдайлары мен іс-әрекетінде, сонымен қатар, нақты өрісі тар, қысылтаяң
жағдайларда да өз қызметін атқара алады.
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
1. Балалардың эстетикалық қабылдауын жүйелі түрде дамыту. Осының
негізінде қоғамдық өмір мен айналаны терең таныту және олардың адамгершілік
бейнесін қалыптастыру.
Тәрбиені балалардың зейінің өмірдегі, табиғаттағы, еңбектегі
адамдардың тәртібі мен іс әрекетіндегі, тал бойындағы әсемдікті көре
білуге, өмірдегі шын әдемілікті жасанды әдеміліктен ажырата білуге аударып,
оны дұрыс бағалауға үйретеді.
Бала өмірінің алғашқы айынан бастап көз тартатын ашық түстерге,
ойыншықтарға, заттарға талпынады. Анасынан естіген бесік жырларынан,
ертегілерінен, әндерінен балаға қанағаттану, қызығу сезімдері оянады. Осы
эстетикалық тәрбие процесінде баланың санасыз әрекеті бірте бірте әсемдікті
саналы қабылдауға ауысады.
2. Балалардың эстетикалық түсінігі мен құштарлығын, сезімталдығын,
қабілетін дамыту. Эстетикалық жан құбылысы тудыратын қуану, қайғыру,
қобалжу, әсерлену, бейжай болу, көркемдікті қабылдау баланың шығармада
бейнелеген кәсіпкердің қуанышымен ренішіне, табысына бірге қуанып, бірге
қайғырып әсерленуін, көңіл-күйінің толқуын қажет етеді.
Балалар қуанышы мен ренішін, ұнатқаны мен ұнатпағанын, күлкісі арқылы
құптағаныны не назарлық білдіргенін қақпа сөздері арқылы, мақұлдауын,
кінәлауын қимыл әрекеті, бет әлпеті арқылы тікелей байқалады. Бұл
балалардың белгілі бір шығарма деген сезімін, ойын, көзқарасын танытады.
Көркем шығарманың күші баланың санасына, сезіміне, еркіне әсер етіп,
құбылыстарға көзқарасын тәрбиелейді. Мысалы, балалар көңілді әннің соңына
қуанады, қызық ертегілерді үнсіз тыңдайды, сәтсіздікке кездескен кейіпкерге
жаны ашып, тілектестік білдіреді. Балабақша тәрбиешісінің міндеті-көркем
шығарманың мазмұнымен түрін бірдей қабылдау қабілетін дамытуға, көркем
шығарманың идеясын қабылдауға, әсемдіктен нәр алуға, жақсыдан үйреніп,
жаманнан биренуге бағыт беру.
Эстетикалық тәрбие міндеттерінің 3-сыныпта балалардың көркемдік
талғамын тәрбиелеу. Баларды жақсы мен жаманды сұлулық пен кейіпсіздікті,
нәзіктік пен деректілікті, бір түстілік пен ала-құлалықты ажырата білуге,
өлең, ән, музыка, суреттің не себептен ұнайтынын айта білуге үйретеді.
Эстетикалық талғам-өте кең түсінік. Ол өнер шығармаларын түсініп, нәр
алу ғана емес, сонымен қатар табиғаттың, өмірдің, еңбектің, тұрмыстың
әсемдігін де түсіну.
Талғамды дамытуда оқыту ісі ерекше роль атқарады. Сабақта балалар
көркем әдебиет, музыка, кескіндеу туындыларымен танысады, әсемдік әлеміне
саяхат жасайды, содат рақаттанады, түсіну, көру, сезу талғамы қалыптасады,
бұл баланың болашақтағы рухани дүниесінің баюына негіз болады.
Эстетикалық тәрбие балалардың көркемдік-шығармашылық қабілетін дамыту
және тәрбиелеу міндетін іске асырады.
Ұлы ұстаздар бала қабылдап қана қоймай, әрекет істеу керек, еліктеп
қана қоймай, жасай да білуі керек деп атап көрсеткен әсемдікті сүйсіне
сезініп ұнату, айналадағы әсемдікті сақтай, бағалай білу қабілеті бала
бойына туа бітпейді, шын мәніндегі көркем шығарма баланың жас ерекшелігіне
сай беріліп, әсер етуі арқылы дамиды. әсемдік талғам өмір құбылысын тани
білу, көркемөнерді, оның ішінде бейнелеу өнерін түсіне де бағалай білудің
нәтижесінде қалыптасады.
Бейнелеу өнеріне сурет салу, пластилинмен сызбалықтан жабыстыру,
құрастыру, ою және т.б. жатады.
Бейнелеу өнеріне дұрыс педагогикалық басшылық болған жағдайда ғана
балалар оның негізгі жолдарын меңгереді. Бақшада қабілетті балаларға ерекше
көңіл аударылып, олардың әр қарай дамуына жағдай тудырады. Балаларға
эстетикалық тәрбие беру тәрбиенің көркемөнер саласындағы даярлығын да қажет
етеді. Тәрбиеші сурет сала білуге, жапсыра білуге, музыкалық аспапта ойнай
білуге, ән салып, би билеуге, көркем шығарманы мәнерлеп оқи білуге тиіс.
Адамдардың әсемдік сезімдері олардың өмірінде зор роль атқарады.
әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін байытады,
қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләзаттануға мүмкіндік береді. Біз
әр адамның қоғамдық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр
юаланың сезім нәзіктігін, көркемдікті әсем нәрсені сүйетіндей етіп
дамытуымыз керек. Адамның әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік және
ұждансыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты оның қоғамдағы
тәртібі айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемдікке шынайы көзқарасы мен
мұраттары болуы керек.
Қазіргі кезде әсемдікке көзқарасты тәрбиелеу-тәрбие барысының зейін
салуды, күн санап өсіруді талап ететін мәселесі. Біздің қоғам адамына тек
қана өнердің емес, еңбек қоғамдық қатынастар, қоршаған әлеуметтік орта,
тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді. әсемдік
құбылыстары адамның шындыққа қатынасын анықтайтын пайдалы істердің шын
факторына айналып отыр.
Адам өмірінде әсемдікке көзқарас әрдайым қуатты күш ретінде көрінеді.
Балаға балғын бөбектің кезеңінен бастап, әсемдікке ұмтылу тәне нәрсе. Ол
әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар қатар-құрбыларына, ересектерге
еліктейді. Балардаң өз еңбек іс-әрекеті тиімді және сапалы болуы үшін оның
ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені қабылдау деңгейіне жеткені жөн.
Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемпаздығы алынады.
Еңбек әсемділігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемдігіне
сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек белсенділігін кеңейтуге
дем береді. әсемдікке көзқарасты тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі
тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамдық өндіріс
адамдардың өскелең рухани және материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталғандығынан туындайды. өндірілген товарлар сапасының әсемдігі тұтыну
жағына үлкен әсер етеді. Мұның өзі экономиканың дамуы деген сөз. әр баланың
жалпы орта білім алуына белгілі дәрежеде әсемдік көзқарас мәдениеті болуын
талап етеді.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа әсемдік қарым-қатынасы қоғамдық
идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы өте күшті идеологиялық
әсер ету жүзеге асады.
Сонымен, оқушылардың әсемдікке көзқарасын тәрбиелеу-дамыған әсемдік
саны мен талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін қалыптастырудың
мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған барысы. әсемдікке қозқарасты тәрбиелеу
оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде ең алдымен өзіне
тән қызмет атқарады. Ол іс-әректтің барлық түрлеріндегі әсемдік нышаның
анықтап оны оқушының әсемдікке көзқарасының дамуы, білім алуы, қалыптасуы
құралына айналдырады.
Кең ой-өрістілік сөйлем іс-әрекеттің мазмұнынан сөз өнерін ақыл-ой
еңбегін, шындықтың сөз өнерін ақыл-ой еңбегін, шындықтың объективтік
жақтарын, көркем сөз сұлулығын, бөліп қарайды. Еңбек іс-әрекетінде еңбек
мақсаттары және барысы, оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі.
Бұл жерде тәрбиеленушінің қоғамдық мәніндегі қасиеттерінің қалыптасу
ырғағын және ретін бейнелейтін негізгі схемасын келтірдік. Ал педагогикалық
іс-әрекет барысының күрделі және қарама-қайшылықты жағдайларында оның жеке
буындары, кезеңдеріне тез жүргізілуі яки ығыстырылуы немесе жылжытылуы
мүмкін. Бірақ себептер жүйесін және оларды жүзеге асырудың әдеттегі
түрлерін жасау барлық жағдайда да тұрақты әрекет ету сипатында болады.
Эстетикалық тәрбие дегеніміз- баланың қоғамдық өмірдегі, табиғаттағы,
еңбектегі, тұрмыстағы, көркем-өнердегі әсемдікті дұрыс қабылдауын, түсінуін
тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие балалардың әсемдік жөніндегі түсінігін
кеңейтіп, сұлулықты тану, сүйе білу, оны шығармашылықпен өмірге ендіре білу
қабілетін, эстетикалық талғамын, қиялын дамытады.
Педагогика Эстетикалық тәрбие, Көркемдікке тәрбиелеу, Эстетикалық
даму деген үш түрлі түсінік бар.
Эстетикалық тәрбие - кең ұғым. Ол әсемдікті сезе білуге тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбие көркемөнер құралдары арқылы ғана емес, қоғамдық өмірдің,
оқудың, еңбектің, табиғаттың әсемдігін тану кезінде, адамдармен қарым-
қатынас үстінде тәрбиеленеді.
Көркемдікке көркемөнер құралдары арқылы тәрбиеленеді. Көркемдікке
тәрбиелеу эстетикалық тәрбиенің негізгі құрамдас бөлімі.
Эстетикалық сезім дегеніміз- өмірдегі, көркемөнердегі қабылдаудан
туатын эстетикалық нәр алу, толқу, рақаттану. Ол адам табиғатына ғана тән
жоғары сезім.
Ғылымдарымыз эстетикалық тәрбиені қоғамдық мәдени өмірдің жан-жақты
дамуымен байланыстыра қарайды, сондай-ақ өткен дәуірдің прогресті дәстүрі
мен тәжірибесіне сүйенеді. Әсемдік байланыста объективті түрде өмір сүреді,
адам өзінің шығармашылық қызметінде өмірді және оның әсемдігін
сәулелендіреді. Адамның әсемдікті сезе де тани білу қабілеті, әсемдікті
жасауға қарым-қатынасы оның сезім байлығы мен эстетикалық мәдениетінің даму
дәрежесіне байланысты болады.
Эстетикалық тәрбие балаға өмір құбылыстарын терең қабылдауға,
сенсорлық әрекетін дұрыс дамытуға, білімге құштарлығын арттыруға ықпал
етеді. Байқағыштығы мен әсерленгіштігін (қуану, қайғыру) тереңдетеді.
Эстетикалық әсерлену әсемдікті қабылдауға ғана негізделіп қоймайды, өнер
шығармасының мазмұны мен идеясын терең түсінуге де негізделеді. Бұл
эстетикалық тәрбиенің ақыл-ой, адамгершілік, еңбек дене тәрбиесімен тығыз
байланыстылығын байқатады.
Көркем шығарманы, табиғат әсемдігі, адамның жақсы тәртібін, тамаша
мінез-құлқын көріп сүйсіну, қабылдау адамның адамгершілік парасатына үлкен
әсер етеді. әсемдікті сезіну баланың өмірін байытып, бір-біріне достық
қарым-қатынасын, жақсылық істеуге талпынысын, белсенділігін тудырады.
Эстетикалық тәрбиені бала дамуының алғашқы сатысы-мектепке дейінгі кезеңнен
бастау жан-жақты жарасымды дамыған ұрпақ тәрбиелеуге алғы шарт жасайды.
Балабақшада эстетикалық тәрбиенің төмендегі міндеттері іске асырылады:
Құқықтық - өнегелік іс-әрекетінде қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның
ынтасы мен тәртібіндегі сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс-
әрекеті барысында балаларға көзге көрінетін әлем, музыкада адам жасаған
дыбыс үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тәрбиесі мәдениеті және
гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тән жан сұлулығын таниды т.б.
Әсемдікке тәрбиелеудің оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың
жалпы жүйесінде жанама қызметі де бар.
әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бол отырып, сонымен бірге оның
іс-әрекетінің белсенді және тиімді дем берушісі де болады. Оқушы
өнегелігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа
адамдарға тартымды етеді, олардың өмірі мен іс-әрекетін ұйымдастыра алады.
Оқушылар алдында ашық көрініс берген еңбек әсемдігі ол еңбекті
тартымды етеді және құқықтық тәртіптерін орындауға жетелейді. Баланың
әсемдікке көзқарасын тәрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әр түрлі өміршең
қатынастар және әсерлер ықпалымен жүзеге асатын жайдың барысы болып
табылады. Кіші мектеп жасындағы балалардың әсемдікке көзқарасы тез,
үздіксіз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе-оқу, қоғамдық пайдалы және
тұрмыстың еңбектің жаңа тәрбиеге түсуі. әсемдікке көзқарасты тәрбиелеудің
негізгі құралы-өнер. Ол шындықты көркем, сезімді қабылданылатын бейнелер
арқылы бере отырып және осылар арқылы адам сезімі мен санасына әсер етіп,
оның көзқарасын қалыптастыруға жәрдем етеді. Совет педагогикасында
көзқарасты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салаларымен тығыз байланысты құрылады.
Балалардың ақыл-ой тәрбиесін зерттелген құбылыстар әсемдігін ашпай жүзеге
асыру мүмкін емес. Еңбекке тәрбиелеу адамдардағы әсемдікті, еңбек мазмұны
мен барысын танымай, өнегелікке тәрбиелеу-қылық әсемдігін көру білігінсіз,
күш-қуатты дамыту- адам денесінің жетілгендігі жөніндегі түсініксіз жүзеге
асуы мүмкін емес.
Сондай-ақ әсемдікке көзқарасты тәрбиелеуді өмірден, белсенді өміршең
іс-әрекеттен және мұраттарға жету жолындағы күрестен оқшау қарауға
болмайды.
Метеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан, еңбек іс-
әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп қана
қоймайды, күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен білігін
тәрбиелейді.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары: балаларды қоршаған дүние,
табиғи орта, күнделікті тұрмыс эстетикасы, табиғаттан, өмірден алған әсері,
көркем әдебиет шығармалары, музыкалық туындылар, бейнелеу өнері, мерекелер
және сауықтар. Бала күнде көретін жиһаздар, тұрмыс эстетикасы, балалармен
қарым-қатынас жасап, араласып жүретін адамдардың моральдық бейнесі, тәртібі
эстетикалық тәрбие құралының тиімді түрлері болып есептеледі.
Тұрмыс эстетикасын ұйымдастыру- балаға эстетикалық тәрбие берудегі ең
басты шарттарының бірі. Тұрмыс эстетикасы: тазалық пен реттілік,
балабақшаның педагогикалық талапқа сай безендіріліп, тұрмысқа керекті
заттардың әдемілігі мен ыңғайлылығы балаға күнделікті әсер етеді. Бөлмедегі
заттардың бәрі де қарапайым, артық еш нәрсе болмауы, қабырға бояуларының
жарық, әдемі түстермен боялуы баланың эстетикалық талғамын дамытады.
Балаларға арналған үй жиһаздары қарапайым, жарық беретін терезе
перделері, қабырғалар мен жиһаздардың түсіне үйлесімді келіп, суреттер де
талғаммен ілінуі, әдемілік үшін пайдаланылатын бұйымдар қажетті мөлшерде
ғана болғаны жөн. Бөлме ішін безендіру жыл мезгілдеріне, мерекелердің
мазмұнына байланысты жүргізіледі.
Эстетикалық тәрбие беруде балалардың және қоршаған адамдардың сыртқы
бейнесінің, жүріс-тұрыс, тәртіп үлгілерінің маңызы зор. Балалардың киімдері
жасына лайықты, ыңғайлы, таза болуы керек. Балаларды үсті-басын қадағалауға
баулу керек, бірақ ол теріс бағыт алмауын, яғни тек сыртқы көрінісіне ғана
көңіл бөлу, қылымсушылық, сәнқойлыққа айналып кетпеуін байқап отыруын
байқап отыру керек.
Эстетикалық қабылдау мен құбылысының қайнар көзі-өмір. Тәрбиеші
баланың болмыстан алған әсерін эстетикалық тәрбие берудің құралы ретінде
пайдаланады.
Ересек адамдардың өмір жолы мазмұнды, бірақ оның бәрі бірдей балаларға
түсінікті бол бермейді. Сондықтан балаларға өмір құбылыстары мен заттардың
мазмұнын, идеясы түсінікті болып, олардың ұғымын кеңейтіп,жалғанысына әсер
ететіндей дәрежеде берілуі жөн.
Салтанатты мерекелер, шерулер, гүлдер, әсем музыка сазы балаларды
қуанышқа бөлейді. Егер балабақшада балалар сол мерекелерге қызу дайындық
жұмысына қатысса, мерекелердің тәрбиелік әсері арта түседі.
Табиғат балаларға эстетикалық тәрбие берудің пәрменді құралы. Ормен,
су, жер, жазқ дала, таутас, бау-бақша, табиғат тамашалары, құстардың әсем
үні, түрлері, жануарлар дүниесінің байлығы, жыл мезгілдерінің ауысуы,
адамдар еңбегі – осылардың бәрі балаларға әсер етіп, олардың көңіл
аударып, баға беруіне ықпал етеді.
Егер тәрбиесі осы әсемдіктерді көріп, сезінуге, одан ләззат алуға, оны
сақтауға өз қүшімен әсемдікті жасай білуге үйретпесе, табиғат сұлулығы
өзінен-өзі әсер ете алмайды.
Тәрбиеші балаларға табиғат құбылыстарын таныстыра отырып, таңсәрідегі
әсемдікті байқауға, күн сәулесінің жер бетіне шашқан нұрын көре білуге,
сылдырап аққан су дыбысын, орман шуылын, бұл-бұл мен сандуғаштың сайраған
үнін жапырақ сыбдырын таңдап, ол дыбыстарды түсіне білуге баулиды.
Балалардың зейінің табиғатта жұмыс істейтін адамның еңбегіне аударып
олардың әсем де епті қимылын бақылатады. Мұның бәрі балалардың эстетикалық
секзімін оятып, еңбекті сүюге, еңбек адамдарын құрметтеуге, табиғат
әсемдігін қорғауға үйретеді.
Көркемөнер шығармалары-эстетикалық тәрбиенің әсерлі құралы.
Классикалық көркем-өнер шығармалары, халықтың-ұлттық өнер, қазіргі кездегі
әдеби көркем туындылары үлкен тәрбие құралы болып отыр. Көркем биіне
баланың сана-сезімен әсер ете отырып, оның тәртібіне, іс-әрекетіне,
айналасындағы ортаға дұрыс көзқарасының қалыптасуына ықпал етеді.
Халықтың шеберлік өнері: пластилиннен, сазбалшықтан жапсыру, кесте
тігу мен тоқу, ағаштан жонып ою т,б, халықтың көркемдік талғамымен
таныстырып, ұлттық шеберлікке баулиды.
Балаларға ұ болады:
3. Көркемөнер шығармалары адамның жоғары моральдық қасиеттерін
әрлендіруі тиіс. В.Г.Белинский Бала сол көркем шығарма арқылы ненің
жақсы, ненің жалған екенін түсіндірмей-ақ өзі ұғынатын, өзі сезінетін
болсын деген:
4. Көркемөнер балаларға қуаныш, шаттық әкелуге тиіс. Шығарманың
тақырыбы, төртінші жан-жақты болып келуі абзал, өйткені мазмұны мен түрінің
қайталауы баланың эстетикалық дамуына әсер етпейді.
Балаларѓа эстетикалыќ тєрбие беруде халыќ ауыз єдебиеті шыѓармаларыныњ
(ертегілер, ж±мбаќтар, жањылтпаштар т.б.) мањызы орасан. Олар баланыњ
ќабылдауына, жан ќ±былысына жаќын, µйткені б±л шыѓармалар мазм±ны жаѓынан
терењ, т‰рі жаѓынан кµркем, кµлемі ыќшам, ќарапайым да т‰сінікті келеді.
Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі негізгі құралдарының бірі -
бейнелеу өнері.
Бейнелеу өнері –эстетикалық тәрбие құралы. Балалар өмір құбылыстарын
суретке салу, пластилиннен жапсыру кезінде оны тереңірек танып, білуге
мүмкіндік алады.
Балабаќшада тєрбиешілер биік м±нараларды, ±шаќтарды єдемі етіп салуды,
ќойылѓан затќа ќарап, оныњ µзіне тєн белгісін кµре білуді, оны суретке
салуды, кµркемдеуші ою-µрнек сызуды, кµзбен мµлшерлеуді, орналастырудаѓы
пішін сєйкестігін саќтауды ‰йретеді. Б±л кµркемдік талѓамды дамытады.
Суретте нақты бесіне беріледі, оны балалар жақсы қабылдайды. Балаларға
өмірді сәулелендіретін өнер шеберлері шығармаларының (Бағдарламада
көрсетілген) ұсынылуы тиімді. Балаларға моральдық тақырыптарға арналған
суреттер, балалар өмірінен салынған суреттер ұсынылса, олардың тєрбиелік
ықпалы күштірек болады.
Сурет кітапшалардыњ ішіндегі суреттердіњ де оларѓа кµркемдік –
эстетикалыќ тєрбие берудегі мањызы едєуір. М‰сін, графика, кескіндеу,
кесте тігу µнерініњ де мєні ерекше. Кµркем єдебиетте эстетикалыќ
тєрбиелеудегі басты ќ±ралдардыњ ќатарынан орын алады. Кµркем шыѓарма
баланыњ сµздік ќоры мен сµздік ќ±рамыныњ баюына, тіл мєдениетіне єсер
етеді. Бала тілініњ айќын, бейнелі болуына ыќпалын тигізеді. Ы.Алтынсарин,
А.Ќ±нанбаев, А.Пушкин, Н.Некрасов, А.Толстой, К.Чуковский, С.Маршак,
В.Маяковский, С.Михалков, С.Бегалин, ¤.Т±рманжанов, М.Єлімбаев,
Є.Д‰йсенбиев, Ќ.Баянбаев, Є.Табылдиев, Є.Асылбеков, Т.Молдаѓалиев,
Е.¤тетілеуов, С.Жиенбаев т.б. аќын-жазушылардыњ кµркем шыѓармалары, балалар
фольклоры, халыќ педагогикасы – мектеп жасына дейінгі балалар ‰шін ќ±нды
тєрбие ќ±ралы.
Балалардың көркемдік қабылдауын дамыту үшін түрлі ұлт халықтарының
өмірімен, тұрмысымен, даналығымен таныстырады.
Эстетикалыќ тєрбиеніњ негізгі ќ±ралдарыныњ ішінде музыка, єн, би
ерекше орын алады. Музыка, єн балаларѓа бесікте жатќан кезінен-аќ таныс
болады. Балабаќшада ауыз єдебиетінен бесік жыры, халыќ єндері, тағы да
басқа кµп ќолданылады. Олар балаларѓа т‰сінікті де бейнелі болып келеді.
Оларды балалар сезіммен ќабылдайды, жаттап алады. Балабаќшада музыкалыќ
шыѓармалар баѓдарламада кµрсетілген мµлшерде пайдаланылады. Музыка, єн, би
шашу балалар ±жымын ќ±руѓа ‰лкен ыќпал етеді.
Кіші мектеп жасындаѓы балаларды зерттеу, іс-єрекеттерін баќылау
олардыњ мектепке дейінгі жастаѓы балалар сияќты єсемдік пен µнегелілік
жµніндегі т‰сініктерініњ араласып жатататынын кµрсетеді.
Кіші мектеп жасындағы оқушының еңбекке әсемдік тұрғысынан қатынасы
оның өзіндік белсенді іс-әрекетімен байланысты. Мәселені өзі шешу
мүмкіндігі болғанда ғана оның әрі өнегелік, әрі әсемдік көңіл күйі жай
табады, жаттайды.
Жемісті еңбектен қанағаттануы, көңілдің жай табуы, өнегелік-әсемдік
сезімі бала үшін кµп жаѓдайда бір нєрсе.
Оқушылардың оқу ењбегіне талғампаздық қатынасын дамыту үшін оны оқудың
қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін балалардың өзіндік
белсенді іс әрекетін ұйымдастыру, көркемдік ләззат және өнегелік әсер алуды
қамтамасыз ететін еңбектің нәтижесіне жеткізуіне көмектесу керек.
Баќылау жєне балалармен єњгіме олардыњ єрќайсысы µте єсем зат жасаѓысы
келетінін кµрсетеді. Бала µзі жасаѓан затты ењ тєуірлердіњ ќатарына жатпаса
да ќуанады. М±ндай жаѓдайда м±ѓалімге оќушылар ж±мыстарын салыстырып, кµрме
±йымдастырып, µз ісініњ нєтижесін жеке баѓалаудан біртіндеп арылтып,
єсемдік ќ±былыстарды шын баѓалау біліктерін ќалыптастыруѓа кµмектесу
мањызды нєрсе болып табылады.
Кіші мектеп жасындаѓы балаларды бірлесе орындалатын қоғамдық пайдалы
еңбек әсемдік жағынан қатты қызықтырады. Оларға бірлесіп аула тазарту, жер
дайындап, гүл отырғызу, металл сынықтары мен қағаз қалдықтарын жинау, кітап
жөндеу, класс бөлмесін тазарту тағы басқаіс-әрекеттер ұнайды. Оларды жақсы
жұмыс үшін мадақтау, жарыста озып шығып, єсер алу да еліктіреді. Осы
тұрғыдан қарағанда еңбек және әсемдікке көзқарас тәрбиесінің біріктірілуі
өте қажет.
Кµп жаѓдайда кіші мектеп жасындаѓы оќушылар тєртібініњ д±рыстыѓына
сыртќы кейде ‰стірт белгілер арќылы баѓа беріледі. Тєртіп шењберіндегі
олардыњ м±раттары м±ѓалімніњ жаќын адамдардыњ тєртібі мен іс-єрекеті
ќоѓамдыќ µмір жєне µнер ыќыласымен ќалыптастырады. Б±л т±рѓыда балалар
єдебиетініњ, олардыњ оќушылар есіне ±заќ саќталатын кейіпкерлерініњ
бейнелері ‰лкен орын алады. Балалардыњ єсемдік санасыныњ жєне шындыќќа
ќатынасыныњ ерекшеліктерін білу оќушылар µмірін єсемдікке кµзќарас
т±рѓысында д±рыс ±йымдастыруѓа кµмектеседі.
Әсемдікті оқуда, еңбекте, күнделікте өмірде көруге, сезінуге және
жасауға оқушыларды бірте-бірте үйрету керек. Әсемдікке көзқарасты тєрбиелік
дамытуда барлық пәндер, әсіресе ана-тілі, музыка, бейнелеу өнері сабақтары
ерекше орын алады.
Ана тілі сабақтарында оқушылардың тілін дамыта отырып, мұғалім суретке
қарап әңгіме құрауды, әсер алған уақиғаларды айтып беруді, қиялында жаңа
белгілерді жасауға үйретеді. Көркемдікті сезінуге талғамы пайдалы болып,
олардың рухани күші дамиды. Музыка сабақтары өте әсерлі сезімдерді оятып,
музыка мұраттарын қалыптастырып, бала тәртібіне ықпал етеді. Музыка таңдау,
ән салу балалар үшін өнегелік-әсемдік мәні бар, себебі көтеріңкі ержүрек
сезімдерден ортақ әсер алу оларды рухани өрлеу үстінде біріктіреді және
топтастырады. Сондықтан саяси-идеялық, өнегелік тәрбиені күшейту үшін
музыка пєні бағдарламасында жаңа заман талабына сай және халық өндерін
игеруге үлкен мән берілген.
Музыка пєнініњ баѓдарламасы єн салу жєне жазылып алынѓан музыкалыќ
шыѓармаларды тањдау негізінде бастауыш мектеп м±ѓалімі музыка сабаѓын µзі
ж‰ргізетіндей даярлыѓы болуы керек, не музыка сабаќтарына сабаќтарына
тікелей ќатынасып, ол пєнді ж‰ргізушімен тыѓыз байланысына отырып, басќа
сабаќтарда кластан тыс ж±мыстарда музыканыњ адам µміріндегі алатын орны
туралы єњгімелер µткізуі керек.
Бейнелеу өнері сабақарының да балалардың әсемдікке көзқарасын
тєрбиелеуде ықпалы мол. Кескіндеме (живопись), мүсін (скульптура), сызықтық
суреттер (графика), сәулет (архитектура) өнерлі құралдарымен өмір, табиғат
және қоғам әсемдігі өрнектеледі, сұрақсыз және жиіркеніштің бәрі сыналды,
адамдардың жоғары ақыл-ойы, сезімі мен ниеті бейнеленеді. Бейнелеу өнері
шығармалары әсемдік үшін күреске шақырады, адамдар мұраттарына, күнделікті
өмірдегі тєртібіне үлкен ықпал жасайды.
Бейнелеу µнеріндегі єсемдікті т‰сіну мен нєзік сезіну, алѓан єсерін
бейнелеу µнері ќ±ралдарымен шамасына сай беру, сызыќтыќ сурет салу сауатын
мењгеру жеке балаларда кескін, м‰сін, сызыќтыќ суреттерде єсемдікті жасау
ќабілетін олардыњ µзіндік іс-єрекеті бейнелеу µнерін тану барысында
ќалыптаса бастайды. Бастауыш сынып м±ѓалімі басќа сабаќтарда µз
тапсырмаларын бейнелеу µнерін сабаѓындаѓы тапсырмамен ‰йлестіреді.
Єсемдіктен єсер алуѓа байланысты кµтеріњкі кµњіл к‰йі сезімдерініњ
ашылуына ж±мыстыњ ойын т‰рлері жєне балалардыњ µнімді µз ењбегін
±йымдастыру арќылы ќол жетеді. Ењбек балаларды єсемдіктен єсер алудыњ
кµрінісі жєне дамуыныњ шарты болып табылады. Нєтижесінде оќу пєніне кызыѓу
жєне оѓан єсемдік кµзќарас т±рѓысындаѓы ќатынас бекиді. Оњ єсемдік
кµтеріњкі сезімдер маќсатќа жетудегі нєтиже жєне коллективтіњ ќуаттауымен
бекітіледі. Балалардыњ ќуаныш сезімін туѓызатын оќу ісіне єрдайым табысќа
жету ынтасы ќалыптасады.
Мұғалімнің міндеті әр сабаќта тұрақты оң көтеріңкі көңіл күйін ұстап
тұру, оқу еңбегі мазмұнына және ұйымдастырылуына әсемдік көзқарас
тұрғысынан қатынасты қалыптастыру. Тек қана мұғалім балалардың оқу
материалы мазмұнына идеялық көтеріңкі сезім, еңбек барысындағы қуанышын
оятып, білімнің сенімге айналуын және баланың ақыл-ойын дамыту міндеттерін
шеше алады.
Оќушылар уаќытыныњ едєуір бµлігін ќолжетерлік ќоѓамдыќ пайдалы іс-
єрекетте µткізеді. Ењбек пен ќоѓамныњ ж±мыста табысќа жете отырып, олар
єсемдік єсерімен тыѓыз байланыста ерекше ќуанышќа бµленеді. Баланыњ
ењбекпен алатын б±л ќуанышы оныњ бойында кµркемдікті кµру, т‰сіну жєне
сезіну бµлігін дамытудыњ, µмірде єсемдікті жасауѓа ынтасын ќалыптастырудыњ
мањызды негіздерініњ бірі болып табылады. Сабаќ сияќты ќоѓамдыќ пайдалы
ењбектіњ мазм±ны, ±йымдастырылу нєтижесімен балаларѓа єсемдік т±рѓыдан єсер
етудіњ зор м‰мкіндігі бар.
Басты мєселе, к‰нделікті µмірдегі єсемдіктіњ адам мен табиѓаттыњ
бірлескен єрекетініњ к‰шімен пайда болѓанын ±ѓындыру. Осыныњ негізінде ѓана
оќушы µз ењбегініњ пайдалы екенін жєне оныњ с±лулыѓын кµре білетін болады
жєне осыдан µмір с±лулыѓын жасайтын адам екенін т‰сінеді. М±ны ж‰зеге
асыруды кµпшілікке хабар тарату ќ±ралдарын жєне баспасµз материалдарын кењ
пайдалануѓа болады.
Бастауыш мектептің сыныптан тыс жұмыс жүйесінде әсемдікке көзқарасты
тєрбиелеудің көптеген жолдарына үлкен зейін аударылады. Кіші мектеп
жасындағы оқушылар әсемдік аясындағы іс-әрекетке асқан ынтасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz