Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
Кіріспе ... ... ... ... ... 3
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
1.1 Оқытудың негізгі түрлері...
1.2 Бастауыш сыныпты проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...7
II. Бастауыш мектепте әдебиет пәнін оқуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
2.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері ... ... ... .9
2.2. Оқушының аналитикалық ойлау қабілетінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3. Шығармашылық ойлау тәжірибелерінде оқушылар проблемасы ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... 25
Пайдаланылған әдебиеттер
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
1.1 Оқытудың негізгі түрлері...
1.2 Бастауыш сыныпты проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...7
II. Бастауыш мектепте әдебиет пәнін оқуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
2.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері ... ... ... .9
2.2. Оқушының аналитикалық ойлау қабілетінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3. Шығармашылық ойлау тәжірибелерінде оқушылар проблемасы ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... 25
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазіргі заманғы білім берудің басты мақсаты мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе - жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т.б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да «оның мәні неде?» деген сұрақ туындайды.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе - жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т.б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да «оның мәні неде?» деген сұрақ туындайды.
1. Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова «Педогогика» Алматы 2004ж 144-146 б.
2. Құрманалина Ш.Х., Б.Ж.Мұқановва, Ә.Ғалымова, Р.Ильясова. Астана 2007ж 284-285б.
3. Б. С. Бабаев «Педагогикалық теоргия негіздері» Түркістан 2010ж. 122-123 б.
4. К. Өстемірова «Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары» Алматы 2007ж. 124-126 б.
5. К. Көпеева, А. Қалынова «Оқыту үрдісінде педагогикалық технологиялардыұтымды пайдалану». «Білім» журналы №5 2005ж. 25-28б.
6. Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев «Педагогика» Алматы 2000ж. 242-245 б.
7. А. Е. Әбілқасымова, Р. С. Омарова «мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері» Алматы 2003ж. 32-34 б.
8. «Өзін-өзі тану» хрестоматия. Алматы 2004ж. «Бөбек» Республикалық оқу-сауықтыру орталығы. 55-56 б.
9. Ж. Б Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев «Педагогика» Алматы- 2000ж. 98-100 б.
10. Матющкин А. М:Проблемные ситуации в мышление в обучении – М:Педагогика. 1972ж. 112-113 б.
11. Выготский Л. С. Улственное развитие детей –М: «Учпедиз», 1940ж. 54-58б.
12. Қадыржан Сейталиева «Педагогика» 19-21 б.
13. Леонтьев А. Н. «Мир человека и мир языка » - М: 1984 ж. 77-78б.
14. Леонтьев А. Н. «Избранные психологические произведения»1963ж. 78-79 б.
2. Құрманалина Ш.Х., Б.Ж.Мұқановва, Ә.Ғалымова, Р.Ильясова. Астана 2007ж 284-285б.
3. Б. С. Бабаев «Педагогикалық теоргия негіздері» Түркістан 2010ж. 122-123 б.
4. К. Өстемірова «Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары» Алматы 2007ж. 124-126 б.
5. К. Көпеева, А. Қалынова «Оқыту үрдісінде педагогикалық технологиялардыұтымды пайдалану». «Білім» журналы №5 2005ж. 25-28б.
6. Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев «Педагогика» Алматы 2000ж. 242-245 б.
7. А. Е. Әбілқасымова, Р. С. Омарова «мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері» Алматы 2003ж. 32-34 б.
8. «Өзін-өзі тану» хрестоматия. Алматы 2004ж. «Бөбек» Республикалық оқу-сауықтыру орталығы. 55-56 б.
9. Ж. Б Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев «Педагогика» Алматы- 2000ж. 98-100 б.
10. Матющкин А. М:Проблемные ситуации в мышление в обучении – М:Педагогика. 1972ж. 112-113 б.
11. Выготский Л. С. Улственное развитие детей –М: «Учпедиз», 1940ж. 54-58б.
12. Қадыржан Сейталиева «Педагогика» 19-21 б.
13. Леонтьев А. Н. «Мир человека и мир языка » - М: 1984 ж. 77-78б.
14. Леонтьев А. Н. «Избранные психологические произведения»1963ж. 78-79 б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
Оқытудың негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Бастауыш сыныпты проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II. Бастауыш мектепте әдебиет пәнін оқуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
2.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.2. Оқушының аналитикалық ойлау қабілетінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... .17
2.3. Шығармашылық ойлау тәжірибелерінде оқушылар проблемасы ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Кіріспе
Қазіргі заманғы білім берудің басты мақсаты мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе - жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т.б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды. Әріқарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны негіздеу және тексеру. Содан соң студент не өз бетімен ойша іздестіру жүргізеді, немесе оқытушының көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың белсенділігі - проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект - объект - субъект қарым - қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту - оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері.
.1. Оқытудың негізгі түрлері.
Оқыту жеке адамның білімін, танымдық және шығармашылық қабілетін дамытудың маңызды құралы. Оқытудың бірінеше түрлері бар: түсіндірмелі –иллюстративті оқыту, проблемалы оқыту, бағдарламалап оқыту т. б.
Түсіндірмелі - иллюстратирвті оқытудың мақсаты – мұғалім оқушыларды белгілі білім жүйесімен қаруландырады, іскерлікке үйретеді. Ол үшін жаңа біліммен таныстырады, жаңа ұғымдар, теориялар және заңдар туралы түсінік береді. Оқушылар дайын білімді меңгереді. Жаңа материалдарды қайталап бекітеді, түрлі жаттығуларды, тапсырмалаарды орындау барысында алған білімін қолданады. Бұл жерде ешқандай проблемалық ситуация тумайды.
Проблемалық оқытудың мақсаты-мұғалім оқушыларды білім жүйесімен, іскерлікпен, дағдымен қаруландырып қана қоймай, олардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамытады. Оқушыларға тақырып бойынша проблемалық сұрақтар қойылады. Оқушылар проблемлық сұрақтарды шешудің дұрыс варианттарын қарастырады, ойланады жаңа білімді игеру туралы қорытынды жасайды, оны практикада қолданады.
Проблемалық оқыту-бұл ғылым негіздерін оқып- білу процесінде жеке адамның жалпы және арнайы қабілетінің дамуы, танымдық қажеттілігінің қалыптасуы.
Психологтар адамның ойлағыштық іс –әрекетінің негізгі түрлерін атайды: репродуктивті және продуктивті, шығармашылық.
Репродуктивті іс-әрекеті үлгі, алгоритм бойынша орындалады. Мұғалім жаңа оқу материалын, жаңа ұғымдардың мәнін түсіндіреді, тапсырманы орындаудың жолдарын көрсетеді. Оқушы оқу тапсырмасын мұғалімнің көрсетуімен алгоритмге сүйеніп, яғни мұғалімнің сабақ үстінде жасаған әрекетіне сәйкес орындауға қажет.
Бағдарлама бойынша оқу материалдарының көпшілігін мұғалім проблемелық ситуация жағдайында түсіндіруі тиіс.
Продуктивті іс –әрекетінің айырмашылығы оқушы белгілі білімді өз бетімен ситуацияда қолданады немесе беллгілі ситуацияда жаңа білімді, әрекет жасаудың жаңа ережесін табады (алгоритмді өзі жасайды). Бірақ оқушының дайын алгоритмді, үлгіні пайдалануы да мүмкін.
Проблемалық ситуация жағдайында оқушының іс – әрекеті ойлаумен, байымдаумен, өз бетінше ізденумен сипатталады (проблема түрінде сұрақтар қою, жорамал ой туғызу т. б. )
Шығармашылық іс – әрекеті алгоритмнен, үлгіден, формализімнен аумаушылықты көтере алмайды. Шығармашылық бұл эвристикалық іс-әрекеті, оның мәні, негізгі идеялары тез түсініп ұғыну, істің кенеттен шешілу жолдарын табу.
Оқушылардың шығармашылық ойлауы проблемалық ситуациядан басталады.
Проблемалық ситуация деп пайда болған құбылыстарды, фактілерді адамның түсіндіре алмай қирыншылық жағдайға ұшырауын айтады. Сондықтан қиыншылық қабылдаған білім және іскерлік негізінде адамды жаңа әдістерді немесе істі іздеуге, түсіндіруге талаптандырады.
Ақыл - ой әрекеті толық циклының проблемалық пайда болуынан проблеманың шешілуіне дейін мынадай кезеңдері болады:
проблемалық ситуацияның пайда болтуы;
проблеманы – сұрақты қою және оның қиыншылық мәніне жете түсіну;
болжау арқылы шешім тәсілдерін табу;
болжамды дәлелдеу;
проблема шешімінің дұрыстығын тексеру.
Проблемалық оқыту процесінде мұғалім оқушыларға сұрақтар қояды, түрлі тапсырмалар береді. Бұлардың бәрі проблемалық ситуацияны туғызады. Осының нәтижесінде әрбір оқушы сұраққа жауап беруге немесе проблеманы шешуге тырысады.
Проблема проблемалық ситуация болып саналады, бірақ әртүрлі проблемалық ситуация проблема бола алмайды. Мысалы, 3-сынып оқушысына өзеннің бір жағасында тұрып, оның енін қалай өлшейді деп сұрақ қойса, ол сұрақтың мәнін ұғып оны шешу үшін дәрменсіз болады. Бұл жерде проблемалық ситуация пайда болады, бірақ ол проблема бола алмады. Себебі, оны шешу үшін оқушының білімі, тәжірубесі жеткіліксіз болады.
Химия сабағында Су тақырыбын өткенде мұғалім оқушыларға проблема түрінде сұрақ қояды: су сұйық зат, ол сутегі және оттегіден тұрады, сутегі жанады, оттегі жануды қолдайды. Олай балса теңізді неге жағуға болмайды жанып тұрға шырпыны тигізсең сөніп қалады?
Бұл жерде проблемалық ситуация туды да, ол проблемаға айналды. Өйткені оқушылардың химия пәнінен алған білім проблеманы шешуде игі әсер етті.
Сонымен оқушылардың әртүрлі шығармашылық оқыту іс –әрекетінде мұғалім пробблемалық ситуация туғызады, жаңа білімді игеруде оқушылардың ойлау, іздену іс –әрекетіне, оларды оқыту проблемасын өз беттімен немесе ұжымдасып шешуіне басшылық етеді. Міне, проблемалы оқытудың мәні осында.
ЮНЕСКО – ның ұйымдастырумен 1962 жылы наурыз айында Париж қаласында бағдарламалап оқыту жайында арнайы конференция өткізілді. Онда ғалымдар өзара пікір алысты. Міне, осы кезеңнен бастап бұл проблемаға біздің елімізде және шетелдерде зор мән беріліп келеді.
Бағдарламалап оқыту оқушылардың танымдық қабілетін дамытудың, оқу процесін үйлесімді басқарудың негізгі құралдарының бірі. Бағдарламалап оқытуда жаңа бағдарламаланған оқулықтар, оқыту құжаттары, үйрету машиналары қолданылады.
Америка Құрама Штатында бағдарламалап оқыту машинасыз және машиналы болып екіге бөлінеді:
Машинасыз бағдарламалап оқытудың екі принципі бар: салалық және тармақты бағдарламалау.
Б. Ф. Скинер ұсынған салалық принцип бойынша оқу материалы бағдарламаланған оқулықта логикалық бір ізділікпен орналасады. Оқушы материалды оқып түсінгеннен кейін бір порциядан екінші порцияға көшеді.
Тармақты принципті оқыту процесіндеалғаш рет пайдаланған Н. Краудер. Бұл принцип салалық принципіне қарағанда оқытудың әлде қайда көбірек дербестік жағын қамтамасыз етеді. Машиналы бағдарамалап оқыту боқушылардың өз бетіменн істейтін жұмысын басқару үшін үйлесім жағдай жасайды. Машина оқушыға ғылыми ақпарат береді, бақылау сұрақтарын қояды, жауабын бағалайды , жауап береді. Демек, тікелей және кері байланыс принципін орындайды. Мұны оқыту машинасын функционалдық схемасынанан байқауға болды. Бағдарламалап оқыту жайында қауіптенудің қажеті жоқ. Өйткені ол келешекте оқыту жүйесінде басты формалардың бір болып қолданылады. Орта және жоғары мекиептерде микроЭВМ Агат және ДБК, компьютерлер, басқада техникалық құралдарды қолдануға байланысты оқыту жұмысының жүйесінде бағдарламалап оқытуды кеңінен пайдаланылады.
1.2. Бастауыш сыныпта проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазіргі заманғы білім берудің басты мақсаты –мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі –мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе –жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың) Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т. б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды. Әріқарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны негіздеу және тексеру. Содан соң студент не өз бетімен ойша іздестіру жүргізеді, немесе оқытушының көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың белсенділігі –проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект –объект –субъект қарым-қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту –оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
Проблемалық (мәселелік) оқыту технологиясы. Оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету. Олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту. Атап айтқанда:
оқушының белсенділігін арттыру;
оқу материалында баланы қызықтыратындай мәселе туғызу;
оқушы материалды сезім мүшесі арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді;
оқытудың бала өмірімен, еңбегімен байланыстылығы.
II. Бастауыш мектепте оқытуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері.
мұғалім оқушыларды қарама-қайшылық жағдайына әкеліп, одан шығудың жолдарын өздеріне қалдырады;
біркелкі сұраққа әртүрлі пікірлерді жинақтайды;
сыныпқа берілген жағдайды әртүрлі позицичдан қарастыруды ұсынады;
шешілген проблеманың дұрыстылығын тексеру.
Сонымен, проблемалық оқыту технологиясы біргеше кезеңдерден өтеді. Оның негізгі кезеңі ойлаудың кедергісін түсіндіруге алып келетін проблемалық жағдай. Проблемалық жағдай барысында пайда болатын оқу проблемасы да қиын, бірақ оқушылар шеше алатындай дәрежеде болуы шарт. Проблеманың қойылуы және түсіндірілуімен бірінші кезең аяқталады. Екінші кезеңде оқушы сұрақтың жауабын толық алу үшін жетпейтін ақпараттарды белсенді түрде іздестіруге кіріседі. Үшінші кезеңде қажетті білімдермен қарулана отырып, проблеманы шешіп, алынған нәтижелерді бастапқы болжаммен салыстыра отырып тексереді.
Проблема қойып оқытудың нәтижелі болуының 4 негізгі шарты бар:
проблеманың мазмұнына қызығушылық тудыра алатындай жеткілікті мотивациямен қамтамасыз ету;
әрбір этапта туындатып отыратын проблемалардың шама жетерліктей болуы (белгілі мен белгісіздің тепе-теңдік қарым-қатынасы);
шешілетін проблеманың оқушы үшін маңыздылығы;
педагогтың оқушымен диалогының өзара түсіністік пен сыйластыққа құрылуы;
Проблемалық оқытудың жағымды да, жағымсыз да жақтары бар екенін атап өтуге тиіспіз. Бұл технологияның артықшылығына –оқушының өзіндік шығармашылық іс-әрекеті негізінде білімді өз бетімен меңгеру мүмкіндіктері, соның нәтижесінде оқу еңбегіне деген жоғары қызығушылығының, жемісті ойлау қабілеттерінің дамуы жатады. Ал, кемшіліктеріне –кей кездерде процеске қатысушылардың танымдық іс-әрекеттерінің әлсіз басқарылуын, жоспарланған мақсатқа қол жеткізуде уақыттың шамадан тыс көп шығындалуын атап көрсетуге болады.
Проблемалық оқыту үлгісін М. И. Махмутов жасаған болатын. Проблемалық оқыту дидактикалық жүйе сияқты мына ұстанымдарға: оқытудың ғылымилығы мен жүйелілігі; оқушылардың оқудағы белсендігі мен ізденімпаздығы; білім мен тәрбие берудің және дамудың бірлігі; теорияның практикамен байланысы; проблемалылығы; оқу мен еңбектің үйлесімі; қиындық пен ұғынықтылық; қосарлылық; сөз бен көрнекіліктің бірлігі; оқытудағы саралаушылық пен даралаушылық; кәсіпке бағыттаушылық.
Проблемалық оқытуды енгізу ең алдымен, оқытудың мазмұнын арнаулы түрде ұйымдастыруды талап етеді. Проблемалық, әдетте, ұғымдарды теориялық қорытындылаудың әлде бір деңгейі бар жерде болады; ол неғұрлым жоғары болса, әдетте, мазмұнның (оқу материалдарының) проблемалық деңгейі соғұрлым жоғары болмақ, - дейді Махмутов. Сондықтан проблемалық негізде құрылған курс жетекші идеялардың барынша аз болуына негізделуге, олардың генезисін ашуға, ғылымның проблемаларымен таныстыруға, кәсіпке бағыттаушылық болуға тиіс. Осы тұрғыдан алып қарағанда пәндік сабақ беру әдістемесі курсы әдістемелік жүйе ретінде пәнді оқытудың іргелі тұжырымдамасына негізделуі тиіс, оның негізгі компоненттері мыналар болып табылады: а) пәнді оқыту мақсаты; ә) мазмұны; б) нысаны; в) әдістер; г) құралдары. Курстың мазмұнына кәсіптік қабілет жүйесін енгізу керек, оларды қалыптастыру практикалық және лабораториялық сабақтарда, сондай-ақ жеке дара, топтық ізденімпаздық жұмыс процесінде маңызды орын алуы тиіс.
Проблемалық жағдайлар мынадай формада берілуі мүмкін: ауызша ақпаратпен, талдау арқылы, сызба, кесте және шартты белгілер; физикалық құбылысты көрсету арқылы; мәтінді ақпарат; тапсырмалар.
Проблемалық жағдайларды шешу мынадай жолмен жүзеге асырылады:
өз бетімен (жеке)
оқытушымен бірлесе отырып, жеке кезеңдерді талқылау (лекцияда);
топпен (практикалық және семинар сабақтарда);
3-4 адамнан тұратын кішігірім ұжымда (лабораториялық, практикалық сабақтар мен ғылыми-зерттеу жұмыстар).
Проблемалық жағдайдың бірнеше түрі бар. Бірінші түрінде студенттер проблеманы шешуге қажетті білім жүйесін таңдайды, оның көптігінен қателікке ұрынады. Екінші түрінде білімнің жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ екендігін сезінеді. Проблемалық жағдайдың үшінші түрінде студент білімді практикамен ұштастыруға кезігеді. Төртінші түрінде теориялық білімнің жетіспеушілігінен практикалық қайшылықтарға тап болады.
Сабақ өту барасында әртүрлі проблемалық жағдайлар тууы мүмкін. Мәселен, оқытушы тақырыптың өзінен-ақ сұрақ-жауап алу арқылы студенттерді қызықтыра түседі. Проблемалық жағдайды тақырып мазмұнын түсіндіріп тұрғанда да жасауға болады.
Проблемалық оқыту айрықша құрылымға ие. Оның ең бастысы –студенттің проблеманы шешуде оқытушының басшылығымен немесе өз бетінше жұмыс жасауы. Құрылымның негізгі элементі –игерілген білімнің өзектілігі.
Проблемалық оқытудың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бірақ қатып қалған қағида жоқ, сабақты ұйымдастыру оның нақты мазмұны мен мақсатына тікелей қатысты. Сондықтан оны проблемалық оқытудың талабына жауап беретіндей етіп ұйымдастыру қажет.
Проблемалық оқытудың жөн-жобасын толық меңгерген тәжірибелі ұстаздар сабағы мына кезеңдерден тұрады:
1-кезең. Проблеманы қою және проблемалық жағдайларды талдауға мыналар кіреді: студенттерден шешімін күткен проблеманы айқындау; проблеманы шешуге студенттің қызығуы мен талпынысы; проблемалық жағдайды талдау.
Оқытушының жалпы проблеманы қоюын эксперимент, эвристикалық сұхбат арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл кезеңде проблемалық жағдайларға талдау жүргізіп, оқытушы қалдырған қиын жәйттан студент шығуға әрекет етеді. Талдау процесінде белгілі мен белгісіздің арақатынасы айқындалып, студент нені білу керек? деген сұраққа жауап іздейді. Сонымен, жағдайды талдау нәтижесінде студент проблеманы сезініп, көп нәрсені айқындай түседі.
2-кезең. Оқу проблемаларын шешуге мыналар кіреді: шешу жолдарын құрастыру; гипотеза және оның негіздері. Жоспар жасаудың мәні мынада: студент өз бойына бұрыннан жинаған тәжірибесі арқылы белгілі мен белгісіздіктің арасындағы байланысты орнатуға әрекет жасайды. Осының негізінде шешімдерді табу барысында олар гипотезаға айналады.
3-кезең. Проблеманы шешуде тексеруге мыналар жатады: бақылау жұмыстарын орындау; қатені түзету мен орындау нәтижелерін тексеру және тақырыпты бекіту ол практика негізінде белгілі мақсатты жолмен тапсырма талаптарын мүлтіксіз орындату, сондай-ақ бақылау жұмыстарын жаздыру арқылы жүзеге асырылады.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз –жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашылық процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог-ғалымдар Сократ, Руссо, Дистернег, Ушинский. Мысалы, Дистервегтің дәлелдеуінше: жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді.
Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез-келген сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалық сұрақтың жауабы дайын болмайды, оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана-сезімінде қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы проблемалық жағдаят деп аталады. Проблемалық сұрақ, бір жағынан қиын болуы, екінші жағынан, оқушының шамасына лайық болуы керек. Осындай проблемалық жағдаят туғызу, проблемалық сұрақ қою –проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі.
Келесі кезеңде бала іштей өз білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға жеткіліксіз екенін анықтайды да, ізденіс жолына белсенділікпен түседі. Үшінші кезеңде ол сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді меңгереді. Мен білдім! деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерде дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған білім мен біліктілікті қорытындылайды, жинақтайды.
Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың тиімді жақтары:
оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады;
оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйретеді;
берік білімге, оқытудың жоғарғы нәтижесіне жеткізеді.
Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері қатар қолданылады.
Сонымен, Инновация сөзі –қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз Жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді. Бұл әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
Қорыта келе, біз оқыту процесіндегі инновациялық технологиялардың жастарға соншалықты тиімді екенін атап өткіміз келеді. Себебі, мұндай әртүрлі оқыту процесіндегі жаңа технологиялармен білім алған жастардың жан-жақты білімді болатынына және олардың болашақтарының жарқын болатынына кәміл сенеміз.
оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру;
кез-келген нақты қызмет саласында өз ерекшелігі болатын кәсіби проблемалық ойлау жүйесін қалыптастыру және дамыту.
Проблемалы оқытудың мақсаты –мұғалім оқушыларды білім жүйесімен, іскерлікпен, дағдымен қаруландырып қана қоймай, олардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамытады. Оқушыларға тақырып бойынша проблемалық сұрақтар қойылады. Оқушылар проблемалық сұрақтарды шешудің дұрыс варианттарын құрастырады, ойланады, жаңа білімді игеру туралы қорытынды жасайды, оны практикада қолданады.
Проблемалы оқыту –бұл ғылым негіздерін оқып білу процесінде адамның жалпы және арнайы қабілетінің дамуы, танымдық қажеттілігінің қалыптасуы.
Оқушылардың шығармашылық ойлауы проблемалық ситуациядан басталады.
Проблемалық ситуация деп –пайда болған құбылыстарды, фактілерді адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері
Оқытудың негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Бастауыш сыныпты проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
II. Бастауыш мектепте әдебиет пәнін оқуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
2.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
2.2. Оқушының аналитикалық ойлау қабілетінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... .17
2.3. Шығармашылық ойлау тәжірибелерінде оқушылар проблемасы ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
Кіріспе
Қазіргі заманғы білім берудің басты мақсаты мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі - мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе - жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың (Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т.б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды. Әріқарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны негіздеу және тексеру. Содан соң студент не өз бетімен ойша іздестіру жүргізеді, немесе оқытушының көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың белсенділігі - проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект - объект - субъект қарым - қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту - оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
І тарау. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясын қолданудың ерекшеліктері.
.1. Оқытудың негізгі түрлері.
Оқыту жеке адамның білімін, танымдық және шығармашылық қабілетін дамытудың маңызды құралы. Оқытудың бірінеше түрлері бар: түсіндірмелі –иллюстративті оқыту, проблемалы оқыту, бағдарламалап оқыту т. б.
Түсіндірмелі - иллюстратирвті оқытудың мақсаты – мұғалім оқушыларды белгілі білім жүйесімен қаруландырады, іскерлікке үйретеді. Ол үшін жаңа біліммен таныстырады, жаңа ұғымдар, теориялар және заңдар туралы түсінік береді. Оқушылар дайын білімді меңгереді. Жаңа материалдарды қайталап бекітеді, түрлі жаттығуларды, тапсырмалаарды орындау барысында алған білімін қолданады. Бұл жерде ешқандай проблемалық ситуация тумайды.
Проблемалық оқытудың мақсаты-мұғалім оқушыларды білім жүйесімен, іскерлікпен, дағдымен қаруландырып қана қоймай, олардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамытады. Оқушыларға тақырып бойынша проблемалық сұрақтар қойылады. Оқушылар проблемлық сұрақтарды шешудің дұрыс варианттарын қарастырады, ойланады жаңа білімді игеру туралы қорытынды жасайды, оны практикада қолданады.
Проблемалық оқыту-бұл ғылым негіздерін оқып- білу процесінде жеке адамның жалпы және арнайы қабілетінің дамуы, танымдық қажеттілігінің қалыптасуы.
Психологтар адамның ойлағыштық іс –әрекетінің негізгі түрлерін атайды: репродуктивті және продуктивті, шығармашылық.
Репродуктивті іс-әрекеті үлгі, алгоритм бойынша орындалады. Мұғалім жаңа оқу материалын, жаңа ұғымдардың мәнін түсіндіреді, тапсырманы орындаудың жолдарын көрсетеді. Оқушы оқу тапсырмасын мұғалімнің көрсетуімен алгоритмге сүйеніп, яғни мұғалімнің сабақ үстінде жасаған әрекетіне сәйкес орындауға қажет.
Бағдарлама бойынша оқу материалдарының көпшілігін мұғалім проблемелық ситуация жағдайында түсіндіруі тиіс.
Продуктивті іс –әрекетінің айырмашылығы оқушы белгілі білімді өз бетімен ситуацияда қолданады немесе беллгілі ситуацияда жаңа білімді, әрекет жасаудың жаңа ережесін табады (алгоритмді өзі жасайды). Бірақ оқушының дайын алгоритмді, үлгіні пайдалануы да мүмкін.
Проблемалық ситуация жағдайында оқушының іс – әрекеті ойлаумен, байымдаумен, өз бетінше ізденумен сипатталады (проблема түрінде сұрақтар қою, жорамал ой туғызу т. б. )
Шығармашылық іс – әрекеті алгоритмнен, үлгіден, формализімнен аумаушылықты көтере алмайды. Шығармашылық бұл эвристикалық іс-әрекеті, оның мәні, негізгі идеялары тез түсініп ұғыну, істің кенеттен шешілу жолдарын табу.
Оқушылардың шығармашылық ойлауы проблемалық ситуациядан басталады.
Проблемалық ситуация деп пайда болған құбылыстарды, фактілерді адамның түсіндіре алмай қирыншылық жағдайға ұшырауын айтады. Сондықтан қиыншылық қабылдаған білім және іскерлік негізінде адамды жаңа әдістерді немесе істі іздеуге, түсіндіруге талаптандырады.
Ақыл - ой әрекеті толық циклының проблемалық пайда болуынан проблеманың шешілуіне дейін мынадай кезеңдері болады:
проблемалық ситуацияның пайда болтуы;
проблеманы – сұрақты қою және оның қиыншылық мәніне жете түсіну;
болжау арқылы шешім тәсілдерін табу;
болжамды дәлелдеу;
проблема шешімінің дұрыстығын тексеру.
Проблемалық оқыту процесінде мұғалім оқушыларға сұрақтар қояды, түрлі тапсырмалар береді. Бұлардың бәрі проблемалық ситуацияны туғызады. Осының нәтижесінде әрбір оқушы сұраққа жауап беруге немесе проблеманы шешуге тырысады.
Проблема проблемалық ситуация болып саналады, бірақ әртүрлі проблемалық ситуация проблема бола алмайды. Мысалы, 3-сынып оқушысына өзеннің бір жағасында тұрып, оның енін қалай өлшейді деп сұрақ қойса, ол сұрақтың мәнін ұғып оны шешу үшін дәрменсіз болады. Бұл жерде проблемалық ситуация пайда болады, бірақ ол проблема бола алмады. Себебі, оны шешу үшін оқушының білімі, тәжірубесі жеткіліксіз болады.
Химия сабағында Су тақырыбын өткенде мұғалім оқушыларға проблема түрінде сұрақ қояды: су сұйық зат, ол сутегі және оттегіден тұрады, сутегі жанады, оттегі жануды қолдайды. Олай балса теңізді неге жағуға болмайды жанып тұрға шырпыны тигізсең сөніп қалады?
Бұл жерде проблемалық ситуация туды да, ол проблемаға айналды. Өйткені оқушылардың химия пәнінен алған білім проблеманы шешуде игі әсер етті.
Сонымен оқушылардың әртүрлі шығармашылық оқыту іс –әрекетінде мұғалім пробблемалық ситуация туғызады, жаңа білімді игеруде оқушылардың ойлау, іздену іс –әрекетіне, оларды оқыту проблемасын өз беттімен немесе ұжымдасып шешуіне басшылық етеді. Міне, проблемалы оқытудың мәні осында.
ЮНЕСКО – ның ұйымдастырумен 1962 жылы наурыз айында Париж қаласында бағдарламалап оқыту жайында арнайы конференция өткізілді. Онда ғалымдар өзара пікір алысты. Міне, осы кезеңнен бастап бұл проблемаға біздің елімізде және шетелдерде зор мән беріліп келеді.
Бағдарламалап оқыту оқушылардың танымдық қабілетін дамытудың, оқу процесін үйлесімді басқарудың негізгі құралдарының бірі. Бағдарламалап оқытуда жаңа бағдарламаланған оқулықтар, оқыту құжаттары, үйрету машиналары қолданылады.
Америка Құрама Штатында бағдарламалап оқыту машинасыз және машиналы болып екіге бөлінеді:
Машинасыз бағдарламалап оқытудың екі принципі бар: салалық және тармақты бағдарламалау.
Б. Ф. Скинер ұсынған салалық принцип бойынша оқу материалы бағдарламаланған оқулықта логикалық бір ізділікпен орналасады. Оқушы материалды оқып түсінгеннен кейін бір порциядан екінші порцияға көшеді.
Тармақты принципті оқыту процесіндеалғаш рет пайдаланған Н. Краудер. Бұл принцип салалық принципіне қарағанда оқытудың әлде қайда көбірек дербестік жағын қамтамасыз етеді. Машиналы бағдарамалап оқыту боқушылардың өз бетіменн істейтін жұмысын басқару үшін үйлесім жағдай жасайды. Машина оқушыға ғылыми ақпарат береді, бақылау сұрақтарын қояды, жауабын бағалайды , жауап береді. Демек, тікелей және кері байланыс принципін орындайды. Мұны оқыту машинасын функционалдық схемасынанан байқауға болды. Бағдарламалап оқыту жайында қауіптенудің қажеті жоқ. Өйткені ол келешекте оқыту жүйесінде басты формалардың бір болып қолданылады. Орта және жоғары мекиептерде микроЭВМ Агат және ДБК, компьютерлер, басқада техникалық құралдарды қолдануға байланысты оқыту жұмысының жүйесінде бағдарламалап оқытуды кеңінен пайдаланылады.
1.2. Бастауыш сыныпта проблемалық сабақты ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазіргі заманғы білім берудің басты мақсаты –мамандарды әлемді шығармашылық тұрғыдан өзгертудің әдістемесімен қаруландыру. Осы тұрғыдан алғанда ғылыми міндеттерді дәстүрлі емес әдістермен шешудің жолы ретінде проблемалық оқыту жүйесі ұсынылуы заңды құбылыс.
Проблемалық оқытудың ерекшелігі –мұнда мұғалім білімді дайын түрде баяндап бермейді, оқушылардың алдына проблемалық міндет қояды. Шешімді және шешу құралдарын оқушы өзі іздестіруі тиіс. Бұл технологиялық әдістегі ең маңызды мәселе –жаңа білім жаттау немесе есте сақтау үшін емес, проблеманы немесе бірнеше проблемаларды шешу үшін беріледі. Проблемалық оқыту педагогикада жаңа құбылыс емес, тарихта белгілі адамдардың) Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский т. б.) есімдерімен байланысты.
Проблемалық оқыту кезінде жүретін психологиялық процестер механизмі төмендегідей: белгісіз, түсініксіз жаңа проблемамен жолыққан адамда таңғалу, дағдарыс пайда болады да оның мәні неде? деген сұрақ туындайды. Әріқарай ойлау процесі белгілі схемамен жүреді, яғни - болжам тастау, оны негіздеу және тексеру. Содан соң студент не өз бетімен ойша іздестіру жүргізеді, немесе оқытушының көмегіне сүйенеді. Шығармашылық ойлаудың белсенділігі –проблеманы ұжымдық түрдегі шешу схемасы: субъект –объект –субъект қарым-қатынастарына түседі.
Проблемалық оқыту –оқытудың әдіс-тәсілдерін қолдана отырып білімді шығармашылық тұрғыдан меңгеруге негізделген дидактикалық жүйе.
Проблемалық (мәселелік) оқыту технологиясы. Оқушыны өз бетімен ізденуге үйрету. Олардың танымдық және шығармашылық икемділіктерін дамыту. Атап айтқанда:
оқушының белсенділігін арттыру;
оқу материалында баланы қызықтыратындай мәселе туғызу;
оқушы материалды сезім мүшесі арқылы ғана қабылдап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында меңгереді;
оқытудың бала өмірімен, еңбегімен байланыстылығы.
II. Бастауыш мектепте оқытуды проблемалық тұрғыда ұйымдастыру жолдары
.1. Бастауыш білім беруде проблемалық оқыту технологиясының әдістемелік негіздері.
мұғалім оқушыларды қарама-қайшылық жағдайына әкеліп, одан шығудың жолдарын өздеріне қалдырады;
біркелкі сұраққа әртүрлі пікірлерді жинақтайды;
сыныпқа берілген жағдайды әртүрлі позицичдан қарастыруды ұсынады;
шешілген проблеманың дұрыстылығын тексеру.
Сонымен, проблемалық оқыту технологиясы біргеше кезеңдерден өтеді. Оның негізгі кезеңі ойлаудың кедергісін түсіндіруге алып келетін проблемалық жағдай. Проблемалық жағдай барысында пайда болатын оқу проблемасы да қиын, бірақ оқушылар шеше алатындай дәрежеде болуы шарт. Проблеманың қойылуы және түсіндірілуімен бірінші кезең аяқталады. Екінші кезеңде оқушы сұрақтың жауабын толық алу үшін жетпейтін ақпараттарды белсенді түрде іздестіруге кіріседі. Үшінші кезеңде қажетті білімдермен қарулана отырып, проблеманы шешіп, алынған нәтижелерді бастапқы болжаммен салыстыра отырып тексереді.
Проблема қойып оқытудың нәтижелі болуының 4 негізгі шарты бар:
проблеманың мазмұнына қызығушылық тудыра алатындай жеткілікті мотивациямен қамтамасыз ету;
әрбір этапта туындатып отыратын проблемалардың шама жетерліктей болуы (белгілі мен белгісіздің тепе-теңдік қарым-қатынасы);
шешілетін проблеманың оқушы үшін маңыздылығы;
педагогтың оқушымен диалогының өзара түсіністік пен сыйластыққа құрылуы;
Проблемалық оқытудың жағымды да, жағымсыз да жақтары бар екенін атап өтуге тиіспіз. Бұл технологияның артықшылығына –оқушының өзіндік шығармашылық іс-әрекеті негізінде білімді өз бетімен меңгеру мүмкіндіктері, соның нәтижесінде оқу еңбегіне деген жоғары қызығушылығының, жемісті ойлау қабілеттерінің дамуы жатады. Ал, кемшіліктеріне –кей кездерде процеске қатысушылардың танымдық іс-әрекеттерінің әлсіз басқарылуын, жоспарланған мақсатқа қол жеткізуде уақыттың шамадан тыс көп шығындалуын атап көрсетуге болады.
Проблемалық оқыту үлгісін М. И. Махмутов жасаған болатын. Проблемалық оқыту дидактикалық жүйе сияқты мына ұстанымдарға: оқытудың ғылымилығы мен жүйелілігі; оқушылардың оқудағы белсендігі мен ізденімпаздығы; білім мен тәрбие берудің және дамудың бірлігі; теорияның практикамен байланысы; проблемалылығы; оқу мен еңбектің үйлесімі; қиындық пен ұғынықтылық; қосарлылық; сөз бен көрнекіліктің бірлігі; оқытудағы саралаушылық пен даралаушылық; кәсіпке бағыттаушылық.
Проблемалық оқытуды енгізу ең алдымен, оқытудың мазмұнын арнаулы түрде ұйымдастыруды талап етеді. Проблемалық, әдетте, ұғымдарды теориялық қорытындылаудың әлде бір деңгейі бар жерде болады; ол неғұрлым жоғары болса, әдетте, мазмұнның (оқу материалдарының) проблемалық деңгейі соғұрлым жоғары болмақ, - дейді Махмутов. Сондықтан проблемалық негізде құрылған курс жетекші идеялардың барынша аз болуына негізделуге, олардың генезисін ашуға, ғылымның проблемаларымен таныстыруға, кәсіпке бағыттаушылық болуға тиіс. Осы тұрғыдан алып қарағанда пәндік сабақ беру әдістемесі курсы әдістемелік жүйе ретінде пәнді оқытудың іргелі тұжырымдамасына негізделуі тиіс, оның негізгі компоненттері мыналар болып табылады: а) пәнді оқыту мақсаты; ә) мазмұны; б) нысаны; в) әдістер; г) құралдары. Курстың мазмұнына кәсіптік қабілет жүйесін енгізу керек, оларды қалыптастыру практикалық және лабораториялық сабақтарда, сондай-ақ жеке дара, топтық ізденімпаздық жұмыс процесінде маңызды орын алуы тиіс.
Проблемалық жағдайлар мынадай формада берілуі мүмкін: ауызша ақпаратпен, талдау арқылы, сызба, кесте және шартты белгілер; физикалық құбылысты көрсету арқылы; мәтінді ақпарат; тапсырмалар.
Проблемалық жағдайларды шешу мынадай жолмен жүзеге асырылады:
өз бетімен (жеке)
оқытушымен бірлесе отырып, жеке кезеңдерді талқылау (лекцияда);
топпен (практикалық және семинар сабақтарда);
3-4 адамнан тұратын кішігірім ұжымда (лабораториялық, практикалық сабақтар мен ғылыми-зерттеу жұмыстар).
Проблемалық жағдайдың бірнеше түрі бар. Бірінші түрінде студенттер проблеманы шешуге қажетті білім жүйесін таңдайды, оның көптігінен қателікке ұрынады. Екінші түрінде білімнің жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ екендігін сезінеді. Проблемалық жағдайдың үшінші түрінде студент білімді практикамен ұштастыруға кезігеді. Төртінші түрінде теориялық білімнің жетіспеушілігінен практикалық қайшылықтарға тап болады.
Сабақ өту барасында әртүрлі проблемалық жағдайлар тууы мүмкін. Мәселен, оқытушы тақырыптың өзінен-ақ сұрақ-жауап алу арқылы студенттерді қызықтыра түседі. Проблемалық жағдайды тақырып мазмұнын түсіндіріп тұрғанда да жасауға болады.
Проблемалық оқыту айрықша құрылымға ие. Оның ең бастысы –студенттің проблеманы шешуде оқытушының басшылығымен немесе өз бетінше жұмыс жасауы. Құрылымның негізгі элементі –игерілген білімнің өзектілігі.
Проблемалық оқытудың өзіне тән ерекшеліктері бар. Бірақ қатып қалған қағида жоқ, сабақты ұйымдастыру оның нақты мазмұны мен мақсатына тікелей қатысты. Сондықтан оны проблемалық оқытудың талабына жауап беретіндей етіп ұйымдастыру қажет.
Проблемалық оқытудың жөн-жобасын толық меңгерген тәжірибелі ұстаздар сабағы мына кезеңдерден тұрады:
1-кезең. Проблеманы қою және проблемалық жағдайларды талдауға мыналар кіреді: студенттерден шешімін күткен проблеманы айқындау; проблеманы шешуге студенттің қызығуы мен талпынысы; проблемалық жағдайды талдау.
Оқытушының жалпы проблеманы қоюын эксперимент, эвристикалық сұхбат арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл кезеңде проблемалық жағдайларға талдау жүргізіп, оқытушы қалдырған қиын жәйттан студент шығуға әрекет етеді. Талдау процесінде белгілі мен белгісіздің арақатынасы айқындалып, студент нені білу керек? деген сұраққа жауап іздейді. Сонымен, жағдайды талдау нәтижесінде студент проблеманы сезініп, көп нәрсені айқындай түседі.
2-кезең. Оқу проблемаларын шешуге мыналар кіреді: шешу жолдарын құрастыру; гипотеза және оның негіздері. Жоспар жасаудың мәні мынада: студент өз бойына бұрыннан жинаған тәжірибесі арқылы белгілі мен белгісіздіктің арасындағы байланысты орнатуға әрекет жасайды. Осының негізінде шешімдерді табу барысында олар гипотезаға айналады.
3-кезең. Проблеманы шешуде тексеруге мыналар жатады: бақылау жұмыстарын орындау; қатені түзету мен орындау нәтижелерін тексеру және тақырыпты бекіту ол практика негізінде белгілі мақсатты жолмен тапсырма талаптарын мүлтіксіз орындату, сондай-ақ бақылау жұмыстарын жаздыру арқылы жүзеге асырылады.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз –жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашылық процесс: бейқалыпты ғылыми-оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді.
Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог-ғалымдар Сократ, Руссо, Дистернег, Ушинский. Мысалы, Дистервегтің дәлелдеуінше: жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді.
Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез-келген сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалық сұрақтың жауабы дайын болмайды, оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана-сезімінде қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы проблемалық жағдаят деп аталады. Проблемалық сұрақ, бір жағынан қиын болуы, екінші жағынан, оқушының шамасына лайық болуы керек. Осындай проблемалық жағдаят туғызу, проблемалық сұрақ қою –проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі.
Келесі кезеңде бала іштей өз білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға жеткіліксіз екенін анықтайды да, ізденіс жолына белсенділікпен түседі. Үшінші кезеңде ол сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді меңгереді. Мен білдім! деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерде дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған білім мен біліктілікті қорытындылайды, жинақтайды.
Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Проблемалық оқытудың тиімді жақтары:
оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады;
оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады;
оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйретеді;
берік білімге, оқытудың жоғарғы нәтижесіне жеткізеді.
Проблемалық оқытудың кемшіліктері:
оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету;
мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау.
Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері қатар қолданылады.
Сонымен, Инновация сөзі –қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз Жаңа, өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді. Бұл әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады.
Қорыта келе, біз оқыту процесіндегі инновациялық технологиялардың жастарға соншалықты тиімді екенін атап өткіміз келеді. Себебі, мұндай әртүрлі оқыту процесіндегі жаңа технологиялармен білім алған жастардың жан-жақты білімді болатынына және олардың болашақтарының жарқын болатынына кәміл сенеміз.
оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттері мен дағдыларын дамыту;
оқушылардың белсенді ізденіс нәтижесінде игерген білімдері мен дағдылары дәстүрлі оқыту әдістеріне қарағанда есте тез және берік сақталады;
түрлі проблемаларды көріп, қойып, шеше білетін белсенді оқушы тұлғасын қалыптастыру;
кез-келген нақты қызмет саласында өз ерекшелігі болатын кәсіби проблемалық ойлау жүйесін қалыптастыру және дамыту.
Проблемалы оқытудың мақсаты –мұғалім оқушыларды білім жүйесімен, іскерлікпен, дағдымен қаруландырып қана қоймай, олардың танымдық және шығармашылық қабілетін дамытады. Оқушыларға тақырып бойынша проблемалық сұрақтар қойылады. Оқушылар проблемалық сұрақтарды шешудің дұрыс варианттарын құрастырады, ойланады, жаңа білімді игеру туралы қорытынды жасайды, оны практикада қолданады.
Проблемалы оқыту –бұл ғылым негіздерін оқып білу процесінде адамның жалпы және арнайы қабілетінің дамуы, танымдық қажеттілігінің қалыптасуы.
Оқушылардың шығармашылық ойлауы проблемалық ситуациядан басталады.
Проблемалық ситуация деп –пайда болған құбылыстарды, фактілерді адамның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz