«Археология теориясы» пәнінен оқу-әдістемелік кешен

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

Ф-ӘД -001/26

Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ТҮРКІСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР ЖӘНЕ БИЗНЕС ИНСТИТУТЫ

ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ

АРХЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭТНОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

«БЕКІТЕМІН»

ТГҒБИ оқу ісі бойынша орынбасары

э. ғ. к., доцент С. Ыдырыс

« » 2007 ж.

«Ахеология теориясы» пәнінен оқу-әдістемелік кешен

Мамандығы: 050208 - Археология және этнология

Оқу формасы: Күндізгі

Курс : ІІ

құрастырған: оқытушы А. Бекбергенов

Түркістан 2007

К І Р І С П Е

Пәннің мақсаттары мен міндеттері
Археологиялық зерттеулерінің даму тарихы

Пайдаланылатын деректер тізімі:

Авдусин Д. А. Основы археологии. М., 1989.

Авдусин Д. А. Археология СССР. М., 1977.

Валк С. Н. Советская археология. М., 1948.

Гальперина Г. А., Доброва Е. В. Популярная история археологии. Москва, «Вече». - 2002.

Мартынов А. И. Археология. М., 2002.

Мартынов А. И. Методы археологического исследования. М., 1989.

Массон В. М. Историческое реконструкция в археологии. М., 1990.

Федоров-Давыдов Г. А. Статистические методы в археологии. М., 1987.

Формозов А. А. Археологические путишествия. М., 1974.

1. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған заттар археологтардың зерттейтін негізгі деректері болып келеді. Осы факт археология ғылымының өзгешелігін құрайды. Археологтар зерттейтін заттар негізінде көне зираттарда немесе ежелгі заманда адамдар қоныстанған жерлерде табылуы мүмкін. Ол о дүниелік өмірге сенгендіктен, адамдар, бұл дүниеден кеткен адамдарды қасына кейбір заттарды қойып жерлейтін. Сондықтан, археологтар қабірлерді зерттеген кезде сүйектердің қасынан ыдыс-аяқ, темірден, қоладан, мыстан (т. б. ) жасалған заттарды табады. Адамдар тұрмаған жерлерде заттар табылуы мүмкін емес. Алғашқы қоныстанған адамдар өздеріне үй салған. Үйлерінен күл-қоқыс, тамақтың қалдықтарын, бұзылған, бүлінген үй тұрмыстық заттарды шығарып тастайтын болған. Осы заттардың үстіне шаң түседі. Араға біраз уақыттар түскеннен кейін жердің деңгейі көзге көрінбей көтеріледі. Осылайша адамдардың қоныстары жердің астында қалып қояды. Археологтар табылған заттарды зерттеп, көне заманның тарихын көз алдына келтіреді. Археологтардың зерттейтін заттары әртүрлі: еңбек құралдар, қару-жарақ, әшекей бұйымдар, ыдыс-аяқ, теңгелер, ежелгі мөрлер, үйдің қалдықтары, шеберханалар, бекіністер, заттардың үстіндегі жазбалар және тағы басқа. Сонымен, археология ғылымының зерттейтін және материалдық мәдениетін аталған адамзаттың тарихы құрайды.

Археология адамзаттың материалдық мәдениетін зерттейді, яғни адамның іс-әрекетінің негізінде пайда болған барлық нәрселерді. Оның бәрін атап өтуге мүмкіндік жоқ. Сондықтан, археологтар деректерді негізгі түрлерге бөлген. Археологиялық деректер барлық жерлерде табыла бермейді. Олар негізінде адамдар қоныстанған жерлерде немесе адамдардың іс-әрекетіне байланысты жерлерде кездеседі. Ондай жерлер көп емес. Сондықтан, археологтар деректерді екі негізгі түрге бөлген. Олар: қоныстан табылған заттар және қабірлерден табылған заттар, яғни оларды қоныс және қорым деп атауға болады. Сонымен, археологияның зерттейтін объектісі - археологиялық ескерткіштер болып табылады.

Жазба деректердің сақталатын және зерттелетін орны архив болып табылады. Заттай деректер мұражайлардың қорында сақталып, зерттеледі. Бірақ, ол жақта заттай деректер өте аз. Археологиялық ескерткіштердің сарқылмайтын қоры - жер. Мәдени қабат деп аталатын нәрсе - археологтың архивы болып табылады.

Адамның іс-әрекеті нәтижесінде, жер бетінде материалдық заттармен, құрылыстармен және тағы басқа түрінде көрсетілген іздері сақталады. Солардың ішінде көбісі уақыт өткеннен кейін жердің астында қалып қояды. Мысалы, ескі үйдің орнына жаңа үй салынған кезде, оның астында ескі үйдің қалдықтары қалып кетеді (фундамент, қабырғаның төменгі бөліктері) . Осылай, біраз ғасырлар өткеннен кейін қатпарлар пайда болады. Осы қатпарларды тастап кеткен қоғамдардың мәдениетінің деңгейін қабаттарда табылған заттар көрсетеді. Сондықтан осылай пайда болған жердің қабатын « мәдени қабат » деп атайды. Сонымен, мәдени қабат дегеніміз - адамның іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болған, тарихи құралған қатпарлардың жүйесі.

Мәдени қабаттың қалыңдығы әр түрлі болып келеді. Мысалы, Москваның шет жақтарында мәдени қабаттың қалыңдығы 10 см-ден аспайды, ал орталығында 8 м-ге дейін жетеді. Новгородтың мәдени қабатының қалыңдығы 9 м-ге дейін жетеді. Әлемде ең қалың мәдени қабат Месопотамияда - 20м. және Орта Азияның кейбір қалашықтарында - 34 м-ге дейін барады.

Мәдени қабаттың астындағы, адамның ізі басылмаған жерді материк деп атайды.

Археологиялық ескерткіш - жан-жақты қамтитын түсінік. Олардың қатарына тұрғын үйлердің қалдықтары, зираттар, оттың іздері жатады. Археологиялық ескерткіштер көп және әртүрлі болып келеді. Олардың негізгі түрлері: тұрақтар, қалашықтар, қорымдар, қоныстар, шеберханалар, кен орындары, архитектуралық құрылыстар, тасқа салынған суреттер және тағы басқа жатады. Археологияда тұрақ деп тас және қола дәуірінің уақытша қоныстарын атайды. Бірақ, археологияда қазіргі кезде бұл терминді қате деп есептейді. Сондықтан тұрақтарды қоныс деп атауға болады. Қалашық деп бекініспен қоршалған қоныстарды атайды.

Қорымдар археологиялық ескерткіштердің негізгі бір түрін құрайды. Ең алғашқы зираттар тас дәуірінде пайда болған. Зираттарды екі негізгі түрге бөледі. Ол: обалар және қорымдар. Төбесінде тастан немесе топырақтан құрылған үйіндісі болса, оны қорған деп атайды. Қорғандар әртүрлі болады. Үйінділерінің биіктігі бірнеше сантиметрден бірнеше метрге дейін жетеді. Мысалы, түркі дәуірінің кейбір қорғандарының биіктігі 15-20 см болады, ал сақтардың қорғандарының биіктігі 30-35 метрге дейін жетеді.

Төбесінде үйінділері жоқ зираттарды қорым, зират немесе қабір деп атайды. Қорғандардың жиынтығы - қорғандар тобы деп аталады, ал зираттардың тобын қорым деп атайды. Зираттарды табу өте қиын. Қорғандарда немесе зираттарда табылған заттарды жерлеу инвентары деп атайды. Қорғандар мен зираттардың көпшілігі көне замандарда тоналып кеткен. Бірақ, қалған заттар да өте көп тарихи мәлімет береді.

Жалпы айтқанда, адамзаттың іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болған заттардың барлығы археологиялық ескерткіштердің қатарына жатады.

Тарих ғылымында уақытын анықтайтын екі жүйе бар. Ол: хронология және кезеңге бөлу. Хронология - болған оқиғаның уақытын анықтайды, ал кезеңге бөлу сол оқиғаларды кезеңімен орналастырады.

Адамзат тарихын кезеңге бөлудің ғылымда бірнеше түрлері бар. Соның бірі - арнайы археологиялық кезеңге бөлу. Археология ғылымының негізгі деректері заттай деректер болып есептеледі. Яғни, адамның іс-әрекетінің нәтижесінде қалып кеткен материалдық заттар. Лукреций Кар адамзат тарихын тас, мыс және темір дәуірлеріне бөлген. Адам өзінің өмір тұрмысын қамтамасыз ету үшін, табиғаттың дәстүрлі материалдарын еңбек құралдары есебінде пайдаланғанын б. д. д. І ғасырда өмір сүрген ғалым байқаған. Осының негізінде археорлогия, этнография, геология, химия және тағы басқа ғылымдардың жетістіктерін пайдалана отырып, іргетасын адамзат тарихының әр кезеңінде қорланған білімі қорытып, дәлірек кезеңге бөлуін шығарған. Сонымен, адамның еңбек құралдарының геометриялық прогрессиямен жақсарғанын археологтар байқады. Осы негізде адамзаттың тарихы бірнеше кезеңге бөлінген, яғни еңбек құралдарының жасау техникасының және материалдарының өзгешеліктері археологиялық кезеңге бөлінуінің негізгі белгісі болып табылады, яғни технологиялық ерекшелік белгісі.

Осыған байланысты адамзат тарихы археологиялық кезеңге бөлу бойынша үш үлкен дәуірге бөлінеді: тас, қола және темір. Осы дәуірлер өздері бірнеше кезеңге бөлінеді. Тас дәуірі - көне (палеолит), орта (мезолит) және жаңа тас (неолит) болып бөлінеді. Көне тас дәуірінің өзі ерте және соңғы палеолиттерге бөлінеді. Ерте палеолит үш кезеңге бөлінеді: олдувай, ашель және мустье. Ал соңғы палеолит Европада ориньяк, солютрэ және мадлен кезеңдеріне бөлінеді. Тас дәуірі адамзаттың тарихында ең ұзақ мерзім болып есептеледі. Ол екі миллионнан астам жыл уақытқа созылған. Палеолит сөзі - көне тас дәуірі деген мағынаны білдіреді, мезолит - орта тас, ал, неолит - жаңа тас деген мағынаны білдіреді. Тас және қола дәуірлерінің өтпелі кезеңін энеолит, яғни мыс-тас дәуірі деп атайды. Қола дәуірі негізінде б. д. д. ІІІ-ІІ мыңжылдықта басталады. Ал, темір дәуірі б. д. д. І жыңжылдықта басталады.

Археологиялық қазба жұмыстарды арнайы ғылыми білімі бар адамдар өткізеді. Қазба жұмыстарының әдістемесі - археологияның маңызды бөлімі болып келеді. Экспедицияға шығар алдында, археолог мұқият дайындалады. Ол барлық деректемелермен танысады, сосын ғана экспедицияны дайындайды.

Археологтың мақсатына байланысты қазбаның орны анықталады. Қазбаны бастар алдында объектінің толық жоспарын салады. Ол жоспарға барлық нәрсе кіруге тиіс. Қазбаны тек қана күрекпен қазады. Керек кезде пышақ немесе щеткаға өтеді. Мәдени қабатты 20 см қалыңдығымен ашады.

Археологиялық қазба жұмыстарының негізгі екі түрі бар. Біріншісі, стратиграфиялық қазба жұмысы /лат. стратум- қабат, грек. графо- жазу/. Стратиграфиялық қазба жұмысын тарихи ескерткіштердің жасын анықтау үшін жүргізеді, яғни стратиграфиялық қазба жұмысының негізгі мақсаты тарихи ескерткіштің пайда болған уақытын және хронологиясын дұрыс анықтау. Стратиграфиялық қазба жұмыстары үлкен көлемде жүргізілмейді. Мәдени қабатын тура анықтау керек. Қазба жұмыстарының екінші түрі - стационарлық қазба жұмысы. Стационарлық қазба жұмыстарының мақсаты көп. Мақсатының бірі - тарихи ескерткішті анығырақ зерттеу, археологиялық деректерді көбірек табу, тарихи объектінің анығырақ картасын құрастыру және тағы басқа болып табылады.

Лекция-2

Археология ұғымы және археологияның қалыптасу тарихы.

Археологиялық ескерткіштер.

Археологияның зерттеу тәсілдері мен әдістері.

Археологиялық материалдарды өңдеу.

Археологиялық жұмыстарға дайындық және археологиялық

ескерткіштерді қорғау.

Қазақстандағы археологияның дамуы.

Пайдаланылатын деректер тізімі:

Авдусин Д. А. Основы археологии. М., 1989.

Авдусин Д. А. Археология СССР. М., 1977.

Авдусин. Д. А. Археологические разведки и раскопки. М., 1959.

Акишев К. А., Вапросы археологии Казахстана. А., 1979.

Байпаков К. М., Таймагамбетов Ж. К., Жумаганбетов Т. Археология Казахстана. А., 1993.

Валк С. Н. Советская археология. М., 1948.

Гальперина Г. А., Доброва Е. В. Популярная история археологии. Москва, «Вече». - 2002.

Мартынов А. И. Археология. М., 2002.

Мартынов А. И. Методы археологического исследования. М., 1989.

Массон В. М. Историческое реконструкция в археологии. М., 1990.

Федоров-Давыдов Г. А. Статистические методы в археологии. М., 1987.

Формозов А. А. Археологические путишествия. М., 1974.

1. Археология - адамзаттың өткен тарихын заттай ескерткіштер арқылы зерттейтін ғылым. Археология терминін ежелгі грек тілінде - архайос- ежелгі, логос- ғылым - деген мағынаны береді. Бұл терминді алғаш рет ежелгі грек философы Платон (427-347жж. ) пайдаланған. ХҮІІІ ғасырда бұл терминді ежелгі өнер тарихы деген мағынада пайдаланған. Осы уақытқа дейін көптеген елдерде археология тарих ғылымдарына емес жаратылыстану ғылымдарына қосылады.

Біздің елде (Бұрынғы Кеңес Одағы территориясында) археология тарихтың бір саласы болып саналады.

Археология - тарихтың жазуға дейінгі кезеңін зерттеуде үлкен рөл атқарады. Егер адамзат тарихы 2, 5 млн. жылды құрайтын болса, жазуға дейінгі тарих адамзат тарихының 99, 9 % құрайды. Сондықтан, адамзат тарихының көп бөлігі археологиялық деректер арқылы зерттеледі.

Алғашқы археологиялық қазба жүргізу және деректерді түсіндіруге талпыныс ежелгі дәуірде басталған.

Ежелгі рим ақыны және ойшылы Лукреций Кар (б. д. д. Іғ. ) жазуға дейінгі тарихты тас, мыс және темір дәуірлеріне бөлген. Лукрецийдің дәуірлерге бөлуін археологтар қазір де пайдаланады.

Орта ғасыр кезеңінде археология біржолата ұмытылған болатын. Археологияға жаңа көзқарас қайта өрлеу дәуірінде болды. ХҮ-ХҮІ ғасырларда Италияда көптеген археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген болатын. Бұл қазба жұмыстарының басты мақсаты ежелгі грек және ежелгі рим ескерткіштерін, әшекейлерін, асыл заттарын табу болды. ХҮІІІ ғасырда Помпей және геркуланума қалаларында археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді. Археологиялық жұмыстардың қайта жандануы ХҮІІІ ғасырдың 40-жылдары басталды. Бірақ нағыз ғылыми зерттеулер тек ¦лы Француз революциясынан кейін бастау алды. Археология ғылым ретінде тек ХІХ ғасырда қалыптасты. Бұл кезде Қосөзен мен Египеттегі ежелгі өркениеттер табылған еді. 1836 жылы дат археологы Х. Томсен археологиялық материалдар бойынша адамзат тарихының алғашқы үш ғасыры (тас, қола, темір) туралы гипотеза айтты, оның гипотезасын Е. Ворсо ары қарай дамытты. Буше де Перт табылған тастарды еңбек құралдар екенін дәлелдеді. 1837 жылы француз археологы Э. Лартэ алғашқы тас құралдар жасаған адамдар мамонттар және басқа да қазба жұмыстары кезінде аталған жануардың замандасы болғанын анықтады.

1869-1893 жж. белгілі француз зерттеушісі Г. Мортилье Томсеннің және Ворсоның хронологиялық жүйесін ары қарай дамытты. Ол тас құралдардың алғашқы хронологиялық сызбасын (схемасын) жасады. Оның ғылыми айналымға енгізген терминдері (ашель, мустье және т. б. ) әлі күнге дейін қолданылады. 1865 жылы археолог және этнолог Д. Леббок тас ғасырын екі дәуірге: палеолит және неолитке бөлуді ұсынды. ХІХ ғасырдың аяғында француз археологы Э. Пьет олардың арасындағы өтпелі кезең мезолитті ашты.

Қола және темір ғасырлары да ежелгі және кейінгі болып екі дәуірге бөлінді, ХІХ ғасырдың аяғында археологиялық жаңа термин «Энеолит» - мыс-тас ғасыры пайда болды. Ол тас ғасыры мен қола дәуірінің арасындағы өтпелі кезең.

2. Археологиялық ескерткіштерді шартты түрде топқа бөлсе болады. Олардың ішіндегі ірі екеуі - елді-мекендер және қабірлер болып табылады.

Елді-мекендер бекініссіз (тұрақтар, ауылдар) және бекіністі (қала, қалашық) болып бөлінеді. Қалашық және ауыл деп қола және темір дәуірлерінің ескерткіштерін атайды. Тұрақтар деп тас және қола дәуірлерінде адамдар мекендеген жерлерді айтады.

Қабірлердің негізгі екі түрі бар: мола басында белгілері бар (қорғандар, мегалиттер және т. б. ) және топырақты қабірлер, яғни басында ешқандай белгілері жоқ. Ең күрделісі - мегалитті қабірлер (мегас - үлкен, литос - тас), яғни үлкен тастардан салынған қабірлер - дольмендер, менгирлер және т. б. Батыс Еуропа мен Россияның оңтүстігінде дольмендер (доль - стол, мен - тас) кең тараған.

Үлкен тастардан жасалған қабірлер - пирамидалар. Пирамиданың ең үлкені - Хеопс пирамидасын салу үшін 6, 5 млн. т. тас кеткен. Оның биіктігі - 140м. Бұрынғы Кеңес Одағы территориясындағы пирамидалар ағаштан және топырақтан жасалған. Олардан тек топырақты қорғандар сақталған.

Қабірлер - өлген адамның жасын анықтайды, яғни сол дәуірдегі адамдардың орташа өмір сүру мерзімін, олардың өмір салтын, немен қоректенгенін анықтауға мүмкіндік береді. Мамандар адамның сыртқы бейнесін, бойын, жыныстық айырмашылығын және тағы басқа белгілерін адам сүйектері толық табылмаса да анықтай алады. Кейде ұйықтан (болотадан) адамның шірімеген сүйектері табылады. Мысалы, 1984 жылы Линдоу-Мосс ұйығынан жасы жиырма-отыздағы, бойы - 167 см, сары сақал-мұртты, самай шашы (бакенбардасы) бар, тырнақтары алынған ер кісінің сүйегі табылған. Оның денесі 2500 жылдай балшықтың арасында жатып шірімеген. Оны арқанмен қылқындырып өлтіріп ұйыққа тастаған. Осындай табылымдар өткен өмір туралы көптеген мәліметтер береді.

Қабірлер, әсіресе жерлеу рәсімдері өлген адамның руластарының діни көзқарастарын, сенімдерін, дүниеге көзқарасы туралы мағлұматтар береді.

3. Археологиялық зерттеулер далалық және камералды, яғни лабораториялық болып екіге бөлінеді.

Далалық зерттеу тек қазба жұмыстары емес, ол ең алдымен археологиялық ескерткіштерді іздеу.

Кез-келген құрылыс басталмас бұрын (қала, завод, су қойиасы және т. б. ) ескерткіштерді қорғау туралы Заңға сәйкес құрылыс аймағында археологиялық зерттеулер жүргізілу керек. Егер ескерткіш табылса құрылыс басталғанша зерттелуі тиіс.

Ескерткіштерді табу үшін алдымен археологиялық барлау жүргізіледі. Барлау жүргізудің ең сенімді әрі қарапайым тәсілі - зерттейтін территорияны жаяу аралау қажет. Ортағасырлық қалалар, пирамидалар, қорғандар алыстан көзге түсіп тез табылады. Ал, көне тұрақтарды табу үшін археолог жерде жатқан заттарға ерекше назар аударуы тиіс. Сондықтан, археолог зираттардың әрбір кезеңге тән белгілерін білуі керек және заттың табылған жерін топографиялық картаға түсіріп отыруы қажет. Карта арқылы заттардың көп шоғырланған ауданын анықтап, сонда қазба жүргізуі мүмкін. Егер жер бетінен заттай дерек аз табылса немесе кездеспесе, онда барлау шурфын немесе траншеясын (ор) қазады.

ХХ ғасыр басында әуе шары арқылы римдік Ости портының фото суреті түсірілген. Осыдан бастап аэрофотосурет тәсілі пайдаланылған. Аэрофото - тәсілі ежелгі қаланың көлемін, жолдарын, ежелгі каналдардың орындарын табуға мүмкіндік береді.

Электро барлау тәсілі де кең қолданылады. Оның негізінде ток арқылы жер қарсылығы өлшенеді.

Жер қарсылығы оның ылғалдылығына байланысты.

Егер жердің астында ежелгі қабырғалар болса ылғалдылығы төмен болады. Сондықтан, электроқондырғыдағы көрсеткішті өзгеруіне қарап отырып көзге көрінбейтін жердің астындағы ежелгі тұрғын үйлердің жоспарын (жобасын) қалпына келтіруге болады. Сондай-ақ, металды деректорларды және радарлы аппараттар да пайда болды.

Далалық жұмыстардың негізгі түрі - қазба жүргізу.

Қазба жүргізу - мыңдаған жылдар бойы желмен, сумен, өсімдіктердің шіріген қалдықтарымен қалыптасқан жердің беткі қабатын, оның астында қалған ежелгі заттар немесе қабырға қалдықтарына зиян келтірместен қазып, аршып алу. Қазба жұмыстары тек күрекпен ғана емес, сонымен қатар, пышақпен, медициналық скальпельмен, кейде сурет салатын щеткамен жүргізіледі.

Қазба жүргізілетін жер алдымен бірдей квадрат алаңдарға бөлініп, әрбір квадрат нөмірленеді. Бұл «тор» деп аталады.

Қазба жүргізілгенде адамдар бірнеше рет мекендеген көп қабатты ескерткіштер жиі кездеседі. Адам өмірінің қалдықтары кезедесетін қабатты археологияда - мәдени қабат деп атайды. Мәдени қабаттың қалыңдығы әртүрлі болып келеді. Кейбір ескерткіштерде мәдени қабаттың қалыңдығы см-ді құраса кейбірінде 50-60 м-ге дейін барады.

Сондықтан археолог қазба жүргізгенде ежелгі заттарды тек тауып қана қоймай, оны жойылып кетуінен сақтау керек. Затты тапқан соң жалпы сипаттамасын жасау керек, суретін салады, фото суретке түсіреді, қандай квадраттан, қанша тереңдіктен табылғанын белгілеп жоспарға енгізеді, стратиграфиясын жасайды, барлық жарамды материалдарды талдауға (анализге) алады. Сондықтан, археологтың жұмысын хирургтың жұмысымен салыстыруға болады.

Табылған материалдырды лабораториялық өңдеуде оңай шаруа емес. ¤ңдеу жұмыстары далалық қазба кезінде басталады. Онда табылған заттарды тазалайды, жуады және шифрлайды, яғни әр затқа арнайы номер қойып, жинақтық жазбаға енгізіледі. Осы номерге қарап оны қай жерде табылғанын білуге болады.

Археологияда табылған ескерткеіштің жасын анықтау маңызды рөл атқарады. Мұнда ғылымның классикалық әдістерімен қоса (салыстырмалы - типологиялық, картографиялау және т. б. ) археомагниттік, дендрохронлогиялық, радиокөміртектік (С-14) және тағы басқа әдістер қолданылады.

Археомагниттік әдістің зерттеу амалы балшықтың магниттелуіне негізделген. Балшықтан кірпіш немес керамикалық ыдыс жасап күйдіргенде жердің магнитті кеңістігі тоқтап қалғандай болып есептеледі. Сондықтан магнитті кеңістіктің бағыты мен күшін өлшеп және жердің магнитті полистерінің өзгермелілігін біле отырып кірпіш немесе ыдыстың күйдірілген уақытын анықтауға болады.

Радиокөміртекті әдіс физикадан алынған. Тір организм мен атмосферада бірдей көлемде радиоактивті көміртек болады. Организм өлген соң көміртектің жиналуы тоқтап, көміртек жойыла бастайды, оның жартылай жойылуы 5730 жылға тең. Табылған зат көне болған сайын оның құрамындағы көміртек азая береді. Ол туралы арнайы құрал хабарлайды. Сондықтан, органикалық заттардың жасы дәл анықталады.

Дендрохронологиялық әдіс - ағаш құрылыстардың жасын бір жылға дейін дәл анықтай алады.

Термолюминесценциялық әдіс - заттардың С-14 және дендрохронологиялық әдіспен анықталған жасын нақтылауға көмек береді. Бұл әдістің негізі заттарды 400-500º -та қыздыру болып табылады.

Ежелгі керамика немесе жер қабатын қыздырғанда олар сәуле шығарады, зат неғұрлым көне болса, сәуле шығару соғұрлым жарық болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.