Бейнелеу өнерінің оқу курсы
1 Бастауыш мектептегі өнер
2 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың теориясы
3 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының міндеттері
4 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны
5 Бастауыш сыныптағы қазақ сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын оқушыларға таныстыру
6 Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ
2 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың теориясы
3 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының міндеттері
4 Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны
5 Бастауыш сыныптағы қазақ сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын оқушыларға таныстыру
6 Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ
Егеменді Қазақстанының қазіргі даму бағыты жалпы білім беретін мектепте жас ұрпақты нарықтық заман талаптары мен мәдениеттің даму деңгейіне сай дайындауды қажет етеді. Жалпы білім беретін орта мектептерде барлық оқу пәндерін оқыту, жеке пәндердің өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, еліміздің болашақ азаматтарын дайындау мен тәрбиелеу мақсатын қояды. Сондықтан бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабақтары, жас ұрпақтарды іс-әрекетке және іс-әрекет технологиясын түсінуге бағытталуы тиіс.
Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бастауыш сыныпта бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету, сурет өнерін еңбек қызметінде қолдана білуге үйрету.
Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бастауыш сыныпта бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету, сурет өнерін еңбек қызметінде қолдана білуге үйрету.
Егеменді Қазақстанының қазіргі даму бағыты жалпы білім беретін
мектепте жас ұрпақты нарықтық заман талаптары мен мәдениеттің даму
деңгейіне сай дайындауды қажет етеді. Жалпы білім беретін орта мектептерде
барлық оқу пәндерін оқыту, жеке пәндердің өзіндік ерекшеліктерін ескере
отырып, еліміздің болашақ азаматтарын дайындау мен тәрбиелеу мақсатын
қояды. Сондықтан бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабақтары, жас ұрпақтарды
іс-әрекетке және іс-әрекет технологиясын түсінуге бағытталуы тиіс.
Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бастауыш сыныпта
бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда
айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене
араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық
көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық
тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың
байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой
елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету,
сурет өнерін еңбек қызметінде қолдана білуге үйрету.
5. Сурет өнерінің элементарлық негізі туралы оқушыларға білім беру.
(Бейнелеу өнерінің алғашқы дағдылары мен ептейліктерін меңгерту)
бейнелеудің негізгі бейнелеу тәсілдерімен таныстыру.
6. Оқушылардың шығармашылық қышеттерін дамыту, өмір шындығын
эстетикалық қабылдауға дұрыс бағдар беру, кеңістікті ойлауын, образдық
елестетуін және қиялын дамыту.
7. Бастауыш сынып оқушыларын әлемдік және қазақ бейнелеу өнерінің
данықты шығармаларымен таныстыру. Бейнелеу қызметіне деген сүйіспеншілігі
мен қызығушылығын қалыптастыру.
Осы айтылған мақсат міндеттерді тереңірек таныстыратын болсақ олар
мынандай бағыт бағдарларды қамтиды.
1.Бейнелеу өнерін бастауыш сыныпта оқыту ең бірінші жалпы білім,
берушілік мақсаты көздейді. Негізгі міндет адамның ой өрісін кеңейту,
қоғамның жан -жақты білімді мүшесін тәрбиелеу болып табылады. Көпшілік
қауым бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін жалпы білім беретін пән емес, ол
арнаулы пән деп қарастырады. Бұл дұрыс емес. Жалпы білім беретін мектеп
математиктерді, химиктерді, ақындарды композиторларды дайындамайтыны сияқты
суретшілерді де дайындамайды. Мұндай мамандар арнаулы оқу орындарында
дайындалады. Жалпы білім беретін мектептегі әрбір пән жеке -жеке және
бірлесе отырып оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етуге тиіс.Бейнелеу
өнері адамның дамуын өте бай мүмкіндік туғызады. Бұл істе әсіресе сурет
салудың орны ерекше. Сурет салу заттардың формасын талдауға және оны ұқыпты
бақылауға үйретеді, дүннені тануға жәрдемдеседі, ойлауға және эстетикалық
мәдениетінің дамуына көмектеседі. Сурет өнері көру есін, кеңістікті ойлауды
дамытып, образды елестету қабілетін арттырады. Ол нақты есептеуге, табиғат
әсемдігін тануға үйретеді, ойлау мен сезу икемділігін арттырады.
Бейнелеу өнерінің сабақтары өздерінің оқу-тәрбие жұмыстары бойынша да,
түрлеріне байланысты да әр түрлі болып келеді. Бастауыш мектеп
бағдарламасында оқу сабақтарының төрт түрі қарастырылады, Олар: нұсқаға
қарап сурет салу, сәндік сурет салу, тақырыптық сурет салу, өнер туралы
әңгіме. Нұсқадан қарап сурет салу сурет және кескіндеме жұмыстарымен
айналысуды көздейді, сәндік сурет салу – ою-өрнектерді көркем
конструкциялау, ою-өрнек элементтерін құрастыру және т.б. жұмыстарын
қарастырады.
Бастауыш мектептегі өнер туралы әңгімеде оқушылар кескіндеме, графика,
мүсін, сәулет ескерткіштерімен және сәндік қолданбалы өнер шығармаларымен
танысады. Бұл аталған әрбір сабақ жеке тұлғаның эстетикалық тәрбиесіне,
шығармашылық қабілеттерінің дамуына, дүниетанымына, эсетикалық мәдениетінің
дамуына ықпал етеді.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың теориясы философия, мен
эстетикаға, педагогика мен психологияға, және бейнелеу өнерінің теориясы
мен практикасына сүйенеді. Бүл жалпы білім беру мен тәрбиенің мақсаттары
мен міндеттерінің орындалуын әдістемесінің ғылыми негізделуін қамтамасыз
етеді.Кейде бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқыту сыңар жақты
түсініледі. Барлық ықылас тәрбие мен шығармашылық қабілеттерді дамытуға
аударылып, білім мен оқыту екінші кезекке шығарылады. Тәрбені оқытудан
бөліп қарауға болмайды. Кейбіреулер мектеп суретшілерді дайындамайды
сондықтан, көркемдік білім беру қажет емес деп ойлайды.
2.Бастауыш мектепте бейнелеу өнерін оқыту мақсаттарының бірі көркемдік
білім мен қатар эстетикалық тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие-өмірдегі,
табиғаттағы, өнердегі, ғылымдағы және қоғамдағы әсемдікті оқушылардың
қабылдауын тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие – бұл адамды тек қана өнерге тарту
емес, өмірдегі әсемдіктің барлық түрлері мен формаларына тарту болып
табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні, әрбір адамның қызықты әдемі өмір
сүруі, әсемдік қандай түрде кездесетіндігін түсініп, көре білуге
үйренуі.Эстетикалық тәрбие адамның шығармашылық қызметіндегі рөлі ете
ауқымды. Өмірге деген эстетикалық қатынас адамға жігер беретін алғашқы
негіз болып, еңбектің рухани қанағатқа жеткізетін қуаныш көзіне айналуына
ықпал етеді.
Эстетикалық тәрбие үдерісінде адамның эстетикалық көзқарасы, сезімі,
талғамы және идеалы қалыптасады. Эстетиісалық тәрбие адамды игілікті
істерге, әсемдікке, адамгершілік істерге бастайды. Бастауыш мектептегі
бейнелеу өнерін оқытудың міндеті-эстетикалық тәрбиенің әртүрлі әдістерімен
эстетикалық эмоциясын тудыра отырып әсемдікке тарта отырып, шығармашылық
мүмкіндік тудыра отырып, оқушылардың әсемдік талғамын тәрбиелеу болып
табылады.
Әсемдіктің барлық қыр сырын түсіну мен сүйе білу әр бір адамға рухани
байлығы үшін ғана емес, еңбекте де жаңа жетістекке жету үшін қажет. Ол
қандай мамандық иесі болмасын, ол әсемдіктің нәзіктігін түсіне де, көре де
білуі тиіс.Балалардың әсемдікке деген талғамдарын ояту үшін бейнелеу өнері
пәнінің мұғалімі балалардың назарын өмірдегі сүлулыққа аударып, оларды
байқауға, сезуге, қабылдауға, сүйене білуге, қуана білуге үйретуі тиіс.
Әсемдік талғам адамның туғанан пайда болатын қасиеті емес, ол дамиды.
Оны мектепте дамытатын бейнелеу өнерінің мұғалімі. Мұғалім балаларға
табиғаттағы түстердің реңдерінің формалардың сан алуандығын көрсетеді.
Нұсқасына қарап отырып табиғатты, ағаш жапырақтарын, гүлдерді салу
барысында, зат формасын оқып үйрену кезінде балалар табиғатқа, олардағы
бояулар мен формалардың алуан түрлігіне онан сайын қызыға түседі. Бастауыш
мектептегі сурет салу адамға өмірді жан -жақты көре білуге үйретеді.
Сондықтан өмір шындығын көре білу де өз алдына бір өнер.
З.Сурет салумен айналысудың ең басты міндеті - балаларға қоршаған өмір
шындығын тануға көмектесу, олардың байқағыштығын дамыту, оларды дүрыс көре
білуге үйрету. Сурет сабағында балалар қоршаған заттарды, олардың алуан
түрлі формаларымен, түстерімен, өлшемдерімен және басқа да
ерекшеліктерімен, танысуға тиіс. Бұл таныстық зат туралы елестетулерінің
нақты және толық болуына ықпал етіп, көру әсерін кеңейте түседі. Бейнелеу
үдерісі оқушыға бұрын бірақ рет шала көрген затты терең зерттеуге мүмкіндік
туғызады. Сурет салу кезінде оқушы заттың формасын, құрылымын,
пропорцияларын, түстер мен реңдік қатынастарын кеңістікте орналасуын
зерттейді, сол арқылы оларды ұтымды да жан-жақты, терең де нақты қабылдауға
үйренеді.
Бастауыш мектептегі сурет салу балаларға өмірді кең көлемде және жан
жақты көре білуге жаттықтырады. Сурет салуға оқыту өзара байлынысты екі
міндетті шешуге ықпал етеді; Олар: оқупылардың көру арқылы қабылдауын
дамыту және олардың көргендерін ой елегінен өткізу дағдыларын
қалыптастыру.Баланың байқағыштығын дамыту – күрделі іс -әрекет сонымен
бірге ол, оқыту әдістемесі үшін ең маңызды міндет. Баланың байқампаздығын
дамыту жас кезінде, әсіресе адам қоршаған өмір шындығын жаңадан тани
бастағанда маңызды. Ғылымдар қоршаған ортаны танудағы көру арқылы қабылдау
басты орын алатындығын көрсеткен. Себебі олар 90% қабылданатын
мәліметтердің көру арқылы алынатындығын дәлелдеген. Бұл адамға көрудің
маңызды екендігін білдіреді. Сондықтан көруді дамытуды бастауыш мектеп
жасынан, жас шақтан бастап қолға алу қажет.
Ғалымдар бақылауды әлі де дұрыс кере білу, көргенін түсіне білу емес
екендігін көрсеткен. Ересек адамдардың өзі заттың форма құрылысындағы
ерекшеліктерді, оның ұсақ бөлшектерін, форма сипатын көбінесе анғара
бермейді. Бастауыш мектеп мұғалімнің міндеті балаларды осы қиындықтан
шығару. Бейнелеу өнері сабақтарының міндеті нақтылы зейінге, ойлауға және
зат формасына нақты талдау жасауға, үйрету. Сан түрлі әсерлерден
байқағандардан дұрыс қорытынды жасап, оларды жалпы сипатқа біріктіру
окушылардың ойлауын дамытып, оларды жаңа білімге ұмтылдырады. Саналы
көру зейініні ретке келтіру, басқа зейін түрлерінің дамуына ыпқал етеді.
Сонымен мектептегі бейнелеу өнерін оқыту көптеген оқу-тәрбие міндеттерінің
жүзеге асыру процесі, оқушылардың қоршаған орта туралы елестетулерін
жинақтап, тереңдетуге, дамытуға мүмкіндік тудырады, түптеп келгенде ғылыми
дүниетанымының қалыптасуына ықпал етеді.
4. Мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың бір мақсаты- сурет сала білу
адамға кең көлемдегі іс-әрекет мүмкіндігін беретіндігін оқушыға ұғындыру.
Мұғалім алғашқы сурет сабағында оқушыларға сурет өнерінің адам
өміріндегі рөлі ашып көрсетілуі тиіс. Сурет салу кез келген іс-
әрекетке, кез келеген мамандыққа қажет. Сурет салудың қарапайым бағдарын
меңгеру адамға машина деталдарының суретін салуға, үй құрылысының жоспарын
жасауға, қарапайым заттардың формасын салуға жәрдемдеседі. Кейде біз
біреуге таныс емес, бір жерге қалай беру керектігін түсіндіру үшін жолдың
бағыттарын суретке салып көрсетеміз.
Сурет салу ғалымдарға да жәрдемін тигізген. Ғалым Ш.Уалихановқа сурет
салу Қашқарияға барған сапарында көп жәрдемін берген. Ол бұл сапарда
этнографиялық сипаттағы көптеген суреттер салғандығы белгілі.Бейнелеу
өнерінің сауаттылығының негіздерін меңгеру әскерилерге, әскери
барлаушыларға, космоновттарға да жәрдем беретіндігін олардың жазған
естеліктерінен оқуға болады. Жау тылына барған барлаушы жаудың әскери
күштерінің орналасу құрылымын суретін салу арқылы нақты да дәл өлшем
бірліктерімен көрсете білген. Кеңес одағының батыры И.Кожедуб өзінің сурет
сала білу қабілеті, сандаған әуе шабылуы кезінде көмек бергендігін айтқан.
Сурет салу сондай-ақ агрономға, шоферға, станоктағы жұмысшыға, хирургке де
күрделі істер атқаруға жәрдемдескен. Бұлармен қатар сурет салудың жобасы
архитекторларға, конструкторларға қажеттігі көпшілікке мәлім. Бұл жас
ұрпақты өмірге дайындаудағы суреттің практикалық мәнін көрсетеді.
5. Бейнелеу өнерін бастауыш мектепте оқытудағы басты тағы бір міндеті
-оқушыларға реалистік суреттің қарапайым негіздерін, сурет салудың
ептейліктері мен дағдыларын меңгеру болып табылады. Мұғалім балаға
қарандашты қолға қалай ұстау керек екендігін, сызықты қалай жүргізу
қажеттігін, қағаз бетіне заттардың көлемін қалай бейнелеу керектігін
көрнекті түрде салып көрсетеді. Сонымен қатар ол сурет салуға қажетті әр
түрлі материалдармен, құралдармен таныстырып, суретті қандай әдістемелік
бірізділікпен орындау қажеттігі жайлы айтып түсіндіреді.
Бастауыш мектепте баланы сурет салудың техникалық тәсілдерін
меңгертудің қажеттігі аз деп ойлау дұрыс емес. Шын мәнінде бала
мектепте осы тәсілдермен танысуы тиіс.
Бастауыш мектепте оқушы суреттегі тональдық қатынастар туралы түсінік
алып, қылқаламмен, қажетті бояу түсін алу үшін бояуларды араластыруға
үйренуі тиіс.Мұндай техникалық дағдылар адамға еңбекте қажет іс-әрекеттер.
Түсті көре білу және оны бояумен қағаз бетінде бере білу, жазықтың бетін
тегіс етіп бояу халық шаруашылығының барлық саласында қолданылады. Мысалы
құрылысшыға қабырғаны бояу үшін колор дайындау қажет болса, химикке
реакцияны жасау барысын байқау үшін түстердің түрлі реңдерін жақсы ажырата
білу керек. Бояғыш заттарды дайындау сонымен қатар текстиль және баспа
қызметінің сапасын арттыруға жәрдемдеседі. Балқыған заттың түсіне қарап,
металлург балқыған металдың дайын болғанын білуге мүмкіндік алады.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының міндеттерінің
бірі–балаларға жүмысты ұйымдастыру, жұмыс жүргізу тәртібін
ойластыру, ойлау, саналы да жоспарлы жұмыс істеуге үйрету болып табылады.
Сурет салу мақсатқа бағытталған жұмыс. Сурет сала отырып оқушы белгілі бір
мақсатқа жетуге ұмтылады. Бірақ оның алдында көптеген кедергілер кездеседі.
Олар кейде Менің қолымнан келмейді деп ойлайды. Бірақ ол бар қабілет
мүмкіндіктерін жұмылдыру нәтижесінде белгілі үлгілерімге жететіндігін
түсіне бермейді.
Оқушының жұмыс үрдісіне ұмтылысын дамыта отырып бастауыш мектеп
қабырғасында біз балаларды ертеңгі өмірге қажетті сапаларды тәрбиелеу іс
-шараларын жүзеге асыруымыз қажет. Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері зат
формасы туралы анық та, нақты түсініктерінің жинақталуына жәрдемдесе
отырып, айқын да нақты ойлауға ықпал етеді, сонымен қатар шығармашылық пен
жаңадан ойлап табу қабілетін дамытуға көмектеседі.
Бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың образды
ойлауын дамыту оқыту міндетнің бірі. Бұл көру арқылы қабылдауды дамыту,
байқауға үйрету, көру есінің, образдық қиялынның дамуымен байланысты. Бұл
қасиеттердің маман жүмысшыларда, техникте, инженерде болуы өте маңызды.
Авиоконструктор Еңбек ері А.С. Яковлов (Рассказы авиаконструктора. М,
1958.79 с) өз естелігінде Мектепте сурет пәнін дұрыс жолға қойғандығы
үшін ризамын, менің болашағыма сурет сала білу көп көмек берді. Инженер
-конструктор қандайда бір машинаны ойластырысады ол өз ойменен өзінің
санасындағыны карандашпен қағазға түсіреді.Бұл сурет болашақ машина
формаларын көз алдымызға әкеліп көрсетеді деген
Састауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабағында мұғалім оқушылардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатын қою арқылы, ол балалармен дұрыс
жұмыс әдісін тандап алуы тиіс. Көптеген мүғалімдер өздерін қинамай -ақ өз
оқушыларының шығармашылық қабілеттерін бетімен жібереді, сонан келіп әрбір
оқушы өзінің шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатындағы тапсырманы өз
бетінше орындауға талпынады. Сондықтан бастауыш мектепте оқушының
шығармашылық жұмыстарын басшылық жасауға болатын, бағыттауға болатын іс-
әрекет деп тану қажет.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту барысында мүғалім
балалардың қиялын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Адам қиялы адамның көңіл
күйімен байланысты, сонымен қатар өнердің өзі көңіл күйге әсер етеді.
Сондықтан бейнелеу өнері мұғалімі оқушылардың елестетулерін жинақтау
процесін реалдық өмір шындығынан бастап, қиялмен шығармашылықпен өмірмен
байланысты жаңа елестетулерге дейін бағыттауға болады.
Жаңа ашылымдар, шығармалар жасау үшін қажетті маңызы бар балалардың
таң қалу, ырзалық сезім қабілеттеріне қолдау көрсету және сақтау бейнелеу
өнерін оқыту мақсатына кіреді. Таң қалу ғылым мен өнерде жаңа ашылымдарға
қозғау салатындығына ғылымдар мен суретшілер аса көп мән берген. Эйнштейн
ересек адамдардың таң қалу қабілеттерінің жойылуына өкініш білдірген. Ол
егер бұл қабілет адам өмірінің соңына дейін сақталғанда, ұлы ашылымдардың
саны мұнанда көп болар еді, -деп есептеген.
7. Бейнелеу өнерін бастауыш сыныпта оқытудың маңызды міндеттерінің
бірі -оқушыларды өнердің даңықты шығармаларымен таныстыру. Мұғалім өнер
туралы әңгіме кезінде графика, кескіндеме, мүсін, сәулет, сәндік қолданбалы
өнердің түрлері туралы әңгіме қозғайды. Өнер туралы әңгіме оқушыларды
адамзат мәдениетінің даму тарихымен, өнердің даңықты шығармалармен, ұлы
суретшілердің өмірі мен шығармашылығымен, өнердің дамуындағы белгілі
кезеңнің стилімен, бұрынғы және қазіргі даңықты өнер адамдарымен
таныстырады.
Бастауыш сынып мұғалімінің міндеті өнердің мәнін қарапайым, түсінікті,
лайықты формада бала санасына дейін жеткізу болып табылады. Ол үшін
бейнелеу өнерінің түрлерінің ерекшеліктерін атап көрсетіп, олардың
жанрларына түсінік беру қажет. Өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктерін
талдап, оқушылардың қөзқарасы мен ойлау қабілеттерін қалыптастыру аса
маңызды міндет болып табылады. Әңгіме кезінде мүғалім оқушыға өнер
шығармасының көркемдік ерекшеліктері мен онан алған әсері туралы ойларын
айтуға мүмкіндік туғызады. Шығармаға оң баға берген оқушыны мадақтап, ал
егер ол суретші шығармасындағы басты және бағалыларын түсінбеген жағдайда
лайықты түзету жасап, түсініктемелер береді.
Бейнелеу өнерімен таныстыру өмірдегі және өнердегі
әсемдікті түсінуге, отан мен табиғатты сүюге бағытталады. Әңгіме барысында
бастауыш сынып мұғалімі балалардың назарын өмір шындығының көркемдік
бейнеленуі мен орындау техникасына талдау жасау арқылы өнер шығармасын тани
білуге үйретеді.Атап өтілген оқу –тәрбие міндеттерін жүзеге асыру үшін
мүғалімге өнерді таныстырудағы белгілі жүйені ұстанып, оқушылармен жүмыс
жүргізудің әртүрлі әдістерін қолдану қажет. Әрбір оқу сабақтары өзінің
лайықты әдісі мен іс-әрекетке деген ерекше қатынасты қажет етеді. Бұл
қызметте әсіресе дәрістерді өткізуге деген тапқырлық пен педагогтық
шеберлік маңызы орын алады.
Бастауыш сынып мұғалімі оқушыларға өнерді таныстыруда үлгерімге
жеткізу үшін оқушылардың меңгеретін білімі мен дағдыларының көлемін біліп
оқушылармен қандай жұмыс әдістерін таңдап алу керектігін білуге тиіс. Бұл
міндеттер бейнелеу өнерін оқытудың бағдарламасында қарастырылған. Бірақ оқу
бағдарламысы мұғалім қызметінің ерекшеліктерін көрсетпейді. Ең бастысы
бағдарлама туралы білім формалды емес, ойластырылған, теориялық білімдерге
сүйенген білім болуы тиіс.Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқыту
бағдарламасын талдау сурет сабақтарының мазмұнына кіретін нақты мәселелерді
ашып көрсетуді қажет етеді.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарында оқу-тәрбие міндеттерін
шешуде сабақтың төрт түрі қарастырылады. Олар нұсқаға қарап сурет салу
сабағы, сәндік сурет салу сабағы және өнер туралы әңгіме сабақ.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтары бірінші сыныптан,
төртінші сыныпқа дейін жүргізіледі. Бастауыш сыныпта бейнелеу өнері
сабақтарына 108 сағат берілген. Оның 35 сағаты нұсқаға қарап сурет салу
сабағына, 24 сағаты сәндік сурет салу сабағына, 37 сағаты тақырып бойынша
сурет салу сабағына, 12 сағаты өнер туралы әңгіме сабағына бөлінеді. Бұл
сабақ сағаттары оқу жылдары бойынша төмендегі түрде бөлуге болады.
Сабақ түрлері әрбір сыныптағы сағат саны
І II III Барлығы
Нұсқаға қарап сурет салу 6 6 7 19
Сәндік сурет салу 16 16 15 47
Тақырыптық сурет салу 10 10 10 30
Өнер туралы әңгіме 4 4 4 12
Жалпы саны 36 36 36 108
Бұл тәртіп бойынша бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының
ішінде нұсқаға қарап сурет салу сабағына 19 сағат, сәндік сурет салу
сабағына 47 сағат, тақырыптық сурет салу сабағына 30 сағат, өнер туралы
әңгіме сабақтарына 12 сағат берілген. Енді осы сабақтарды жеке
қарастырамыз.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу сабақтарын ұйымдастырудың
өзіндік ерекшеліктері бар. Нұсқаға қарап сурет салу сабағы бейнелеу өнерін
оқытудың негізі болып табылады. Бұл сабақтарды өткізудің мақсаты оқушыларды
бейнеленетін заттардың нұсқасына қарап бейнелеуге үйрету болып табылады.
Заттардың формасын, өлшемдерін, түр-түсін дүрыс қабылдауға үйрету, олармен
таныстыру барысында заттың қасиеттерін сараптауға үйрету міндеті қойылады.
Мұғалім бұл сабақтарда нұсқаға қойылған заттардың формасына өлшемдер
қатынасына, жарық пен көлеңке құбылысына, көз деңгейінен жоғарғы немесе
төмен болуы сияқты ерекшеліктеріне талдау жасайды. Мысалы, оқушы жалаудың
суретін салу алдында мұғалім оған өлшемдерінің қатынастарына көңіл
аударады. Үлкен өлшемнің көлденеңінен бағытта кіші өлшемнің тігінен бағытты
орналасқандығына, түстерінің аспан көк екендігіне және ондағы жарық пен
көлеңке, ою-өрнектер көріністеріне оқушылардың назары аударылады.
Мұғалімнің мұндай жүйелі түрдегі талдаулары нәтижесінде оқушылардың көру
аппараты арқылы алынған әсері талдау, сараптау қабілеттері артып отырады.
Нұсқаға қарап сурет салу барысында оқушы зат туралы мәліметтері толыға
түседі. Сурет салу барысында бала нұсқаны мұқият қарап, оның қүрылымындағы
ерекшеліктерін табуға талпынады. Бастауыш сыныптағы зат формасын тану екі
бағытта жүргізіледі бірі-көру арқылы (яғни нұсқаға қарап сурет салу) және
ұстап білу арқылы жүзеге асады.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу сабақтарында мұғалім зат
формасы туралы дұрыс түсініктер бере отырып, жарық пен көлеңке,
перспектива, түстану, анатомия туралы ғылыми мәліметтер негізінде
оқушылардың ойлау қабілеттерінің дамуына ықпал етеді.Сурет салушыға зат
формасының сипатымен қатар оның құрылымына көңіл аудару қажет. Зат формасы,
үлкен және кіші бөліктерден тұрады. Кейбір заттар симметриялық ал кейбір
заттар симметриялық емес бөліктерден тұратындығы көрсетіледі. Адамдар мен
жан жануарлардың формасындағы симметрия және әр түрлі
өсімдіктердің заттардың формаларының ерекшеліктері сабақта талдап
көрсетіледі. Мұндай талдаулар мен қатар суреттер салу нәтижесі
оқушылардың ойлау қабілеттерін Сонымен баланы сурет салуға үйрету
адамның жалпы дамуына әсер етеді.
Бастауыш сыныптағы сурет сабағында мұғалім оқушы алдында қандай міндет
қойсада, оны шешу ойлау белсенділігін арттыруды қажет етеді. Оқулық суретті
салу барысында нұсқаны танып білу маңызды. Нұсқаны танып білу жай қарап
көру емес ол зат туралы толық емес, жеке дара түсініктерден бастап, зат
туралы толық елестетудің болуын көздейді. Оқушы нұсқаға қарап отырып, сурет
салу барысында нұсқаны мұқият қарайды, оның ерекше сипатын зат құрылымын
айқындауға талпынады. Соның нәтижесінде зат туралы түсініктер, ойлау мен ой
қорытындылары анықталып, нақтылана түседі. Сонда ғана салатын нұсқаны
көруге, ойлануға, өлшеуге, салыстыруға мүмкіндік туады.
Бастауыш сыныптағы сурет салу барысында зейін маңызды орын алады.
Мысалы, кубтың перспективалық көрінісінде оның ені мен биктігі бірдей болып
көрінуі мүмкін, бірақ шын мәніндегі өлшемдері әр түрлі. Сол сияқты
балаларға жапырақтың суретін салдыру барысында бала, оның формасының
сипатын түсіне алмайды, ал егер олар сол жапырақты басқа қайың, қарағай,
терек, шырша жапырақтармен салыстырып көретін болса онда, салатын
жапырақтың формасының сипатын анықтауға мүмкіндік туады. Мұнан шығатын
қорытынды балаға зат формасын қабылдауға, суретін салуға өлшемдер
қатынасын, формасын, құрылымын салыстырудың орны ерекше. Сонымен қатар
балалардың зейін тәрбиелеудің маңызы үлкен.
Бастауыш сыныптағы оқушылардың белсенді зейінін тәрбиелеуде ешбір оқу
пәні, нұсқаға қарап сурет салу сияқты мүмкіндікке ие бола алмайды. Нұсқаға
қарап сурет салу оқушылардың кеңістік туралы ойлауы мен қиялын дамытады.
Перспектива құбылыстарының қарапайым ережелерімен танысу, кеңістікті
ойлаудың күрделі екендігін көрсетеді. Үш өлшемді көлемді затты жазықтық
бетінде бейнелеу, оқушының кеңістік туралы ойлауының қажет екендігін
көрсетеді. Барлық графикалық ой, бейнеленетін затты көру дағдысына
негізделеді. Сондықтан сурет салушы заттың конструкциялық құрылымын,
бөліктерінің өзара байланыстарын, форма сипатын, заттың кеңістіктегі қалпын
елестете білу қажет.
Оқушылардың айқын образдық елестету қабілеттерін дамыту, нұсқаға қарап
сурет салу, есте сақтаудың дамуына ықпал етеді. Адам өмірінде есте
сақтаудың ролі ұшан теңіз. Нұсқаға қарап сурет салу тек қана образдық есте
сақтаумен шектеліп қалмай, сол сияқты қозғалыс, эмоциялық және сөздік-
логикалық естердің дамуына ықпал етеді.
Бастауыш сыныптағы оқушының зат туралы айқын елестетуінің негізінде
қиял қабылеті дамиды. Нұсқаға қарап сурет салу кезінде абстракциялық ойы
дамиды. Зат формасының құрылымына конструктивтік талдау абстрактылы
ойлаусыз мүмкін емес, ол сурет салу барысында үнемі зат құрылымына талдау
жасап отырудың қажет етеді.
Зат формасын үйренудің басқа түрлелеріне қарағанда абстрактілі ойлау
процесінің барлық уақытында, нұсқаға қарап сурет салудың мүмкіндігіндей
жағдай бола бермейді. Мүның бәрі сурет салуды үйрену адамның жалпы дамуына
әсер етеді.
Орта мектептегі бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу дегеніміз
жарық пен көлеңке мүмкіндіктері арқылы карандашпен сурет салуды ғана
қарастырып қоймай, оған қоса кескіндеме өнерінің мүмкіндігі арқылы түрлі
түсті бояулармен сурет салуды білдіреді.
Бастауыш сыныптағы кескіндемені оқытудың міндетіне нұсқасына қарап,
жеке затарды, қарапайым натюрморты, пейзаждарды салуды көздейді. Кескіндеме
элементтерімен танысу барысында оқушылар түрлі түсті қарандаштармен,
акварель және гуашь бояулармен жұмыс істеудің техникалық тәсілдерін
меңгеруді көздейді. Бірінші сыныпта оқушылар акварельмен табиғат заттарын
(жапырақ, жәндіктер т.б.) бояуларды араластырмай-ақ бір түспен бейнелеуге
үйретілді. Үшінші сыныптан бастап, олар бояуларды араластыру арқылы заттың
(түсіне жақын бояу түстерін табуға ұмтылады. Сонымен қатар олар түрлі-түсті
бояуларды бірінің үстіне бірін жағуды үйренеді. Төртінші сыныпта оқушылар
акварельмен көлемді формаларды (көкөністі, ыдыстарды) бейнелейді. Алғашқы
кезде бұл заттарды ақ фонда бейнелесе, соңынан оларды жарық түсті фонда
бейнелеуді үйренеді. Бесінші, алтыншы сыныптарда нұсқаға қарап сурет салу
сабақтарында акварель бояуларымен бір топ заттардың түстерінің қатынастарын
бере білуге бағытталады. Бұл сыныптарда оқушылар жұмысты ылғалды түрде
жазу тәсілдерін қолдануға, түстердің бір-біріне ұласуы, түстерді бірінің
бетіне-бірін қалау тәсілдеріне бағытталады.
Бастауыш сыныптағы оқу барысында мүғалім оқушылардың қоршаған ортаны
қуаныш сезімімен қабылдайтындығын ойынан шығармауы тиіс. Балалардың алғашқы
әсерлері біртіндеп, ойға айналмауы қажет. Сондықтан оқушыларды түстанудың
ережелерімен, өзінің натурадан алған әсерлерін түстер арқылы бейнелеуді
қолдана білуге, заттар беттеріндегі жарық пен түстердің үйлесімін, көру
арқылы қабылдағанынан алшақтатпай бейнелеуге үйрету қажет.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу балаларға эстетикалық
тәрбие берудің тамаша мүмкіндігі болып табылады. Нұсқаға қарап пейзажды,
ағашты, гүлді салу барысында бала табиғат әсемдігіне, түстер мен
формалардың алуан түрлігі мен байлығына қызыға түседі. Ол түтас заттың және
оның бөліктерінің пропорциялық қатынастарын көре біліп, табиғат
формаларының гармониясы мен ритмін, түстердің түрлі деңгейдегі реңдерін
көре білуге үйренеді. Балалардың байқампаздығын елгезектігін дамыта отырып,
біз эстетикалық тәрбие беру міндеттерін шешеміз.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтары балаларғы эстетикалық
тәрбие берумен қатар көркемдік білім беретін мүмкіндік.Сурет салу
оқушыларға графикалық сауаттылық негіздерін меңгертумен қатар олардың
шығармашылық қабілеттерін дамытады. Оқушылардың шығармашылық қабылетін
дамытудың ерекше мүмкіндігі сәндік сурет салу сабағы. Бейнелеу өнері
бағдарламасында ою-өрнектер құрастыру, альбомдарды безеңдендіру, бөлме ішін
безендіру тапсырмалары қарастырылған. Мұндай тапсырмалардың мектепте
берілуі кәсіптік қызметке дайындау емес, шығармашылыққа тәрбиелеу,
оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне жол ашу және пайдалы еңбекке тарту
болып табылады.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтарында оқушыларға сәндік
өнердің көркем бұйымдары таныстырылады. Бұл сабақтарда қазақ қолөнерімен
оқушыларды таныстыру мынандай бағыттар бойынша жүргізіледі: қолөнердің
түрлері; қолөнер шеберлері, қазақ киіз үйі; қазақ халқының ою-өрнектер;
тұрмыста жиі қолданылатын сәндік қолөнер бұйымдары; сәндік өнер бұйымдарын
жасау технологиясы; қолөнер шеберлерінің құрал саймандары; ұлттық киімдер
мен ыдыс-аяқтар; ер тұрман ат абзелдері; қолөнер бұйымдарын жасауға
қолданатын материалдар; шаруашылыққа қажетті бұйымдар т.б.
Бастауыш сыныптағы қазақ сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын оқушыларға
таныстыру барысында бұйымның көркемдік ерекшеліктеріне мұғалім талдау
жасайды. Бұйымның қолөнердің қандай түріне жататындығы, оны жасаған шебер,
бетіне салынған ою-өрнектер, бұйымды жасау технологиясы, қолданған құрал
саймандары материалдары туралы таратылып айтылады. Осындай бағыттағы
талдаулар негізінде бала көркем өнер бұйымдарының көркемдік ерекшеліктері
туралы қажетті білімдер жүйесін меңгерді. Қолөнер бұйымдарының атауларын
үйренеді. Осындай іс-әрекеттердің нәтижесінде балалардың көркем өнер
білімдері жүйеленіп, олардың әсемдік тарғамдары арта түседі. Мысалы,
балаларға кілем өнерін таныстыру барысында кілемнің түкті кілем және тақыр
кілемдерге бөлінетіндігі, кілем сәндік өнердің жүнді көркем өңдеу түріне
кіретіндігі айтылады. Мұнан соң кілемнің бетіне салынған ою-өрнектің
композициясына назар аударылып, оны тоқуға қажетті материалдар қалай
дайындалатындығы, тоқу станогының құрамындағы бөлшектерінің атаулары туралы
мәліметтер беріледі. Арнайы дайындалған таблицалар бойынша кілемді тоқу
технологиясымен таныстырылады. Қазіргі шеберлердің тоқыған кілемдерінің
бірі үлгі ретінде көрсетілді.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтарында Түзу сызық бойына
өрнектер салу, Түйе табан оюын_салу, Геометриялық ою-өрнектерді
бейнелеу, Гүлдің суретін оюға айналдыру, Бірнеше гүлдің суретін бір
түзудің бойына орналастыра безендіру тақырыптарына сабақтар
ұйымдастырылады. Мұғалім сабақта ою-өрнектерді салу жолдарын, тақтаға
көрсетіп, сонымен қатар, алдын ала дайындалған таблицалар бойынша ою-
өрнектерді бейнелеу жолдарын оқушыларға көрсетеді. Ою-өрнектерді кезеңге
бөліп бейнелеу әдістері көрсетіледі.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері пәнінің сәндік сурет салу
сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабылеттерін дамыту мақсатында
белгілі жаттығулар жасауға үйретіледі. Ол әсіресе ою-өрнектердің белгілі
бір элемент қолдана отырып бір түзудің бойына, белгілі бір ою-өрнек
элементін қатар орналастыру, соған ұқсас, белгілі екі-үш ою-өрнек элементін
шеңбер бойына орналастыру тапсырмалары орындалады. Сонымен қатар сәндік
сурет салу сабағында мұғалім балаларға сәндік қолөнердің кәсіпқой
суретшілер Д.Шоқпаровтың, Қ.Қарабдаловтың, Ф.Зауырбекованың Қ.Тыныбековтың
жасаған торсық, ер тұрмандары, саз сырнайлары, гобелендері мен тоқыма
бұйымдарының иллюстрациялары көрсетіледі. Халық қолөнер шеберлері
Б.Романова, Қ.Тасов, С.Төленбаев, К.Тастанбекұлының жасаған кілемдері,
зергелік бұйымдары, ою-өрнектері, ер тұрмандары нұсқасы бойынша
таныстырылады. Таныстыру барысында көркем бұйымдарының тұтыну қажеттігіне,
формасы мен түсіне, материалына, жасалу технологиясына, жасаған шебері
туралы мәліметтерге көңіл аударылады.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабағында оқушыларға үй
тапсырмасы беріледі. Үй тапсырмасы үйдегі тұрмыста қолданылатын көркем
бұйымдармен, қайта танысу, олардың қарапайым түрлерінің формасын
бейнелеу оларды безендірген ою-өрнектерін сол нұсқасына қарап бейнелеуге
бағыттарын қамтиды. Сәндік сурет салу сабағының негізгі мақсаты оқушыларды
сәндік қолданбалы өнер бұйымдарымен таныстыру, сәндік қол өнердің негізгі
түсініктерін меңгеру, сәндік сурет салу ептейлігін артыру, ою-өрнектер салу
дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының бір түрі тақырып
бойынша сурет салу деп аталады. Тақырып бойынша сурет салу сабақтарында
оқушыларға Табиғат көріністері, Жыл мезгілдері, Жаңа жыл, Қысқы
каникул т.б. тақырыптары бойынша өмір көріністеріне қарап өздеріне жақын
заттар мен құбылыстарды еске түсіру, елестету арқылы және ойдан
құрастырып сурет салуға жаттығады. Тақырыптық сурет салуға балаларды
үйретудің түпкі мақсаты оқушыларды табиғатты сүйе білуге тәрбиелеу, әсемдік
талғамын дамыту, байқау арқылы көркем образдар жасауға жаттықтыру, қалам,
бояу құралдарымен жұмыс жасауға талпыну, ойлау қабілеттерін дамыту болып
табылады. Сонымен қатар бейнелеу өнеріндегі табиғатты бейнелеу
ерекшеліктерімен таныстыру, суретшілердің шығармаларындағы табиғат
көріністерін бейнелеу әдістеріне талдау жасап көрсету, оқушылардың тақырьш
бойынша композиция құрастыру дағдыларын қалыптастыру міндеттері көзделеді.
Тақырыптық сурет салу сабағының көрнекілігі ретінде
бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері бейнелеген Ш.Уәлихановтың
Теріскей
Алатау, Ә.Қастеевтің Таудағы жайлау, М.Кенбаевтың Асауды ұстау,
С.Мамбеевтің Жайлауда атты картиналарының репродукциялары,
диопозетивтері, видеофильмдері, слайдаларі немесе фотолар қолданылады.
Бұлармен қатар кеңістіктегі көріністерді қағаз бетіне бейнелеудің кезеңдері
көрсетілген таблицалар сабақта жиі қолданылады.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының бір түрі - әңгіме сабақ
деп аталады. Әңгіме сабақтың мақсаты оқушыларды еліміздің даңықты
суретшілерінің өмірімен, шығармашылығымен таныстыру, бейнелеу өнерінің
негізін құрайтын терминдерге түсінік беру, өнертанудың алғашқы ұғымдарын
меңгерту, өнер арқылы балалардың дүниетанымын қалыптастыру болып табылады.
Бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ әрбір тоқсанда төрт сабақтан
жоспарланады, олар белгілі тақырыптар бойынша өткізіледі. Бастауыш
сыныптағы әңгіме сабақтың мазмұны Бейнелеу өнерінің
түрлері, Бейнелеу өнерінің жанрлары, Бейнелеу өнеріндегі ана
образы, Бейнелеу өнеріндегі портрет жанры, Бейнелеу өнеріндегі тарихи
жанр, Суретші Әбілхан Қастеевтің шығармашылығы т.б. тақырыптарды
қамтиды.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ үшінші сыныптан
бастап жеке дара сабақ түрінде жүргізіледі. Бірінші және екінші
сыныптардағы бейнелеу өнері туралы әңгіме басқа сабақтардың қүрамында
өткізіледі. Мысалы, нұсқаға қарап сурет салу барысында А.Ғалымбаеваның
Дастархан натюрморты туралы әңгіме өткізіп, соңынан балалар нұсқаға қарап
қарапайым заттарды салады. Бейнелеу өнерінің түрлері тақырыбы бойынша
өтілген сабақта мұғалім оқушыларды суретші Ә.Қастеевтің Автопортрет
шығармасын көрсету арқылы графикалық картиналардың ортақ ерекшелігі олардың
ақ пен қара бояулар арқылы салынатындығы айтылады. Кескіндеме
шығармаларының көркемдік ерекшеліктерін түсіндіру үшін оқушыларға суретші
М.Кенбаевтың Асауды ұстау картинасы көрсетіліп, оның кенеп бетіне түрлі-
түсті, майлы бояулармен салынғандығы, оның пейзаж жанрына жататындығы
көрестіледі. Сонымен қатар мүсін өнері бойынша мүсінші Х.Наурызбаевтың ақын
М.Хакимжановтын портретін. Т.Досмаганбетовтың сомдаған А.Имановтың
портретін, мүсінші Е.Мергеновтың жасаған Әке портретін көрсету барысында
мүсін шығармалары саз балшықтан, тастан, граниттен немесе мрамордан
жасалатындығы туралы мәліметтер беріледі. Сәндік қолданбалы өнердің
ерекшеліктерін көрсету үшін суретші-қолданбалы өнер шебері Д.Шоқпаровтың
жасаған торсықтары, ат-әбзелдері суретші-тоқымашы Б.Зауырбекованың тоқыған
гобелендері, ою шебері С.Төленбаевтың салған ою-өрнектері, өнер шебері
Ғ.Иляевтің жасаған көркем шығармашылық безендіру жұмыстары көрсетіліп,
сәндік қолданбалы өнердің бұйымдары әр түрлі материалдардан жасалатындығы
және олардың көпшілігнің тұрмыста қолдану үшін дайындалатындығына назар
аударылады.
Бастауыш сыныпта оқушылардың көркемдік білімдері нұсқаға қарап сурет
салу, тақырыптық сурет салу және бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақтарда
белгілі бір сурет салу барысында, немесе өнер туындысын қабылдау барысында
игеріледі. Оқушылардың көркемдік білімдерінің құрылымы бейнелеу
сауаттылығын құрайтын жарық пен көлеңке, перспектива, түстану, композиция,
симметрия, заңдылықтары туралы білімдерден және бейнеленетін көріністі
қағаз бетіне орналастыра білу, зат құрылысын салу икемдіктері мен
дағдыларынан құралады. Ал бастауыш сынып мұғалімінің оқушыларға көркемдік
білім беру әдістері: салатын нұсқаны талдау, бейнелеу жолдарын көрсету,
жаңа сабақты түсіндіру, көрнекілікті сабақта қолдану, оқушылардың бейнелеу
жұмыстарына басшылық көрсету, өнер туындыларына және бұйымдарына көркемдік
талдау жасау, сабақта ақпараттық инновациялық құралдарды пайдалану іс-
әректтер жүйесінен құралады.
Бастауыш сыныпта оқушыларға таныстыруы қажет көркемдік білімдері
қатарына халқымыздың көркем мәдениетінің озық үлгілері болып табылады.
Халқымыздың өнегелі мәдениет үлгілерінің бірі – бейнелеу өнері қаншама
дәуірдің тарихи ағымымен бірге жасап дамып келеді. Қазақ халқының өмір-
тұрмысына тереңдей үңілсек, мәдениет дәстүрінің үзілмей бүгінгі ұрпаққа
жетуіне бірден-бір себеп халықтық педагогика.Өзінің тәрбиелік мәнін бүгінге
дейін жоғалтпай келе жатқан көркемдік педагогиканы, қазіргі таңда мектеп
өміріне енгізу, бейнелеу өнері сабақтарында қолдану заман талабына айналып
отыр. Орта Азия мен Қазақстан жері мәдениеті дамыған өркениет орталығы
болғандығы көпшілікке мәлім. Сыры кетсе де, сыны кетпей сақталып келе
жатқан әсем ғимараттар, тас мүсіндер, сарайлар, халықтың тұрмысында
қолданылған сәндік қолданбалы өнердің інжу маржандары жастардың көркемдік
талғамын дамытуға дәнекер болары сөзсіз. Бұл жерде айта кететін өкінішті
жағдай – көшпелі еліміздің көркем мәдениетін жас ұрпақтың игілігіне
пайдалану кешеуілдеп, оларды мектеп оқушыларына көркемдік білім мен әсемдік
тәрбие беру бағдарламасына тыс қалуы. Бұл ұстанылатын басты бағыт жас
ұрпаққа халықтың мәдени дәстүрін оқушыларға таныстыру, ата-бабамыздың
тұрмысында жиі қолданылған қарапайым заттарды салуға үйрету, олардың
формасымен, түр-түсімен т.б. көркемдік ерекшеліктерімен таныстырудың әдіс
тәсілдерін болашақ мұғалімдерге көрсету.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды халқымыздың
көркем мәдениетімен бейнелеу өнері туралы әңғіме сабақтарында таныстырумен
қатар, оларды құрайтын көркем бұйымдарды нұсқасына қарап саллудың орны
ерекше. Бастауыш сыныптағы оқушылардың ұлттық бұйымдарды нұсқасына қарап
салуы, немесе ұлттық салт дәстүрлер көріністері бейнеленген суреттерді
тақырыптық сурет салу барысында бейнелеуге үйрету, сәндік сурет салу
сабақтарында көркем бұйымдар жасау жолдарын көрсету балаларға көркемдік
білім берумен қатар ұлттық тәрбие беруге жәрдемдеседі. Осыған сәйкес біз
төменде, бейнелеу өнері сабақтарының бірнеше талдаулары ұсынамыз.
1-САБАҚ
Сабақтың тақырыбы: Суретті немен және қандай әдістермен бейнелейді?
Сабақтың мақсаты: оқушыларды сурет және бейнелеу құралдарымен
таныстыру. Бірінші сыныптардағы істелетін бейнелеу жұмыстарының мазмұны
туралы әңгімеу. Сәндік қолданбалы өнер жайлы түсініктер беру.
Сабақтың көрнекілігі:
1.Кескіндеме, графика, сәндік қолданбалы өнер, мүсін шығармаларының
репродукциялары, суреттер, иллюстрациялар, фотографиялар, диопозитивтер,
слайдалар: К.Телжанов Ильич аманаты, А.Кастеев Турксиб, М.Кенбаев
Жайлауда, Х.Наурызбаев Жас Жамбыл, А.Ғалымбаева Дастархан, Е.Сидоркин
С.Сейфуллинді оқығанда, К.Баранов Қазақ эпосы, Г.Иляев Қазақ оюлары,
Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи мавзолейінің иллюстрациялары. Қазақ
халқының сәндік қолданбалы өнер бұйымдарының фотографиялары.
2. Бейнелеу өнерінің материалдары мен құралдары:
а) құралдар – қылқалам, түрлі-түсті бояу қаламдар, өшіргіш, қағаз бен
қайшы.
б) материалдар – акварель мен гуашь бояулары, пластилин, сурет дәптері,
түрлі-түсті қағаздар, гүлді қағаздар, фломастер, түрлі борлар, желім мен
қағаз.
Сабақтың барысы: сабақ бейнелеу өнерінің түрлері жайлы әңгімеден
басталады.Бұл әңгімеде кескіндеме, графика, мүсін сәндік қолданбалы өнер
шығармаларының репродукциялары, фотолары, суреттері көрсетіледі. Балаларға
бейнелеу өнерінің түрлері туралы түсінік беру мақсатында жоғарыдағы
көрсетілген түрлерін мұғалім таба алмаған жағдайда оларды мазмұны ұқсас
басқа өнер туындыларымен алмастыру мүмкін.
Талдау барысында мұғалім өнер шығармасының қандай материалдары қандай
құралдарды пайдаланып жасағандығы, сол туындыларының бейнелеу өнерінің
қандай түрлеріне жататындығын көрсетеді. Сабақ барысында ақ пен қара түсті
сызықтармен суретті салушыны– график, түрлі-түсті бояумен сурет салатын
адамды кескіндемеші, тастан, ағаштан, саздан түрлі адамдар мен жануарларды
бейнелейтін суретшіні мүсінші, сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын жасайтын
адам – сәндік өнер шебері немесе халық шебері деп атайтындығы жайлы әңгіме
қозғалады.
Мұнан соң мұғалім балаларға қандай құралдар мен материалдарды қолдану
арқылы бейнелеудің қандай түрін жасауға болатындығын айтылады. Сабақта
мұғалім сұрақ-жауап әдісін қолданады. Мысалы, кескіндеме шығармаларын жасау
барысында суретші қандай құралды пайдаланады? Ою-өрнектермен безендірілген
қандай бұйымдарды білесіз? Суретшілерден кімдерді білесіз? Суретшілерден
кімдерді білесіз? Мына суретті кім салған? Суреттің аты не деп аталады? Кім
суретші болғысы келеді?
Сұрақ-жауаптан соң мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында қандай суреттер
салатындығы туралы пікір алысады. Балалар бейнелеу өнері сабақтарында
сендер түрлі-түсті гүлдерді, әр түрлі ойыншықтар мен заттардың суреттерін
саласыңдар. Жан-жануарлар, гүлдер формаларына қарап, әдемі ою-өрнектер
салып үйренесіңдер. Наурыз мейрамы, ертектер, жануарлар, цирк ойындары,
жайлау, бәйге тақырыптарына ойдан, еске түсіру арқылы тақырыптық суреттер
бейнелеуге жаттығасыңдар. Түрлі-түсті қағаздарды қиып, құрақ құрауға
үйренесіңдер. Суретшілер мен халық шеберлерінің туындыларымен танысасыңдар.
Пластилиннен, саздан түплі жануарлар мен өздеріне ұнаған заттардың
формасын жасайсыңдар.
Бейнелеу мен мүсін жасау үшін оның құралдарын қолдану әдістерін үйреніп
аласыңдар.
Әңгіме оқу құралдары мен материалдарына ауысқанда, мұғалім балалар
назарын соларға аударады. Суретшілер бейнелеу барысында орташа жұмсақтағы
қаламдары пайдаланады. Ұшы қатты қаламдар дәптердің түтіп жібереді және
өшіргішпен өшіргенде із қалдырады, ал өте жұмсақ қалам дәптердің кір
қылады. Олар қаламның ұшталған ұшынан ұстап сурет салатын болса, ол уақытта
қаламды еркін жүргізе алмайды. Сурет қаламмен салынғанда, қате сызылған
сызықтар жұмсақ өшіргішпен өшіріледі. Сурет салу барысында қатты қызыл
өшіргіштер пайдаланылмайды.Себебі мұндай өшіргіштер құрамында құм көп болу
себепті, қатты болады да, дәптерді түтіп жіберуі мүмкін.
Бейнелеу өнері сабақтарында көбіне акварель (суға езілетін) бояулар
қолданылады. Акварель бояулармен жұмыс істеу барысында қылқалам
пайдаланылады. Боялатын бейнеге байланысты қылқаламның үлкені немесе кішісі
алынады.
Қылқаламдар – формасына байланысты жалпақ және жұмсақ қылды болып
бөлінеді. Акварель мен гуашь бояуларымен сурет салу барысында жұмсақ
қылқаламдар, ал майлы бояулармен жұмыс барысында қатты қылқаламдар
пайдаланалады.
Қылқаламдарды жұмыстан соң суға салып қоюға болмайды. Егер, ол суда
қалса қылдары әр жаққа шашырап жұмысқа жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Сондықтан бейнелеу құралдарын жұмыстан соң күтіп баптау, оларды ұзақ
уақытқа пайдалануға мүмкіндік туғызады.
Балалардың үй жұмысы мен сабақтағы бейнелеу істерінде акварельмен қатар
қолданылатын бояу–гуашь бояуы. Гуашь бояулары мектепте ою-өрнектер, тақырып
бойынша сурет салу жұмыстарында қолданылады. Ол суменен жақсы араласады.
Гуашь кішкене пластмасса банкаларында болады. Бұл бояу да, акварель сияқты
ұқыптылықты қажет етеді. Сондықтан кішкене банкадан керегін алып болған соң
қақпағын жауып қою қажет. Алынған бояуларға су қосып сұйылтады да, бейненің
қажетті жері боялады.
Бейнелеу өнерінің сабақтарында әрбір мұғалімнің өз қаламы, өшіргіші,
дәптері, акварель, гуашь бояулары болуы керек. Акварель бояуын қолдану
барысында бояуды араластыруға қажетті палитра болуы қажет.
Саз бен пластилиннен мүсін жасау үшін ағаш немесе пластмассадан
істелген стектар болады. Стектер шағын мүсіннің ұсақ бөлшектерін істеу үшін
қажет. Мысалы, саз бөлшегінің бетін сызу, үйіп алу, артық жерлерін кесу
істері стетктердің жәрдемімен атқарылады. Пластилиндер қағаз қорапта
болғандықтан сақтауға қолайлы болады. Олардың түстері әр түрлі болып
келеді. Кейбір пластилиндер стектермен қосылған набор түрінде дүкендерде
сатылады. Стектерді мұғалім барлық оқушыларға жететіндей етіп ағаштан
даярлап қоюына болады. Мүсін жасауға қажетті тақтайшалар оқушылардың жұмыс
орнын таза сақтауға жәрдемдеседі.
Сәндік аппликациялар жасау барысында түрлі-түсті қағаздар кең
қолданылады. Мұғалім үлкен өлшемдегі қағаздарды фон ретінде, ал кіші
өлшемдегі қиындыларды, ұсақ бөлшектерге қолдану қажеттігін оқушыларға
түсіндіреді.
Сурет салу жолдарын балаларға көрсету үшін әрбір мұғалімде төрт
бұрышты планшет болғаны жөн. Планшет 30*42 см етіп қиылып, фанерден
жасалады. Мұғалім осы планшетке қағаз жапсыру және сурет салу жолдарын
көрсетуі мүмкін. Егер суретті планшетсіз пайдалану қажет болса, кнопкамен
немесе рейкамен бекітіледі.
Мұғалім бейнелеу өнерінің алғашқы сабағынан бастап, оқушылардың
бейнелеу жұмыстары кезінде оқу құралдарын дұрыс пайдалануға, тазалық
сақтауға үйреткен жөн. Балалардың қағаз парақтарына, кіші блокноттарға, әр
түрлі дәптерлерге сурет салуына жол бермеу тәрбие жұмысының бірі. Сонымен
қатар мұғалім суретті дәптер парағының тек бір бетіне ғана салу керектігін
көрсетеді.
2-3 САБАҚТАР
Сабақтың тақырыбы: Табиғат көріністері.
Сабақтың мақсаты:Оқушыларды табиғатты сүйе білуге үйрету, табиғатты
байқау арқылы бала ойында көркем образдар қалыптастыру, қалам , бояуменен
жұмыс істеу дағдыларын беру, ойлау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: Бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері
бейнеленген шығармалар: Ш.Уәлихfнов Терістік Алатауы, А.Қастеев
Жайлауда, М.Кенбаев Асауды үйрету, Ж.Шарденов Алатау эскиздері,
А.Черкасский Қара ағаштар, С.Мамбеев Жайлауда тағы басқашығармалардың
репродукциялары, әсем табиғат көріністері бейнеленген дипозитивтер,
диафильмдер, слайда мен фотолар.
Сабақтың барысы: Бірінші бөлім табиғат көріністерінің ерекшеліктерімен
оқушыларды таныстыру бағыты қамтылса, екінші бөлімі–табиғат көріністерін
бейнелеуге арналады. Бірінші бөлімнің сабағы өткізудің екі варианты бар.
Біріншісі табиғат ортасында экскурсия жасау, екіншісі сыныпта әсем
табиғат көріністері бейнеленген диапозитивтер, слайда, диафильмдер,
кинофильм, фотолар көрсету.
Екінші вариант мектеп жанында экскурсия жасайтын ыңғайлы жер болмаған
жағдайда қарастырылады.
Табиғат ортасында ұйымдастырылатын экскурсияға 45 минут уақыт жетіспеу
есепті, оның сол күнгі сабақтардың соңғы сабақтарында өткізген жөн.
Экскурсия мазмұнды болуы үшін, алдын ала жоспар жасалады. Жоспарда
балаларға қандай объект көрсетіледі, ол қандай бірізділікпен талданады,
балалар мен оқытушы қандай нәрселерді бірігіп талдайды? Экскурсия кезінде
мұғалім пікір алысу, диалог ойын әдістері қолданылады. Экскурсия
жоспарында мұғалім мен оқушылар арасындағы сұрақ-жауаптар көрестілуі тиіс.
Мысалы, табиғат ортасында өтілетін экскурсияда: жақындағы ағаштар бізге
үлкен болып көріне ме, алыстағы ағаштар үлкен болып көріне ме? Жақындағы
ағаштардың түстері мен алыстағы ағаштардың түстерінда қандай өзгерістер
бар? Алыстағы заттардың ұсақ бөлшектері мен жақындағы заттардың ұсақ
бөлшектерінің қайсысы айқын көрінеді? деген сияқты оқушыға табиғатты
тануға бағыт беру үшін сұрақтар қойылады.
Мұғалім экскурсия кезінде оқушыларға табиғаттағы өсімдіктер мен
заттардың көрініс ерекшеліктеріне талдау жасап көрсетеді. Мысалы, жақында
тұрған ағаштар алыстағы сондай өлшемдегі ағашқа қарағанда үлкен болып
көрінетіндігі заттардың өлшемдерінің (үйдің) бізден алыстаған сайын
кішірейіп көрінетін құбылысына баса назар аударылады. Сонымен қатар
жақындағы заттардың түсі айқын болып, ал алыстағы заттардың түсі бұлыңғыр
болып өзгереді. Қандай зат болмасын ұсақ және үлкен бөлшектерден құралады.
Жақындағы заттардың ұсақ бөлшектері айқын болып көрінсе алыстағылары анық
көріне бермейді.
Кейінгі сабақ экскурсия кезінде балалардың танысқан табиғат
құбылыстарын еске түсіруден басталады. Табиғат көріністері бейнеленген
бірнеше бейнелеу өнері шығармалары балаларға көрсетіледі. Олардың көркемдік
ерекшеліктеріне талдау жасалады. Картиналардағы түстердің байланысына,
композициясына, заттардың ерекшеліктеріне, перспективасына және оны
бейнелеу жолына көңіл аударылады.
Мұнан соң мұғалім өзі жасаған табиғат көріністерін балалар назарына
ұсынады. Осыдан кейін оқушылар өздеріне ұнаған табиғат көріністерінің бірін
бейнелеуге кіріседі. Бұл көрініс баланың жазғы каникул кезінде
телевизордан, кинодан көрген көріністері болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
мектепте жас ұрпақты нарықтық заман талаптары мен мәдениеттің даму
деңгейіне сай дайындауды қажет етеді. Жалпы білім беретін орта мектептерде
барлық оқу пәндерін оқыту, жеке пәндердің өзіндік ерекшеліктерін ескере
отырып, еліміздің болашақ азаматтарын дайындау мен тәрбиелеу мақсатын
қояды. Сондықтан бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабақтары, жас ұрпақтарды
іс-әрекетке және іс-әрекет технологиясын түсінуге бағытталуы тиіс.
Еліміздің перспективалық бағыттарына сәйкес бастауыш сыныпта
бейнелеу өнерінің оқу курсы өзінің мақсатын мынандай құрылымда
айқындайды:
1. Еліміздің мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық өміріне белсене
араласуына қабілетті, білімді, тәрбиелі азаматтарын дайындау;
2. Балалардың дүниетанымын қалыптастыра отырып, олардың эстетикалық
көзқарасына дұрыс бағыт олардың эстетикалық талғамын дамыту, эстетикалық
тәрбие беру.
3. Балаларға қоршаған ортаны тануға жәрдемдесіп, олардың
байқампаздығын дамыту, логикалық ойлауға үйрету, көргендерін саналы ой
елегінен өткізе білуге үйрету.
4. Бейнелеу өнерінің адам өміріндегі практикалық мәнін ашып көрсету,
сурет өнерін еңбек қызметінде қолдана білуге үйрету.
5. Сурет өнерінің элементарлық негізі туралы оқушыларға білім беру.
(Бейнелеу өнерінің алғашқы дағдылары мен ептейліктерін меңгерту)
бейнелеудің негізгі бейнелеу тәсілдерімен таныстыру.
6. Оқушылардың шығармашылық қышеттерін дамыту, өмір шындығын
эстетикалық қабылдауға дұрыс бағдар беру, кеңістікті ойлауын, образдық
елестетуін және қиялын дамыту.
7. Бастауыш сынып оқушыларын әлемдік және қазақ бейнелеу өнерінің
данықты шығармаларымен таныстыру. Бейнелеу қызметіне деген сүйіспеншілігі
мен қызығушылығын қалыптастыру.
Осы айтылған мақсат міндеттерді тереңірек таныстыратын болсақ олар
мынандай бағыт бағдарларды қамтиды.
1.Бейнелеу өнерін бастауыш сыныпта оқыту ең бірінші жалпы білім,
берушілік мақсаты көздейді. Негізгі міндет адамның ой өрісін кеңейту,
қоғамның жан -жақты білімді мүшесін тәрбиелеу болып табылады. Көпшілік
қауым бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін жалпы білім беретін пән емес, ол
арнаулы пән деп қарастырады. Бұл дұрыс емес. Жалпы білім беретін мектеп
математиктерді, химиктерді, ақындарды композиторларды дайындамайтыны сияқты
суретшілерді де дайындамайды. Мұндай мамандар арнаулы оқу орындарында
дайындалады. Жалпы білім беретін мектептегі әрбір пән жеке -жеке және
бірлесе отырып оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етуге тиіс.Бейнелеу
өнері адамның дамуын өте бай мүмкіндік туғызады. Бұл істе әсіресе сурет
салудың орны ерекше. Сурет салу заттардың формасын талдауға және оны ұқыпты
бақылауға үйретеді, дүннені тануға жәрдемдеседі, ойлауға және эстетикалық
мәдениетінің дамуына көмектеседі. Сурет өнері көру есін, кеңістікті ойлауды
дамытып, образды елестету қабілетін арттырады. Ол нақты есептеуге, табиғат
әсемдігін тануға үйретеді, ойлау мен сезу икемділігін арттырады.
Бейнелеу өнерінің сабақтары өздерінің оқу-тәрбие жұмыстары бойынша да,
түрлеріне байланысты да әр түрлі болып келеді. Бастауыш мектеп
бағдарламасында оқу сабақтарының төрт түрі қарастырылады, Олар: нұсқаға
қарап сурет салу, сәндік сурет салу, тақырыптық сурет салу, өнер туралы
әңгіме. Нұсқадан қарап сурет салу сурет және кескіндеме жұмыстарымен
айналысуды көздейді, сәндік сурет салу – ою-өрнектерді көркем
конструкциялау, ою-өрнек элементтерін құрастыру және т.б. жұмыстарын
қарастырады.
Бастауыш мектептегі өнер туралы әңгімеде оқушылар кескіндеме, графика,
мүсін, сәулет ескерткіштерімен және сәндік қолданбалы өнер шығармаларымен
танысады. Бұл аталған әрбір сабақ жеке тұлғаның эстетикалық тәрбиесіне,
шығармашылық қабілеттерінің дамуына, дүниетанымына, эсетикалық мәдениетінің
дамуына ықпал етеді.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың теориясы философия, мен
эстетикаға, педагогика мен психологияға, және бейнелеу өнерінің теориясы
мен практикасына сүйенеді. Бүл жалпы білім беру мен тәрбиенің мақсаттары
мен міндеттерінің орындалуын әдістемесінің ғылыми негізделуін қамтамасыз
етеді.Кейде бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқыту сыңар жақты
түсініледі. Барлық ықылас тәрбие мен шығармашылық қабілеттерді дамытуға
аударылып, білім мен оқыту екінші кезекке шығарылады. Тәрбені оқытудан
бөліп қарауға болмайды. Кейбіреулер мектеп суретшілерді дайындамайды
сондықтан, көркемдік білім беру қажет емес деп ойлайды.
2.Бастауыш мектепте бейнелеу өнерін оқыту мақсаттарының бірі көркемдік
білім мен қатар эстетикалық тәрбие беру. Эстетикалық тәрбие-өмірдегі,
табиғаттағы, өнердегі, ғылымдағы және қоғамдағы әсемдікті оқушылардың
қабылдауын тәрбиелеу. Эстетикалық тәрбие – бұл адамды тек қана өнерге тарту
емес, өмірдегі әсемдіктің барлық түрлері мен формаларына тарту болып
табылады. Эстетикалық тәрбиенің мәні, әрбір адамның қызықты әдемі өмір
сүруі, әсемдік қандай түрде кездесетіндігін түсініп, көре білуге
үйренуі.Эстетикалық тәрбие адамның шығармашылық қызметіндегі рөлі ете
ауқымды. Өмірге деген эстетикалық қатынас адамға жігер беретін алғашқы
негіз болып, еңбектің рухани қанағатқа жеткізетін қуаныш көзіне айналуына
ықпал етеді.
Эстетикалық тәрбие үдерісінде адамның эстетикалық көзқарасы, сезімі,
талғамы және идеалы қалыптасады. Эстетиісалық тәрбие адамды игілікті
істерге, әсемдікке, адамгершілік істерге бастайды. Бастауыш мектептегі
бейнелеу өнерін оқытудың міндеті-эстетикалық тәрбиенің әртүрлі әдістерімен
эстетикалық эмоциясын тудыра отырып әсемдікке тарта отырып, шығармашылық
мүмкіндік тудыра отырып, оқушылардың әсемдік талғамын тәрбиелеу болып
табылады.
Әсемдіктің барлық қыр сырын түсіну мен сүйе білу әр бір адамға рухани
байлығы үшін ғана емес, еңбекте де жаңа жетістекке жету үшін қажет. Ол
қандай мамандық иесі болмасын, ол әсемдіктің нәзіктігін түсіне де, көре де
білуі тиіс.Балалардың әсемдікке деген талғамдарын ояту үшін бейнелеу өнері
пәнінің мұғалімі балалардың назарын өмірдегі сүлулыққа аударып, оларды
байқауға, сезуге, қабылдауға, сүйене білуге, қуана білуге үйретуі тиіс.
Әсемдік талғам адамның туғанан пайда болатын қасиеті емес, ол дамиды.
Оны мектепте дамытатын бейнелеу өнерінің мұғалімі. Мұғалім балаларға
табиғаттағы түстердің реңдерінің формалардың сан алуандығын көрсетеді.
Нұсқасына қарап отырып табиғатты, ағаш жапырақтарын, гүлдерді салу
барысында, зат формасын оқып үйрену кезінде балалар табиғатқа, олардағы
бояулар мен формалардың алуан түрлігіне онан сайын қызыға түседі. Бастауыш
мектептегі сурет салу адамға өмірді жан -жақты көре білуге үйретеді.
Сондықтан өмір шындығын көре білу де өз алдына бір өнер.
З.Сурет салумен айналысудың ең басты міндеті - балаларға қоршаған өмір
шындығын тануға көмектесу, олардың байқағыштығын дамыту, оларды дүрыс көре
білуге үйрету. Сурет сабағында балалар қоршаған заттарды, олардың алуан
түрлі формаларымен, түстерімен, өлшемдерімен және басқа да
ерекшеліктерімен, танысуға тиіс. Бұл таныстық зат туралы елестетулерінің
нақты және толық болуына ықпал етіп, көру әсерін кеңейте түседі. Бейнелеу
үдерісі оқушыға бұрын бірақ рет шала көрген затты терең зерттеуге мүмкіндік
туғызады. Сурет салу кезінде оқушы заттың формасын, құрылымын,
пропорцияларын, түстер мен реңдік қатынастарын кеңістікте орналасуын
зерттейді, сол арқылы оларды ұтымды да жан-жақты, терең де нақты қабылдауға
үйренеді.
Бастауыш мектептегі сурет салу балаларға өмірді кең көлемде және жан
жақты көре білуге жаттықтырады. Сурет салуға оқыту өзара байлынысты екі
міндетті шешуге ықпал етеді; Олар: оқупылардың көру арқылы қабылдауын
дамыту және олардың көргендерін ой елегінен өткізу дағдыларын
қалыптастыру.Баланың байқағыштығын дамыту – күрделі іс -әрекет сонымен
бірге ол, оқыту әдістемесі үшін ең маңызды міндет. Баланың байқампаздығын
дамыту жас кезінде, әсіресе адам қоршаған өмір шындығын жаңадан тани
бастағанда маңызды. Ғылымдар қоршаған ортаны танудағы көру арқылы қабылдау
басты орын алатындығын көрсеткен. Себебі олар 90% қабылданатын
мәліметтердің көру арқылы алынатындығын дәлелдеген. Бұл адамға көрудің
маңызды екендігін білдіреді. Сондықтан көруді дамытуды бастауыш мектеп
жасынан, жас шақтан бастап қолға алу қажет.
Ғалымдар бақылауды әлі де дұрыс кере білу, көргенін түсіне білу емес
екендігін көрсеткен. Ересек адамдардың өзі заттың форма құрылысындағы
ерекшеліктерді, оның ұсақ бөлшектерін, форма сипатын көбінесе анғара
бермейді. Бастауыш мектеп мұғалімнің міндеті балаларды осы қиындықтан
шығару. Бейнелеу өнері сабақтарының міндеті нақтылы зейінге, ойлауға және
зат формасына нақты талдау жасауға, үйрету. Сан түрлі әсерлерден
байқағандардан дұрыс қорытынды жасап, оларды жалпы сипатқа біріктіру
окушылардың ойлауын дамытып, оларды жаңа білімге ұмтылдырады. Саналы
көру зейініні ретке келтіру, басқа зейін түрлерінің дамуына ыпқал етеді.
Сонымен мектептегі бейнелеу өнерін оқыту көптеген оқу-тәрбие міндеттерінің
жүзеге асыру процесі, оқушылардың қоршаған орта туралы елестетулерін
жинақтап, тереңдетуге, дамытуға мүмкіндік тудырады, түптеп келгенде ғылыми
дүниетанымының қалыптасуына ықпал етеді.
4. Мектептегі бейнелеу өнерін оқытудың бір мақсаты- сурет сала білу
адамға кең көлемдегі іс-әрекет мүмкіндігін беретіндігін оқушыға ұғындыру.
Мұғалім алғашқы сурет сабағында оқушыларға сурет өнерінің адам
өміріндегі рөлі ашып көрсетілуі тиіс. Сурет салу кез келген іс-
әрекетке, кез келеген мамандыққа қажет. Сурет салудың қарапайым бағдарын
меңгеру адамға машина деталдарының суретін салуға, үй құрылысының жоспарын
жасауға, қарапайым заттардың формасын салуға жәрдемдеседі. Кейде біз
біреуге таныс емес, бір жерге қалай беру керектігін түсіндіру үшін жолдың
бағыттарын суретке салып көрсетеміз.
Сурет салу ғалымдарға да жәрдемін тигізген. Ғалым Ш.Уалихановқа сурет
салу Қашқарияға барған сапарында көп жәрдемін берген. Ол бұл сапарда
этнографиялық сипаттағы көптеген суреттер салғандығы белгілі.Бейнелеу
өнерінің сауаттылығының негіздерін меңгеру әскерилерге, әскери
барлаушыларға, космоновттарға да жәрдем беретіндігін олардың жазған
естеліктерінен оқуға болады. Жау тылына барған барлаушы жаудың әскери
күштерінің орналасу құрылымын суретін салу арқылы нақты да дәл өлшем
бірліктерімен көрсете білген. Кеңес одағының батыры И.Кожедуб өзінің сурет
сала білу қабілеті, сандаған әуе шабылуы кезінде көмек бергендігін айтқан.
Сурет салу сондай-ақ агрономға, шоферға, станоктағы жұмысшыға, хирургке де
күрделі істер атқаруға жәрдемдескен. Бұлармен қатар сурет салудың жобасы
архитекторларға, конструкторларға қажеттігі көпшілікке мәлім. Бұл жас
ұрпақты өмірге дайындаудағы суреттің практикалық мәнін көрсетеді.
5. Бейнелеу өнерін бастауыш мектепте оқытудағы басты тағы бір міндеті
-оқушыларға реалистік суреттің қарапайым негіздерін, сурет салудың
ептейліктері мен дағдыларын меңгеру болып табылады. Мұғалім балаға
қарандашты қолға қалай ұстау керек екендігін, сызықты қалай жүргізу
қажеттігін, қағаз бетіне заттардың көлемін қалай бейнелеу керектігін
көрнекті түрде салып көрсетеді. Сонымен қатар ол сурет салуға қажетті әр
түрлі материалдармен, құралдармен таныстырып, суретті қандай әдістемелік
бірізділікпен орындау қажеттігі жайлы айтып түсіндіреді.
Бастауыш мектепте баланы сурет салудың техникалық тәсілдерін
меңгертудің қажеттігі аз деп ойлау дұрыс емес. Шын мәнінде бала
мектепте осы тәсілдермен танысуы тиіс.
Бастауыш мектепте оқушы суреттегі тональдық қатынастар туралы түсінік
алып, қылқаламмен, қажетті бояу түсін алу үшін бояуларды араластыруға
үйренуі тиіс.Мұндай техникалық дағдылар адамға еңбекте қажет іс-әрекеттер.
Түсті көре білу және оны бояумен қағаз бетінде бере білу, жазықтың бетін
тегіс етіп бояу халық шаруашылығының барлық саласында қолданылады. Мысалы
құрылысшыға қабырғаны бояу үшін колор дайындау қажет болса, химикке
реакцияны жасау барысын байқау үшін түстердің түрлі реңдерін жақсы ажырата
білу керек. Бояғыш заттарды дайындау сонымен қатар текстиль және баспа
қызметінің сапасын арттыруға жәрдемдеседі. Балқыған заттың түсіне қарап,
металлург балқыған металдың дайын болғанын білуге мүмкіндік алады.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының міндеттерінің
бірі–балаларға жүмысты ұйымдастыру, жұмыс жүргізу тәртібін
ойластыру, ойлау, саналы да жоспарлы жұмыс істеуге үйрету болып табылады.
Сурет салу мақсатқа бағытталған жұмыс. Сурет сала отырып оқушы белгілі бір
мақсатқа жетуге ұмтылады. Бірақ оның алдында көптеген кедергілер кездеседі.
Олар кейде Менің қолымнан келмейді деп ойлайды. Бірақ ол бар қабілет
мүмкіндіктерін жұмылдыру нәтижесінде белгілі үлгілерімге жететіндігін
түсіне бермейді.
Оқушының жұмыс үрдісіне ұмтылысын дамыта отырып бастауыш мектеп
қабырғасында біз балаларды ертеңгі өмірге қажетті сапаларды тәрбиелеу іс
-шараларын жүзеге асыруымыз қажет. Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері зат
формасы туралы анық та, нақты түсініктерінің жинақталуына жәрдемдесе
отырып, айқын да нақты ойлауға ықпал етеді, сонымен қатар шығармашылық пен
жаңадан ойлап табу қабілетін дамытуға көмектеседі.
Бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың образды
ойлауын дамыту оқыту міндетнің бірі. Бұл көру арқылы қабылдауды дамыту,
байқауға үйрету, көру есінің, образдық қиялынның дамуымен байланысты. Бұл
қасиеттердің маман жүмысшыларда, техникте, инженерде болуы өте маңызды.
Авиоконструктор Еңбек ері А.С. Яковлов (Рассказы авиаконструктора. М,
1958.79 с) өз естелігінде Мектепте сурет пәнін дұрыс жолға қойғандығы
үшін ризамын, менің болашағыма сурет сала білу көп көмек берді. Инженер
-конструктор қандайда бір машинаны ойластырысады ол өз ойменен өзінің
санасындағыны карандашпен қағазға түсіреді.Бұл сурет болашақ машина
формаларын көз алдымызға әкеліп көрсетеді деген
Састауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабағында мұғалім оқушылардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатын қою арқылы, ол балалармен дұрыс
жұмыс әдісін тандап алуы тиіс. Көптеген мүғалімдер өздерін қинамай -ақ өз
оқушыларының шығармашылық қабілеттерін бетімен жібереді, сонан келіп әрбір
оқушы өзінің шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатындағы тапсырманы өз
бетінше орындауға талпынады. Сондықтан бастауыш мектепте оқушының
шығармашылық жұмыстарын басшылық жасауға болатын, бағыттауға болатын іс-
әрекет деп тану қажет.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту барысында мүғалім
балалардың қиялын дамытуға көңіл бөлуі тиіс. Адам қиялы адамның көңіл
күйімен байланысты, сонымен қатар өнердің өзі көңіл күйге әсер етеді.
Сондықтан бейнелеу өнері мұғалімі оқушылардың елестетулерін жинақтау
процесін реалдық өмір шындығынан бастап, қиялмен шығармашылықпен өмірмен
байланысты жаңа елестетулерге дейін бағыттауға болады.
Жаңа ашылымдар, шығармалар жасау үшін қажетті маңызы бар балалардың
таң қалу, ырзалық сезім қабілеттеріне қолдау көрсету және сақтау бейнелеу
өнерін оқыту мақсатына кіреді. Таң қалу ғылым мен өнерде жаңа ашылымдарға
қозғау салатындығына ғылымдар мен суретшілер аса көп мән берген. Эйнштейн
ересек адамдардың таң қалу қабілеттерінің жойылуына өкініш білдірген. Ол
егер бұл қабілет адам өмірінің соңына дейін сақталғанда, ұлы ашылымдардың
саны мұнанда көп болар еді, -деп есептеген.
7. Бейнелеу өнерін бастауыш сыныпта оқытудың маңызды міндеттерінің
бірі -оқушыларды өнердің даңықты шығармаларымен таныстыру. Мұғалім өнер
туралы әңгіме кезінде графика, кескіндеме, мүсін, сәулет, сәндік қолданбалы
өнердің түрлері туралы әңгіме қозғайды. Өнер туралы әңгіме оқушыларды
адамзат мәдениетінің даму тарихымен, өнердің даңықты шығармалармен, ұлы
суретшілердің өмірі мен шығармашылығымен, өнердің дамуындағы белгілі
кезеңнің стилімен, бұрынғы және қазіргі даңықты өнер адамдарымен
таныстырады.
Бастауыш сынып мұғалімінің міндеті өнердің мәнін қарапайым, түсінікті,
лайықты формада бала санасына дейін жеткізу болып табылады. Ол үшін
бейнелеу өнерінің түрлерінің ерекшеліктерін атап көрсетіп, олардың
жанрларына түсінік беру қажет. Өнер шығармасының көркемдік ерекшеліктерін
талдап, оқушылардың қөзқарасы мен ойлау қабілеттерін қалыптастыру аса
маңызды міндет болып табылады. Әңгіме кезінде мүғалім оқушыға өнер
шығармасының көркемдік ерекшеліктері мен онан алған әсері туралы ойларын
айтуға мүмкіндік туғызады. Шығармаға оң баға берген оқушыны мадақтап, ал
егер ол суретші шығармасындағы басты және бағалыларын түсінбеген жағдайда
лайықты түзету жасап, түсініктемелер береді.
Бейнелеу өнерімен таныстыру өмірдегі және өнердегі
әсемдікті түсінуге, отан мен табиғатты сүюге бағытталады. Әңгіме барысында
бастауыш сынып мұғалімі балалардың назарын өмір шындығының көркемдік
бейнеленуі мен орындау техникасына талдау жасау арқылы өнер шығармасын тани
білуге үйретеді.Атап өтілген оқу –тәрбие міндеттерін жүзеге асыру үшін
мүғалімге өнерді таныстырудағы белгілі жүйені ұстанып, оқушылармен жүмыс
жүргізудің әртүрлі әдістерін қолдану қажет. Әрбір оқу сабақтары өзінің
лайықты әдісі мен іс-әрекетке деген ерекше қатынасты қажет етеді. Бұл
қызметте әсіресе дәрістерді өткізуге деген тапқырлық пен педагогтық
шеберлік маңызы орын алады.
Бастауыш сынып мұғалімі оқушыларға өнерді таныстыруда үлгерімге
жеткізу үшін оқушылардың меңгеретін білімі мен дағдыларының көлемін біліп
оқушылармен қандай жұмыс әдістерін таңдап алу керектігін білуге тиіс. Бұл
міндеттер бейнелеу өнерін оқытудың бағдарламасында қарастырылған. Бірақ оқу
бағдарламысы мұғалім қызметінің ерекшеліктерін көрсетпейді. Ең бастысы
бағдарлама туралы білім формалды емес, ойластырылған, теориялық білімдерге
сүйенген білім болуы тиіс.Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін оқыту
бағдарламасын талдау сурет сабақтарының мазмұнына кіретін нақты мәселелерді
ашып көрсетуді қажет етеді.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарының мазмұны
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтарында оқу-тәрбие міндеттерін
шешуде сабақтың төрт түрі қарастырылады. Олар нұсқаға қарап сурет салу
сабағы, сәндік сурет салу сабағы және өнер туралы әңгіме сабақ.
Бастауыш мектептегі бейнелеу өнері сабақтары бірінші сыныптан,
төртінші сыныпқа дейін жүргізіледі. Бастауыш сыныпта бейнелеу өнері
сабақтарына 108 сағат берілген. Оның 35 сағаты нұсқаға қарап сурет салу
сабағына, 24 сағаты сәндік сурет салу сабағына, 37 сағаты тақырып бойынша
сурет салу сабағына, 12 сағаты өнер туралы әңгіме сабағына бөлінеді. Бұл
сабақ сағаттары оқу жылдары бойынша төмендегі түрде бөлуге болады.
Сабақ түрлері әрбір сыныптағы сағат саны
І II III Барлығы
Нұсқаға қарап сурет салу 6 6 7 19
Сәндік сурет салу 16 16 15 47
Тақырыптық сурет салу 10 10 10 30
Өнер туралы әңгіме 4 4 4 12
Жалпы саны 36 36 36 108
Бұл тәртіп бойынша бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының
ішінде нұсқаға қарап сурет салу сабағына 19 сағат, сәндік сурет салу
сабағына 47 сағат, тақырыптық сурет салу сабағына 30 сағат, өнер туралы
әңгіме сабақтарына 12 сағат берілген. Енді осы сабақтарды жеке
қарастырамыз.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу сабақтарын ұйымдастырудың
өзіндік ерекшеліктері бар. Нұсқаға қарап сурет салу сабағы бейнелеу өнерін
оқытудың негізі болып табылады. Бұл сабақтарды өткізудің мақсаты оқушыларды
бейнеленетін заттардың нұсқасына қарап бейнелеуге үйрету болып табылады.
Заттардың формасын, өлшемдерін, түр-түсін дүрыс қабылдауға үйрету, олармен
таныстыру барысында заттың қасиеттерін сараптауға үйрету міндеті қойылады.
Мұғалім бұл сабақтарда нұсқаға қойылған заттардың формасына өлшемдер
қатынасына, жарық пен көлеңке құбылысына, көз деңгейінен жоғарғы немесе
төмен болуы сияқты ерекшеліктеріне талдау жасайды. Мысалы, оқушы жалаудың
суретін салу алдында мұғалім оған өлшемдерінің қатынастарына көңіл
аударады. Үлкен өлшемнің көлденеңінен бағытта кіші өлшемнің тігінен бағытты
орналасқандығына, түстерінің аспан көк екендігіне және ондағы жарық пен
көлеңке, ою-өрнектер көріністеріне оқушылардың назары аударылады.
Мұғалімнің мұндай жүйелі түрдегі талдаулары нәтижесінде оқушылардың көру
аппараты арқылы алынған әсері талдау, сараптау қабілеттері артып отырады.
Нұсқаға қарап сурет салу барысында оқушы зат туралы мәліметтері толыға
түседі. Сурет салу барысында бала нұсқаны мұқият қарап, оның қүрылымындағы
ерекшеліктерін табуға талпынады. Бастауыш сыныптағы зат формасын тану екі
бағытта жүргізіледі бірі-көру арқылы (яғни нұсқаға қарап сурет салу) және
ұстап білу арқылы жүзеге асады.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу сабақтарында мұғалім зат
формасы туралы дұрыс түсініктер бере отырып, жарық пен көлеңке,
перспектива, түстану, анатомия туралы ғылыми мәліметтер негізінде
оқушылардың ойлау қабілеттерінің дамуына ықпал етеді.Сурет салушыға зат
формасының сипатымен қатар оның құрылымына көңіл аудару қажет. Зат формасы,
үлкен және кіші бөліктерден тұрады. Кейбір заттар симметриялық ал кейбір
заттар симметриялық емес бөліктерден тұратындығы көрсетіледі. Адамдар мен
жан жануарлардың формасындағы симметрия және әр түрлі
өсімдіктердің заттардың формаларының ерекшеліктері сабақта талдап
көрсетіледі. Мұндай талдаулар мен қатар суреттер салу нәтижесі
оқушылардың ойлау қабілеттерін Сонымен баланы сурет салуға үйрету
адамның жалпы дамуына әсер етеді.
Бастауыш сыныптағы сурет сабағында мұғалім оқушы алдында қандай міндет
қойсада, оны шешу ойлау белсенділігін арттыруды қажет етеді. Оқулық суретті
салу барысында нұсқаны танып білу маңызды. Нұсқаны танып білу жай қарап
көру емес ол зат туралы толық емес, жеке дара түсініктерден бастап, зат
туралы толық елестетудің болуын көздейді. Оқушы нұсқаға қарап отырып, сурет
салу барысында нұсқаны мұқият қарайды, оның ерекше сипатын зат құрылымын
айқындауға талпынады. Соның нәтижесінде зат туралы түсініктер, ойлау мен ой
қорытындылары анықталып, нақтылана түседі. Сонда ғана салатын нұсқаны
көруге, ойлануға, өлшеуге, салыстыруға мүмкіндік туады.
Бастауыш сыныптағы сурет салу барысында зейін маңызды орын алады.
Мысалы, кубтың перспективалық көрінісінде оның ені мен биктігі бірдей болып
көрінуі мүмкін, бірақ шын мәніндегі өлшемдері әр түрлі. Сол сияқты
балаларға жапырақтың суретін салдыру барысында бала, оның формасының
сипатын түсіне алмайды, ал егер олар сол жапырақты басқа қайың, қарағай,
терек, шырша жапырақтармен салыстырып көретін болса онда, салатын
жапырақтың формасының сипатын анықтауға мүмкіндік туады. Мұнан шығатын
қорытынды балаға зат формасын қабылдауға, суретін салуға өлшемдер
қатынасын, формасын, құрылымын салыстырудың орны ерекше. Сонымен қатар
балалардың зейін тәрбиелеудің маңызы үлкен.
Бастауыш сыныптағы оқушылардың белсенді зейінін тәрбиелеуде ешбір оқу
пәні, нұсқаға қарап сурет салу сияқты мүмкіндікке ие бола алмайды. Нұсқаға
қарап сурет салу оқушылардың кеңістік туралы ойлауы мен қиялын дамытады.
Перспектива құбылыстарының қарапайым ережелерімен танысу, кеңістікті
ойлаудың күрделі екендігін көрсетеді. Үш өлшемді көлемді затты жазықтық
бетінде бейнелеу, оқушының кеңістік туралы ойлауының қажет екендігін
көрсетеді. Барлық графикалық ой, бейнеленетін затты көру дағдысына
негізделеді. Сондықтан сурет салушы заттың конструкциялық құрылымын,
бөліктерінің өзара байланыстарын, форма сипатын, заттың кеңістіктегі қалпын
елестете білу қажет.
Оқушылардың айқын образдық елестету қабілеттерін дамыту, нұсқаға қарап
сурет салу, есте сақтаудың дамуына ықпал етеді. Адам өмірінде есте
сақтаудың ролі ұшан теңіз. Нұсқаға қарап сурет салу тек қана образдық есте
сақтаумен шектеліп қалмай, сол сияқты қозғалыс, эмоциялық және сөздік-
логикалық естердің дамуына ықпал етеді.
Бастауыш сыныптағы оқушының зат туралы айқын елестетуінің негізінде
қиял қабылеті дамиды. Нұсқаға қарап сурет салу кезінде абстракциялық ойы
дамиды. Зат формасының құрылымына конструктивтік талдау абстрактылы
ойлаусыз мүмкін емес, ол сурет салу барысында үнемі зат құрылымына талдау
жасап отырудың қажет етеді.
Зат формасын үйренудің басқа түрлелеріне қарағанда абстрактілі ойлау
процесінің барлық уақытында, нұсқаға қарап сурет салудың мүмкіндігіндей
жағдай бола бермейді. Мүның бәрі сурет салуды үйрену адамның жалпы дамуына
әсер етеді.
Орта мектептегі бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу дегеніміз
жарық пен көлеңке мүмкіндіктері арқылы карандашпен сурет салуды ғана
қарастырып қоймай, оған қоса кескіндеме өнерінің мүмкіндігі арқылы түрлі
түсті бояулармен сурет салуды білдіреді.
Бастауыш сыныптағы кескіндемені оқытудың міндетіне нұсқасына қарап,
жеке затарды, қарапайым натюрморты, пейзаждарды салуды көздейді. Кескіндеме
элементтерімен танысу барысында оқушылар түрлі түсті қарандаштармен,
акварель және гуашь бояулармен жұмыс істеудің техникалық тәсілдерін
меңгеруді көздейді. Бірінші сыныпта оқушылар акварельмен табиғат заттарын
(жапырақ, жәндіктер т.б.) бояуларды араластырмай-ақ бір түспен бейнелеуге
үйретілді. Үшінші сыныптан бастап, олар бояуларды араластыру арқылы заттың
(түсіне жақын бояу түстерін табуға ұмтылады. Сонымен қатар олар түрлі-түсті
бояуларды бірінің үстіне бірін жағуды үйренеді. Төртінші сыныпта оқушылар
акварельмен көлемді формаларды (көкөністі, ыдыстарды) бейнелейді. Алғашқы
кезде бұл заттарды ақ фонда бейнелесе, соңынан оларды жарық түсті фонда
бейнелеуді үйренеді. Бесінші, алтыншы сыныптарда нұсқаға қарап сурет салу
сабақтарында акварель бояуларымен бір топ заттардың түстерінің қатынастарын
бере білуге бағытталады. Бұл сыныптарда оқушылар жұмысты ылғалды түрде
жазу тәсілдерін қолдануға, түстердің бір-біріне ұласуы, түстерді бірінің
бетіне-бірін қалау тәсілдеріне бағытталады.
Бастауыш сыныптағы оқу барысында мүғалім оқушылардың қоршаған ортаны
қуаныш сезімімен қабылдайтындығын ойынан шығармауы тиіс. Балалардың алғашқы
әсерлері біртіндеп, ойға айналмауы қажет. Сондықтан оқушыларды түстанудың
ережелерімен, өзінің натурадан алған әсерлерін түстер арқылы бейнелеуді
қолдана білуге, заттар беттеріндегі жарық пен түстердің үйлесімін, көру
арқылы қабылдағанынан алшақтатпай бейнелеуге үйрету қажет.
Бастауыш сыныптағы нұсқаға қарап сурет салу балаларға эстетикалық
тәрбие берудің тамаша мүмкіндігі болып табылады. Нұсқаға қарап пейзажды,
ағашты, гүлді салу барысында бала табиғат әсемдігіне, түстер мен
формалардың алуан түрлігі мен байлығына қызыға түседі. Ол түтас заттың және
оның бөліктерінің пропорциялық қатынастарын көре біліп, табиғат
формаларының гармониясы мен ритмін, түстердің түрлі деңгейдегі реңдерін
көре білуге үйренеді. Балалардың байқампаздығын елгезектігін дамыта отырып,
біз эстетикалық тәрбие беру міндеттерін шешеміз.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтары балаларғы эстетикалық
тәрбие берумен қатар көркемдік білім беретін мүмкіндік.Сурет салу
оқушыларға графикалық сауаттылық негіздерін меңгертумен қатар олардың
шығармашылық қабілеттерін дамытады. Оқушылардың шығармашылық қабылетін
дамытудың ерекше мүмкіндігі сәндік сурет салу сабағы. Бейнелеу өнері
бағдарламасында ою-өрнектер құрастыру, альбомдарды безеңдендіру, бөлме ішін
безендіру тапсырмалары қарастырылған. Мұндай тапсырмалардың мектепте
берілуі кәсіптік қызметке дайындау емес, шығармашылыққа тәрбиелеу,
оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне жол ашу және пайдалы еңбекке тарту
болып табылады.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтарында оқушыларға сәндік
өнердің көркем бұйымдары таныстырылады. Бұл сабақтарда қазақ қолөнерімен
оқушыларды таныстыру мынандай бағыттар бойынша жүргізіледі: қолөнердің
түрлері; қолөнер шеберлері, қазақ киіз үйі; қазақ халқының ою-өрнектер;
тұрмыста жиі қолданылатын сәндік қолөнер бұйымдары; сәндік өнер бұйымдарын
жасау технологиясы; қолөнер шеберлерінің құрал саймандары; ұлттық киімдер
мен ыдыс-аяқтар; ер тұрман ат абзелдері; қолөнер бұйымдарын жасауға
қолданатын материалдар; шаруашылыққа қажетті бұйымдар т.б.
Бастауыш сыныптағы қазақ сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын оқушыларға
таныстыру барысында бұйымның көркемдік ерекшеліктеріне мұғалім талдау
жасайды. Бұйымның қолөнердің қандай түріне жататындығы, оны жасаған шебер,
бетіне салынған ою-өрнектер, бұйымды жасау технологиясы, қолданған құрал
саймандары материалдары туралы таратылып айтылады. Осындай бағыттағы
талдаулар негізінде бала көркем өнер бұйымдарының көркемдік ерекшеліктері
туралы қажетті білімдер жүйесін меңгерді. Қолөнер бұйымдарының атауларын
үйренеді. Осындай іс-әрекеттердің нәтижесінде балалардың көркем өнер
білімдері жүйеленіп, олардың әсемдік тарғамдары арта түседі. Мысалы,
балаларға кілем өнерін таныстыру барысында кілемнің түкті кілем және тақыр
кілемдерге бөлінетіндігі, кілем сәндік өнердің жүнді көркем өңдеу түріне
кіретіндігі айтылады. Мұнан соң кілемнің бетіне салынған ою-өрнектің
композициясына назар аударылып, оны тоқуға қажетті материалдар қалай
дайындалатындығы, тоқу станогының құрамындағы бөлшектерінің атаулары туралы
мәліметтер беріледі. Арнайы дайындалған таблицалар бойынша кілемді тоқу
технологиясымен таныстырылады. Қазіргі шеберлердің тоқыған кілемдерінің
бірі үлгі ретінде көрсетілді.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабақтарында Түзу сызық бойына
өрнектер салу, Түйе табан оюын_салу, Геометриялық ою-өрнектерді
бейнелеу, Гүлдің суретін оюға айналдыру, Бірнеше гүлдің суретін бір
түзудің бойына орналастыра безендіру тақырыптарына сабақтар
ұйымдастырылады. Мұғалім сабақта ою-өрнектерді салу жолдарын, тақтаға
көрсетіп, сонымен қатар, алдын ала дайындалған таблицалар бойынша ою-
өрнектерді бейнелеу жолдарын оқушыларға көрсетеді. Ою-өрнектерді кезеңге
бөліп бейнелеу әдістері көрсетіледі.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері пәнінің сәндік сурет салу
сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабылеттерін дамыту мақсатында
белгілі жаттығулар жасауға үйретіледі. Ол әсіресе ою-өрнектердің белгілі
бір элемент қолдана отырып бір түзудің бойына, белгілі бір ою-өрнек
элементін қатар орналастыру, соған ұқсас, белгілі екі-үш ою-өрнек элементін
шеңбер бойына орналастыру тапсырмалары орындалады. Сонымен қатар сәндік
сурет салу сабағында мұғалім балаларға сәндік қолөнердің кәсіпқой
суретшілер Д.Шоқпаровтың, Қ.Қарабдаловтың, Ф.Зауырбекованың Қ.Тыныбековтың
жасаған торсық, ер тұрмандары, саз сырнайлары, гобелендері мен тоқыма
бұйымдарының иллюстрациялары көрсетіледі. Халық қолөнер шеберлері
Б.Романова, Қ.Тасов, С.Төленбаев, К.Тастанбекұлының жасаған кілемдері,
зергелік бұйымдары, ою-өрнектері, ер тұрмандары нұсқасы бойынша
таныстырылады. Таныстыру барысында көркем бұйымдарының тұтыну қажеттігіне,
формасы мен түсіне, материалына, жасалу технологиясына, жасаған шебері
туралы мәліметтерге көңіл аударылады.
Бастауыш сыныптағы сәндік сурет салу сабағында оқушыларға үй
тапсырмасы беріледі. Үй тапсырмасы үйдегі тұрмыста қолданылатын көркем
бұйымдармен, қайта танысу, олардың қарапайым түрлерінің формасын
бейнелеу оларды безендірген ою-өрнектерін сол нұсқасына қарап бейнелеуге
бағыттарын қамтиды. Сәндік сурет салу сабағының негізгі мақсаты оқушыларды
сәндік қолданбалы өнер бұйымдарымен таныстыру, сәндік қол өнердің негізгі
түсініктерін меңгеру, сәндік сурет салу ептейлігін артыру, ою-өрнектер салу
дағдыларын қалыптастыру болып табылады.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының бір түрі тақырып
бойынша сурет салу деп аталады. Тақырып бойынша сурет салу сабақтарында
оқушыларға Табиғат көріністері, Жыл мезгілдері, Жаңа жыл, Қысқы
каникул т.б. тақырыптары бойынша өмір көріністеріне қарап өздеріне жақын
заттар мен құбылыстарды еске түсіру, елестету арқылы және ойдан
құрастырып сурет салуға жаттығады. Тақырыптық сурет салуға балаларды
үйретудің түпкі мақсаты оқушыларды табиғатты сүйе білуге тәрбиелеу, әсемдік
талғамын дамыту, байқау арқылы көркем образдар жасауға жаттықтыру, қалам,
бояу құралдарымен жұмыс жасауға талпыну, ойлау қабілеттерін дамыту болып
табылады. Сонымен қатар бейнелеу өнеріндегі табиғатты бейнелеу
ерекшеліктерімен таныстыру, суретшілердің шығармаларындағы табиғат
көріністерін бейнелеу әдістеріне талдау жасап көрсету, оқушылардың тақырьш
бойынша композиция құрастыру дағдыларын қалыптастыру міндеттері көзделеді.
Тақырыптық сурет салу сабағының көрнекілігі ретінде
бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері бейнелеген Ш.Уәлихановтың
Теріскей
Алатау, Ә.Қастеевтің Таудағы жайлау, М.Кенбаевтың Асауды ұстау,
С.Мамбеевтің Жайлауда атты картиналарының репродукциялары,
диопозетивтері, видеофильмдері, слайдаларі немесе фотолар қолданылады.
Бұлармен қатар кеңістіктегі көріністерді қағаз бетіне бейнелеудің кезеңдері
көрсетілген таблицалар сабақта жиі қолданылады.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарының бір түрі - әңгіме сабақ
деп аталады. Әңгіме сабақтың мақсаты оқушыларды еліміздің даңықты
суретшілерінің өмірімен, шығармашылығымен таныстыру, бейнелеу өнерінің
негізін құрайтын терминдерге түсінік беру, өнертанудың алғашқы ұғымдарын
меңгерту, өнер арқылы балалардың дүниетанымын қалыптастыру болып табылады.
Бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ әрбір тоқсанда төрт сабақтан
жоспарланады, олар белгілі тақырыптар бойынша өткізіледі. Бастауыш
сыныптағы әңгіме сабақтың мазмұны Бейнелеу өнерінің
түрлері, Бейнелеу өнерінің жанрлары, Бейнелеу өнеріндегі ана
образы, Бейнелеу өнеріндегі портрет жанры, Бейнелеу өнеріндегі тарихи
жанр, Суретші Әбілхан Қастеевтің шығармашылығы т.б. тақырыптарды
қамтиды.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ үшінші сыныптан
бастап жеке дара сабақ түрінде жүргізіледі. Бірінші және екінші
сыныптардағы бейнелеу өнері туралы әңгіме басқа сабақтардың қүрамында
өткізіледі. Мысалы, нұсқаға қарап сурет салу барысында А.Ғалымбаеваның
Дастархан натюрморты туралы әңгіме өткізіп, соңынан балалар нұсқаға қарап
қарапайым заттарды салады. Бейнелеу өнерінің түрлері тақырыбы бойынша
өтілген сабақта мұғалім оқушыларды суретші Ә.Қастеевтің Автопортрет
шығармасын көрсету арқылы графикалық картиналардың ортақ ерекшелігі олардың
ақ пен қара бояулар арқылы салынатындығы айтылады. Кескіндеме
шығармаларының көркемдік ерекшеліктерін түсіндіру үшін оқушыларға суретші
М.Кенбаевтың Асауды ұстау картинасы көрсетіліп, оның кенеп бетіне түрлі-
түсті, майлы бояулармен салынғандығы, оның пейзаж жанрына жататындығы
көрестіледі. Сонымен қатар мүсін өнері бойынша мүсінші Х.Наурызбаевтың ақын
М.Хакимжановтын портретін. Т.Досмаганбетовтың сомдаған А.Имановтың
портретін, мүсінші Е.Мергеновтың жасаған Әке портретін көрсету барысында
мүсін шығармалары саз балшықтан, тастан, граниттен немесе мрамордан
жасалатындығы туралы мәліметтер беріледі. Сәндік қолданбалы өнердің
ерекшеліктерін көрсету үшін суретші-қолданбалы өнер шебері Д.Шоқпаровтың
жасаған торсықтары, ат-әбзелдері суретші-тоқымашы Б.Зауырбекованың тоқыған
гобелендері, ою шебері С.Төленбаевтың салған ою-өрнектері, өнер шебері
Ғ.Иляевтің жасаған көркем шығармашылық безендіру жұмыстары көрсетіліп,
сәндік қолданбалы өнердің бұйымдары әр түрлі материалдардан жасалатындығы
және олардың көпшілігнің тұрмыста қолдану үшін дайындалатындығына назар
аударылады.
Бастауыш сыныпта оқушылардың көркемдік білімдері нұсқаға қарап сурет
салу, тақырыптық сурет салу және бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақтарда
белгілі бір сурет салу барысында, немесе өнер туындысын қабылдау барысында
игеріледі. Оқушылардың көркемдік білімдерінің құрылымы бейнелеу
сауаттылығын құрайтын жарық пен көлеңке, перспектива, түстану, композиция,
симметрия, заңдылықтары туралы білімдерден және бейнеленетін көріністі
қағаз бетіне орналастыра білу, зат құрылысын салу икемдіктері мен
дағдыларынан құралады. Ал бастауыш сынып мұғалімінің оқушыларға көркемдік
білім беру әдістері: салатын нұсқаны талдау, бейнелеу жолдарын көрсету,
жаңа сабақты түсіндіру, көрнекілікті сабақта қолдану, оқушылардың бейнелеу
жұмыстарына басшылық көрсету, өнер туындыларына және бұйымдарына көркемдік
талдау жасау, сабақта ақпараттық инновациялық құралдарды пайдалану іс-
әректтер жүйесінен құралады.
Бастауыш сыныпта оқушыларға таныстыруы қажет көркемдік білімдері
қатарына халқымыздың көркем мәдениетінің озық үлгілері болып табылады.
Халқымыздың өнегелі мәдениет үлгілерінің бірі – бейнелеу өнері қаншама
дәуірдің тарихи ағымымен бірге жасап дамып келеді. Қазақ халқының өмір-
тұрмысына тереңдей үңілсек, мәдениет дәстүрінің үзілмей бүгінгі ұрпаққа
жетуіне бірден-бір себеп халықтық педагогика.Өзінің тәрбиелік мәнін бүгінге
дейін жоғалтпай келе жатқан көркемдік педагогиканы, қазіргі таңда мектеп
өміріне енгізу, бейнелеу өнері сабақтарында қолдану заман талабына айналып
отыр. Орта Азия мен Қазақстан жері мәдениеті дамыған өркениет орталығы
болғандығы көпшілікке мәлім. Сыры кетсе де, сыны кетпей сақталып келе
жатқан әсем ғимараттар, тас мүсіндер, сарайлар, халықтың тұрмысында
қолданылған сәндік қолданбалы өнердің інжу маржандары жастардың көркемдік
талғамын дамытуға дәнекер болары сөзсіз. Бұл жерде айта кететін өкінішті
жағдай – көшпелі еліміздің көркем мәдениетін жас ұрпақтың игілігіне
пайдалану кешеуілдеп, оларды мектеп оқушыларына көркемдік білім мен әсемдік
тәрбие беру бағдарламасына тыс қалуы. Бұл ұстанылатын басты бағыт жас
ұрпаққа халықтың мәдени дәстүрін оқушыларға таныстыру, ата-бабамыздың
тұрмысында жиі қолданылған қарапайым заттарды салуға үйрету, олардың
формасымен, түр-түсімен т.б. көркемдік ерекшеліктерімен таныстырудың әдіс
тәсілдерін болашақ мұғалімдерге көрсету.
Бастауыш сыныптағы бейнелеу өнері сабақтарында оқушыларды халқымыздың
көркем мәдениетімен бейнелеу өнері туралы әңғіме сабақтарында таныстырумен
қатар, оларды құрайтын көркем бұйымдарды нұсқасына қарап саллудың орны
ерекше. Бастауыш сыныптағы оқушылардың ұлттық бұйымдарды нұсқасына қарап
салуы, немесе ұлттық салт дәстүрлер көріністері бейнеленген суреттерді
тақырыптық сурет салу барысында бейнелеуге үйрету, сәндік сурет салу
сабақтарында көркем бұйымдар жасау жолдарын көрсету балаларға көркемдік
білім берумен қатар ұлттық тәрбие беруге жәрдемдеседі. Осыған сәйкес біз
төменде, бейнелеу өнері сабақтарының бірнеше талдаулары ұсынамыз.
1-САБАҚ
Сабақтың тақырыбы: Суретті немен және қандай әдістермен бейнелейді?
Сабақтың мақсаты: оқушыларды сурет және бейнелеу құралдарымен
таныстыру. Бірінші сыныптардағы істелетін бейнелеу жұмыстарының мазмұны
туралы әңгімеу. Сәндік қолданбалы өнер жайлы түсініктер беру.
Сабақтың көрнекілігі:
1.Кескіндеме, графика, сәндік қолданбалы өнер, мүсін шығармаларының
репродукциялары, суреттер, иллюстрациялар, фотографиялар, диопозитивтер,
слайдалар: К.Телжанов Ильич аманаты, А.Кастеев Турксиб, М.Кенбаев
Жайлауда, Х.Наурызбаев Жас Жамбыл, А.Ғалымбаева Дастархан, Е.Сидоркин
С.Сейфуллинді оқығанда, К.Баранов Қазақ эпосы, Г.Иляев Қазақ оюлары,
Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи мавзолейінің иллюстрациялары. Қазақ
халқының сәндік қолданбалы өнер бұйымдарының фотографиялары.
2. Бейнелеу өнерінің материалдары мен құралдары:
а) құралдар – қылқалам, түрлі-түсті бояу қаламдар, өшіргіш, қағаз бен
қайшы.
б) материалдар – акварель мен гуашь бояулары, пластилин, сурет дәптері,
түрлі-түсті қағаздар, гүлді қағаздар, фломастер, түрлі борлар, желім мен
қағаз.
Сабақтың барысы: сабақ бейнелеу өнерінің түрлері жайлы әңгімеден
басталады.Бұл әңгімеде кескіндеме, графика, мүсін сәндік қолданбалы өнер
шығармаларының репродукциялары, фотолары, суреттері көрсетіледі. Балаларға
бейнелеу өнерінің түрлері туралы түсінік беру мақсатында жоғарыдағы
көрсетілген түрлерін мұғалім таба алмаған жағдайда оларды мазмұны ұқсас
басқа өнер туындыларымен алмастыру мүмкін.
Талдау барысында мұғалім өнер шығармасының қандай материалдары қандай
құралдарды пайдаланып жасағандығы, сол туындыларының бейнелеу өнерінің
қандай түрлеріне жататындығын көрсетеді. Сабақ барысында ақ пен қара түсті
сызықтармен суретті салушыны– график, түрлі-түсті бояумен сурет салатын
адамды кескіндемеші, тастан, ағаштан, саздан түрлі адамдар мен жануарларды
бейнелейтін суретшіні мүсінші, сәндік қолданбалы өнер бұйымдарын жасайтын
адам – сәндік өнер шебері немесе халық шебері деп атайтындығы жайлы әңгіме
қозғалады.
Мұнан соң мұғалім балаларға қандай құралдар мен материалдарды қолдану
арқылы бейнелеудің қандай түрін жасауға болатындығын айтылады. Сабақта
мұғалім сұрақ-жауап әдісін қолданады. Мысалы, кескіндеме шығармаларын жасау
барысында суретші қандай құралды пайдаланады? Ою-өрнектермен безендірілген
қандай бұйымдарды білесіз? Суретшілерден кімдерді білесіз? Суретшілерден
кімдерді білесіз? Мына суретті кім салған? Суреттің аты не деп аталады? Кім
суретші болғысы келеді?
Сұрақ-жауаптан соң мұғалім бейнелеу өнері сабақтарында қандай суреттер
салатындығы туралы пікір алысады. Балалар бейнелеу өнері сабақтарында
сендер түрлі-түсті гүлдерді, әр түрлі ойыншықтар мен заттардың суреттерін
саласыңдар. Жан-жануарлар, гүлдер формаларына қарап, әдемі ою-өрнектер
салып үйренесіңдер. Наурыз мейрамы, ертектер, жануарлар, цирк ойындары,
жайлау, бәйге тақырыптарына ойдан, еске түсіру арқылы тақырыптық суреттер
бейнелеуге жаттығасыңдар. Түрлі-түсті қағаздарды қиып, құрақ құрауға
үйренесіңдер. Суретшілер мен халық шеберлерінің туындыларымен танысасыңдар.
Пластилиннен, саздан түплі жануарлар мен өздеріне ұнаған заттардың
формасын жасайсыңдар.
Бейнелеу мен мүсін жасау үшін оның құралдарын қолдану әдістерін үйреніп
аласыңдар.
Әңгіме оқу құралдары мен материалдарына ауысқанда, мұғалім балалар
назарын соларға аударады. Суретшілер бейнелеу барысында орташа жұмсақтағы
қаламдары пайдаланады. Ұшы қатты қаламдар дәптердің түтіп жібереді және
өшіргішпен өшіргенде із қалдырады, ал өте жұмсақ қалам дәптердің кір
қылады. Олар қаламның ұшталған ұшынан ұстап сурет салатын болса, ол уақытта
қаламды еркін жүргізе алмайды. Сурет қаламмен салынғанда, қате сызылған
сызықтар жұмсақ өшіргішпен өшіріледі. Сурет салу барысында қатты қызыл
өшіргіштер пайдаланылмайды.Себебі мұндай өшіргіштер құрамында құм көп болу
себепті, қатты болады да, дәптерді түтіп жіберуі мүмкін.
Бейнелеу өнері сабақтарында көбіне акварель (суға езілетін) бояулар
қолданылады. Акварель бояулармен жұмыс істеу барысында қылқалам
пайдаланылады. Боялатын бейнеге байланысты қылқаламның үлкені немесе кішісі
алынады.
Қылқаламдар – формасына байланысты жалпақ және жұмсақ қылды болып
бөлінеді. Акварель мен гуашь бояуларымен сурет салу барысында жұмсақ
қылқаламдар, ал майлы бояулармен жұмыс барысында қатты қылқаламдар
пайдаланалады.
Қылқаламдарды жұмыстан соң суға салып қоюға болмайды. Егер, ол суда
қалса қылдары әр жаққа шашырап жұмысқа жарамсыз болып қалуы мүмкін.
Сондықтан бейнелеу құралдарын жұмыстан соң күтіп баптау, оларды ұзақ
уақытқа пайдалануға мүмкіндік туғызады.
Балалардың үй жұмысы мен сабақтағы бейнелеу істерінде акварельмен қатар
қолданылатын бояу–гуашь бояуы. Гуашь бояулары мектепте ою-өрнектер, тақырып
бойынша сурет салу жұмыстарында қолданылады. Ол суменен жақсы араласады.
Гуашь кішкене пластмасса банкаларында болады. Бұл бояу да, акварель сияқты
ұқыптылықты қажет етеді. Сондықтан кішкене банкадан керегін алып болған соң
қақпағын жауып қою қажет. Алынған бояуларға су қосып сұйылтады да, бейненің
қажетті жері боялады.
Бейнелеу өнерінің сабақтарында әрбір мұғалімнің өз қаламы, өшіргіші,
дәптері, акварель, гуашь бояулары болуы керек. Акварель бояуын қолдану
барысында бояуды араластыруға қажетті палитра болуы қажет.
Саз бен пластилиннен мүсін жасау үшін ағаш немесе пластмассадан
істелген стектар болады. Стектер шағын мүсіннің ұсақ бөлшектерін істеу үшін
қажет. Мысалы, саз бөлшегінің бетін сызу, үйіп алу, артық жерлерін кесу
істері стетктердің жәрдемімен атқарылады. Пластилиндер қағаз қорапта
болғандықтан сақтауға қолайлы болады. Олардың түстері әр түрлі болып
келеді. Кейбір пластилиндер стектермен қосылған набор түрінде дүкендерде
сатылады. Стектерді мұғалім барлық оқушыларға жететіндей етіп ағаштан
даярлап қоюына болады. Мүсін жасауға қажетті тақтайшалар оқушылардың жұмыс
орнын таза сақтауға жәрдемдеседі.
Сәндік аппликациялар жасау барысында түрлі-түсті қағаздар кең
қолданылады. Мұғалім үлкен өлшемдегі қағаздарды фон ретінде, ал кіші
өлшемдегі қиындыларды, ұсақ бөлшектерге қолдану қажеттігін оқушыларға
түсіндіреді.
Сурет салу жолдарын балаларға көрсету үшін әрбір мұғалімде төрт
бұрышты планшет болғаны жөн. Планшет 30*42 см етіп қиылып, фанерден
жасалады. Мұғалім осы планшетке қағаз жапсыру және сурет салу жолдарын
көрсетуі мүмкін. Егер суретті планшетсіз пайдалану қажет болса, кнопкамен
немесе рейкамен бекітіледі.
Мұғалім бейнелеу өнерінің алғашқы сабағынан бастап, оқушылардың
бейнелеу жұмыстары кезінде оқу құралдарын дұрыс пайдалануға, тазалық
сақтауға үйреткен жөн. Балалардың қағаз парақтарына, кіші блокноттарға, әр
түрлі дәптерлерге сурет салуына жол бермеу тәрбие жұмысының бірі. Сонымен
қатар мұғалім суретті дәптер парағының тек бір бетіне ғана салу керектігін
көрсетеді.
2-3 САБАҚТАР
Сабақтың тақырыбы: Табиғат көріністері.
Сабақтың мақсаты:Оқушыларды табиғатты сүйе білуге үйрету, табиғатты
байқау арқылы бала ойында көркем образдар қалыптастыру, қалам , бояуменен
жұмыс істеу дағдыларын беру, ойлау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың көрнекілігі: Бейнелеу өнеріндегі табиғат көріністері
бейнеленген шығармалар: Ш.Уәлихfнов Терістік Алатауы, А.Қастеев
Жайлауда, М.Кенбаев Асауды үйрету, Ж.Шарденов Алатау эскиздері,
А.Черкасский Қара ағаштар, С.Мамбеев Жайлауда тағы басқашығармалардың
репродукциялары, әсем табиғат көріністері бейнеленген дипозитивтер,
диафильмдер, слайда мен фотолар.
Сабақтың барысы: Бірінші бөлім табиғат көріністерінің ерекшеліктерімен
оқушыларды таныстыру бағыты қамтылса, екінші бөлімі–табиғат көріністерін
бейнелеуге арналады. Бірінші бөлімнің сабағы өткізудің екі варианты бар.
Біріншісі табиғат ортасында экскурсия жасау, екіншісі сыныпта әсем
табиғат көріністері бейнеленген диапозитивтер, слайда, диафильмдер,
кинофильм, фотолар көрсету.
Екінші вариант мектеп жанында экскурсия жасайтын ыңғайлы жер болмаған
жағдайда қарастырылады.
Табиғат ортасында ұйымдастырылатын экскурсияға 45 минут уақыт жетіспеу
есепті, оның сол күнгі сабақтардың соңғы сабақтарында өткізген жөн.
Экскурсия мазмұнды болуы үшін, алдын ала жоспар жасалады. Жоспарда
балаларға қандай объект көрсетіледі, ол қандай бірізділікпен талданады,
балалар мен оқытушы қандай нәрселерді бірігіп талдайды? Экскурсия кезінде
мұғалім пікір алысу, диалог ойын әдістері қолданылады. Экскурсия
жоспарында мұғалім мен оқушылар арасындағы сұрақ-жауаптар көрестілуі тиіс.
Мысалы, табиғат ортасында өтілетін экскурсияда: жақындағы ағаштар бізге
үлкен болып көріне ме, алыстағы ағаштар үлкен болып көріне ме? Жақындағы
ағаштардың түстері мен алыстағы ағаштардың түстерінда қандай өзгерістер
бар? Алыстағы заттардың ұсақ бөлшектері мен жақындағы заттардың ұсақ
бөлшектерінің қайсысы айқын көрінеді? деген сияқты оқушыға табиғатты
тануға бағыт беру үшін сұрақтар қойылады.
Мұғалім экскурсия кезінде оқушыларға табиғаттағы өсімдіктер мен
заттардың көрініс ерекшеліктеріне талдау жасап көрсетеді. Мысалы, жақында
тұрған ағаштар алыстағы сондай өлшемдегі ағашқа қарағанда үлкен болып
көрінетіндігі заттардың өлшемдерінің (үйдің) бізден алыстаған сайын
кішірейіп көрінетін құбылысына баса назар аударылады. Сонымен қатар
жақындағы заттардың түсі айқын болып, ал алыстағы заттардың түсі бұлыңғыр
болып өзгереді. Қандай зат болмасын ұсақ және үлкен бөлшектерден құралады.
Жақындағы заттардың ұсақ бөлшектері айқын болып көрінсе алыстағылары анық
көріне бермейді.
Кейінгі сабақ экскурсия кезінде балалардың танысқан табиғат
құбылыстарын еске түсіруден басталады. Табиғат көріністері бейнеленген
бірнеше бейнелеу өнері шығармалары балаларға көрсетіледі. Олардың көркемдік
ерекшеліктеріне талдау жасалады. Картиналардағы түстердің байланысына,
композициясына, заттардың ерекшеліктеріне, перспективасына және оны
бейнелеу жолына көңіл аударылады.
Мұнан соң мұғалім өзі жасаған табиғат көріністерін балалар назарына
ұсынады. Осыдан кейін оқушылар өздеріне ұнаған табиғат көріністерінің бірін
бейнелеуге кіріседі. Бұл көрініс баланың жазғы каникул кезінде
телевизордан, кинодан көрген көріністері болуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz