Мемлекеттік бағалы қағаздар эмитенті
Кіріспе.
І Негізгі бөлімі
Бағалы қағаздардың мәні.
1.1. Бағалы қағаздардың түрлері және олардың
жіктелуі.
1.2. ҚР.ның мемлекеттік бағалы қағаздардың
нарығын реттеу
ІІ Бөлім
Банктегі бағалы қағаздар операцияларының есебі.
2.1. Банктегі бағалы қағаздар операцияларының
есебін жүргізу
2.2. Банк шығаратынбағалы қағаз есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
І Негізгі бөлімі
Бағалы қағаздардың мәні.
1.1. Бағалы қағаздардың түрлері және олардың
жіктелуі.
1.2. ҚР.ның мемлекеттік бағалы қағаздардың
нарығын реттеу
ІІ Бөлім
Банктегі бағалы қағаздар операцияларының есебі.
2.1. Банктегі бағалы қағаздар операцияларының
есебін жүргізу
2.2. Банк шығаратынбағалы қағаз есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Құнды қағаз нарығы бұл эканомиканың түрлі секторларының қаржы қаражаттарын жылдам оперативті құйылу мүмкіндігін және
Инвестицияларды активизациялауын қамтамасыз ететін қаржы нарығының бір түрі.
Құнды қағаз нарығы- ақша нарығы және копитал нарығынан қалыптасады.
Ақша нарығы- бұл айналымда қысқа мерзімді бағалы қағазбар болатын нарық.( қазыналық,комерциялық векцельдер,депозит-
тік сертификаттар.)
Капитал нарығы- бұл мерзімсіз жн мерзімі 1-жылдан асатын
ұзақ мерзімді бағалы қағаздар.( акция, облигация )
Құнды қағаз нарығының қызыметтері.
1.Қаржы ағымдарын бағыттайды және реттейді.
2.Бағалы қағаздарды сатып алу арқылы инвесторларды тарту механизмі болып табылады.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сату арқылы мемлекеттік бюджетке ақша тарту механизмі рөлін атқарады.
4.Экономикада табиғи іріктеу механизмі болып табылады.( әдетте акцияларды бақылаушы пакеттерге деген құқықтарды қайта бөлу барысында)
Құнды қағаз нарығының түрлері.
Инвестицияларды активизациялауын қамтамасыз ететін қаржы нарығының бір түрі.
Құнды қағаз нарығы- ақша нарығы және копитал нарығынан қалыптасады.
Ақша нарығы- бұл айналымда қысқа мерзімді бағалы қағазбар болатын нарық.( қазыналық,комерциялық векцельдер,депозит-
тік сертификаттар.)
Капитал нарығы- бұл мерзімсіз жн мерзімі 1-жылдан асатын
ұзақ мерзімді бағалы қағаздар.( акция, облигация )
Құнды қағаз нарығының қызыметтері.
1.Қаржы ағымдарын бағыттайды және реттейді.
2.Бағалы қағаздарды сатып алу арқылы инвесторларды тарту механизмі болып табылады.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сату арқылы мемлекеттік бюджетке ақша тарту механизмі рөлін атқарады.
4.Экономикада табиғи іріктеу механизмі болып табылады.( әдетте акцияларды бақылаушы пакеттерге деген құқықтарды қайта бөлу барысында)
Құнды қағаз нарығының түрлері.
Мазмұны.
Кіріспе.
І Негізгі бөлімі
Бағалы қағаздардың мәні.
1.1. Бағалы қағаздардың түрлері және олардың
жіктелуі.
1.2. ҚР-ның мемлекеттік бағалы қағаздардың
нарығын реттеу
ІІ Бөлім
Банктегі бағалы қағаздар операцияларының есебі.
2.1. Банктегі бағалы қағаздар операцияларының
есебін жүргізу
2.2. Банк шығаратынбағалы қағаз есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Құнды қағаз нарығы бұл эканомиканың түрлі секторларының қаржы
қаражаттарын жылдам оперативті құйылу мүмкіндігін және
Инвестицияларды активизациялауын қамтамасыз ететін қаржы нарығының бір
түрі.
Құнды қағаз нарығы- ақша нарығы және копитал нарығынан қалыптасады.
Ақша нарығы- бұл айналымда қысқа мерзімді бағалы қағазбар болатын нарық.(
қазыналық,комерциялық векцельдер,депозит-
тік сертификаттар.)
Капитал нарығы- бұл мерзімсіз жн мерзімі 1-жылдан асатын
ұзақ мерзімді бағалы қағаздар.( акция, облигация )
Құнды қағаз нарығының қызыметтері.
1.Қаржы ағымдарын бағыттайды және реттейді.
2.Бағалы қағаздарды сатып алу арқылы инвесторларды тарту механизмі болып
табылады.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сату арқылы мемлекеттік бюджетке ақша тарту
механизмі рөлін атқарады.
4.Экономикада табиғи іріктеу механизмі болып табылады.( әдетте акцияларды
бақылаушы пакеттерге деген құқықтарды қайта бөлу барысында)
Құнды қағаз нарығының түрлері.
1.Стихиялық ( ережесіз нарық.)
2.Аукциондық.
▪ жәй және голандиялық.
▪ екі жақтық аукциондық нарық.
▪ диллерлік.
Құнды қағаз нарығының субъектілері.
1. Эмитенттер-бағалы қағаздарды шығару негізінде қажетті ақшалай
қаражаттарды тартатын және осы бағалы қағаздар бойынша міндеттерді өз
жауапкершілігіне алатын уәкіл етілген оргондар бизнесі реттелген
мемлекет және жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, корпарация, банктер.
2. Инвесторлар- бағалы қағаздарға деген мүліктік құқықтарды іске асыру,
пайдалану мақсатымке з меншігіне немесе басқаруына бағалы қағазды
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғалар.( сақтандыру компаниясы,
инвестициялық банктер,
зинетақы қорлары )
3. Құн ды қағаз нарығының маманданған қатысушылары-
бұл құнды қағаз нарығы професционалды деп танылған қызымет түрлерін
атқаратын заңды және жекетұлғалар.( брокер, диллер, депозитари,
клиринг, тіркеуші, джобер және т.б.)
Алғашқы нарық бұл- инвестор арасында бағалы қағаздарды алғашқы үлестіруші
іске асыруын олардың алғашқы және қайта шығару нарығы.
Екінші нарық бұл- алғашқы нарықта шығарылған бағалы қағаздар
айналымда болатын нарық.
Мемлекеттік емес бағалы кағаздар корпорациялык және жеке қаржы
институттарымен ұсынылады. Корпорацияға кәсіпорындардың, ұйымдардың,
банктердің қарыздық міндеттемелері мен акциялары жатады. Жеке бағалы
кағаздарға жеке тұлғалар шығаратын вексель-дер, чектер жатуы мүмкін.
Бағалы қағаздарды иемденудің мақсаты табыстылык, өтімділік және
каржыландыру кезінде кажет-тіліктерді қанағаттандыру болып
табылады.Инвесторлар үшін мемлекеттік бағалы қағаздар операцияларының тағы
бір тиімді түрі, мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді
Бағалы қағаздардың әділ кұны бір немесе бірнеше жалпы жұрт қабылдаған әдіс
көмегімен анықталуы мүмкін. Бағалау әдісі негізінде әділ құнын есептеу
кезінде нарық катысушылары пайдаланатын бастапқы деректер жатады. Сонымен
катар әділ құнын есептеу кезінде әдістер мен бастапқы деректерді ашып
қарастыру қажет.
Негізгі бөлім
1. Бағалы қағаздардың мәні
Қазақстан Республикасы Азашттық кодексі бойынша багалы қагаздар дел
мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай
отырып куәландыратын құжат.
Бағалы қағаздардың экономикалық мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар
мәртебесіне ие болуы үшін қосымша сапаларын анықтау қажет.
Біріншіден, бағалы қағаздар ез кезегінде меншік титулы нысанын-да мүліктік
құқты (корпорация акциялары, вексельдер, коносамент-тер және т.б.) немесе
құжат иесі мен оны шығарушы тұлға ара-сындағы қарыздық қатынасты
куәландыратын ақша кұжаты.
Екіншіден, бағалы қағаз қорларды инвестициялау туралы куә-ландыратын құжат
ретінде кызмет етеді. Бұл әсіресе багалы қағаздардың рөлі мен экономикалық
мәнін түсіну үшін өте маңызды. Бүл жерде олар инвестицияның жоғары нысаны
ретінде басты рөльде ойнайды.
Үшіншіден, бағалы қағаздар - бүл нақты активтерге (акциялар-ға, чектерге,
коносаменттерге, түрғын үй сертификаттарына және т.б.) талап етуі
көрсетілетін қүжаттар.
Төртіншіден, бағалы қағаздардың экономикалык мәнін түсіну үшін маңызды сәті
- олардың табыс әкелуі болып табылады. Алайда, мұндай капиталдың нақты
капиталдан айырмашылығы бар: ол өндірістік үдерісте қызмет етпейді немесе
катыспайды.
Сонымен қатар бағалы қағаздардың өтімділік, айналымдылық, нарықтық сипат,
стандарттылық, сериялық сияқты сапалық қасиет-терімен азаматтық айналымда
қатысуын атамай өтуге болмайды.
Өтімділіктің астарында бағалы қағаздардың сатылуы нәтижесін-де ақша
қаражаттарына айналу мүмкіндігі жатыр. Ол үшін бағалы қағаз нарықта
айналыста болуы қажет. Бағалы қағаздардың айналымдылық қасиеті сатып алу-
сату негізінде (акция, облигация және т.б.) немесе баска тауарлар нарығымен
(чектер, вексельдер, коносаменттер, жекешелендіру құжаттары) айналымды
байланыс-тырып, төлем құралы ретінде іске асырылады.
Бағалы қағаздар ерекше тауар ретінде, яғни өзіне тиесілі үйым-дары және
онда жұмыс істеу ережелері бар нарығы болуы керек. Алайда бағалы қағаздар
нарығында сатылатын тауарлар ерекше тауарлар болып табылады. Себебі бағалы
қағаздар - бүл тек меншік титулы, табыс алуға құқық беретін, бірақ накты
капитал алуға құқығы жоқ қүжат. Бағалы қағаздар нарығының оқшаулануы
олардың осы сапасымен анықталады.
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтар сиякты күрделі ұйым-дық және
техникалық циклдардың толыктылығы мен аяқталғанды-лығын жоғары деңгейімен
ұсынады. Онда бағалы қағаздар бага кешенін колдану арқылы сатып алу-сату
заты ретінде пайдала-нылады, бұл жай тауарлардан ерекшеленеді.
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне бай-ланысты олардың
нарығы алғашкы және екінші болып бөлінеді. Алғашкы нарықта жаңадан
шығарылған бағалы кағаздарды олардың алғашқы иемденушілеріне сатады; екінші
нарықта бағалы қағаз-дардың айналысы, яғни олардың иемденушілерінің ауысуы.
Бағалы кағаздардың атаулы (атаулы кұн - оларды шығару кезінде
Коммерциялык банктердің бағалы кағаздармен жасалатын операциялар көлемінің
ішінде негізгі үлесті мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлері алып отыр.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - бүл эмитенті мемлекет болып табылатын,
мемлекеттің ішкі қарыз нысаны, қарыздық бағалы кагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы кағаздармен жүргізілетін
операцияның ішінде ең көп колданылатын түрі Үлттық банктің қысқа мерзімді
ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар1997 жылғы 30 маусымдағы Қазакстан Республикасының
¥лттық банкінің қыска мерзімді ноталарын орналастыру, айналысқа жіберу және
өтеу Ережесіне сәйкес Ұлттык банк айналысқа шығаратын және тоқсан күнге
дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталған бағалы кағаздар.
1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ.
Бағалы қағаздардьщ түрі түсінігінде бағалы қағаздарға тиісті жалпы
және бірдей белгілердің жиынтығы. Бағалы қағаздар жікте-луін және бағалы
қагаздар түрлерінің жіктелуін айыра білу керек.
Бағалы қағаздардың жіктелуі мен бағалы кағаздар түрлерінің жіктелуін бөліп
қарастыруға болады.
Бағалы кағаздардың жіктелуі - бұл бағалы қағаздардьщ өздеріне
тиісті белгілері бойынша бөлінуі.
Бағалы ңағаздар түрлерінің жіктелуі - бұл бір түрдегі бағалы
қағаздарды топтастыру; багалы қағаздарды басқа да түрлерге бөлу. Өз
кезегінде түрлерді одан әрі бөлуге болады. Әрбіртөменгі жіктеу жогары
түрған жіктеудің қурамына кіреді. Мысалы, акция - бағалы кағаздардың бір
түрі. Қарапайым акция бір дауысты немесе көп дауысты, номиналмен немесе
номиналсыз болуы мүмкін.
Бағалы қағаздар жоғарыда айтылғандай белгілі бір сипаттың жиынына ие.
Уақыт сипаттамасы:
• қызмет ету мерзімі: айналысқа кай уақытта шығындарды, қай уакыт
кезеңіне немесе мерзімсіз;
• пайда болуы: басы өзінің бірінші негізінен келе ме немесе басқа
бағалы кағаздардан.
Кеңістік сипаттамасы:
• кызмет ету нысаны: қағазды немесе заңды түрде айтқанда кұжатты нысан
немесе қағазсыз, құжатсыз нысан;
• ұлттық белгісі: отандык немесе басқа мемлекеттік, яғни
шетелдік;
• аймактық белгісі: елдің кай аумағында шығарылған. Нарыктық
сипаттамасы:
• бағалы қағаздар негізівде жаткан актив түрі немесе оның шығу негізі
(тауар, ақша, фирманың жиынтық активі және т.б.);
• иемдену тәртібі: ұсынушыға, атаулы, ордерлі. Атаулы
бағалы кағаздар - онда көрсетілген тұлғаның кұқығын
куәландыратынын
көрсетеді. Үсынушы бағалы қағаздары -құкық оны ұсынушы адамға
жатады. Ордерлі бағалы қағаздар - құкык онда аталған адамға тиесілі.
• шығару нысаны: эмиссионды, яғни ішінде барлық бағалы қа-ғаздар
өздерінің сипаттары бойынша бірдей болып келетін бө-лек сериялар бойынша
шығарылады немесе эмиссиялық емес;
. меншік нысаны және бағалы қағаздарды нарыққа шығарушы эмитент түрі:
мемлекет, корпорациялар, жеке тұлғалар;
• айналыс сипаты: нарыкта еркін немесе шектеулі айналады;
• бағалы кағаздар ұсынатын құқық түрі негізінде экономи-калық
мәні;
• тәуекел деңгейі: жоғары, төмен және тағы баска;
• табыс көзі: бағалы кағаздар бойынша табыстың қандай да болса бөлігін
төлей ме, жоқ әлде төлемей ме;
• каражат салымның нысаны: ақша қарызға немесе меншік құқыгын
иемденуге каржылана ма.
Бағалы қағаздар сонымен қатар мерзімді және мерзімсіз болып бөлінеді.
Мерзімді - оларды шыгару кезінде мерзімі белгіленетін бағалы қағаздар,
Әдетте мерзімді бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді:
• қысқа мерзімді, айналымда бір жылға дейін жүретін;
• ұзақ мерзімді, айналымда бір жылдан жоғары мерзімде
жүреді.
Мерзімсіз - айналым мерзімі шектелмеген багалы қааздар, ягни олар шексіз
қызмет етеді және бағалы бағаздар шығару кезінде өтеу мерзімі
көрсетілмейді.
Бағалы қағаздардың пайда болуының классикалық нысаны -қағаз, яғни бағалы
кағаз кұжат түрінде колданылады. Бағалы қағаз-дар нарығының дамуы бағалы
кағаздардың көп түрінің, ең алдымен эмиссиялык нысанын күжатсыз нысанға
ауысуын талап етеді.
Инвестициялык (капиталдың) - капитал салымы үшін объекті болып
табылатын бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар, фьючерлік келісімдер
және т.б.).
Инвестициялық емес - тауар немесе басқа нарықта ақшалай есеп
айырысуға қызмет көрсететін бағалы кағаздар (вексельдер, чектер,
коносаменттер).
Эмитенттің кұкыктық мәртебесін, инвестициялық және несиелік тәуекел
деңгейін, инвесторлардың кызығушылығы мен баска фак-торларды ескергенде
қордың бағалы кағазы үш топка бөлінеді:
• мемлекеттік;
• муниципалдық;
• мемлекеттік емес.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - мемлекеттің ішкі қарыздарының нысаны;
эмитенті мемлекет болып табылатын қарыздык бағалы қағаздар. Мемлекеттік
бағалы кагаздар ішінде казынашылык век-сельдер мен міндеттемелер,
мемлекеттік және жинақ қарыздарының облигациялары кең тараған.
Муниципалдық бағалы кағаздарға жергілікті өкімет органдары-ның карыздық
міндеттемелері жатады.
Мемлекеттік емес бағалы кағаздар корпорациялык және жеке қаржы
институттарымен ұсынылады. Корпорацияға кәсіпорындардың, ұйымдардың,
банктердің қарыздық міндеттемелері мен акциялары жатады. Жеке бағалы
кағаздарға жеке тұлғалар шығаратын вексель-дер, чектер жатуы мүмкін.
Нарықтағы айналым ерекшелігіне байланысты бағалы кағаздар-ды нарықтық
(айналымды) және нарықтык емес (айналымсыз) деп бөледі.
Нарықтык бағалы қағаздар екінші нарықта биржалық және биржадан тыс айналыс
шегінде еркін сатып алынуы және сатылуы мүмкін. Ол шығарылғаннан кейін
эмитентке кезектен тыс ұсыныл-майды.
Нарықтық емес бағалы кағаздар бір колдан екінші қолға еркін ауыспайды, яғни
оларда екінші айналыс болмайды. Бұл мынадай бағалы қағаздарға жатады,
мысалы, эмитент багалы қағаздарды шығару кезінде тек эмитенттен баска
адамға сатылмауы тиіс деген шарт қояды.
Сонымен катар, айналысы шектелген бағалы қағаздар туралы айтып кетуге
болады. Сатып алу - сату мәмілесі бойынша шектеулер жабық акционерлік
қоғамының акцияларына жатады.
Бағалы қагаздардың борышкорлық және иемденуші үлесіне бөлінуі өз кезегінде
акша қаражаттарын пайдаланудың екі мүмкін тәсілдерін көрсетеді:
• әр түрлі активті меншікке алуға;
• уакытша пайдалануға.
Егер бағалы кағаздар салынган акша сомасын кайтарып беру шартымен шектелген
мерзімге шығарылса, онда олар борышқорлық болып табылады. Бұл облигациялар,
банктік сертификаттар, век-сельдар және т.б. Иеленуші бағалы кагаздар
активтерге сәйкес меншік кұқығын береді. Бұл акциялар, варанттар,
коносаменттер және т.б.
Эмиссиялық бағалы кағаздар ірі серияда және көп көлемде және әрбір серияның
ішінде ұқсас шығарылады. Бұл - акция және облигация.
Эмиссиялык емес бағалы қағаздар аз серияда немесе санаулы түрде шығарылады.
Қазіргі әлемдік тәжірибеде колданылатын бағалы кағаздар екі үлкен сыныпқа
бөлінеді.
1-сынып - негізгі;
2-сынып - туынды.
Негізгі бағалы кағаздар - қандай да болса бір актив (тауар, ақша, капитал,
мүлік, әр түрлі ресурстар және т.б.) негізіне мүлік қүқығы жататын бағалы
қағаздар. Негізгі бағалы қағаздарға акциялар мен облигациялар жатады.
Қазақстан Республикасындағы бағалы кағаздар нарығы туралы Заңында туыиды
бағалы кағаздар - басқа багалы қағаздар арқылы өзінің қүнын айырады деп
айтылған. Туынды бағалы кағаздар - бұл әр түрлі базистік активтермен
бейнеленген, мүліктік жағдайға негізделген ерекше әмбебап тауар. Туынды
бағалы қағаздарға фьючерстер, опциондар, форварттар, варанттар, своптар,
споттар, депозитарийлік куәліктер және тағы басқалар жатады. Туынды бағалы
кағаздар коғам капиталының белгілі бір бөлігіне тіркелетін меншік кұкын
тұрақтандыруға қарағанда, туынды бағалы кағаздарды пайдалана отырып,
болашақ кезеңде орындалатын кәсіпкерлік табысты алуға күкықты тіркейді.
Олардан пайданы бағамдар айырмашылығынан немесе әр түрлі нарықта бір
активті бір уақытта сатып алу-сатудан алады.
Қазақстан Республикасындағы акционерлік коғам туралы Заң негізінде
акционерлік коғам акционерлердің жалпы жиналысының
немесе коғамның директорлар кеңесінің шешімімен туынды бағалы қағаздарды,
соның ішінде бағалы қағаздар нарығы туралы зандылықтарга сәйкес
варранттарды да шыгаруға кұқығы бар. Қоғам Қазақстан Республикасының
сыртында да туынды бағалы кағаздарды шығарып, орналастыруға кұкылы.
Коммерцияльщ емес ұйым болып табылатын қоғам туынды бағалы кағаздар
шығаруға құқығы жоқ.
Вяррант акционерлік қогам шыгаратын және варрантта бекітіл-ген бага бойынша
багалы қағаздардың белгілі бір көлемін одан сатып алу үшін ұстаушы құқыгын
куәландыратын туынды бағалы қагаздар болып табылады. Қоғам акция және
облигация эмиссиясы-мен қатар варрант шығаруға құкы бар. Варранттар бағалы
қағаздардан оларды шығарғаннан кейін бөлінеді және оларда көрсетілген
бағалы қағаздарды сатып алғанға дейін нарықта өз бетінше айналыста жүреді.
Варанттар бөлініп шыққаннан кейін бағалы қағаздардың сатылу құны олардың
бағасына азайтылады. Қоғам варрантты коғамның болашақтағы бағалы қағаздар
эмиссия-сымен шыгаруға кұкы бар. Олар иемденушіге қоғамнан бағалы
қағаздарын варрантта келісілген баға бойынша белгіленген кезең шегінде, кез
келген уакытта алуға кұқық береді. Варрант иемденушіге дауыс беру кұкығын
бермейді және олар бойынша дивидент есептелінбейді.
Қоғам басқару органының шешімі бойынша опцион жағына шығарылатын бағалы
қағаздардың белгілі бір көлемін сатып алуға және сатуға артықша кұқык
беретін опцион жасауға кұқығы бар. Опционды жасау жағдайы және тәртібі және
олардың айналысы бағалы қағаздар нарыгы туралы заңдылыкпен реттеледі.
Туынды бағалы қағаздар санатына ең алдымен депозитарийлік колхаттар жатады.
Депозитарийлік колхат - бұл шетел эмитен-тінің бағалы қагаздар бойынша
шығарылган және елде еркін айналыста жүретін туынды бағалы кагаз. Бұл
инвесторлардың шетел эмитенттерінің бағалы қағаздарын иемдену үшін қаржылық
құрал болып табылады. Эмитенттердің депозитарийлік қолхаттарын шығару шетел
капиталының инвестициясының өсуімен, оларды тіркеу кажеттілігінің
болмауымен, оларды жергілікті салықты тө-леуден босатумен және барлык
инвесторлар үшін қол жеткізілуімен байланысты. Депозитарийлік колхаттардың
келесі түрлерін бөліп қарастыруға болады:
американдық (АБК.);
. ғаламдык (СОК);
• халықаралық (ШК.).
АЭК АҚШ нарығында айналады және долларлы номиналы болады, ал СЭК.
американдык нарықтан басқа бірнеше нарықта сатылуы мүмкін және сонымен
бірге эмитентке дүниежүзілік нарык капиталын жаулап алуға мүмкіндік береді.
Әдетте американдық банктер эмитенттерге акциялары қор нарығында бағаланатын
елдерде кастодиандық кызмет көрсетуді ұсынады. Осы Атаулы ие депозиттеу
акция негізінде депозитарийлік қолхат шығарылады. Америка Қүрама Штатында
осындай депозитарийлік қолхаттың біршама ірі депозитарийлік эмитент-
банктері Сііу Вапк Ые\у Үогк, Тһе Вапк оҒ №\у Үогк, Мог§ап Вапк болып
табылады. Ғаламдык депозитарийлік қолхаттар тіркелуі, шыгарылуы мүмкін,
олармен АҚШ ашық нарығында мәміле жасауға болады, сонымен қатар олар АҚШ-
тың негізгі қор биржаларында, сондай-ақ сол елдің шегінде бағаланады. СОЯ-
ді шығарғанға дейін банктер мен компаниялар алдымен АҚШ-та АӘК шығаруы
тиіс, одан кейін Батыс Еуропада осы екі нарықка шығарудың алгашкы қадамы
ретінде ГОК шығаруы керек.
Қазақстан Республикасында алғаш рет депозитарийлік колхат 1996 жылдың
басында ресейлік Аьфа-банк филиалымен колда-нылды. 1997 жылы американдық
депозитарийлік қолхатты Казком-мерцбанк, 1998 жылы ШНОС мүнай
компаниясы шығарды. Бұл компаниялардың АОК. котировкасы барлык ірі қор
биржаларында жүргізіледі.
Банк өзінің қызмет етуін жүзеге асыру үдерісінде айналымға бағалы
кағаздардың келесі түрлерін шығарады:
• акциялар;
• депозиттік сертификаттар; облигациялар;
• бағалы кағаздардың басқа түрлері.
Акция - бұл акция иемденушісініц акционерлік қогам капиталына катысқандыгы
туралы куәландыратын және оның иесіне осы қоғамның пайдасынын белгілі бір
бөлігін дивидент түрінде алуға құқық беретін акционерлік қогам шығаратын
багалы қагаз.
Акциямен келесідей құқыктар байланысты:
- белгілі жағдайда пайдаға катысу (дивидентке құқық);
- акционердің жалпы жиналысына қатысу;
- акционердің жалпы жиналысында дауыс беру қүқығы;
- капиталдың көбеюі кезінде жаңа акцияларды алуға артықшылық кұқығы.
Акция үсынатын құқық көлеміне қарай жай және артыкшылығы бар болып
бөлінеді. Жай акциялар акционерлерге жоғарыда аталған кұқықтарды банктің
заңы мен жарғысына сәйкес ұсынады. Артықшылығы бар акцияны ұстаушылардың
жай акцияны ұстау-шыға қарағанда біршама артықшылығы бар.
Акцияның түрін ажыратудың тағы бір критерийі өткізу тәсілі болып табылады.
¥сынушы және атаулы акциялары бөліп қарасты-рылды. Үсынушы акциялары екі
жақтың келісімі бойынша және акцияларды беру арқылы жүзеге асырылады.
Атаулы акциялар екі жақтың келісімі бойынша және индоссаланған
кұжаттар аркылы беріледі.
Банктердің акцияларды айналысқа шығару тәртібі Банктің меншікті қаражат
есебі тарауында қарастырылған.
Банктік сертификаттар - ақша қаражаттарын салу туралы салымшыга онда
белгіленген салым мерзімі аяқталганнан кейін, олар бойынша пайыз алу
құқыгын куәландыратын банктің жазбаша куәлігі. Сертификаттардың екі түрі
болады: депозиттік және жинақтық. Депозиттік сертификат занды тұлғаларға,
ал жинақтық -жеке тұлғаларға беріледі. Депозиттік сертификаттар, депозиттік
сертификатты ұсыну бойынша белгілі бір соманы тартуға құкык беретін талап
еткенге дейінгі және салымды тарту мерзімі және тиесілі пайыз көлемі
белгіленген мерзімді болып бөлуге болады. Депозиттік сертификаттардың
экономикалық мәні нарықтық құрал және несие ресурстарының мультипликаторы
ретінде қатысуында.
Депозиттік сертификат бойынша пайыз түріндегі алынған табыстар белгіленген
тәртіпте осы табыс көзіне салық салынады. Банктердің ҚР ¥лттық банк
лицензиясы негізінде сертификаттарды шығаруға құқығы бар. Сертификаттар
сатылған тауарлар немесе көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу немесе төлем
кұралы бола алмайды. Ол кепіл заты, сатып алу-сату объектісі бола алады.
Сертификаттарды сатып алу-сату бойынша есеп айырысуларды қолма-қол және
қолма-колсыз түрде завды және жеке түлғалар жүзеге асырады. Депозитті талап
ету мерзімі келгенде банк серти-фикатты иемденушінің алғашқы талабы бойынша
сертификатты үсыну кезіндегі төлемді жүргізеді. Өтеу үш әдіс бойынша
жүзеге
асырылады:
• жаңа шығарылған сертификаттарды иемдену жолы;
• салымның басқа түрлеріне колма-қолсыз аударымдар;
• қолма-кол ақша.
1996 жылы 19 кыркүйектегі ҚР депозиттік (банктік) сертифи-каттардың
шығарылуы мен айналымының жалпы Ережесіне сәйкес сертификаттар тек
мерзімді болуы мүмкін. Төленуге үсынылған сертификаттар уақытында өтелмеген
болса, банк депозиторға айыппүл төлейді, олардың көлемі мен төлену тәртібі
эмитент-банктің бақылау кеңесі бекітетін сертификаттардың шыгарылуы,
айналуы мен өтелуі Шартында көрсетілуі кажет. Сертификат эмитент-банктің
орналасқан жерінен баска да жерлердегі банк атынан операцияларды жүзеге
асыра алатын кез келген бөлімшесінде өтелуі мүмкін. Банк пайыздарды
төлеудің келесі жағдайларын қарастыра алады:
• сертификатты өтеу мерзімі аяқталғанға дейін жиі; сертификатгы өтеу
күнінде.
Банктік сертификаттық міндетті деректемелері келесілер болып табылады:
- депозиттік сертификат атауы;
- депозитті енгізу күні;
- сертификатты өтеу күні;
- депозит сомасы;
- эмитент-банктің депозит сомасы және ол бойынша тиісті
пайызды кайтару туралы міндеттемесі;
- депозит бойынша жылдык пайыздык мөлшерлеме;
- тиесілі пайыз сомасы, эмитент-банктің атауы және орналаскан
жері;
- депозитордың аты-жөні, орналасқан жері;
- эмитент-банктің сертификаты уақытында өтеу туралы
міндетін орындамау кезінде сертификатты өтеу жағдайы;
- банк мөрімен бекітілген, эмитент-банктің екі уәкілетті тұлга-ларының
қолдары.
Сертификат бланкісінің мәтінінде қандай да болса міндетті деректемелердің
біреуінің болмауы сол сертификатты жарамсыз деп танытады. Сертификаттар
бланкісі катаң есептілік бланкі болып табылады және банктегі бухгалтерлік
есептің шоттар Жоспарына сәйкес баланстан тыс шотта есептеледі. Депозиттік
сертификаттар бланкісі ақша қоймаларында немесе өртенбейтін шкафтарда сақта-
лады. Шығару жағдайында сертификаттарды тиімді орналастыруды қамтамасыз ету
үшін, сертификаттардың айналымы мен өтелуі кезінде келесі сәттер ескерілуі
мүмкін:
- жылдык пайыздык мөлшерлеме деңгейі;
- шығарудың стандартты шарттары (эмиссия және өтеу күні, қысқа номинал);
- номиналды төлеу және пайыздарды есептеу кепілі. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес облигацня
- бұл облигацияның немесе басқа да мүліктік баламаның онда көрсетілген
атаулы құнын оны шыгарушы тұлғадан оны ұстаушының иемденуге құқын растайтын
багалы қагаз. Облигация оны ұстаушыға облигацияның атаулы қүнынан түрақты
пайызды немесе басқа мүліктік кұкықты алуға қүкық береді. Облигация келесі
іргелі қасиеттерге иемденеді:
- бұл эмитент мүлкіне меншік титулы емес, бүл қарыз куәлігі;
- акцияға қарағанда облигацияда ақырғы төлеу мерзімі болады (өтелетін
бағалы қағаз);
- пайыздарды төлеу кезінде акция (дивиденд төлеумен салыс-тырғанда)
және басқа да міндеттемелерді қанағаттандыру (қоғамдм жою кезінде)
алдында жоғары;
- эмитенггі басқаруға кұкык бермейді. Облигацияларды шығару тәртібі:
- Эмитент қосымша қорларды тарту үшін жарғылық капитал көлемінен
аспайтын облигация шығаруға құқығы бар. Бірак, жарғылық капитал толыгымен
төленіп, осы уақыт аралығын-да жылдық баланста үш жылдан кем емес
кызмет істеуі кезінде ғана жүзеге асады;
- Құқыкты бекіту әдісі бойынша облигациялар атаулы болу
керек;
- Эмитенттің активі облигацияны шығаруды қамтамасыз ететін күрал болып
табылады, яғни оларға жылжымайтын мүліктер, эмитентке тиісті бағалы
кағаздар, ақша қаражаттары, басқа да қозғалмайтын мүліктер
жатады (материалдық емес активтер камтамасыз ету қызметін
атқармайды);
- Олигацияны шығару шарты эмитенттің өзінің акцияларын
айырбастау жолымен өтелуі мүмкін;
- Акцияның атаулы қүнының көлемі шектелмейді;
- Облигациялар бойынша пайыздар эмитенттің каржылық жағ-дайына
карамастан, белгіленген уақытта төленуі тиіс.
Облигацияларға негізгі бөліктен баска пайызды төлеуге купон-дык парақ
беріледі. Купон - бүл онда купондық мөлшерлеменің цифрлары көрсетілген
киынды талон. Облигацияның нарықтық жә-не атаулы кұны болады. Облигацияның
атаулы күны облигация бе-тінде белгіленіп және карызға беріліп,
облигациялык қарыз мезгілі аяқталған бойдан кайтарылуға тиіс сома
керсетіледі. Атаулы күнға қарағанда төмен бағамен сатылатын облигациялар
дисконтпен са-тылған деп аталады. Егер оны жоғары бағамен сататын болса,
са-тушы сыйақы алады. Эмиссиялау және өтеуге дейінгі аралықта об-лигациялар
нарықта белгіленген баға бойынша сатылады және сатып алынады. Оның
номиналына байланысты пайыз көрсетілген нарық-тық багасы облигацияның курсы
деп аталады. Бағалы кағаздардың тұрақты пайыздық табысы келесі формула
аркылы табылады:
Номиналды пайыз
Табыс = ----------------------------------- - х 100.
Эмиссиялық курс
Табыс арнайы айналатын тираждағы үтыс немесе купонды төлеу
жолымен беріледі.
Облигацияны айналысқа шығару бағалы кағаздар нарығы туралы зандылықта
белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеу-ден өтуі тиіс. Облигацияны
мемлекет, акционерлік қоғамдар және жеке компаниялар бір жылдан кем емес
уакытқа шығара алады. Қоғам кезең аралык облигацияның атаулы кұнынан пайыз
түрінде төленетін табыс ретінде купонды облигациялар және сатып алу және
атаулы кұнының айырмасы ретінде өтеуден түскен табыс төленетін дисконтты
облигация шығарады. Қоғам келесідей облигациялар шығаруға кұқығы бар:
- белгілі бір мүлік кепілімен камтылган;
- үшінші жақтың сөз беруімен камтылған;
- занды тәртіпте қамтамасыз етпеу бекітілген. Эмитентіне байланысты
мынадай түрлері бар:
- мемлекеттік;
- муниципалды;
- корпорациялык;
- шетел.
Номиналды өтеу әдісі бойынша:
- бір жолғы төлем;
- уақыт бойынша бөлу;
- жалпы облигация көлемінің тіркелген үлесін біртіндеп өтеу. Төлеу
түріне байланысты:
- тек пайыздар;
- нөлдік купон;
- атаулы құн;
- кезеңдік тіркелген табыс және атаулы кұн;
- атаулы құн және жиынтык табыс. Купонды телеу әдісі бойынша:
- түрақты купондық мөлшерлеме;
- қалқымалы купондык мөлшерлеме;
- біркелкі өсетін купондық мөлшерлеме (индекстелетін);
- ең төмен немесе нөлдік купон;
- тандап төлеу;
- аралас түрде.
Банктер облигацияларды және бағалы қағаздардың бясқа да түрлерін эмиссиялау
кезінде Қазакстан Республикасьшьгд Үлттық банкісінде бағалы қағаздардың
эмиссия анықтамалығыньщ сарапта-масынан өтулері қажет.
Бағалы қағаздарды шығару екі жақ үшін де тиімді, біріншіден, банк бағалы
қағаздарды онда көрсетілген мерзімде өтейді, ол банк үшін ақша қаражаттарын
өзінің жобаларына салуға мүмкіндік береді. Сатып алушы-клиент үшін
тиімділік бағалы қағаздарды қажет уақытында есептелген пайызды жоғалтпай
сатуында.
Коммерциялык банктердің бағалы кағаздармен жасалатын опе-рациялар көлемінің
ішінде негізгі үлесті мемлекеттік бағалы қағаз-дардың түрлері алып отыр.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - бүл эмитенті мемлекет болып табылатын,
мемлекеттің ішкі қарыз нысаны, қарыздық бағалы кагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы кағаздармен жүргізілетін
операцияның ішінде ең көп колданылатын түрі Үлттық банктің қысқа мерзімді
ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар1997 жылғы 30 маусымдағы Қазакстан Республикасының
¥лт-тық банкінің қыска мерзімді ноталарын орналастыру, айналысқа жіберу
және өтеу Ережесіне сәйкес Ұлттык банк айналысқа шығаратын және тоқсан
күнге дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталған бағалы кағаздар.
Алғашқыда атаулы күнынан төмен бағамен сатылады да, кейін атаулы құн
бойынша өтеледі. Қыска мерзімді ноталар айналымдағы ақша массасын реттеуге
арналған ақша-несие саясатының кұралы болып табылады. ¥лттық банктің кысқа
мерзімді ноталарының атаулы құны 100 теңге деп шығары-лады. Қысқа мерзімді
ноталар табыстылығы соңғы қазынашылык вексельдер аукциондағы табыс
деңгейінің шегінде белгілі. Қысқа мерзімді ноталар аукцион негізінде Үлттық
банк белгілейтін багалы кағаздар нарығының маманданған катысушылары -
алғашкы агенттер арқылы орналастырылады.
Алғашқы агент бағалы кағаздар нарығында диллерлік және немесе брокерлік
қызметті жүзеге асыра алатын, бағалы қағаздар бойынша Үлттық комиссиясынан
алған лицензиясы бар бағалы кағаздар нарығының кәсіби қатысушысы болып
табылатын заңды түлғалар болуы мүмкін. Қыска мерзімді ноталарды сатып алуға
коммерциялык банктер арыз жазады. Қыска мерзімді ноталар айналымға түсетін
бағалы қағаздар болып табылады. Оны иемде-нуші оны кепілге беруге, РЕПО
және кері РЕПО операцияларын жүргізуге, екінші нарықта сатып алу-сатуға
құқығы бар. Екінші нарықтағы ¥лттық банктердің қыска мерзімді ноталармен
жасалы-натын мәмілелері өтеу мерзімі белгіленген күнге дейін бір жұмыс
күнінде аяқталады. Сонымен бірге, барлық операцияларды инвесторлар алғашқы
агенттермен мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында Үлттық банкпен кыска
мерзімді ноталарды жасалынатын шарттарға қызмет етуге келісімге отыруы
жүзеге асады.
Үлттык банктің кысқа мерзімді ноталарды шығарушы эмитенті болуының негізгі
мақсаты Қаржы министрлігі бағалы қағаздар нарығында ақша массасына
оперативті ықпал етуге мүмкіндік береді. Осыған байла-нысты Ұлттық
банктің кыска мерзімді ноталары бойынша жүргізілетін операциялары аталған
ақша массасын реттейтін жанама операцияларға жатады.
Үлттык банктің кыска мерзімді ноталары мемлекеттік бағалы кағаздарға
теңестіріледі, сондықтан да олар жоғары өтімді және сенімді болып табылады.
Сонымен қатар, банктік ноталарға салық салынбайды. Егер олардың артықшылығы
туралы айтатын болсақ, онда ¥лттық банктің кысқа мерзімді ноталары қыска
мерзім ішінде бос ақша қаражаттарын реттеуге мүмкіндік береді. Қысқа
мерзімді ноталардың кемшілігі ұсак инвесторларға тиімді болмауында, өйткені
оның табыстылығы баска мемлекеттік міндеттемелерге қарағанда төмен болады.
Ноталардың тағы бір артықшылығы оларды тарту және орналастыру мөлшерлемесі
арасындағы айырма больш табылады. Яғни екінші нарықта тарту мөлшерлемсі,
Үлттық банктің кыска мерзімді ноталарын орналастыру мөлшерлемесіне
қарағанда айтарлықтай төмен. Өтімді активтер тез сатылып және аз шығын алып
келуі мүмкін. Үлттық банктің ноталары инвестор-лардың кажеттілігін
қанағаттандырып, сонымен бірге пайыздық табыс алып келеді. Табыс дисконттық
инвестициялық құрал есе-бінен төленуі мумкін. Үлттық банктің ноталары
дисконтты бағалы қағаздардың мысалы бола алады. Инвестиция-лық икемділікті
және каражаттағы кенеттен болатын кажеттіліктерді жабу үшін инвес-торларға
жеткілікті өтімді кұралдардың қоры кажет. Қысқа мерзімді құралдар
өтімділікті камтамасыз етеді және ағымдағы табысты реттейді.Дисконтпен
сатып алу, бағалы қағаздардың атаулы құнынан төмен сатып алуын білдіреді:
өтеу және сатып алу курсының арасындағы айырма пайыз сомасын
білдіреді.анықталатын бағалы кағаздар кұнының ақшалай көрінісі), эмис-
сиялық және нарыктық бағасы болады.
Атаулы баға дивиденттерді, пайыздарды есептеу базасы ретінде накты есептік
мәні бар және одан кейінгі есеп айырысуларда колданылады. Эмиссиялық баға -
бағалы кағаздарды алғашкы орналастыру кезіндегі сатылу бағасы. Ол
табыстылық және несиелік пайыз деңгейімен анықталады. Нарыктык баға -
бағалы қағаздардың екінші нарықта айналу бағасы. Оның көлеміне сұраныс пен
ұсыныстың арақатынасы әсер етеді.
Сонымен, бағалы кағаздар шаруашылык кызметте колданатын әр түрлі
құжаттардың жиыны. Сонымен бірге олар өздеріне тиісті жалпы бір белгілері
онда көрсетілген мүліктік құкты өткізу үшін ұсыну қажеттілігімен
біріктіріледі. Бағалы қағаздарды иемденудің мақсаты табыстылык, өтімділік
және каржыландыру кезінде кажет-тіліктерді қанағаттандыру болып
табылады.Инвесторлар үшін мемлекеттік бағалы қағаздар операцияларының тағы
бір тиімді түрі, мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді
сатып алу-сату келісімшартымен ресімделетін, мем-лекеттік кысқа мерзімді
міндеттемелерді сатып алу-сату оггерациялары (МЕККАМ) болып табылады .
МЕККАМ - мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндет-темелар. Үкімет
атынан Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі шығарады, олар
мемлекеттік бағалы кағаздар больш табылады және орнатылған зандылықтарга
сәйкес Қазақстанның екінші бағалы қағаздар нарығында еркін айналысқа
түседі. Материалдық емес нысанда мерзімі үш, алты, он екі айға шығарылады,
депо шотына сәйкес жазуларды жүргізу жолымен орналастырылады және айналыска
туседі.
МЕККАМ мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндетте-мелерінің номиналдык
кұны - 100 теңге. МЕККАМ ұстаушылары Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезиденттік занды жэне жеке тұлғалары болып табылды. МЕККАМ иелері
оны кепілге беруге, РЕІІО1 операцияларын жүргізуге, екінші нарықта сатып
алуға және сатуға кұкығы бар. Мемлекеттік кысқа мерзімді қазыналық
міндеттерді есептеу, жүргізу және сақтау Үлттық банктің депозитарийінде
депо шоты бойынша жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кыска мерзімді міндеттемелерді (МҚМ) тарту көптеген
факторлармен камтамасыз етіледі. Оның негізгілеріне төмендегілер
жатады:Сенімділіктің жоғары деңгейі. Эмитентті Қаржы министрлігі болып
табылатын облигацияларды өтеу, мемлекет Үкіметімен кепілденеді. Сонымен
қатар, осы кағаздардың қызмет ету кезеңінен бастап Қаржы министрлігінің МҚМ
өтемеуі болған емес. Алдын-дағы облигация сериясын өтеу бөлшектеніп немесе
жаңа қарызды орналастыру есебінен толық жүзеге асырылады. Бірақ мемлекет
үшін оң мезеті карызға қызмет көрсету Қаржы министрлігіне арзанға
түсетіндігінде болып табылады. Әрине, ішкі мемлекеттік қарыз - уақытша
ысырылған эмиссия екенін ұмытпау керек. Бірақ, инвесторлардың көз карасы
бойынша бүл қағаздар тиімді болып
табылады.
• Абсолюттік өтімділік. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мүше
мемлекеттер шығаратьтн мемлекеттік бағалы қағаздар ара-сында,
Қазақстанның мемлекетік қысқа мерзімді қазынашылық
міндеттемелері жетекші орында келеді. Қазіргі уақыттағы олардың төмен
инвестициялык тартылуына қарамастан, МҚМ нарығы шетелдік
каржыландыру аймағында зерттелініп отыр. Қазакстанда мемлекеттік
бағалы кағаздар нарығы 1994 жылдың сәуірінен бастап қалыптасты. Осы кезенде
Қазақстан Республикасы Қаржы министр-лігі Үкімет атынан 3 айлык
айналым мерзімі бар дисконтталған қысқа мерзімді қазынашылык
вексельдер шығарылды. 1995 жылдың мамыр айы мен тамыз айларының аралығында
үш айлық МҚМ-ге сүраныс көп болды. Осы жағдайға сүйене отырып,
Қазақстан Республикасының Үкіметі айналысқа алты айлык МҚМ
шығару туралы шешім қабылдады. Сонымен қатар 1996 жылы әр кезеңінде оларға
деген сүраныс әлі де көп болды. Одан басқа республикалық бюджет тапшылығын
жабу мақсатында 1996 жылдың қыркүйегінде Қазақстан Республикасыньң Үкіметі
мемлекеттік бағалы қағаздар- РЕПО - алдын ала келісілген багамен
белгіленген мерзімнен кейін, оныц қайтып сатып алу міндеттемесімен багалы
қагаздар пакетін бір жақтың екінші жаққа сату операциясы дың жаңа түрін -
мемлекеттік ішкі қарыздың ұлттық жинак облигацияларын (ҰЖО) шығарды. 1997
жылдың ішінде мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы Қазакстанның кор нарығында
басымдык жағдайға ие болды. 1997 жылдың маусымында айналым мерзімі 2 жылга
тең алғашкы мемлекеттік орта мерзімді қазынашылык міндеттемелер - МЕОКАМ
айналысқа шығарылады.
• Мәмілені ресімдеудің қарапайымдылығы. Қорларды мемле-кеттік казынашылық
облигацияларға орналастыру кезінде қарыз алушының несие кабілеттілігін
талдаудың кажеттілігі жок, ал сол тәртіптің аркасында 2-3 жұмыс күні
үнемделеді. Сондықтан бос активтерді қыска мерзімге және қайтарылуының жүз
пайыз кепіл болуына МҚМ пайдаланған өте тиімді. Сонымен бірге міндетте-
мелер кейбір кыска мерзімді каржылык операцияларды хеджерлеу құралы ретінде
колданылуы мүмкін.
. Сальщ женілдіктері. Қазақстанның мемлекеттік бағалы қағаздарының танымал
факторлардьщ бірі салык кодексіне сәйкес келетін, мемлекеттік багалы
қағаздармен түрақты пайыздық мәміле-лер, сонымен катар олар бойынша табысқа
салык салынбайды, тек ¥лттық жинак және МҚМ қоспағанда - орталық басқару
органдары шығарған бағалы кағаздар қозғалысы операциясын жүзеге асыру
негізінде - әрбір сатылу бағасы мьщ теңгеден бір теңге мөлшерінде.
Қазіргі тавда мемлекеттік бағалы кағаздар нарығы белсенді түрде банкаралық
несие шетке шығарып келе жатқанын айта кету керек. Ол нақты кредиторларға
салық салынбаған пайыз алуға және мемлекеттік бағалы кағаздарды кепілге ала
отырып, несиелеу кезінде өздерінің тәуекелдігін сактандыруға мүмкіндік
береді.
Сонымен, МҚМ орта мерзімді инвестиция құралы ретінде каражаттарды тиімді
орналастыру мүмкіндігін береді. Сонымен бірге, олардың табыстылығы
каншалықты төмендесе де сапаларын жоғары өтімді және жоғары сенімді бағалы
кағаз болып қалады. Көптеген банктер, қаржы компаниялары және коммерциялық
кәсіпорындар мемлекеттік қазыналық облигацияларға үлкен қызығу-шылық
танытады, сондықтан олардың көлемі өсуде. Қазақстандағы қаржы құралдарын
объективті бағалай отырып, мемлекеттік қазы-налық облигацияларға қолда бар
өтімділікті ескере отырып табыс тәуекел арақатьшасына қарағанда нақты
баламалар әзірше жоқ.
МҚМ-ді алғашкы орналастыру эмитент тапсырысы бойынша олардың арасындағы
бекітілген келісіміне сәйкес Үлттық банк атынан жүзеге асырылады. Егер
коммерциялық банк мемлекеттік бағалы қагаздарды сатып алғысы келсе, онда ол
ең алдымен өз клиенттерінің арызын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
І Негізгі бөлімі
Бағалы қағаздардың мәні.
1.1. Бағалы қағаздардың түрлері және олардың
жіктелуі.
1.2. ҚР-ның мемлекеттік бағалы қағаздардың
нарығын реттеу
ІІ Бөлім
Банктегі бағалы қағаздар операцияларының есебі.
2.1. Банктегі бағалы қағаздар операцияларының
есебін жүргізу
2.2. Банк шығаратынбағалы қағаз есебі.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Құнды қағаз нарығы бұл эканомиканың түрлі секторларының қаржы
қаражаттарын жылдам оперативті құйылу мүмкіндігін және
Инвестицияларды активизациялауын қамтамасыз ететін қаржы нарығының бір
түрі.
Құнды қағаз нарығы- ақша нарығы және копитал нарығынан қалыптасады.
Ақша нарығы- бұл айналымда қысқа мерзімді бағалы қағазбар болатын нарық.(
қазыналық,комерциялық векцельдер,депозит-
тік сертификаттар.)
Капитал нарығы- бұл мерзімсіз жн мерзімі 1-жылдан асатын
ұзақ мерзімді бағалы қағаздар.( акция, облигация )
Құнды қағаз нарығының қызыметтері.
1.Қаржы ағымдарын бағыттайды және реттейді.
2.Бағалы қағаздарды сатып алу арқылы инвесторларды тарту механизмі болып
табылады.
3.Мемлекеттік бағалы қағаздарды сату арқылы мемлекеттік бюджетке ақша тарту
механизмі рөлін атқарады.
4.Экономикада табиғи іріктеу механизмі болып табылады.( әдетте акцияларды
бақылаушы пакеттерге деген құқықтарды қайта бөлу барысында)
Құнды қағаз нарығының түрлері.
1.Стихиялық ( ережесіз нарық.)
2.Аукциондық.
▪ жәй және голандиялық.
▪ екі жақтық аукциондық нарық.
▪ диллерлік.
Құнды қағаз нарығының субъектілері.
1. Эмитенттер-бағалы қағаздарды шығару негізінде қажетті ақшалай
қаражаттарды тартатын және осы бағалы қағаздар бойынша міндеттерді өз
жауапкершілігіне алатын уәкіл етілген оргондар бизнесі реттелген
мемлекет және жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, корпарация, банктер.
2. Инвесторлар- бағалы қағаздарға деген мүліктік құқықтарды іске асыру,
пайдалану мақсатымке з меншігіне немесе басқаруына бағалы қағазды
сатып алушы заңды немесе жеке тұлғалар.( сақтандыру компаниясы,
инвестициялық банктер,
зинетақы қорлары )
3. Құн ды қағаз нарығының маманданған қатысушылары-
бұл құнды қағаз нарығы професционалды деп танылған қызымет түрлерін
атқаратын заңды және жекетұлғалар.( брокер, диллер, депозитари,
клиринг, тіркеуші, джобер және т.б.)
Алғашқы нарық бұл- инвестор арасында бағалы қағаздарды алғашқы үлестіруші
іске асыруын олардың алғашқы және қайта шығару нарығы.
Екінші нарық бұл- алғашқы нарықта шығарылған бағалы қағаздар
айналымда болатын нарық.
Мемлекеттік емес бағалы кағаздар корпорациялык және жеке қаржы
институттарымен ұсынылады. Корпорацияға кәсіпорындардың, ұйымдардың,
банктердің қарыздық міндеттемелері мен акциялары жатады. Жеке бағалы
кағаздарға жеке тұлғалар шығаратын вексель-дер, чектер жатуы мүмкін.
Бағалы қағаздарды иемденудің мақсаты табыстылык, өтімділік және
каржыландыру кезінде кажет-тіліктерді қанағаттандыру болып
табылады.Инвесторлар үшін мемлекеттік бағалы қағаздар операцияларының тағы
бір тиімді түрі, мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді
Бағалы қағаздардың әділ кұны бір немесе бірнеше жалпы жұрт қабылдаған әдіс
көмегімен анықталуы мүмкін. Бағалау әдісі негізінде әділ құнын есептеу
кезінде нарық катысушылары пайдаланатын бастапқы деректер жатады. Сонымен
катар әділ құнын есептеу кезінде әдістер мен бастапқы деректерді ашып
қарастыру қажет.
Негізгі бөлім
1. Бағалы қағаздардың мәні
Қазақстан Республикасы Азашттық кодексі бойынша багалы қагаздар дел
мүліктік құқықты бекітілген нысанда және міндетті деректемелерді сақтай
отырып куәландыратын құжат.
Бағалы қағаздардың экономикалық мәнін ашуда құжаттың бағалы қағаздар
мәртебесіне ие болуы үшін қосымша сапаларын анықтау қажет.
Біріншіден, бағалы қағаздар ез кезегінде меншік титулы нысанын-да мүліктік
құқты (корпорация акциялары, вексельдер, коносамент-тер және т.б.) немесе
құжат иесі мен оны шығарушы тұлға ара-сындағы қарыздық қатынасты
куәландыратын ақша кұжаты.
Екіншіден, бағалы қағаз қорларды инвестициялау туралы куә-ландыратын құжат
ретінде кызмет етеді. Бұл әсіресе багалы қағаздардың рөлі мен экономикалық
мәнін түсіну үшін өте маңызды. Бүл жерде олар инвестицияның жоғары нысаны
ретінде басты рөльде ойнайды.
Үшіншіден, бағалы қағаздар - бүл нақты активтерге (акциялар-ға, чектерге,
коносаменттерге, түрғын үй сертификаттарына және т.б.) талап етуі
көрсетілетін қүжаттар.
Төртіншіден, бағалы қағаздардың экономикалык мәнін түсіну үшін маңызды сәті
- олардың табыс әкелуі болып табылады. Алайда, мұндай капиталдың нақты
капиталдан айырмашылығы бар: ол өндірістік үдерісте қызмет етпейді немесе
катыспайды.
Сонымен қатар бағалы қағаздардың өтімділік, айналымдылық, нарықтық сипат,
стандарттылық, сериялық сияқты сапалық қасиет-терімен азаматтық айналымда
қатысуын атамай өтуге болмайды.
Өтімділіктің астарында бағалы қағаздардың сатылуы нәтижесін-де ақша
қаражаттарына айналу мүмкіндігі жатыр. Ол үшін бағалы қағаз нарықта
айналыста болуы қажет. Бағалы қағаздардың айналымдылық қасиеті сатып алу-
сату негізінде (акция, облигация және т.б.) немесе баска тауарлар нарығымен
(чектер, вексельдер, коносаменттер, жекешелендіру құжаттары) айналымды
байланыс-тырып, төлем құралы ретінде іске асырылады.
Бағалы қағаздар ерекше тауар ретінде, яғни өзіне тиесілі үйым-дары және
онда жұмыс істеу ережелері бар нарығы болуы керек. Алайда бағалы қағаздар
нарығында сатылатын тауарлар ерекше тауарлар болып табылады. Себебі бағалы
қағаздар - бүл тек меншік титулы, табыс алуға құқық беретін, бірақ накты
капитал алуға құқығы жоқ қүжат. Бағалы қағаздар нарығының оқшаулануы
олардың осы сапасымен анықталады.
Бағалы қағаздар нарығы басқа нарықтар сиякты күрделі ұйым-дық және
техникалық циклдардың толыктылығы мен аяқталғанды-лығын жоғары деңгейімен
ұсынады. Онда бағалы қағаздар бага кешенін колдану арқылы сатып алу-сату
заты ретінде пайдала-нылады, бұл жай тауарлардан ерекшеленеді.
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне бай-ланысты олардың
нарығы алғашкы және екінші болып бөлінеді. Алғашкы нарықта жаңадан
шығарылған бағалы кағаздарды олардың алғашқы иемденушілеріне сатады; екінші
нарықта бағалы қағаз-дардың айналысы, яғни олардың иемденушілерінің ауысуы.
Бағалы кағаздардың атаулы (атаулы кұн - оларды шығару кезінде
Коммерциялык банктердің бағалы кағаздармен жасалатын операциялар көлемінің
ішінде негізгі үлесті мемлекеттік бағалы қағаздардың түрлері алып отыр.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - бүл эмитенті мемлекет болып табылатын,
мемлекеттің ішкі қарыз нысаны, қарыздық бағалы кагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы кағаздармен жүргізілетін
операцияның ішінде ең көп колданылатын түрі Үлттық банктің қысқа мерзімді
ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар1997 жылғы 30 маусымдағы Қазакстан Республикасының
¥лттық банкінің қыска мерзімді ноталарын орналастыру, айналысқа жіберу және
өтеу Ережесіне сәйкес Ұлттык банк айналысқа шығаратын және тоқсан күнге
дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталған бағалы кағаздар.
1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ.
Бағалы қағаздардьщ түрі түсінігінде бағалы қағаздарға тиісті жалпы
және бірдей белгілердің жиынтығы. Бағалы қағаздар жікте-луін және бағалы
қагаздар түрлерінің жіктелуін айыра білу керек.
Бағалы қағаздардың жіктелуі мен бағалы кағаздар түрлерінің жіктелуін бөліп
қарастыруға болады.
Бағалы кағаздардың жіктелуі - бұл бағалы қағаздардьщ өздеріне
тиісті белгілері бойынша бөлінуі.
Бағалы ңағаздар түрлерінің жіктелуі - бұл бір түрдегі бағалы
қағаздарды топтастыру; багалы қағаздарды басқа да түрлерге бөлу. Өз
кезегінде түрлерді одан әрі бөлуге болады. Әрбіртөменгі жіктеу жогары
түрған жіктеудің қурамына кіреді. Мысалы, акция - бағалы кағаздардың бір
түрі. Қарапайым акция бір дауысты немесе көп дауысты, номиналмен немесе
номиналсыз болуы мүмкін.
Бағалы қағаздар жоғарыда айтылғандай белгілі бір сипаттың жиынына ие.
Уақыт сипаттамасы:
• қызмет ету мерзімі: айналысқа кай уақытта шығындарды, қай уакыт
кезеңіне немесе мерзімсіз;
• пайда болуы: басы өзінің бірінші негізінен келе ме немесе басқа
бағалы кағаздардан.
Кеңістік сипаттамасы:
• кызмет ету нысаны: қағазды немесе заңды түрде айтқанда кұжатты нысан
немесе қағазсыз, құжатсыз нысан;
• ұлттық белгісі: отандык немесе басқа мемлекеттік, яғни
шетелдік;
• аймактық белгісі: елдің кай аумағында шығарылған. Нарыктық
сипаттамасы:
• бағалы қағаздар негізівде жаткан актив түрі немесе оның шығу негізі
(тауар, ақша, фирманың жиынтық активі және т.б.);
• иемдену тәртібі: ұсынушыға, атаулы, ордерлі. Атаулы
бағалы кағаздар - онда көрсетілген тұлғаның кұқығын
куәландыратынын
көрсетеді. Үсынушы бағалы қағаздары -құкық оны ұсынушы адамға
жатады. Ордерлі бағалы қағаздар - құкык онда аталған адамға тиесілі.
• шығару нысаны: эмиссионды, яғни ішінде барлық бағалы қа-ғаздар
өздерінің сипаттары бойынша бірдей болып келетін бө-лек сериялар бойынша
шығарылады немесе эмиссиялық емес;
. меншік нысаны және бағалы қағаздарды нарыққа шығарушы эмитент түрі:
мемлекет, корпорациялар, жеке тұлғалар;
• айналыс сипаты: нарыкта еркін немесе шектеулі айналады;
• бағалы кағаздар ұсынатын құқық түрі негізінде экономи-калық
мәні;
• тәуекел деңгейі: жоғары, төмен және тағы баска;
• табыс көзі: бағалы кағаздар бойынша табыстың қандай да болса бөлігін
төлей ме, жоқ әлде төлемей ме;
• каражат салымның нысаны: ақша қарызға немесе меншік құқыгын
иемденуге каржылана ма.
Бағалы қағаздар сонымен қатар мерзімді және мерзімсіз болып бөлінеді.
Мерзімді - оларды шыгару кезінде мерзімі белгіленетін бағалы қағаздар,
Әдетте мерзімді бағалы қағаздар үш түрге бөлінеді:
• қысқа мерзімді, айналымда бір жылға дейін жүретін;
• ұзақ мерзімді, айналымда бір жылдан жоғары мерзімде
жүреді.
Мерзімсіз - айналым мерзімі шектелмеген багалы қааздар, ягни олар шексіз
қызмет етеді және бағалы бағаздар шығару кезінде өтеу мерзімі
көрсетілмейді.
Бағалы қағаздардың пайда болуының классикалық нысаны -қағаз, яғни бағалы
кағаз кұжат түрінде колданылады. Бағалы қағаз-дар нарығының дамуы бағалы
кағаздардың көп түрінің, ең алдымен эмиссиялык нысанын күжатсыз нысанға
ауысуын талап етеді.
Инвестициялык (капиталдың) - капитал салымы үшін объекті болып
табылатын бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар, фьючерлік келісімдер
және т.б.).
Инвестициялық емес - тауар немесе басқа нарықта ақшалай есеп
айырысуға қызмет көрсететін бағалы кағаздар (вексельдер, чектер,
коносаменттер).
Эмитенттің кұкыктық мәртебесін, инвестициялық және несиелік тәуекел
деңгейін, инвесторлардың кызығушылығы мен баска фак-торларды ескергенде
қордың бағалы кағазы үш топка бөлінеді:
• мемлекеттік;
• муниципалдық;
• мемлекеттік емес.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - мемлекеттің ішкі қарыздарының нысаны;
эмитенті мемлекет болып табылатын қарыздык бағалы қағаздар. Мемлекеттік
бағалы кагаздар ішінде казынашылык век-сельдер мен міндеттемелер,
мемлекеттік және жинақ қарыздарының облигациялары кең тараған.
Муниципалдық бағалы кағаздарға жергілікті өкімет органдары-ның карыздық
міндеттемелері жатады.
Мемлекеттік емес бағалы кағаздар корпорациялык және жеке қаржы
институттарымен ұсынылады. Корпорацияға кәсіпорындардың, ұйымдардың,
банктердің қарыздық міндеттемелері мен акциялары жатады. Жеке бағалы
кағаздарға жеке тұлғалар шығаратын вексель-дер, чектер жатуы мүмкін.
Нарықтағы айналым ерекшелігіне байланысты бағалы кағаздар-ды нарықтық
(айналымды) және нарықтык емес (айналымсыз) деп бөледі.
Нарықтык бағалы қағаздар екінші нарықта биржалық және биржадан тыс айналыс
шегінде еркін сатып алынуы және сатылуы мүмкін. Ол шығарылғаннан кейін
эмитентке кезектен тыс ұсыныл-майды.
Нарықтық емес бағалы кағаздар бір колдан екінші қолға еркін ауыспайды, яғни
оларда екінші айналыс болмайды. Бұл мынадай бағалы қағаздарға жатады,
мысалы, эмитент багалы қағаздарды шығару кезінде тек эмитенттен баска
адамға сатылмауы тиіс деген шарт қояды.
Сонымен катар, айналысы шектелген бағалы қағаздар туралы айтып кетуге
болады. Сатып алу - сату мәмілесі бойынша шектеулер жабық акционерлік
қоғамының акцияларына жатады.
Бағалы қагаздардың борышкорлық және иемденуші үлесіне бөлінуі өз кезегінде
акша қаражаттарын пайдаланудың екі мүмкін тәсілдерін көрсетеді:
• әр түрлі активті меншікке алуға;
• уакытша пайдалануға.
Егер бағалы кағаздар салынган акша сомасын кайтарып беру шартымен шектелген
мерзімге шығарылса, онда олар борышқорлық болып табылады. Бұл облигациялар,
банктік сертификаттар, век-сельдар және т.б. Иеленуші бағалы кагаздар
активтерге сәйкес меншік кұқығын береді. Бұл акциялар, варанттар,
коносаменттер және т.б.
Эмиссиялық бағалы кағаздар ірі серияда және көп көлемде және әрбір серияның
ішінде ұқсас шығарылады. Бұл - акция және облигация.
Эмиссиялык емес бағалы қағаздар аз серияда немесе санаулы түрде шығарылады.
Қазіргі әлемдік тәжірибеде колданылатын бағалы кағаздар екі үлкен сыныпқа
бөлінеді.
1-сынып - негізгі;
2-сынып - туынды.
Негізгі бағалы кағаздар - қандай да болса бір актив (тауар, ақша, капитал,
мүлік, әр түрлі ресурстар және т.б.) негізіне мүлік қүқығы жататын бағалы
қағаздар. Негізгі бағалы қағаздарға акциялар мен облигациялар жатады.
Қазақстан Республикасындағы бағалы кағаздар нарығы туралы Заңында туыиды
бағалы кағаздар - басқа багалы қағаздар арқылы өзінің қүнын айырады деп
айтылған. Туынды бағалы кағаздар - бұл әр түрлі базистік активтермен
бейнеленген, мүліктік жағдайға негізделген ерекше әмбебап тауар. Туынды
бағалы қағаздарға фьючерстер, опциондар, форварттар, варанттар, своптар,
споттар, депозитарийлік куәліктер және тағы басқалар жатады. Туынды бағалы
кағаздар коғам капиталының белгілі бір бөлігіне тіркелетін меншік кұкын
тұрақтандыруға қарағанда, туынды бағалы кағаздарды пайдалана отырып,
болашақ кезеңде орындалатын кәсіпкерлік табысты алуға күкықты тіркейді.
Олардан пайданы бағамдар айырмашылығынан немесе әр түрлі нарықта бір
активті бір уақытта сатып алу-сатудан алады.
Қазақстан Республикасындағы акционерлік коғам туралы Заң негізінде
акционерлік коғам акционерлердің жалпы жиналысының
немесе коғамның директорлар кеңесінің шешімімен туынды бағалы қағаздарды,
соның ішінде бағалы қағаздар нарығы туралы зандылықтарга сәйкес
варранттарды да шыгаруға кұқығы бар. Қоғам Қазақстан Республикасының
сыртында да туынды бағалы кағаздарды шығарып, орналастыруға кұкылы.
Коммерцияльщ емес ұйым болып табылатын қоғам туынды бағалы кағаздар
шығаруға құқығы жоқ.
Вяррант акционерлік қогам шыгаратын және варрантта бекітіл-ген бага бойынша
багалы қағаздардың белгілі бір көлемін одан сатып алу үшін ұстаушы құқыгын
куәландыратын туынды бағалы қагаздар болып табылады. Қоғам акция және
облигация эмиссиясы-мен қатар варрант шығаруға құкы бар. Варранттар бағалы
қағаздардан оларды шығарғаннан кейін бөлінеді және оларда көрсетілген
бағалы қағаздарды сатып алғанға дейін нарықта өз бетінше айналыста жүреді.
Варанттар бөлініп шыққаннан кейін бағалы қағаздардың сатылу құны олардың
бағасына азайтылады. Қоғам варрантты коғамның болашақтағы бағалы қағаздар
эмиссия-сымен шыгаруға кұкы бар. Олар иемденушіге қоғамнан бағалы
қағаздарын варрантта келісілген баға бойынша белгіленген кезең шегінде, кез
келген уакытта алуға кұқық береді. Варрант иемденушіге дауыс беру кұкығын
бермейді және олар бойынша дивидент есептелінбейді.
Қоғам басқару органының шешімі бойынша опцион жағына шығарылатын бағалы
қағаздардың белгілі бір көлемін сатып алуға және сатуға артықша кұқык
беретін опцион жасауға кұқығы бар. Опционды жасау жағдайы және тәртібі және
олардың айналысы бағалы қағаздар нарыгы туралы заңдылыкпен реттеледі.
Туынды бағалы қағаздар санатына ең алдымен депозитарийлік колхаттар жатады.
Депозитарийлік колхат - бұл шетел эмитен-тінің бағалы қагаздар бойынша
шығарылган және елде еркін айналыста жүретін туынды бағалы кагаз. Бұл
инвесторлардың шетел эмитенттерінің бағалы қағаздарын иемдену үшін қаржылық
құрал болып табылады. Эмитенттердің депозитарийлік қолхаттарын шығару шетел
капиталының инвестициясының өсуімен, оларды тіркеу кажеттілігінің
болмауымен, оларды жергілікті салықты тө-леуден босатумен және барлык
инвесторлар үшін қол жеткізілуімен байланысты. Депозитарийлік колхаттардың
келесі түрлерін бөліп қарастыруға болады:
американдық (АБК.);
. ғаламдык (СОК);
• халықаралық (ШК.).
АЭК АҚШ нарығында айналады және долларлы номиналы болады, ал СЭК.
американдык нарықтан басқа бірнеше нарықта сатылуы мүмкін және сонымен
бірге эмитентке дүниежүзілік нарык капиталын жаулап алуға мүмкіндік береді.
Әдетте американдық банктер эмитенттерге акциялары қор нарығында бағаланатын
елдерде кастодиандық кызмет көрсетуді ұсынады. Осы Атаулы ие депозиттеу
акция негізінде депозитарийлік қолхат шығарылады. Америка Қүрама Штатында
осындай депозитарийлік қолхаттың біршама ірі депозитарийлік эмитент-
банктері Сііу Вапк Ые\у Үогк, Тһе Вапк оҒ №\у Үогк, Мог§ап Вапк болып
табылады. Ғаламдык депозитарийлік қолхаттар тіркелуі, шыгарылуы мүмкін,
олармен АҚШ ашық нарығында мәміле жасауға болады, сонымен қатар олар АҚШ-
тың негізгі қор биржаларында, сондай-ақ сол елдің шегінде бағаланады. СОЯ-
ді шығарғанға дейін банктер мен компаниялар алдымен АҚШ-та АӘК шығаруы
тиіс, одан кейін Батыс Еуропада осы екі нарықка шығарудың алгашкы қадамы
ретінде ГОК шығаруы керек.
Қазақстан Республикасында алғаш рет депозитарийлік колхат 1996 жылдың
басында ресейлік Аьфа-банк филиалымен колда-нылды. 1997 жылы американдық
депозитарийлік қолхатты Казком-мерцбанк, 1998 жылы ШНОС мүнай
компаниясы шығарды. Бұл компаниялардың АОК. котировкасы барлык ірі қор
биржаларында жүргізіледі.
Банк өзінің қызмет етуін жүзеге асыру үдерісінде айналымға бағалы
кағаздардың келесі түрлерін шығарады:
• акциялар;
• депозиттік сертификаттар; облигациялар;
• бағалы кағаздардың басқа түрлері.
Акция - бұл акция иемденушісініц акционерлік қогам капиталына катысқандыгы
туралы куәландыратын және оның иесіне осы қоғамның пайдасынын белгілі бір
бөлігін дивидент түрінде алуға құқық беретін акционерлік қогам шығаратын
багалы қагаз.
Акциямен келесідей құқыктар байланысты:
- белгілі жағдайда пайдаға катысу (дивидентке құқық);
- акционердің жалпы жиналысына қатысу;
- акционердің жалпы жиналысында дауыс беру қүқығы;
- капиталдың көбеюі кезінде жаңа акцияларды алуға артықшылық кұқығы.
Акция үсынатын құқық көлеміне қарай жай және артыкшылығы бар болып
бөлінеді. Жай акциялар акционерлерге жоғарыда аталған кұқықтарды банктің
заңы мен жарғысына сәйкес ұсынады. Артықшылығы бар акцияны ұстаушылардың
жай акцияны ұстау-шыға қарағанда біршама артықшылығы бар.
Акцияның түрін ажыратудың тағы бір критерийі өткізу тәсілі болып табылады.
¥сынушы және атаулы акциялары бөліп қарасты-рылды. Үсынушы акциялары екі
жақтың келісімі бойынша және акцияларды беру арқылы жүзеге асырылады.
Атаулы акциялар екі жақтың келісімі бойынша және индоссаланған
кұжаттар аркылы беріледі.
Банктердің акцияларды айналысқа шығару тәртібі Банктің меншікті қаражат
есебі тарауында қарастырылған.
Банктік сертификаттар - ақша қаражаттарын салу туралы салымшыга онда
белгіленген салым мерзімі аяқталганнан кейін, олар бойынша пайыз алу
құқыгын куәландыратын банктің жазбаша куәлігі. Сертификаттардың екі түрі
болады: депозиттік және жинақтық. Депозиттік сертификат занды тұлғаларға,
ал жинақтық -жеке тұлғаларға беріледі. Депозиттік сертификаттар, депозиттік
сертификатты ұсыну бойынша белгілі бір соманы тартуға құкык беретін талап
еткенге дейінгі және салымды тарту мерзімі және тиесілі пайыз көлемі
белгіленген мерзімді болып бөлуге болады. Депозиттік сертификаттардың
экономикалық мәні нарықтық құрал және несие ресурстарының мультипликаторы
ретінде қатысуында.
Депозиттік сертификат бойынша пайыз түріндегі алынған табыстар белгіленген
тәртіпте осы табыс көзіне салық салынады. Банктердің ҚР ¥лттық банк
лицензиясы негізінде сертификаттарды шығаруға құқығы бар. Сертификаттар
сатылған тауарлар немесе көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу немесе төлем
кұралы бола алмайды. Ол кепіл заты, сатып алу-сату объектісі бола алады.
Сертификаттарды сатып алу-сату бойынша есеп айырысуларды қолма-қол және
қолма-колсыз түрде завды және жеке түлғалар жүзеге асырады. Депозитті талап
ету мерзімі келгенде банк серти-фикатты иемденушінің алғашқы талабы бойынша
сертификатты үсыну кезіндегі төлемді жүргізеді. Өтеу үш әдіс бойынша
жүзеге
асырылады:
• жаңа шығарылған сертификаттарды иемдену жолы;
• салымның басқа түрлеріне колма-қолсыз аударымдар;
• қолма-кол ақша.
1996 жылы 19 кыркүйектегі ҚР депозиттік (банктік) сертифи-каттардың
шығарылуы мен айналымының жалпы Ережесіне сәйкес сертификаттар тек
мерзімді болуы мүмкін. Төленуге үсынылған сертификаттар уақытында өтелмеген
болса, банк депозиторға айыппүл төлейді, олардың көлемі мен төлену тәртібі
эмитент-банктің бақылау кеңесі бекітетін сертификаттардың шыгарылуы,
айналуы мен өтелуі Шартында көрсетілуі кажет. Сертификат эмитент-банктің
орналасқан жерінен баска да жерлердегі банк атынан операцияларды жүзеге
асыра алатын кез келген бөлімшесінде өтелуі мүмкін. Банк пайыздарды
төлеудің келесі жағдайларын қарастыра алады:
• сертификатты өтеу мерзімі аяқталғанға дейін жиі; сертификатгы өтеу
күнінде.
Банктік сертификаттық міндетті деректемелері келесілер болып табылады:
- депозиттік сертификат атауы;
- депозитті енгізу күні;
- сертификатты өтеу күні;
- депозит сомасы;
- эмитент-банктің депозит сомасы және ол бойынша тиісті
пайызды кайтару туралы міндеттемесі;
- депозит бойынша жылдык пайыздык мөлшерлеме;
- тиесілі пайыз сомасы, эмитент-банктің атауы және орналаскан
жері;
- депозитордың аты-жөні, орналасқан жері;
- эмитент-банктің сертификаты уақытында өтеу туралы
міндетін орындамау кезінде сертификатты өтеу жағдайы;
- банк мөрімен бекітілген, эмитент-банктің екі уәкілетті тұлга-ларының
қолдары.
Сертификат бланкісінің мәтінінде қандай да болса міндетті деректемелердің
біреуінің болмауы сол сертификатты жарамсыз деп танытады. Сертификаттар
бланкісі катаң есептілік бланкі болып табылады және банктегі бухгалтерлік
есептің шоттар Жоспарына сәйкес баланстан тыс шотта есептеледі. Депозиттік
сертификаттар бланкісі ақша қоймаларында немесе өртенбейтін шкафтарда сақта-
лады. Шығару жағдайында сертификаттарды тиімді орналастыруды қамтамасыз ету
үшін, сертификаттардың айналымы мен өтелуі кезінде келесі сәттер ескерілуі
мүмкін:
- жылдык пайыздык мөлшерлеме деңгейі;
- шығарудың стандартты шарттары (эмиссия және өтеу күні, қысқа номинал);
- номиналды төлеу және пайыздарды есептеу кепілі. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес облигацня
- бұл облигацияның немесе басқа да мүліктік баламаның онда көрсетілген
атаулы құнын оны шыгарушы тұлғадан оны ұстаушының иемденуге құқын растайтын
багалы қагаз. Облигация оны ұстаушыға облигацияның атаулы қүнынан түрақты
пайызды немесе басқа мүліктік кұкықты алуға қүкық береді. Облигация келесі
іргелі қасиеттерге иемденеді:
- бұл эмитент мүлкіне меншік титулы емес, бүл қарыз куәлігі;
- акцияға қарағанда облигацияда ақырғы төлеу мерзімі болады (өтелетін
бағалы қағаз);
- пайыздарды төлеу кезінде акция (дивиденд төлеумен салыс-тырғанда)
және басқа да міндеттемелерді қанағаттандыру (қоғамдм жою кезінде)
алдында жоғары;
- эмитенггі басқаруға кұкык бермейді. Облигацияларды шығару тәртібі:
- Эмитент қосымша қорларды тарту үшін жарғылық капитал көлемінен
аспайтын облигация шығаруға құқығы бар. Бірак, жарғылық капитал толыгымен
төленіп, осы уақыт аралығын-да жылдық баланста үш жылдан кем емес
кызмет істеуі кезінде ғана жүзеге асады;
- Құқыкты бекіту әдісі бойынша облигациялар атаулы болу
керек;
- Эмитенттің активі облигацияны шығаруды қамтамасыз ететін күрал болып
табылады, яғни оларға жылжымайтын мүліктер, эмитентке тиісті бағалы
кағаздар, ақша қаражаттары, басқа да қозғалмайтын мүліктер
жатады (материалдық емес активтер камтамасыз ету қызметін
атқармайды);
- Олигацияны шығару шарты эмитенттің өзінің акцияларын
айырбастау жолымен өтелуі мүмкін;
- Акцияның атаулы қүнының көлемі шектелмейді;
- Облигациялар бойынша пайыздар эмитенттің каржылық жағ-дайына
карамастан, белгіленген уақытта төленуі тиіс.
Облигацияларға негізгі бөліктен баска пайызды төлеуге купон-дык парақ
беріледі. Купон - бүл онда купондық мөлшерлеменің цифрлары көрсетілген
киынды талон. Облигацияның нарықтық жә-не атаулы кұны болады. Облигацияның
атаулы күны облигация бе-тінде белгіленіп және карызға беріліп,
облигациялык қарыз мезгілі аяқталған бойдан кайтарылуға тиіс сома
керсетіледі. Атаулы күнға қарағанда төмен бағамен сатылатын облигациялар
дисконтпен са-тылған деп аталады. Егер оны жоғары бағамен сататын болса,
са-тушы сыйақы алады. Эмиссиялау және өтеуге дейінгі аралықта об-лигациялар
нарықта белгіленген баға бойынша сатылады және сатып алынады. Оның
номиналына байланысты пайыз көрсетілген нарық-тық багасы облигацияның курсы
деп аталады. Бағалы кағаздардың тұрақты пайыздық табысы келесі формула
аркылы табылады:
Номиналды пайыз
Табыс = ----------------------------------- - х 100.
Эмиссиялық курс
Табыс арнайы айналатын тираждағы үтыс немесе купонды төлеу
жолымен беріледі.
Облигацияны айналысқа шығару бағалы кағаздар нарығы туралы зандылықта
белгіленген тәртіп бойынша мемлекеттік тіркеу-ден өтуі тиіс. Облигацияны
мемлекет, акционерлік қоғамдар және жеке компаниялар бір жылдан кем емес
уакытқа шығара алады. Қоғам кезең аралык облигацияның атаулы кұнынан пайыз
түрінде төленетін табыс ретінде купонды облигациялар және сатып алу және
атаулы кұнының айырмасы ретінде өтеуден түскен табыс төленетін дисконтты
облигация шығарады. Қоғам келесідей облигациялар шығаруға кұқығы бар:
- белгілі бір мүлік кепілімен камтылган;
- үшінші жақтың сөз беруімен камтылған;
- занды тәртіпте қамтамасыз етпеу бекітілген. Эмитентіне байланысты
мынадай түрлері бар:
- мемлекеттік;
- муниципалды;
- корпорациялык;
- шетел.
Номиналды өтеу әдісі бойынша:
- бір жолғы төлем;
- уақыт бойынша бөлу;
- жалпы облигация көлемінің тіркелген үлесін біртіндеп өтеу. Төлеу
түріне байланысты:
- тек пайыздар;
- нөлдік купон;
- атаулы құн;
- кезеңдік тіркелген табыс және атаулы кұн;
- атаулы құн және жиынтык табыс. Купонды телеу әдісі бойынша:
- түрақты купондық мөлшерлеме;
- қалқымалы купондык мөлшерлеме;
- біркелкі өсетін купондық мөлшерлеме (индекстелетін);
- ең төмен немесе нөлдік купон;
- тандап төлеу;
- аралас түрде.
Банктер облигацияларды және бағалы қағаздардың бясқа да түрлерін эмиссиялау
кезінде Қазакстан Республикасьшьгд Үлттық банкісінде бағалы қағаздардың
эмиссия анықтамалығыньщ сарапта-масынан өтулері қажет.
Бағалы қағаздарды шығару екі жақ үшін де тиімді, біріншіден, банк бағалы
қағаздарды онда көрсетілген мерзімде өтейді, ол банк үшін ақша қаражаттарын
өзінің жобаларына салуға мүмкіндік береді. Сатып алушы-клиент үшін
тиімділік бағалы қағаздарды қажет уақытында есептелген пайызды жоғалтпай
сатуында.
Коммерциялык банктердің бағалы кағаздармен жасалатын опе-рациялар көлемінің
ішінде негізгі үлесті мемлекеттік бағалы қағаз-дардың түрлері алып отыр.
Мемлекеттік бағалы кағаздар - бүл эмитенті мемлекет болып табылатын,
мемлекеттің ішкі қарыз нысаны, қарыздық бағалы кагаздар.
Коммерциялық банктердің мемлекеттік бағалы кағаздармен жүргізілетін
операцияның ішінде ең көп колданылатын түрі Үлттық банктің қысқа мерзімді
ноталарын сатып алу-сату операциялары болып табылады.
Қысқа мерзімді ноталар1997 жылғы 30 маусымдағы Қазакстан Республикасының
¥лт-тық банкінің қыска мерзімді ноталарын орналастыру, айналысқа жіберу
және өтеу Ережесіне сәйкес Ұлттык банк айналысқа шығаратын және тоқсан
күнге дейін айналым мерзімі бар мемлекеттік дисконтталған бағалы кағаздар.
Алғашқыда атаулы күнынан төмен бағамен сатылады да, кейін атаулы құн
бойынша өтеледі. Қыска мерзімді ноталар айналымдағы ақша массасын реттеуге
арналған ақша-несие саясатының кұралы болып табылады. ¥лттық банктің кысқа
мерзімді ноталарының атаулы құны 100 теңге деп шығары-лады. Қысқа мерзімді
ноталар табыстылығы соңғы қазынашылык вексельдер аукциондағы табыс
деңгейінің шегінде белгілі. Қысқа мерзімді ноталар аукцион негізінде Үлттық
банк белгілейтін багалы кағаздар нарығының маманданған катысушылары -
алғашкы агенттер арқылы орналастырылады.
Алғашқы агент бағалы кағаздар нарығында диллерлік және немесе брокерлік
қызметті жүзеге асыра алатын, бағалы қағаздар бойынша Үлттық комиссиясынан
алған лицензиясы бар бағалы кағаздар нарығының кәсіби қатысушысы болып
табылатын заңды түлғалар болуы мүмкін. Қыска мерзімді ноталарды сатып алуға
коммерциялык банктер арыз жазады. Қыска мерзімді ноталар айналымға түсетін
бағалы қағаздар болып табылады. Оны иемде-нуші оны кепілге беруге, РЕПО
және кері РЕПО операцияларын жүргізуге, екінші нарықта сатып алу-сатуға
құқығы бар. Екінші нарықтағы ¥лттық банктердің қыска мерзімді ноталармен
жасалы-натын мәмілелері өтеу мерзімі белгіленген күнге дейін бір жұмыс
күнінде аяқталады. Сонымен бірге, барлық операцияларды инвесторлар алғашқы
агенттермен мемлекеттік бағалы қағаздар нарығында Үлттық банкпен кыска
мерзімді ноталарды жасалынатын шарттарға қызмет етуге келісімге отыруы
жүзеге асады.
Үлттык банктің кысқа мерзімді ноталарды шығарушы эмитенті болуының негізгі
мақсаты Қаржы министрлігі бағалы қағаздар нарығында ақша массасына
оперативті ықпал етуге мүмкіндік береді. Осыған байла-нысты Ұлттық
банктің кыска мерзімді ноталары бойынша жүргізілетін операциялары аталған
ақша массасын реттейтін жанама операцияларға жатады.
Үлттык банктің кыска мерзімді ноталары мемлекеттік бағалы кағаздарға
теңестіріледі, сондықтан да олар жоғары өтімді және сенімді болып табылады.
Сонымен қатар, банктік ноталарға салық салынбайды. Егер олардың артықшылығы
туралы айтатын болсақ, онда ¥лттық банктің кысқа мерзімді ноталары қыска
мерзім ішінде бос ақша қаражаттарын реттеуге мүмкіндік береді. Қысқа
мерзімді ноталардың кемшілігі ұсак инвесторларға тиімді болмауында, өйткені
оның табыстылығы баска мемлекеттік міндеттемелерге қарағанда төмен болады.
Ноталардың тағы бір артықшылығы оларды тарту және орналастыру мөлшерлемесі
арасындағы айырма больш табылады. Яғни екінші нарықта тарту мөлшерлемсі,
Үлттық банктің кыска мерзімді ноталарын орналастыру мөлшерлемесіне
қарағанда айтарлықтай төмен. Өтімді активтер тез сатылып және аз шығын алып
келуі мүмкін. Үлттық банктің ноталары инвестор-лардың кажеттілігін
қанағаттандырып, сонымен бірге пайыздық табыс алып келеді. Табыс дисконттық
инвестициялық құрал есе-бінен төленуі мумкін. Үлттық банктің ноталары
дисконтты бағалы қағаздардың мысалы бола алады. Инвестиция-лық икемділікті
және каражаттағы кенеттен болатын кажеттіліктерді жабу үшін инвес-торларға
жеткілікті өтімді кұралдардың қоры кажет. Қысқа мерзімді құралдар
өтімділікті камтамасыз етеді және ағымдағы табысты реттейді.Дисконтпен
сатып алу, бағалы қағаздардың атаулы құнынан төмен сатып алуын білдіреді:
өтеу және сатып алу курсының арасындағы айырма пайыз сомасын
білдіреді.анықталатын бағалы кағаздар кұнының ақшалай көрінісі), эмис-
сиялық және нарыктық бағасы болады.
Атаулы баға дивиденттерді, пайыздарды есептеу базасы ретінде накты есептік
мәні бар және одан кейінгі есеп айырысуларда колданылады. Эмиссиялық баға -
бағалы кағаздарды алғашкы орналастыру кезіндегі сатылу бағасы. Ол
табыстылық және несиелік пайыз деңгейімен анықталады. Нарыктык баға -
бағалы қағаздардың екінші нарықта айналу бағасы. Оның көлеміне сұраныс пен
ұсыныстың арақатынасы әсер етеді.
Сонымен, бағалы кағаздар шаруашылык кызметте колданатын әр түрлі
құжаттардың жиыны. Сонымен бірге олар өздеріне тиісті жалпы бір белгілері
онда көрсетілген мүліктік құкты өткізу үшін ұсыну қажеттілігімен
біріктіріледі. Бағалы қағаздарды иемденудің мақсаты табыстылык, өтімділік
және каржыландыру кезінде кажет-тіліктерді қанағаттандыру болып
табылады.Инвесторлар үшін мемлекеттік бағалы қағаздар операцияларының тағы
бір тиімді түрі, мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелерді
сатып алу-сату келісімшартымен ресімделетін, мем-лекеттік кысқа мерзімді
міндеттемелерді сатып алу-сату оггерациялары (МЕККАМ) болып табылады .
МЕККАМ - мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндет-темелар. Үкімет
атынан Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі шығарады, олар
мемлекеттік бағалы кағаздар больш табылады және орнатылған зандылықтарга
сәйкес Қазақстанның екінші бағалы қағаздар нарығында еркін айналысқа
түседі. Материалдық емес нысанда мерзімі үш, алты, он екі айға шығарылады,
депо шотына сәйкес жазуларды жүргізу жолымен орналастырылады және айналыска
туседі.
МЕККАМ мемлекеттік кысқа мерзімді қазынашылық міндетте-мелерінің номиналдык
кұны - 100 теңге. МЕККАМ ұстаушылары Қазақстан Республикасының резидент
және бейрезиденттік занды жэне жеке тұлғалары болып табылды. МЕККАМ иелері
оны кепілге беруге, РЕІІО1 операцияларын жүргізуге, екінші нарықта сатып
алуға және сатуға кұкығы бар. Мемлекеттік кысқа мерзімді қазыналық
міндеттерді есептеу, жүргізу және сақтау Үлттық банктің депозитарийінде
депо шоты бойынша жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кыска мерзімді міндеттемелерді (МҚМ) тарту көптеген
факторлармен камтамасыз етіледі. Оның негізгілеріне төмендегілер
жатады:Сенімділіктің жоғары деңгейі. Эмитентті Қаржы министрлігі болып
табылатын облигацияларды өтеу, мемлекет Үкіметімен кепілденеді. Сонымен
қатар, осы кағаздардың қызмет ету кезеңінен бастап Қаржы министрлігінің МҚМ
өтемеуі болған емес. Алдын-дағы облигация сериясын өтеу бөлшектеніп немесе
жаңа қарызды орналастыру есебінен толық жүзеге асырылады. Бірақ мемлекет
үшін оң мезеті карызға қызмет көрсету Қаржы министрлігіне арзанға
түсетіндігінде болып табылады. Әрине, ішкі мемлекеттік қарыз - уақытша
ысырылған эмиссия екенін ұмытпау керек. Бірақ, инвесторлардың көз карасы
бойынша бүл қағаздар тиімді болып
табылады.
• Абсолюттік өтімділік. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мүше
мемлекеттер шығаратьтн мемлекеттік бағалы қағаздар ара-сында,
Қазақстанның мемлекетік қысқа мерзімді қазынашылық
міндеттемелері жетекші орында келеді. Қазіргі уақыттағы олардың төмен
инвестициялык тартылуына қарамастан, МҚМ нарығы шетелдік
каржыландыру аймағында зерттелініп отыр. Қазакстанда мемлекеттік
бағалы кағаздар нарығы 1994 жылдың сәуірінен бастап қалыптасты. Осы кезенде
Қазақстан Республикасы Қаржы министр-лігі Үкімет атынан 3 айлык
айналым мерзімі бар дисконтталған қысқа мерзімді қазынашылык
вексельдер шығарылды. 1995 жылдың мамыр айы мен тамыз айларының аралығында
үш айлық МҚМ-ге сүраныс көп болды. Осы жағдайға сүйене отырып,
Қазақстан Республикасының Үкіметі айналысқа алты айлык МҚМ
шығару туралы шешім қабылдады. Сонымен қатар 1996 жылы әр кезеңінде оларға
деген сүраныс әлі де көп болды. Одан басқа республикалық бюджет тапшылығын
жабу мақсатында 1996 жылдың қыркүйегінде Қазақстан Республикасыньң Үкіметі
мемлекеттік бағалы қағаздар- РЕПО - алдын ала келісілген багамен
белгіленген мерзімнен кейін, оныц қайтып сатып алу міндеттемесімен багалы
қагаздар пакетін бір жақтың екінші жаққа сату операциясы дың жаңа түрін -
мемлекеттік ішкі қарыздың ұлттық жинак облигацияларын (ҰЖО) шығарды. 1997
жылдың ішінде мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы Қазакстанның кор нарығында
басымдык жағдайға ие болды. 1997 жылдың маусымында айналым мерзімі 2 жылга
тең алғашкы мемлекеттік орта мерзімді қазынашылык міндеттемелер - МЕОКАМ
айналысқа шығарылады.
• Мәмілені ресімдеудің қарапайымдылығы. Қорларды мемле-кеттік казынашылық
облигацияларға орналастыру кезінде қарыз алушының несие кабілеттілігін
талдаудың кажеттілігі жок, ал сол тәртіптің аркасында 2-3 жұмыс күні
үнемделеді. Сондықтан бос активтерді қыска мерзімге және қайтарылуының жүз
пайыз кепіл болуына МҚМ пайдаланған өте тиімді. Сонымен бірге міндетте-
мелер кейбір кыска мерзімді каржылык операцияларды хеджерлеу құралы ретінде
колданылуы мүмкін.
. Сальщ женілдіктері. Қазақстанның мемлекеттік бағалы қағаздарының танымал
факторлардьщ бірі салык кодексіне сәйкес келетін, мемлекеттік багалы
қағаздармен түрақты пайыздық мәміле-лер, сонымен катар олар бойынша табысқа
салык салынбайды, тек ¥лттық жинак және МҚМ қоспағанда - орталық басқару
органдары шығарған бағалы кағаздар қозғалысы операциясын жүзеге асыру
негізінде - әрбір сатылу бағасы мьщ теңгеден бір теңге мөлшерінде.
Қазіргі тавда мемлекеттік бағалы кағаздар нарығы белсенді түрде банкаралық
несие шетке шығарып келе жатқанын айта кету керек. Ол нақты кредиторларға
салық салынбаған пайыз алуға және мемлекеттік бағалы кағаздарды кепілге ала
отырып, несиелеу кезінде өздерінің тәуекелдігін сактандыруға мүмкіндік
береді.
Сонымен, МҚМ орта мерзімді инвестиция құралы ретінде каражаттарды тиімді
орналастыру мүмкіндігін береді. Сонымен бірге, олардың табыстылығы
каншалықты төмендесе де сапаларын жоғары өтімді және жоғары сенімді бағалы
кағаз болып қалады. Көптеген банктер, қаржы компаниялары және коммерциялық
кәсіпорындар мемлекеттік қазыналық облигацияларға үлкен қызығу-шылық
танытады, сондықтан олардың көлемі өсуде. Қазақстандағы қаржы құралдарын
объективті бағалай отырып, мемлекеттік қазы-налық облигацияларға қолда бар
өтімділікті ескере отырып табыс тәуекел арақатьшасына қарағанда нақты
баламалар әзірше жоқ.
МҚМ-ді алғашкы орналастыру эмитент тапсырысы бойынша олардың арасындағы
бекітілген келісіміне сәйкес Үлттық банк атынан жүзеге асырылады. Егер
коммерциялық банк мемлекеттік бағалы қагаздарды сатып алғысы келсе, онда ол
ең алдымен өз клиенттерінің арызын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz