Мектепке дейінгі балаларды бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы сұлулыққа баулу
Кіріспе
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1.1 Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру туралы ой.пікірлер
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
ІІ бөлім Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдістемесі
2.1 Балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін пайдалану мазмұны
2.2 Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдіс.тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1.1 Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру туралы ой.пікірлер
1.2 Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
ІІ бөлім Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдістемесі
2.1 Балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін пайдалану мазмұны
2.2 Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдіс.тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Болашақ ұрпақтың эстетикалық тәрбиесі мен көркемдік білімін жетілдіру қажеттілігі – қазіргі заман талабы. Жас өркендерді ар-ожданы таза, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде халқымыздың сұлулыққа бағытталған тәрбие көздері маңызды орын алады. Сұлулыққа тәрбиелеу қоғамдық өмірде, адамдар қарым-қатынасында, олардың рухани қажеттіліктерін өтеуде, эстетикалық көзқарастар мен көркемдік талғамдарын қалыптастыруда барған сайын сұранысқа ие болуда.
Бүгінгі күнде біздің елімізде мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбие берудің ықпалы ұдайы өрісін кеңейтіп келеді. Мектепке дейінгі мекеме-білім беру жүйесіндегі алғашқы буын ғана емес, сонымен бірге басқа да оқу-тәрбие мекемелерімен қатар деңгейде біздің қоғамдық құрылысымызға сай келетін баланың жеке тұлғасын, оның әлеуметтік бағдарларын қалыптастыру бағытында жауапкершілігі де жүктелген. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің жаңаша даму үрдісінің ішінде жас ұрпаққа берілетін білім мазмұнын жаңарту және оны игерту мәселесі қазіргі таңда ерекше орын алады.
Бүгінгі күнде біздің елімізде мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбие берудің ықпалы ұдайы өрісін кеңейтіп келеді. Мектепке дейінгі мекеме-білім беру жүйесіндегі алғашқы буын ғана емес, сонымен бірге басқа да оқу-тәрбие мекемелерімен қатар деңгейде біздің қоғамдық құрылысымызға сай келетін баланың жеке тұлғасын, оның әлеуметтік бағдарларын қалыптастыру бағытында жауапкершілігі де жүктелген. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің жаңаша даму үрдісінің ішінде жас ұрпаққа берілетін білім мазмұнын жаңарту және оны игерту мәселесі қазіргі таңда ерекше орын алады.
Мазмұны
Кіріспе
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1. Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру туралы
ой-пікірлер
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін
тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
ІІ бөлім Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдістемесі
2.1 Балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін пайдалану
мазмұны
2.2 Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдіс-тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Болашақ ұрпақтың эстетикалық тәрбиесі мен көркемдік білімін жетілдіру
қажеттілігі – қазіргі заман талабы. Жас өркендерді ар-ожданы таза,
адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде халқымыздың сұлулыққа бағытталған
тәрбие көздері маңызды орын алады. Сұлулыққа тәрбиелеу қоғамдық өмірде,
адамдар қарым-қатынасында, олардың рухани қажеттіліктерін өтеуде,
эстетикалық көзқарастар мен көркемдік талғамдарын қалыптастыруда барған
сайын сұранысқа ие болуда.
Бүгінгі күнде біздің елімізде мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбие
берудің ықпалы ұдайы өрісін кеңейтіп келеді. Мектепке дейінгі мекеме-білім
беру жүйесіндегі алғашқы буын ғана емес, сонымен бірге басқа да оқу-тәрбие
мекемелерімен қатар деңгейде біздің қоғамдық құрылысымызға сай келетін
баланың жеке тұлғасын, оның әлеуметтік бағдарларын қалыптастыру бағытында
жауапкершілігі де жүктелген. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің жаңаша даму
үрдісінің ішінде жас ұрпаққа берілетін білім мазмұнын жаңарту және оны
игерту мәселесі қазіргі таңда ерекше орын алады.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында Білім туралы Заңда балаларды
шығармашылықпен қалыптасқан жеке тұлға ретінде оқытып, даму қажеттілігі
айтылған. Баланың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес әзірленген Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында 5-6
жас аралығындағы балаларды мектепалды дайындыққа тәрбиелеу мен оқыту
мәселесіне ерекше көңіл бөлінген. Балапан бағдарламасына сәйкес
балабақшалардағы балалардың жан-жақты тәрбиелеп, оқыту-еліміздің алдыға
қойған күрделі міндеттердің бірі болып табылады.
Білім беруді дамыту тұжырымдамасы мемлекеттік тәуелсіздікті
қалыптастыру мен нығайтудың, елдің прогресшіл дамуының негізін құрайтын ҚР
білім беру жүйесін дамытудың мақсаты мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын
және негізгі стратегиялық бағыттарын айқындайтын ғылыми теориялық
әдіснамалық құжат болып табылады.
Бұл құжатта мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың ұйымдастырылған
бағдарламаларына толықтырулар енгізіліп, балалардың мектепке дейінгі тәрбие
мен оқытуға деген құқығын қамтамасыз етеді. Мектепке дейінгі білім беру,
сауықтыру және түзеу бағдарламаларымен қамтуды дәйекті түрде ұлғайту
жолымен балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз
ету мақсатына сай, барлық балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен ертерек
қамту,5 жастағы балаларды мектепалды даярлығының мазмұнын қайта қарау,
мектепке дейінгі және бастауыш білімінің оқыту бағдарламаларының
үйлесімділігін қадағалау және балалардың бойында оқу қызметін
меңгеругеқажетті жеке қасиеттерді тәрбиелеу мен дамыту міндеттері
жүктелген.
Жас ұрпаққа саналы тәлім-тәрбие беру оларды заман талабына сай, жан-
жақты дамып жетілген, жаңашыл көзқарастағы азамат етіп қалыптастыру, кең
көлемді және сан тармақты іс дейтін болсақ, осыған жету баспалдағының
алғашқы қадамы оның отбасындағы алатын тәрбиесіне байланысты болады.
Жас ұрпақты әрі қарай мектеп табалдырығына жетектеп әкелетін екінші
қадам-мектепке дейінгі мекеме мен ұйымдарда алатын тәрбие мен білім.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бәсекенің басы білімде екендігін әрбір білім туралы
кеңестерде көрсетіп отырады. Яғни, қазіргі басты басты талап-әрбір балаға
өнегелі тәрбие, сапалы да терең білім беру. Соның ішінде балабақша
санатынан бастап баланы әдемілікке, көркем іс-әрекеттерге үйрету
қажеттілігі де арта түсуде. Қазіргі кезде эстетикалық көзқарастарды
тәрбиелеу-тәрбие барысында зейін салуды, күн санап өсуді талап ететін
мәселесі. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің емес, еңбек, қоғамдық
қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары
ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның шындыққа қатынасын анықтайды.
Келешек ұрпақты эстетикалық тұрғыдан тәрбиелеу мәселесі, балаларды
сұлулыққа тәрбиелеудің мәні мен маңыздылығы туралы ұлы ғұлама Әл-Фараби,
демократ-ағартушы Ш.Уәлиханов, кемеңгер ақын А.Құнанбаев, ағартушы-
педагогтар Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов,
А.Байтұрсынов т.б. жазып,өзіндік іздерін қалдырды. Олар халқымыздың рухани
дамуына өлшеусіз үлес қоса отырып, эстетикалық тәлім-тәрбиенің маңызына
ерекше мән беріп, эстетикалық тәрбиенің бала дамуындағы ерекше орнын
анықтап берді.
Эстетикалық тәрбие берудің мазмұны көркемдік талғамды жетілдірумен,
балаларды өнерге тартып таныстырумен ғана шектелмейді. Ол ақиқатқа
эстетикалық көзқарасты, өмірдегі әсемдікті дұрыс қабылдауды, табиғатты
эстетикалық тұрғыда қабылдауды қарастырады.
Зерттеудің көкейкестілігі: бейнелеу өнері балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерін және көзқарастарын
қалыптастыруда көркемдік шығармашылықтарын, бейнелеу өнері туралы қажетті
түсініктерін дамытуды көздейді.
Зерттеудің мақсаты: мектепке дейінгі балаларды бейнелеу өнері
сабақтарында бояу түстері арқылы сұлулыққа баулудың теориялық негізін ашу
және әдістерін көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
- балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру
туралы ой-пікірлерді талдау;
- мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін
тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерін анықтау;
- балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін
пайдалану мазмұнын ашу;
- балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балаларды сұлулық сезімдерге тәрбиелеу әдіс-тәсілдерін көрсету.
Зерттеудің нысаны: балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: балабақша балаларына өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру.
Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1.1 Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру
туралы ой-пікірлер
Адамдардың сұлулық сезімдері олардың өмірлерінде зор рөл атқарады.
Әсемдікті көре, түсіне жасай білу адамның рухани өмірін байытады,
қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкіндік береді. Біз
әр адамның адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз.
Сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей
етіп дамытуымыз керек. Адам өмірінде эстетикалық көзқарас әрдайым қуатты
рухани күш ретінде көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңнен бастап
әсемдікке ұмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар
қатар құрбыларына, ересектерге еліктейді. Балалардың өз еңбек іс-ерекеті
тиімді және сапалы болуы үшін оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені
қабылдау деңггейіне жеткені жөн. Балаға сонымен қатар, жасампаздықтың да
әсемдігі ашылады.
Табиғат әсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемділігіне
сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім немесе тәрбиеші балалардың оқу, еңбек
белсенділігін кеңейтуге дем береді. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің
экономикалық мәселелерге әрі тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің
қоғамдағы қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани және материалдық
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды. Өндірілген
тауарлар сапасының әсемдігі тұтынуы жағына үлкен әсер етеді. Мұның өзі әр
баланың тәрбиеленуінде белгілі дәрежеде эстетикалық көзқарас мәдениеті
болуын талап етеді.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы
қоғамдық идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы санаға өте
күшті әсер етуі жүзеге асады. Өнер синтезінің ерекше қолдану кезіндегі
бейнелеу немесе музыкалық сананың қалыптасуы мен дамуы – баланың келешек
тұлға ретінде қалыптасуының маңызды педагогикалық жолы болып табылады.
Кезінде Гегель өнер түрлерін қарастырғанда абсолюттік идеяның қырын, көркем
бейнені байқаған.
Сондықтан көркем бейне сияқты, өзіне бояу, дыбыс, қимыл, силуэтті жинап,
бейнелеу өнері, поэзия, драмалық театр, архитектура, қолөнер балаларға
ерекше ықпал жасайды.
Х1Х ғасырдың ортасына дейінгі эстетикалық көзқарас ерте және орта
ғасырдың алғашқы кездерінде-ақ Қазақстан жерін мекендеген түркі тілдес
тайпалардың өзіндік мәдениеті, жазуы болған қазақ халқының одон кейінгі
замандардың рухани саладағы жетістіктері сол замандағы мәдениетпен сабақтас
және байланысты болады.
Көне түркі мәдениетінің Диуани хикмет, Хибатұлы Хаконик сияқты
үздік үлгілері қазақ халқының құралуы кезінде оның эстетикалық мәдениетінің
қалыптасуына зор ықпалын тигізді. Сол заманның ойшылдарының ішінде Әл-
Фараби ерекше орын алады. Ол Платон мен Аристотельдің еңбектеріне сүйене
отырып эстетиканың кейбір мәселелерін талдады .
Тұңғыш рет эстетика ұғымын ғылыми термин ретінде неміс философы
Баумгартен 1750 жылы осы аттас кітабында қолданған болатын. Эстетика
гректің эстезис сөзінен алынған, ол сезімдік, сезіммен қабылдайтын
дарындылық деген ұғымды білдіреді. Жалпы эстетика жайлы неміс, ағылшын,
француз, орыс тілінде жазылған көптеген еңбектер бар. Осы орайда ғылыми
еңбектерін эстетикалық қызығушылық, тәрбие жалпы эстетикалық мәдениет
саласына арнаған ғалымдар Н.Кипященко мен Н.Лейзеров: Эстетикалық тәрбие-
сұлулық пен эстетикалық даму заңдылықтарына сай сұлулық пен әсемдікті
бағалай білу қабілетін жетілдіруге бағытталған мақсатты жүйе,-деп анықтама
берді.
Қазақ зиялыларының бірі М.Жұмабаев өзінің Педагогика еңбегінде: әр
адамның сұлулық сезімдері әр түрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудікі-
музыкадан, біреудікі-сұлу суреттен, ал біреудікі-поэзиядан. Искусствоның
әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтын, біреуіне құмар болмайтын адам
болмайды, ал тәрбиенің міндеті-балада искусствоның қандай түріне ынта бар
екенін тауып, сол ынтасын, қызығушылығын, сол түр туғызатын қызығушылық
сезімдерін оятып, өркендету,-деп эстетикалық қызығушылықтың, яғни,
тәрбиенің бала дамуындағы маңызына ерекше тоқталған. Эстетикалық
қызығушылық-адамның әдебиет, өнер, кино, музыка салаларында қоршаған орта,
табиғатқа көңіл аударуы, оны сезім арқылы бағалап, қанаттанып, толғанысқа
ұшырауы. Қызығушылық латын тілінен аударғанда- маңызды мәні бар деген
мағынаны білдіреді.
Балалардың сұлулық сезімін қалыптастыруда бейнелеу өнерінің алатын
орны ерекше. Бейнелеу өнеріне оқытудың балалардың эстетикалық көзқарасын
тәрбиелеуде ықпалы мол.
Дүниежүзілік деңгейінде егеменді еліміздің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-
экономикалық бетбұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде басты
шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл
тұлғаны тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Қазақстан
республикасының Білім беру туралы Заңында жеке адамның шығармашылық,
рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту адамгершілік пен салауатты өмір
салтының берік негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты
міндеттерінің бірі ретінде көрсетілген. Олай болса мектепке дейінгі
кезеңнен шығармашыл тұлғаны қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орнын
баса айтуға болады.
Мектепке дейінгі кезеңдегі шығармашылық қабілеттің дамуын Е.Новикова
өзінің еңбегінде айта келе шығармашылық процесс-бұл бұрын белгіліден
жаңаға өтіуі. Мектеп жасына дейінгі балаларда бейнелеу өнерінде пішін және
бояуды сәйкестендірудің басқа жолын іздеу деп анықтама берген.
Мектепке дейінгі кезеңдегітбалалардың бейнелеу әрекеті туралы
Я.А.Коменский, И.Г.Пестолоций, Ф.Фреблдің еңбектерінде көркемдік-
шығармашылық әрекет баланы көңілсіз жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен
салмақты түсіріп, эмоцианалдық көңіл-күй туғызатындығымен түсіндірілген.
Сондықтан мектепке дейінгі ұйымда баланың басты әрекеті ретінде
педагогикалық процеске бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады.
Белгілі ғалым А.Лилов шығармашылықты сипаттайды шығармашылық қоғамдық
құбылыс, оның әлеуметтік мәнділігі қоғамға қажеттілігін өтейді, обьективтік
шындықпен бірлескен саналы қоғамдық субьектінің жасампаздығы.
В.Г.Злотников өзінің зерттеуінде көркемдік шығармашылық таным мен қиялдың,
практикалық әрекет пен психикалық процестің үздіксіз тұтастығы. Рухани-
практикалық әрекеттің нәтижесінде ерекше материалдық өнім-өнер туындысы
пайда болды деп тұжырымдаған.
Көптеген зерттеушілер балалардың шығармашылығын ересектердің
шығармашылығымен салыстыра келе Н.П.Сакулина балалардың шығармашылығы
туралы: Балалар суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде
бірнеше шынайы көркем бейнені жасай алады. Осының өзі оның жеке тұлға болып
дамуында терең із қалдырып, нағыз шығармашылықтың тәжірибесін меңгеріп, оны
болашақта кез келген еңбек аймағында пайдалана білетіндей болады деп
түйіндеген. Олай болса, ғалымның пікірін негізге алсақ, мектепке дейінгі
ұйым тәрбиешілері балалардың бейнелеу әрекетін ұйымдастыруда болашағын
меңзеп жүргізуді ескерген жөн.
Балалардың сұлулыққа қызығушылығын қалыптастыруда бейнелеу өнерінің
алатын орны ерекше. Бейнелеу өнеріне оқытудың балалардың сұлулыққа
көзқарасын тәрбиелеуде ықпалы мол. Бейнелеу өнері шығармалары әсемдік үшін
күреске шақырады, адамдар мұраттарына, күнделікті өмірдегі тәртібіне үлкен
ықпал жасайды.
Демек, сезім адамның моралдық және адамгершілік бейнесіне асыл қасиет
беріп тұрады, сондықтан да балалардың сұлу сезімдерін, мәдениетінің
негіздерін, талғамы мен қызығуын қалыптастырудың, оны әрдайым дамытып
отырудың қажеттілігі осында. Бейнелеу әсемдікті түсіну мен нәзік сезіну,
алған әсерін бейнелеу өнері құралдарымен шамасына сай беру, сызықтық сурет
салу сауатын меңгеру, жеке балаларда кескін, мүсін, сызықтық суреттерде
әсемдікті жасау қабілеті, олардың өзіндік іс-әрекеті бейнелеу өнерін тану
барысында қалыптаса бастайды.
Өнер-өмір бұлағы, ізгілік пен әсемдік бұлағы. Өнерді, оның қоғамдық
тәрбиелік мәнін жан-жақты түсіну үшін әсемдік, әдемілік заңдарын жақсы
түсінуі шарт. Жалпы білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне балабақша
баласын белгілі бір қажетті біліктілер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа
түсетін автор және жас ерекшелігіне байланысты өз жасын қалыптастыруға күш
жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды
білім-тәрбие мазмұнын анықтап, құруғакөмектесетін қазіргі заманғы дамыта
оқыту идеясы арқау болған.
Бейнелеу өнері-көру, шолу арқылы қабылданған шындықты көрсететін көркем
шығармалар түрлерінің тобы.
Бейнелеу өнері пәнінің мазмұны осы міндетті жүзеге асыратын ұғымдар мен
түсініктер жүйесін біріктіретін мынадай блоктардан тұрады:
- кескіндеме сәндік қолданбалы өнер,
- мүсін өнері және сәулет өнері.
Әр блок мазмұнында, іс-әрекеттің екі түрі қамтылады өнерді қабылдау және
практикалық көркем іс-әрекеттер. Өнерді қабылдау бөлімінде өнер
шығармалары мазмұнын, суретшілер шығармалары мен олардың өнердегі
шығармашылық өмір жолдары туралы мәліметтерді балалар өзара пікір
алысуға, әр түрлі түрлерімен ойша мәдени диалог құру және т.б. әдіс-
тәсілдермен меңгереді. Ал практикалық бөлімінде балалар жазықтықта
бейнелеу, мүсіндеу, сәндеу және сәулет өнеріндегі құрастыру жолдарының
технологиясын іс жүзінде орындап игереді.
Көркем эстетикалық білім мен тәрбиенің маңызды да тиімді әдісі-сұлулық
сипаттағы бейнелеу әрекеті түріндегі ойын болып табылады.
Педагог ғалым Б.А.Әлмұханбетов: Түстану түс туралы ғылым. Түстер
хроматикалы және архоматикалық болып бөлінеді. Хроматикалық түстерге
түрлі-түсті түстер жүйесі кіреді. Архоматикалық түстерге ақ және қара
түстер жатады. Барлық хроматикалық түс үш параметрмен – ашықтылықпен,
түстік өңмен және қанықтылықпен сипатталады.
Ахроматикалық түстер бір бірінен тек бір белгісі бойынша-ашықтығы (ашық
сұрғылт немесе қара сұрғылт) бойынша ерекшеленеді. Түстік өң бұл қызыл,
сары және т.б. сөздермен анықталады. Мысалы: қызыл, таза қызыл немесе
сұрғылт қызыл. Бұл қызылға қосылған сұрғылт қоспа түстің өңін
өзгертпейді, қызыл түс қызыл болып қалады. Ахроматикалық қоспадан
хроматикалық түстің қанықтығы азаяды. Мұндай қоспада ахроматикалық түс
неғұрлым аз болған сайын оның қанықтығы арта түседі. Хроматикалық түстер
шартты түрде жалпы түстер, суық түстер болып бөлінеді,-деп көрсеткен.
Педагог ғалым Ж.Балкенов: Жылы түске түс спектрінің сары-қызыл
бөлігі, ал суық түске көк-көгілдір бөлігі жатады. Жылы түстар күн мен
оттың түсімен, суық түстерді аспан, су мен мұздың түсімен сипаттауға
болады. Күлгін және жасыл түстер аралық жағдайға ие болады-дейді .
Сұлулық талғам – адамның түрлі өнер саласынан алған түсініктерінің
жиынтығы. Қазақтың сұлулық көзқарасы да ерекше. Ол бойынша біздің
халқымыз ашық түсті қызыл-жасыл, ақ, қара, сары, көк сияқты бояуларды
ұнатқан. Оны жастардың киген еиімінен, үй жасауларынан, кілем-
басқұрлардан, қоржын дорбалардан көруге болады.
Қызыл-жасыл киінбей, қыздың сәні келмейді дейді. Қазақ жерінде он
екі айдың біреуі мамыр айында дала қызыл-жасыл болып құлпырады. Кілем
түсін де соған еліктеп жасады. Сол мамыр айы маусым келісімен өзгеріп,
сарғайып, қыста әппақ, реңсіз дала болып жататын болған соң, қазақ мамыр
айын кілеміне, киген киіміне көшіріп, ұзақ сақтауға тырысқан. Бұл да
қазақ халқы тәлімінің бір көрінісі.
Адамның қылығы, мінез-құлығы мен іс-әрекеті, қимылының жөні әрі
этикалық, әрі эстетикалық мәнге ие, сондықтан олар бір жағынан әсемдік не
сұрықсыздық ретінде, екінші жағынан жақсы не жаман деп бағалануы мүмкін.
Бұл екеуі, яғни сұлулық пен адамгершілік жеке адам санасы мен қоғамдық
санада ежелден бері-ақ бір бүтін нәрсе ретінде түсініліп келеді. Адамның
айналадағы дүниеге қатынасына табиғи тән сұлулық сезімнің айқын
межеленген өзіндік сипаттары бар. Ол сипаттар туралы да белгілі
біршарттылық шеңберінде айтуға болады. Өйткені жекелеген адамдар мен
халықтардың тарихи даму деңгейіне, тұрмыс-тіршілігі мен ата кәсібіне
наным-сенімі мен ескі салт-санасына байланысты сұлулық туралы ұғым-
түсініктерінде керіағарлықтар да кездесіп отырады.
Ы.Алтынсариннің орыс әдебиетін үйрену арқылы қазақ поэзиясына бір
енгізген жаңалығы – табиғат лирикалары, яғни табиғат сұлулығын тану
өлеңдері. Ақынның Жаз атты өлеңі Сәуірде көтерілер рахымет туы деп
басталуында да мән бар сияқты. Ыбырай жаңа жыл басы – көктем айларының ел
жайлауға көшкен бір мезетін әдейі бөліп суреттеген. Мал баққан көшпелі
халық үшін бұл кезең аса қуанышты екені түсінікті. Жуанның жіңішкеріп,
жіңішкенің үзілген тұсында келетін сол айларда мал төлдеп, жұрт аққа
кенеледі. Күн қызуынан жер де буланып, көк шығып, бәйшешек құлпыра
түседі. Ыбырай мұның бәрін күн мен жердің мейірім-шапағатынан деп оларды
ата-ана кейпінде суреттейді. Қазақтың ағартушы-демократтары Шоқан
Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев және тағы басқа ақын-жырау,
жазушыларымыз халқымыздың рухани дамуына өлшеусіз үлес қоса отырып
сұлулық сезімге тәлім-тәрбиенің маңызына ерекше мән берген. Балабақшада
тәрбие жұмысының дәстүрлі қалыптасқан түрлері өте көп. Осы орайда
В.А.Сухомлинский былай дейді: Балалар әсемдік, ойын, ертегі, сурет,
шығармашылық әлемінде өмір сүруге міндетті-деген болатын.
Эстетикалық тәрбие берудің мазмұны көркемдік талғамды
жетілдірумен, балаларды өнерге тартып таныстырумен ғана шектелмейді. Ол
ақиқатқа сұлулық көзқарасты, өмірдегі әсемдікті дұрыс қабылдауды,
табиғатты сұлулық тұрғыда қабылдауды қарастырады. Әсемдікке тәрбиелеудің
баланы жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде жанама қызметі
де бар.
Әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола отырып, сонымен бірге оның
іс-әрекетінің белсенді және тиімді дем берушісі де болады. Бала
өнегелілігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа
адамдарға тартымды етеді. Балалар алдында ашық көрініс берген еңбек
әсемдігі, ол еңбегі тартымды етеді және іс әрекетінің процесін
жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп
және құқықтық әрекеттерін орындауға жетелейді.
Сұлулық сезімге тәрбиелеу және білім алудағы мақсаттар: тұлғаның өнер
мен қоршаған болмыс нысандарын қабылдау, игеру және бағалау дайындығын
дамыту, көркем өнер, рухани және денешынықтыру мәдениеті саласындағы
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру. Сұлулық сезім тәрбие тұлғаны
әсемдікті тануға орайласқан санасын (сезімі, талғамдары, ұғымдары,
мұраттары, құндылықтары мен көзқарастары), оның қасиеттерін бағалау
эстетикалық қатынастарын және олардың әрекет – қылық пен мінезде, өз
қалаулары мен іс-әрекеттерінде (қабылдауында, бағалауында, талдауда)
көрінісін ашуға, анықтауға бағытталған.
Сұлулыққа тәрбиелеу тәрбиенің келесі бір мәселесі – жас ұрпақты
өмірдің барлық салаларындағы: жеке тұлғаның өмірі мен тұрмысындағы,
еңбектегі, көркемөнердегі және табиғаттағы сұлулық пен әсемдікті көре
білетін, ұға білетін, бақылай алатын және оларды өзі жасай алатын азамат
етіп тәрбиелеу. Көркемдікке және сұлулыққа баға беру үшін эстетикалық
танымның маңызы өте зор. Сұлулық таным – бұл өмірдегі және табиғаттағы
сыртқы әдемілік пен нағыз сұлулықтың арасын ажырата білу. Ы.Алтынсарин
маған жақсы тәрбиеші бәріненде қымбат, өйткені тәрбиеші – балабақшаның
жүрегі-деп бекер айтпаған.
Тәрбиеші – арнайы дайындығы бар және педагогикалық іс-әрекетпен кәсіби
айналысатын адам. Оның негізгі функциясы-оқыту, тәрбиелеу, дамыту,
қалыптастыру процестерін басқару. Осыған сәйкес қазіргі кезде жалпы
ұстаздардың педагогикалық қабілеттеріне төмендегі талаптар:
- ұйымдастырушылық;
- дидактикалық;
- коммуникативтік;
- ізденушілік;
- ғылыми-танымдық қойылады.
Осыған орай қазіргі таңда балабақша тәрбиешілеріне келесі бірыңғай
әдістемелік талаптар қойылады. Педагогикалық және психологиялық деңгейін
көтеру, оқыту мен тәрбиелеудің ең соңғы жаңа педагогикалық
технологияларын зерттеп меңгеру және оны өзінің кәсіптік жұмысында
қолдана білу, өз білімін көтеруге, шығармашылықпен жұмыс атқаруға
ынталандыру, тәрбиешінің педагогикалық-кәсіптік оң көзқарастарының және
құндылықтарының қалыптасуына жағдай туғызу.
Қазіргі уақытта мектепке дейінгі тәрбие негізінен жинақталған
тәжірибеге арқа сүйейді. Бүгінгі күннің талабы баланы жан-жақты
тәрбиелеу. Балабақшада тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты
тұлға. Яғни, балаларды тәрбиелеуде тиімді жағдайлар жасау көбіне
тәрбиешіге тікелей байланысты.
Жалпы өнер – дегеніміз шындықты көркемдік бейне арқылы көрсететін,
әлемді эстетикалық игерудің маңызды тәсілінің бірі болып саналатын
қоғамдық сананың арнайы формасы мен адамның шығармашылық әрекеті. Өнер
сұлулық заңы бойынша қоршаған орта мен өзін-өзі шығармашылық тұрғыдан
өзгерту қабілеттерін қалыптастыру мен дамыту мақсаты. Қоғам адамның
болмысты рухани меңгерудің түрі.
Өнердің өзіне тән ерекшелігі - өмір шындығына байланысты адамның
эстетикалық қарым-қатынасын анықтау. Өнер үшін ең басты мақсат-дүниені
дүниені көркемдік тұрғыдан бейнелеу болып табылады.Өмір шындығын
бейнелеген әр алуан өнеріміз адамдардың әсемдік сезімдерін оятып,
көркемдік заңдылықтар арқылы өнер туындыларын жасайды.
Суретті өз көзімен көріп, түйсінген шындығы сол сәттегі қалпымен
көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып,
заманның тірлік тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен беріледі. Бейнелеу
өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түстер, жарық пен көлеңке,
композиция, ырғақ жатады.
Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді:
кескіндеме түрлі-түсті бояуды, графика түрлі-түсті сызықтардың қиылысуын,
көлеңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік,
ендік және аумақтық) пайдаланады. Сөйтіп, бейнелеу өнерінің барлық
түрлері мен жанрларында бояу түстері басты әрі негізгі рөл ойнайтындығы
және олардың келешек ұрпақтың эстетикалық тәрбиесін қалыптастыруға,
сұлулық сезімдерін ұялатып, тәрбиелеуге маңызды қызмет атқаратындығы
анықталады.
1.2. Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
Бейнелеу әрекеттері адамдардың еңбегі мен олардың тұрмыс тіршілігі
туралы балалардың ұғымын нығайтуға көмектеседі. Мысалы, қаламмен таныса
отырып, балалар көшені, ондағы сап түзген үйлерді, жол бойымен түрлі
бағытқа тәртіппен жүріп жатқан машиналарды, тротуармен жүрген адамдарды
салады. Сюжетті суреттерде балалар жаңа құрлыстардан алған әсерлерін
көрсетіп, түрлі еңбек процестерін бейнелейді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың аппликация құралдарын көкөністерден,
жемістерден, гүлдерден жасалған декоративтік ою - өрнектер құрайды. Мұғалім
осы тақырып бойынша өткен тақырыптарда бейнеленіп отырған объектілердің
конструкциясы, формасы олардың түсі жөнінде ғана емес, сонымен қатар
адамның жаңа үйлер салуға, ауыл шаруашылық өнімдерін өсіруге және жұмсауына
тура келетін үлкен еңбегі туралы да әңгімелеп береді. Мұның бәрі адамның
еңбек қызыметі туралы бала ұғымын анағұрлым кеңейтіп, мектеп жасына дейінгі
баланы еңбекке тәрбиелеуге жәрдемдеседі.
Сурет салу, мүсіндеу, конструкциялау процесінде шығармашылық қызыметтің
негізгі компаненттері болып табылатын белсенділік, дербестік, сияқты жеке
басының маңызды сапалары қалыптасады. Бала бақылауды, жұмысты орындауда
белсенді болуға, мазмұнды ойластыруда, материалдарды іріктеуде, алуан түрлі
көркемдік әсерлік құралдарын пайдалануда дербестік пен белсенділік
көрсетуге үйренеді. Жұмыста мақсаттылыққа, оны ақырына дейін жеткізе білуге
тәрбиелеудің маңыздылығы бұдан кем емес. Бұл моральдық сапарларды
қалыптастыруға тәрбиеші сабақ үстіне пайдаланатын барлық методикалық
тәсілдерді бағыттауға тиіс.
Бейнелеу іс - әрекеті процесінде мектеп жасына дейінгі балаларда
жолдастық, өзара көмек сезімі тәрбиеленеді. Сурет салу кезінде балалар
көбіне бір – бірінен ақыл кеңес сұрап отырады. Сабақтың соңында балалардың
жұмыстарына талдау жүргізіледі, бұл өз суреттері мен жолдастарының
суреттерін бағалай білудің қалыптасуына жәрдемдеседі.
Кейбір жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысы коллективті
орындалатын тапсырма ретінде ұйымдастырылады, осының барысында олар тату
– тәтті жұмыс істей білуге, бір – біріне көмек беруге тәрбиеленеді.
Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеу ең алдымен
және негізгі оқыту процесінде жүргізіледі. Шындығында сабақ – алуан түрлі
коллективтік қимылдар мен тебіреністердің, адамгершілік өзара қатынастардың
тәжірибесін жинақтайтын орын. Балабақшада балалар өздігінен жұмыс істеуге
үйренеді. Оны ойдағыдай жүзеге асыру үшін өз күш –жігерін өзгелердің күш –
жігерімен салыстыру, өз жолдастарын тыңдап, түсінуді, өз білімін
басқалардың білімімен салыстыру, біреуге жәрдемдесу және оның жәрдеміне
сүйену қажет.
Түрлі моральдық сапаларды қалыптастыруға байланысты адамгершілікке
тәрбиелеудің барлық мәселелерін мұғалім баланың жан – жақты және үйлесімді
даму принципін жүзеге асыра отырып, комплексті түрде шешіледі.
Адамгершілікке тәрбиелеу жөніндегі ағарту жүйесі концентірлі түрде
құралады, яғыни балалар әр сатыда адамгершілік ұғымдарымен танысады.
Көрсетілген адамгершілік ұғымдар бірін – бірі толықтыратын жұп ұғымдар
екенін байқау қиын емес. Егер әділетсіздік жасап, басқа адамдарды ұнатпай,
бір адамға жақсылық істесе, оның құны болмайды. Сол сияқты екі немесе
бірнеше баланың достығы орталық коллективі мүшелерінің жолдастық қатынасына
нұқсан келтірмеу тиіс. Ақырында, коллектившілдік міндетті түрде әр адамның
жеке жауапкершілігін көздейді, онсыз ешқандай іс жемісті болмайды да,
коллектив өз күшін жоғалтады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілігін дамыту үшін мұғалім
оларға өз тәжірибелерін де, басқалардың тәжірибелерін де ойластыруға
көмектеседі. Адамгершілікке тәрбиелеу процесінде көркем әдибет шығармаларын
пайдалану балаларда басқаларымен бірге тебірену қабілетін, жағымды
әліппеде арнайы бөлімдер бар, олардың мазұмыны мен адамгершілік
эмоцияларды қалыптастыруға көмегін тигізеді.
Адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын толық
қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процесс, ол оның Отанға, қоғамға,
коллективке, адамдарға, еңбекке, өз міндеттеріне және өз басына қатынасын
қалыптастыруды көздейді.
Педагогтар қоғамның қажетті талаптарын әр баланың жеке басының
борыш, ар, ождан, аброй тәрізді сияқты ішкі стимулдарына айналдыра білсе,
ол адамгершілікке тәрбиелеудің міндеті болып табылады.
Адамды адамгершілік жағынан қалыптастыру оның өмірге алғашқы келген
күннен басталады. Балаларды адамгершілік элементтерінің негізі олардың
мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап – ақ қаланады: адамгершіліктің
бастапқы сезімдері мен түсініктері қалыптасып, адамгершілік мінез –
құлықтың қарапайым дағдылары пакйда болды.
Адамгершілікке тәрбиелеуде балалардың жағымды адамгершілік
тәжірибелерінің шешуші маңызы бар. Тәрбие көбінесе және ең алдымен баланың
адамгершілік ережелерін, нормасын және принциптерін қолдана білу
қажеттілігіне көз жеткізіліп, әдеттенетін күнделікті тұрмысында өтеді.
Баланың төңірегіндегі адамдардың қоғамдық мүддесімен, қоғамның өмірімен
байланысқан кез келген әрекеті адамгершілік әрекеті болып табылады.
Сонымен, бала адамгершіліктің басталуы оның бүкіл сан қырлы практикалық
әрекетін, эмоциялық және интеллектуальдық өрісін қамтиды.
Адамгершілік қасиеттердің дамуын анықтайтын тәрбиенің өзегі балалардың
гуманистік қарым – қатынасы мен өзара қарым – қатынастарын қалыптастыру
болып табылады. Тәрбие жұмысының мазұмыны, методы және формаларына, соған
сәйкес нақты мақсаттарға қарамастан мұғалімнің алдына әрқашан балалардың
адамгершілік қатынастарын ұйымдастыру міндеті тұруы тиіс.
Баланың өзіндік адамгершілік тәжірибесі адамгершілік тәрбие
жөніндегі ағарту ісі барысында балаларға үйрететін басқа адамдардан
тәжірибе игеру.
Мектеп жасына дейінгі тәрбие мен білім беретін мекемелердің
реформасының негізгі бағыттарында: Аса маңызды міндет – балаларға
адамгершілік және көркемдік тәрбиені айтарлықтай жақсарту.
Оқу барысында игерілетін әр тақырып , әр мәселе ғылыми дәлелдерге
негізделіп берілуі керек, ол оқушылардың қоршаған ортадағы заттар мен
құбылыстар туралы шынайы көзқарасының, дүниетанымдық және адамгершілік
қасиеттерінің қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан да оқыту әдістемесінің
негізінде ғылымилық ерекшеліктер орын алуы тиіс. Бейнелеу сабағында –
бейнеленуші табиғат көрінісінің немесе нәрсе құрылысының заңдылықтарын
және оларды жазықтық бетінде бейнелеу заңдылықтарын түсіндіріп көрсету
арқылы оқушылардың сурет салу барысында ойлану дағдысын қалыптастырады.
Сұлулыққа тәрбиелеу міндеттерін шешуге бейнелеу іс-әрекетінің маңызы
үлкен, өйткені өзінің сипаты жағынан ол көркемдік іс-әрекет болып
табылады.
Балалардың бойында айналадағыларына сыпайылық қатынасты, әсемдікті
көріп сезіне білуді, көркемдік талғам мен шығармашылық қабілетін дамытуды
тәрбиелеу маңызды.
2-3 жастағы баланы қоршаған болмысқа қатынасы туатын сезімдердің
жеткілікті дәрежеде жіктелуімен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланы
ашық түсті, дыбыс шығаратын, қозғалмалы нәрселер елітеді. Бұл елітуде
танымдық қызығу да сұлулық қатынаста үйлесіп жатады. Бұлар қабылдаған
құбылыстарға баға берген пікірлерден де, сондай-ақ балалардың іс-
әрекеттерінен де көрінеді. Көбіне мектеп жасына дейінгі кішкентай балалар
заттардың эстетикалық сапаларын неғұрлым сапалы түрде бөліп көрсетеді.
Оның Мынау неліктен әдемі? деген сұраққа берген жауабында объектілердің
эстетикалық ерекшеліктерін көрсететін дәлелдер басым болады.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен
қабілет ұғымының мәнін түсініп алуды қажет етеді. Философияда
қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын
жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық – тарихи іс – әрекеттердің
нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен.
Шығармашылық деген сөздің төркіні, этимологиялық шығару, ойлап
табу дегенді білдіреді. Демек жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы
жетістікке жету деп түсіну керек. Философиялық сөздік: ...шығармашылық –
қайталанбайтын, тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын
іс – әрекет, - деп түсіндіріледі. Көрнекті психолог Л. С. Выготский
шығармашылық деп жаңадан ашатын әрекетті атаған. Ал осы мәселені терең
зерттеген психологтардың бірі Я. А. Пономарев оны даму ұғымымен қатар
қояды. Өйткені жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыда болса, ол баланың
психикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді де есептейді. Бұл пікір бүгінгі
күні педагогиканың талаптарына сәйкес келуімен көңілге қонымды. Қазіргі
жағдайда мемлекеттердің даму деңгейі табиғи ресурстардың байлығымен ғана
емес, сонымен қатаринтеллектуалдық және шығармашылық әлеуметімен, ғылым
мен өндірісте жаңа технологияларды игеру мен енгізу табыстарымен
анықталады. Осылай баланы үздіксіз бақылау барысында өзіндік жұмыстар
жасай бастайды. 2 – 3 жас аралығындағы сурет салуға деген қызығушылық
туады. Шығармашылықпен жұмыс жасау тәрбиелеу барысындаөзін қоршаған
ортамен байланыстыра бейнелеуді тапсыру керек. Мысалы: (сен не салдың?)
деп баланы ойға салу керек. Осы іс – әрекет барысында қоршаған айналамен
танысу ұғыну үшін, салынған бейнені бала шығармашыл қиялмен жетілдіре
салу барысында қойылған сұрақ алғашында бұл сұраққа бала үндемей жауап
қайтармауы мүмкін. Бұл ұғынысты нәрсе. Бала мақсат қоя алмаған. Бұл
уақытта асықпаған дұрыс. Мектеп қабырғасының бастауыш буынына қарағанда
балабақша жасындағы балалардың зейіні тұрақсыз. Осыны ескеріп балаға (бұл
қандай үй? Үйге ұқсамайды) деп айтуға асықпау тиіс. Бала тез айнып қалуы
мүмкін. Осы тұрғыда жұмысты үзбей шығармашылық жұмыс жасау барысында,
бала нені және қалай ұнататынын түсіне бастайды. Балабақшадағы балалардың
қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіде, кез келген бала оқу
әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейін жинақталған тәжірибесін
меңгерсе, екіншіден, кез келген бала шығармашылық әрекеттер орындау
арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық
әрекеттіңайырмашылығы – ол баланың өзін – өзі қалыптастыруына өз идеясын
жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс – тәсілдерді іздейді. Проблеманы
өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды. Бүгінгі күні балабақша балалары
кез келген шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады. Тек ол
жұмысқа дұрыс басшылық, шебер ұйымдастырушылық керек.
Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін – өзі тануға ұмтылуға,
іздену. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы
қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшін
нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана
емес, жаратушы да. Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын,
құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарына өте ертеден
зерттеліп келеді. Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі
ойшылардың назарына болғандығын байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің
логикалық шегіне жеткен деп айтуға болмайды. Сондықтан, шығармашылық
педагогикасының негізгі сақсаты – бүгінгі күнгі талаптарынан туындаған,
озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және тың жолдар
мен соны шешімдер іздестіру болып табылады.
Жаңа Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту Мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандарты оқу жүктемесіне 5 білім саласының мазмұны кіреді:
Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта.
Шығармашылық білім беру саласының мақсаты:
- мектеп жасына дейінгі балалардың сезімдік –эмоционалдық ортасы мен
эстетикалық талғамын қалыптастыру, шығармашылық ойлау мәдениеті мен
елестетуін дамыту.
Шығармашылық білім саласының базалық мазмұны:
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- музыка.
Ерте және мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс істейтін педагогтарға
қойылатын жалпы талаптар:
- эстетикалық талғамы бар, оны балаларға қабілетті;
- педагогикалық процесті Қазақстан Республикасы халықтарының
этномәдени негізінде құрады;
- өзінің шығармашылық қабілетін қандай да бір іс – әрекет
аясында көрсетеді;
- әр баланың шығармашылық әлеуетін оның өсуі үшін пайдаланады.
Отбасы тәрбиесін ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар:
- баланың өзінің шығармашылық ойын еркін білдіруге мүмкіндік беру;
- баланы нәтижелі, бейнелеу іс – әрекеттеріне жағдай жасау;
- баланың қызығушылығын, бейімделігін зерттеу және оларды
дамытуға ынталандыру;
- табиғат құбылыстарын бақылау, эстетикалық талғамы мен өнер
туындыларына қызығушылығын тәрбиелеу;
- қазақ және басқа да халықтардың әдеби, музыкалық және халық
ауыз әдебиеті шығармаларын тыңдау;
- жетістікке жету жағдайын жасау; баланың қабілеті мен бейімін
зерделей отырып, шығармашылық өсуі үшін мүмкіндіктер жасау.
Егеменді еліміздің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық
бетбұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде басты шығармашыл
тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл тұлғаны
тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Қазақстан Республикасының
"Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, рухани және дене
мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік
негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі
деп көрсетілген.
Олай болса, мектепке дейінгі кезеңнен шығармашыл тұлғаны
қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орны ерекше. Мектеп жасына
дейінгі балалардың ең сүйікті әрекеттері сурет салу, мүсіндеу, жапсыру
кезінде заттар мен құбылыстар туралы түсінігі қалыптасып, көркемдеп
бейнелеуге және өзінің сол затқа қатынасын жаңа оймен бере білуге
дағдыланады. Мектепке дейінгі кезеңдегі шығармашылық қабілеттің дамуы
мектеп жасына дейінгі балаларда бейнелеу өнерінде пішін және бояуды
сәйкестендірудің басқа жолын іздеуі. Көркемдік шығармашылық әрекет
баланы көңілсіз жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен салмақты түсіріп,
эмоциональды көңіл-күй туғызады. Сондақтан балабақшада баланың басты
әрекеті ретінде бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады. Бала
сурет сала, қия және желімдей келе, бірінші кезекте өзі үшін
субъективті жаңа бұйымды алады. Бала үшін мұның маңызы зор. Балалар
суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде бірнеше көркем
бейнені жасай алады. Осының өзі оның жеке тұлға болып дамуында із
қалдырып, нағыз шығармашылықтың тәжірибесін меңгеріп, оны болашақта
пайдалана білетіндей болады.
Балалардың бейнелеу шығармашылығы баланың қоршаған ортадағы шынайылықты
суреттеуі, мүсіндеуі, құрастыруы, өзінің бақылағандарын, қиялындағыны
бейнелеуі. Қоршаған ортамен таныстыру арқылы баланың түсінігі мен
білімін кеңейту шығармашылығын дамытудағы негізгі қорек болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балаларды зейін қойып бақылауға, қарауға үйрету,
нақты және толық түсінік алуға көмектеседі. Мысалы: ағаштың суретін
салу үшін, оны қарау, бөліктерін ажырату, атай білуі, жыл мезгілдеріне
байланысты өзгерістерін көре алуы және сипаттай білуі керек. Мектеп
жасына дейінгі балалардың шығармашылығының бірінші белгісі қоршаған
орта заттары мен оъектісімен таныстыруда тәрбиеші оның негізгі
пішініне, салыстыруға, ұқсастығын ажыратуға үйретіледі. Сол себептен
бала бір заттың түрліше пішінін суретін салуда, мүсіндеуде және
жапсыруда басқаша бейнелеудің амалын меңгереді. Балалар еркін түрде
сурет салуда, басқа заттың ұқсас пішінін беруде қолданады. Сурет салуда
түзу, қисық, үзік, жіңішке, қалың сызықтың түрлі амалын бала өзінің
ойымен заттар мен құбылыстардың бейнесін беруде пайдаланады. Мысалы:
бала құстың аузын ашып қояды, бұл оның ойынша ән айтып тұр дегенді
білдіреді. Осындай жолдар арқылы бала бейнелеу әрекетінде еркін
шығармашылық мүмкіндігін көрсетеді. Мектепке дейінгі балаларда болатын
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1. Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру туралы
ой-пікірлер
2. Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін
тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
ІІ бөлім Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдістемесі
2.1 Балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін пайдалану
мазмұны
2.2 Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балалардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу әдіс-тәсілдері
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Болашақ ұрпақтың эстетикалық тәрбиесі мен көркемдік білімін жетілдіру
қажеттілігі – қазіргі заман талабы. Жас өркендерді ар-ожданы таза,
адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуде халқымыздың сұлулыққа бағытталған
тәрбие көздері маңызды орын алады. Сұлулыққа тәрбиелеу қоғамдық өмірде,
адамдар қарым-қатынасында, олардың рухани қажеттіліктерін өтеуде,
эстетикалық көзқарастар мен көркемдік талғамдарын қалыптастыруда барған
сайын сұранысқа ие болуда.
Бүгінгі күнде біздің елімізде мектеп жасына дейінгі балаларға тәрбие
берудің ықпалы ұдайы өрісін кеңейтіп келеді. Мектепке дейінгі мекеме-білім
беру жүйесіндегі алғашқы буын ғана емес, сонымен бірге басқа да оқу-тәрбие
мекемелерімен қатар деңгейде біздің қоғамдық құрылысымызға сай келетін
баланың жеке тұлғасын, оның әлеуметтік бағдарларын қалыптастыру бағытында
жауапкершілігі де жүктелген. Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің жаңаша даму
үрдісінің ішінде жас ұрпаққа берілетін білім мазмұнын жаңарту және оны
игерту мәселесі қазіргі таңда ерекше орын алады.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында Елбасымыз
Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауында Білім туралы Заңда балаларды
шығармашылықпен қалыптасқан жеке тұлға ретінде оқытып, даму қажеттілігі
айтылған. Баланың құқықтары туралы конвенцияға сәйкес әзірленген Қазақстан
Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында 5-6
жас аралығындағы балаларды мектепалды дайындыққа тәрбиелеу мен оқыту
мәселесіне ерекше көңіл бөлінген. Балапан бағдарламасына сәйкес
балабақшалардағы балалардың жан-жақты тәрбиелеп, оқыту-еліміздің алдыға
қойған күрделі міндеттердің бірі болып табылады.
Білім беруді дамыту тұжырымдамасы мемлекеттік тәуелсіздікті
қалыптастыру мен нығайтудың, елдің прогресшіл дамуының негізін құрайтын ҚР
білім беру жүйесін дамытудың мақсаты мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын
және негізгі стратегиялық бағыттарын айқындайтын ғылыми теориялық
әдіснамалық құжат болып табылады.
Бұл құжатта мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың ұйымдастырылған
бағдарламаларына толықтырулар енгізіліп, балалардың мектепке дейінгі тәрбие
мен оқытуға деген құқығын қамтамасыз етеді. Мектепке дейінгі білім беру,
сауықтыру және түзеу бағдарламаларымен қамтуды дәйекті түрде ұлғайту
жолымен балалардың білім алуына бірдей бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз
ету мақсатына сай, барлық балаларды мектепке дейінгі ұйымдармен ертерек
қамту,5 жастағы балаларды мектепалды даярлығының мазмұнын қайта қарау,
мектепке дейінгі және бастауыш білімінің оқыту бағдарламаларының
үйлесімділігін қадағалау және балалардың бойында оқу қызметін
меңгеругеқажетті жеке қасиеттерді тәрбиелеу мен дамыту міндеттері
жүктелген.
Жас ұрпаққа саналы тәлім-тәрбие беру оларды заман талабына сай, жан-
жақты дамып жетілген, жаңашыл көзқарастағы азамат етіп қалыптастыру, кең
көлемді және сан тармақты іс дейтін болсақ, осыған жету баспалдағының
алғашқы қадамы оның отбасындағы алатын тәрбиесіне байланысты болады.
Жас ұрпақты әрі қарай мектеп табалдырығына жетектеп әкелетін екінші
қадам-мектепке дейінгі мекеме мен ұйымдарда алатын тәрбие мен білім.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев бәсекенің басы білімде екендігін әрбір білім туралы
кеңестерде көрсетіп отырады. Яғни, қазіргі басты басты талап-әрбір балаға
өнегелі тәрбие, сапалы да терең білім беру. Соның ішінде балабақша
санатынан бастап баланы әдемілікке, көркем іс-әрекеттерге үйрету
қажеттілігі де арта түсуде. Қазіргі кезде эстетикалық көзқарастарды
тәрбиелеу-тәрбие барысында зейін салуды, күн санап өсуді талап ететін
мәселесі. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің емес, еңбек, қоғамдық
қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары
ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның шындыққа қатынасын анықтайды.
Келешек ұрпақты эстетикалық тұрғыдан тәрбиелеу мәселесі, балаларды
сұлулыққа тәрбиелеудің мәні мен маңыздылығы туралы ұлы ғұлама Әл-Фараби,
демократ-ағартушы Ш.Уәлиханов, кемеңгер ақын А.Құнанбаев, ағартушы-
педагогтар Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов,
А.Байтұрсынов т.б. жазып,өзіндік іздерін қалдырды. Олар халқымыздың рухани
дамуына өлшеусіз үлес қоса отырып, эстетикалық тәлім-тәрбиенің маңызына
ерекше мән беріп, эстетикалық тәрбиенің бала дамуындағы ерекше орнын
анықтап берді.
Эстетикалық тәрбие берудің мазмұны көркемдік талғамды жетілдірумен,
балаларды өнерге тартып таныстырумен ғана шектелмейді. Ол ақиқатқа
эстетикалық көзқарасты, өмірдегі әсемдікті дұрыс қабылдауды, табиғатты
эстетикалық тұрғыда қабылдауды қарастырады.
Зерттеудің көкейкестілігі: бейнелеу өнері балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерін және көзқарастарын
қалыптастыруда көркемдік шығармашылықтарын, бейнелеу өнері туралы қажетті
түсініктерін дамытуды көздейді.
Зерттеудің мақсаты: мектепке дейінгі балаларды бейнелеу өнері
сабақтарында бояу түстері арқылы сұлулыққа баулудың теориялық негізін ашу
және әдістерін көрсету.
Зерттеудің міндеттері:
- балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру
туралы ой-пікірлерді талдау;
- мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық сезімдерін
тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерін анықтау;
- балабақшада балаларды бейнелеу өнеріне үйретуде бояу түстерін
пайдалану мазмұнын ашу;
- балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтарында бояу түстері арқылы
балаларды сұлулық сезімдерге тәрбиелеу әдіс-тәсілдерін көрсету.
Зерттеудің нысаны: балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: балабақша балаларына өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру.
Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
1бөлім. Мектепке дейінгі мекемелерде бояу түстері арқылы балалардың сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің теориялық негіздері.
1.1 Балаларға бейнелеу өнері құралдары арқылы эстетикалық тәрбие беру
туралы ой-пікірлер
Адамдардың сұлулық сезімдері олардың өмірлерінде зор рөл атқарады.
Әсемдікті көре, түсіне жасай білу адамның рухани өмірін байытады,
қызғылықты етеді, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкіндік береді. Біз
әр адамның адамгершілікті тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз.
Сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдікті, әсем нәрсені сүйетіндей
етіп дамытуымыз керек. Адам өмірінде эстетикалық көзқарас әрдайым қуатты
рухани күш ретінде көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңнен бастап
әсемдікке ұмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларында әсемдік құндылықтары бар
қатар құрбыларына, ересектерге еліктейді. Балалардың өз еңбек іс-ерекеті
тиімді және сапалы болуы үшін оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені
қабылдау деңггейіне жеткені жөн. Балаға сонымен қатар, жасампаздықтың да
әсемдігі ашылады.
Табиғат әсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемділігіне
сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім немесе тәрбиеші балалардың оқу, еңбек
белсенділігін кеңейтуге дем береді. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің
экономикалық мәселелерге әрі тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің
қоғамдағы қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани және материалдық
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды. Өндірілген
тауарлар сапасының әсемдігі тұтынуы жағына үлкен әсер етеді. Мұның өзі әр
баланың тәрбиеленуінде белгілі дәрежеде эстетикалық көзқарас мәдениеті
болуын талап етеді.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы
қоғамдық идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы санаға өте
күшті әсер етуі жүзеге асады. Өнер синтезінің ерекше қолдану кезіндегі
бейнелеу немесе музыкалық сананың қалыптасуы мен дамуы – баланың келешек
тұлға ретінде қалыптасуының маңызды педагогикалық жолы болып табылады.
Кезінде Гегель өнер түрлерін қарастырғанда абсолюттік идеяның қырын, көркем
бейнені байқаған.
Сондықтан көркем бейне сияқты, өзіне бояу, дыбыс, қимыл, силуэтті жинап,
бейнелеу өнері, поэзия, драмалық театр, архитектура, қолөнер балаларға
ерекше ықпал жасайды.
Х1Х ғасырдың ортасына дейінгі эстетикалық көзқарас ерте және орта
ғасырдың алғашқы кездерінде-ақ Қазақстан жерін мекендеген түркі тілдес
тайпалардың өзіндік мәдениеті, жазуы болған қазақ халқының одон кейінгі
замандардың рухани саладағы жетістіктері сол замандағы мәдениетпен сабақтас
және байланысты болады.
Көне түркі мәдениетінің Диуани хикмет, Хибатұлы Хаконик сияқты
үздік үлгілері қазақ халқының құралуы кезінде оның эстетикалық мәдениетінің
қалыптасуына зор ықпалын тигізді. Сол заманның ойшылдарының ішінде Әл-
Фараби ерекше орын алады. Ол Платон мен Аристотельдің еңбектеріне сүйене
отырып эстетиканың кейбір мәселелерін талдады .
Тұңғыш рет эстетика ұғымын ғылыми термин ретінде неміс философы
Баумгартен 1750 жылы осы аттас кітабында қолданған болатын. Эстетика
гректің эстезис сөзінен алынған, ол сезімдік, сезіммен қабылдайтын
дарындылық деген ұғымды білдіреді. Жалпы эстетика жайлы неміс, ағылшын,
француз, орыс тілінде жазылған көптеген еңбектер бар. Осы орайда ғылыми
еңбектерін эстетикалық қызығушылық, тәрбие жалпы эстетикалық мәдениет
саласына арнаған ғалымдар Н.Кипященко мен Н.Лейзеров: Эстетикалық тәрбие-
сұлулық пен эстетикалық даму заңдылықтарына сай сұлулық пен әсемдікті
бағалай білу қабілетін жетілдіруге бағытталған мақсатты жүйе,-деп анықтама
берді.
Қазақ зиялыларының бірі М.Жұмабаев өзінің Педагогика еңбегінде: әр
адамның сұлулық сезімдері әр түрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудікі-
музыкадан, біреудікі-сұлу суреттен, ал біреудікі-поэзиядан. Искусствоның
әйтеуір бір түрінен ләззат алмайтын, біреуіне құмар болмайтын адам
болмайды, ал тәрбиенің міндеті-балада искусствоның қандай түріне ынта бар
екенін тауып, сол ынтасын, қызығушылығын, сол түр туғызатын қызығушылық
сезімдерін оятып, өркендету,-деп эстетикалық қызығушылықтың, яғни,
тәрбиенің бала дамуындағы маңызына ерекше тоқталған. Эстетикалық
қызығушылық-адамның әдебиет, өнер, кино, музыка салаларында қоршаған орта,
табиғатқа көңіл аударуы, оны сезім арқылы бағалап, қанаттанып, толғанысқа
ұшырауы. Қызығушылық латын тілінен аударғанда- маңызды мәні бар деген
мағынаны білдіреді.
Балалардың сұлулық сезімін қалыптастыруда бейнелеу өнерінің алатын
орны ерекше. Бейнелеу өнеріне оқытудың балалардың эстетикалық көзқарасын
тәрбиелеуде ықпалы мол.
Дүниежүзілік деңгейінде егеменді еліміздің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-
экономикалық бетбұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде басты
шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл
тұлғаны тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Қазақстан
республикасының Білім беру туралы Заңында жеке адамның шығармашылық,
рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту адамгершілік пен салауатты өмір
салтының берік негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты
міндеттерінің бірі ретінде көрсетілген. Олай болса мектепке дейінгі
кезеңнен шығармашыл тұлғаны қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орнын
баса айтуға болады.
Мектепке дейінгі кезеңдегі шығармашылық қабілеттің дамуын Е.Новикова
өзінің еңбегінде айта келе шығармашылық процесс-бұл бұрын белгіліден
жаңаға өтіуі. Мектеп жасына дейінгі балаларда бейнелеу өнерінде пішін және
бояуды сәйкестендірудің басқа жолын іздеу деп анықтама берген.
Мектепке дейінгі кезеңдегітбалалардың бейнелеу әрекеті туралы
Я.А.Коменский, И.Г.Пестолоций, Ф.Фреблдің еңбектерінде көркемдік-
шығармашылық әрекет баланы көңілсіз жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен
салмақты түсіріп, эмоцианалдық көңіл-күй туғызатындығымен түсіндірілген.
Сондықтан мектепке дейінгі ұйымда баланың басты әрекеті ретінде
педагогикалық процеске бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады.
Белгілі ғалым А.Лилов шығармашылықты сипаттайды шығармашылық қоғамдық
құбылыс, оның әлеуметтік мәнділігі қоғамға қажеттілігін өтейді, обьективтік
шындықпен бірлескен саналы қоғамдық субьектінің жасампаздығы.
В.Г.Злотников өзінің зерттеуінде көркемдік шығармашылық таным мен қиялдың,
практикалық әрекет пен психикалық процестің үздіксіз тұтастығы. Рухани-
практикалық әрекеттің нәтижесінде ерекше материалдық өнім-өнер туындысы
пайда болды деп тұжырымдаған.
Көптеген зерттеушілер балалардың шығармашылығын ересектердің
шығармашылығымен салыстыра келе Н.П.Сакулина балалардың шығармашылығы
туралы: Балалар суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде
бірнеше шынайы көркем бейнені жасай алады. Осының өзі оның жеке тұлға болып
дамуында терең із қалдырып, нағыз шығармашылықтың тәжірибесін меңгеріп, оны
болашақта кез келген еңбек аймағында пайдалана білетіндей болады деп
түйіндеген. Олай болса, ғалымның пікірін негізге алсақ, мектепке дейінгі
ұйым тәрбиешілері балалардың бейнелеу әрекетін ұйымдастыруда болашағын
меңзеп жүргізуді ескерген жөн.
Балалардың сұлулыққа қызығушылығын қалыптастыруда бейнелеу өнерінің
алатын орны ерекше. Бейнелеу өнеріне оқытудың балалардың сұлулыққа
көзқарасын тәрбиелеуде ықпалы мол. Бейнелеу өнері шығармалары әсемдік үшін
күреске шақырады, адамдар мұраттарына, күнделікті өмірдегі тәртібіне үлкен
ықпал жасайды.
Демек, сезім адамның моралдық және адамгершілік бейнесіне асыл қасиет
беріп тұрады, сондықтан да балалардың сұлу сезімдерін, мәдениетінің
негіздерін, талғамы мен қызығуын қалыптастырудың, оны әрдайым дамытып
отырудың қажеттілігі осында. Бейнелеу әсемдікті түсіну мен нәзік сезіну,
алған әсерін бейнелеу өнері құралдарымен шамасына сай беру, сызықтық сурет
салу сауатын меңгеру, жеке балаларда кескін, мүсін, сызықтық суреттерде
әсемдікті жасау қабілеті, олардың өзіндік іс-әрекеті бейнелеу өнерін тану
барысында қалыптаса бастайды.
Өнер-өмір бұлағы, ізгілік пен әсемдік бұлағы. Өнерді, оның қоғамдық
тәрбиелік мәнін жан-жақты түсіну үшін әсемдік, әдемілік заңдарын жақсы
түсінуі шарт. Жалпы білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне балабақша
баласын белгілі бір қажетті біліктілер мен дағдылардың иесі, оқу әрекетінің
субъектісі, әр түрлі мәдениеттермен өз көзқарасы тұрғысынан диалогқа
түсетін автор және жас ерекшелігіне байланысты өз жасын қалыптастыруға күш
жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын, осыған орай көп қырлы құрылымды
білім-тәрбие мазмұнын анықтап, құруғакөмектесетін қазіргі заманғы дамыта
оқыту идеясы арқау болған.
Бейнелеу өнері-көру, шолу арқылы қабылданған шындықты көрсететін көркем
шығармалар түрлерінің тобы.
Бейнелеу өнері пәнінің мазмұны осы міндетті жүзеге асыратын ұғымдар мен
түсініктер жүйесін біріктіретін мынадай блоктардан тұрады:
- кескіндеме сәндік қолданбалы өнер,
- мүсін өнері және сәулет өнері.
Әр блок мазмұнында, іс-әрекеттің екі түрі қамтылады өнерді қабылдау және
практикалық көркем іс-әрекеттер. Өнерді қабылдау бөлімінде өнер
шығармалары мазмұнын, суретшілер шығармалары мен олардың өнердегі
шығармашылық өмір жолдары туралы мәліметтерді балалар өзара пікір
алысуға, әр түрлі түрлерімен ойша мәдени диалог құру және т.б. әдіс-
тәсілдермен меңгереді. Ал практикалық бөлімінде балалар жазықтықта
бейнелеу, мүсіндеу, сәндеу және сәулет өнеріндегі құрастыру жолдарының
технологиясын іс жүзінде орындап игереді.
Көркем эстетикалық білім мен тәрбиенің маңызды да тиімді әдісі-сұлулық
сипаттағы бейнелеу әрекеті түріндегі ойын болып табылады.
Педагог ғалым Б.А.Әлмұханбетов: Түстану түс туралы ғылым. Түстер
хроматикалы және архоматикалық болып бөлінеді. Хроматикалық түстерге
түрлі-түсті түстер жүйесі кіреді. Архоматикалық түстерге ақ және қара
түстер жатады. Барлық хроматикалық түс үш параметрмен – ашықтылықпен,
түстік өңмен және қанықтылықпен сипатталады.
Ахроматикалық түстер бір бірінен тек бір белгісі бойынша-ашықтығы (ашық
сұрғылт немесе қара сұрғылт) бойынша ерекшеленеді. Түстік өң бұл қызыл,
сары және т.б. сөздермен анықталады. Мысалы: қызыл, таза қызыл немесе
сұрғылт қызыл. Бұл қызылға қосылған сұрғылт қоспа түстің өңін
өзгертпейді, қызыл түс қызыл болып қалады. Ахроматикалық қоспадан
хроматикалық түстің қанықтығы азаяды. Мұндай қоспада ахроматикалық түс
неғұрлым аз болған сайын оның қанықтығы арта түседі. Хроматикалық түстер
шартты түрде жалпы түстер, суық түстер болып бөлінеді,-деп көрсеткен.
Педагог ғалым Ж.Балкенов: Жылы түске түс спектрінің сары-қызыл
бөлігі, ал суық түске көк-көгілдір бөлігі жатады. Жылы түстар күн мен
оттың түсімен, суық түстерді аспан, су мен мұздың түсімен сипаттауға
болады. Күлгін және жасыл түстер аралық жағдайға ие болады-дейді .
Сұлулық талғам – адамның түрлі өнер саласынан алған түсініктерінің
жиынтығы. Қазақтың сұлулық көзқарасы да ерекше. Ол бойынша біздің
халқымыз ашық түсті қызыл-жасыл, ақ, қара, сары, көк сияқты бояуларды
ұнатқан. Оны жастардың киген еиімінен, үй жасауларынан, кілем-
басқұрлардан, қоржын дорбалардан көруге болады.
Қызыл-жасыл киінбей, қыздың сәні келмейді дейді. Қазақ жерінде он
екі айдың біреуі мамыр айында дала қызыл-жасыл болып құлпырады. Кілем
түсін де соған еліктеп жасады. Сол мамыр айы маусым келісімен өзгеріп,
сарғайып, қыста әппақ, реңсіз дала болып жататын болған соң, қазақ мамыр
айын кілеміне, киген киіміне көшіріп, ұзақ сақтауға тырысқан. Бұл да
қазақ халқы тәлімінің бір көрінісі.
Адамның қылығы, мінез-құлығы мен іс-әрекеті, қимылының жөні әрі
этикалық, әрі эстетикалық мәнге ие, сондықтан олар бір жағынан әсемдік не
сұрықсыздық ретінде, екінші жағынан жақсы не жаман деп бағалануы мүмкін.
Бұл екеуі, яғни сұлулық пен адамгершілік жеке адам санасы мен қоғамдық
санада ежелден бері-ақ бір бүтін нәрсе ретінде түсініліп келеді. Адамның
айналадағы дүниеге қатынасына табиғи тән сұлулық сезімнің айқын
межеленген өзіндік сипаттары бар. Ол сипаттар туралы да белгілі
біршарттылық шеңберінде айтуға болады. Өйткені жекелеген адамдар мен
халықтардың тарихи даму деңгейіне, тұрмыс-тіршілігі мен ата кәсібіне
наным-сенімі мен ескі салт-санасына байланысты сұлулық туралы ұғым-
түсініктерінде керіағарлықтар да кездесіп отырады.
Ы.Алтынсариннің орыс әдебиетін үйрену арқылы қазақ поэзиясына бір
енгізген жаңалығы – табиғат лирикалары, яғни табиғат сұлулығын тану
өлеңдері. Ақынның Жаз атты өлеңі Сәуірде көтерілер рахымет туы деп
басталуында да мән бар сияқты. Ыбырай жаңа жыл басы – көктем айларының ел
жайлауға көшкен бір мезетін әдейі бөліп суреттеген. Мал баққан көшпелі
халық үшін бұл кезең аса қуанышты екені түсінікті. Жуанның жіңішкеріп,
жіңішкенің үзілген тұсында келетін сол айларда мал төлдеп, жұрт аққа
кенеледі. Күн қызуынан жер де буланып, көк шығып, бәйшешек құлпыра
түседі. Ыбырай мұның бәрін күн мен жердің мейірім-шапағатынан деп оларды
ата-ана кейпінде суреттейді. Қазақтың ағартушы-демократтары Шоқан
Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин, Абай Құнанбаев және тағы басқа ақын-жырау,
жазушыларымыз халқымыздың рухани дамуына өлшеусіз үлес қоса отырып
сұлулық сезімге тәлім-тәрбиенің маңызына ерекше мән берген. Балабақшада
тәрбие жұмысының дәстүрлі қалыптасқан түрлері өте көп. Осы орайда
В.А.Сухомлинский былай дейді: Балалар әсемдік, ойын, ертегі, сурет,
шығармашылық әлемінде өмір сүруге міндетті-деген болатын.
Эстетикалық тәрбие берудің мазмұны көркемдік талғамды
жетілдірумен, балаларды өнерге тартып таныстырумен ғана шектелмейді. Ол
ақиқатқа сұлулық көзқарасты, өмірдегі әсемдікті дұрыс қабылдауды,
табиғатты сұлулық тұрғыда қабылдауды қарастырады. Әсемдікке тәрбиелеудің
баланы жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде жанама қызметі
де бар.
Әсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола отырып, сонымен бірге оның
іс-әрекетінің белсенді және тиімді дем берушісі де болады. Бала
өнегелілігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа
адамдарға тартымды етеді. Балалар алдында ашық көрініс берген еңбек
әсемдігі, ол еңбегі тартымды етеді және іс әрекетінің процесін
жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп
және құқықтық әрекеттерін орындауға жетелейді.
Сұлулық сезімге тәрбиелеу және білім алудағы мақсаттар: тұлғаның өнер
мен қоршаған болмыс нысандарын қабылдау, игеру және бағалау дайындығын
дамыту, көркем өнер, рухани және денешынықтыру мәдениеті саласындағы
шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру. Сұлулық сезім тәрбие тұлғаны
әсемдікті тануға орайласқан санасын (сезімі, талғамдары, ұғымдары,
мұраттары, құндылықтары мен көзқарастары), оның қасиеттерін бағалау
эстетикалық қатынастарын және олардың әрекет – қылық пен мінезде, өз
қалаулары мен іс-әрекеттерінде (қабылдауында, бағалауында, талдауда)
көрінісін ашуға, анықтауға бағытталған.
Сұлулыққа тәрбиелеу тәрбиенің келесі бір мәселесі – жас ұрпақты
өмірдің барлық салаларындағы: жеке тұлғаның өмірі мен тұрмысындағы,
еңбектегі, көркемөнердегі және табиғаттағы сұлулық пен әсемдікті көре
білетін, ұға білетін, бақылай алатын және оларды өзі жасай алатын азамат
етіп тәрбиелеу. Көркемдікке және сұлулыққа баға беру үшін эстетикалық
танымның маңызы өте зор. Сұлулық таным – бұл өмірдегі және табиғаттағы
сыртқы әдемілік пен нағыз сұлулықтың арасын ажырата білу. Ы.Алтынсарин
маған жақсы тәрбиеші бәріненде қымбат, өйткені тәрбиеші – балабақшаның
жүрегі-деп бекер айтпаған.
Тәрбиеші – арнайы дайындығы бар және педагогикалық іс-әрекетпен кәсіби
айналысатын адам. Оның негізгі функциясы-оқыту, тәрбиелеу, дамыту,
қалыптастыру процестерін басқару. Осыған сәйкес қазіргі кезде жалпы
ұстаздардың педагогикалық қабілеттеріне төмендегі талаптар:
- ұйымдастырушылық;
- дидактикалық;
- коммуникативтік;
- ізденушілік;
- ғылыми-танымдық қойылады.
Осыған орай қазіргі таңда балабақша тәрбиешілеріне келесі бірыңғай
әдістемелік талаптар қойылады. Педагогикалық және психологиялық деңгейін
көтеру, оқыту мен тәрбиелеудің ең соңғы жаңа педагогикалық
технологияларын зерттеп меңгеру және оны өзінің кәсіптік жұмысында
қолдана білу, өз білімін көтеруге, шығармашылықпен жұмыс атқаруға
ынталандыру, тәрбиешінің педагогикалық-кәсіптік оң көзқарастарының және
құндылықтарының қалыптасуына жағдай туғызу.
Қазіргі уақытта мектепке дейінгі тәрбие негізінен жинақталған
тәжірибеге арқа сүйейді. Бүгінгі күннің талабы баланы жан-жақты
тәрбиелеу. Балабақшада тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты
тұлға. Яғни, балаларды тәрбиелеуде тиімді жағдайлар жасау көбіне
тәрбиешіге тікелей байланысты.
Жалпы өнер – дегеніміз шындықты көркемдік бейне арқылы көрсететін,
әлемді эстетикалық игерудің маңызды тәсілінің бірі болып саналатын
қоғамдық сананың арнайы формасы мен адамның шығармашылық әрекеті. Өнер
сұлулық заңы бойынша қоршаған орта мен өзін-өзі шығармашылық тұрғыдан
өзгерту қабілеттерін қалыптастыру мен дамыту мақсаты. Қоғам адамның
болмысты рухани меңгерудің түрі.
Өнердің өзіне тән ерекшелігі - өмір шындығына байланысты адамның
эстетикалық қарым-қатынасын анықтау. Өнер үшін ең басты мақсат-дүниені
дүниені көркемдік тұрғыдан бейнелеу болып табылады.Өмір шындығын
бейнелеген әр алуан өнеріміз адамдардың әсемдік сезімдерін оятып,
көркемдік заңдылықтар арқылы өнер туындыларын жасайды.
Суретті өз көзімен көріп, түйсінген шындығы сол сәттегі қалпымен
көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып,
заманның тірлік тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен беріледі. Бейнелеу
өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түстер, жарық пен көлеңке,
композиция, ырғақ жатады.
Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді:
кескіндеме түрлі-түсті бояуды, графика түрлі-түсті сызықтардың қиылысуын,
көлеңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік,
ендік және аумақтық) пайдаланады. Сөйтіп, бейнелеу өнерінің барлық
түрлері мен жанрларында бояу түстері басты әрі негізгі рөл ойнайтындығы
және олардың келешек ұрпақтың эстетикалық тәрбиесін қалыптастыруға,
сұлулық сезімдерін ұялатып, тәрбиелеуге маңызды қызмет атқаратындығы
анықталады.
1.2. Мектеп жасына дейінгі балаларға бояу түстері арқылы сұлулық
сезімдерін тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктері
Бейнелеу әрекеттері адамдардың еңбегі мен олардың тұрмыс тіршілігі
туралы балалардың ұғымын нығайтуға көмектеседі. Мысалы, қаламмен таныса
отырып, балалар көшені, ондағы сап түзген үйлерді, жол бойымен түрлі
бағытқа тәртіппен жүріп жатқан машиналарды, тротуармен жүрген адамдарды
салады. Сюжетті суреттерде балалар жаңа құрлыстардан алған әсерлерін
көрсетіп, түрлі еңбек процестерін бейнелейді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың аппликация құралдарын көкөністерден,
жемістерден, гүлдерден жасалған декоративтік ою - өрнектер құрайды. Мұғалім
осы тақырып бойынша өткен тақырыптарда бейнеленіп отырған объектілердің
конструкциясы, формасы олардың түсі жөнінде ғана емес, сонымен қатар
адамның жаңа үйлер салуға, ауыл шаруашылық өнімдерін өсіруге және жұмсауына
тура келетін үлкен еңбегі туралы да әңгімелеп береді. Мұның бәрі адамның
еңбек қызыметі туралы бала ұғымын анағұрлым кеңейтіп, мектеп жасына дейінгі
баланы еңбекке тәрбиелеуге жәрдемдеседі.
Сурет салу, мүсіндеу, конструкциялау процесінде шығармашылық қызыметтің
негізгі компаненттері болып табылатын белсенділік, дербестік, сияқты жеке
басының маңызды сапалары қалыптасады. Бала бақылауды, жұмысты орындауда
белсенді болуға, мазмұнды ойластыруда, материалдарды іріктеуде, алуан түрлі
көркемдік әсерлік құралдарын пайдалануда дербестік пен белсенділік
көрсетуге үйренеді. Жұмыста мақсаттылыққа, оны ақырына дейін жеткізе білуге
тәрбиелеудің маңыздылығы бұдан кем емес. Бұл моральдық сапарларды
қалыптастыруға тәрбиеші сабақ үстіне пайдаланатын барлық методикалық
тәсілдерді бағыттауға тиіс.
Бейнелеу іс - әрекеті процесінде мектеп жасына дейінгі балаларда
жолдастық, өзара көмек сезімі тәрбиеленеді. Сурет салу кезінде балалар
көбіне бір – бірінен ақыл кеңес сұрап отырады. Сабақтың соңында балалардың
жұмыстарына талдау жүргізіледі, бұл өз суреттері мен жолдастарының
суреттерін бағалай білудің қалыптасуына жәрдемдеседі.
Кейбір жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысы коллективті
орындалатын тапсырма ретінде ұйымдастырылады, осының барысында олар тату
– тәтті жұмыс істей білуге, бір – біріне көмек беруге тәрбиеленеді.
Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеу ең алдымен
және негізгі оқыту процесінде жүргізіледі. Шындығында сабақ – алуан түрлі
коллективтік қимылдар мен тебіреністердің, адамгершілік өзара қатынастардың
тәжірибесін жинақтайтын орын. Балабақшада балалар өздігінен жұмыс істеуге
үйренеді. Оны ойдағыдай жүзеге асыру үшін өз күш –жігерін өзгелердің күш –
жігерімен салыстыру, өз жолдастарын тыңдап, түсінуді, өз білімін
басқалардың білімімен салыстыру, біреуге жәрдемдесу және оның жәрдеміне
сүйену қажет.
Түрлі моральдық сапаларды қалыптастыруға байланысты адамгершілікке
тәрбиелеудің барлық мәселелерін мұғалім баланың жан – жақты және үйлесімді
даму принципін жүзеге асыра отырып, комплексті түрде шешіледі.
Адамгершілікке тәрбиелеу жөніндегі ағарту жүйесі концентірлі түрде
құралады, яғыни балалар әр сатыда адамгершілік ұғымдарымен танысады.
Көрсетілген адамгершілік ұғымдар бірін – бірі толықтыратын жұп ұғымдар
екенін байқау қиын емес. Егер әділетсіздік жасап, басқа адамдарды ұнатпай,
бір адамға жақсылық істесе, оның құны болмайды. Сол сияқты екі немесе
бірнеше баланың достығы орталық коллективі мүшелерінің жолдастық қатынасына
нұқсан келтірмеу тиіс. Ақырында, коллектившілдік міндетті түрде әр адамның
жеке жауапкершілігін көздейді, онсыз ешқандай іс жемісті болмайды да,
коллектив өз күшін жоғалтады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың адамгершілігін дамыту үшін мұғалім
оларға өз тәжірибелерін де, басқалардың тәжірибелерін де ойластыруға
көмектеседі. Адамгершілікке тәрбиелеу процесінде көркем әдибет шығармаларын
пайдалану балаларда басқаларымен бірге тебірену қабілетін, жағымды
әліппеде арнайы бөлімдер бар, олардың мазұмыны мен адамгершілік
эмоцияларды қалыптастыруға көмегін тигізеді.
Адамгершілік тәрбиесі тұтас алғанда баланың жеке басын толық
қалыптастыруға және дамытуға бағытталған процесс, ол оның Отанға, қоғамға,
коллективке, адамдарға, еңбекке, өз міндеттеріне және өз басына қатынасын
қалыптастыруды көздейді.
Педагогтар қоғамның қажетті талаптарын әр баланың жеке басының
борыш, ар, ождан, аброй тәрізді сияқты ішкі стимулдарына айналдыра білсе,
ол адамгершілікке тәрбиелеудің міндеті болып табылады.
Адамды адамгершілік жағынан қалыптастыру оның өмірге алғашқы келген
күннен басталады. Балаларды адамгершілік элементтерінің негізі олардың
мектеп жасына дейінгі кезеңдерінен бастап – ақ қаланады: адамгершіліктің
бастапқы сезімдері мен түсініктері қалыптасып, адамгершілік мінез –
құлықтың қарапайым дағдылары пакйда болды.
Адамгершілікке тәрбиелеуде балалардың жағымды адамгершілік
тәжірибелерінің шешуші маңызы бар. Тәрбие көбінесе және ең алдымен баланың
адамгершілік ережелерін, нормасын және принциптерін қолдана білу
қажеттілігіне көз жеткізіліп, әдеттенетін күнделікті тұрмысында өтеді.
Баланың төңірегіндегі адамдардың қоғамдық мүддесімен, қоғамның өмірімен
байланысқан кез келген әрекеті адамгершілік әрекеті болып табылады.
Сонымен, бала адамгершіліктің басталуы оның бүкіл сан қырлы практикалық
әрекетін, эмоциялық және интеллектуальдық өрісін қамтиды.
Адамгершілік қасиеттердің дамуын анықтайтын тәрбиенің өзегі балалардың
гуманистік қарым – қатынасы мен өзара қарым – қатынастарын қалыптастыру
болып табылады. Тәрбие жұмысының мазұмыны, методы және формаларына, соған
сәйкес нақты мақсаттарға қарамастан мұғалімнің алдына әрқашан балалардың
адамгершілік қатынастарын ұйымдастыру міндеті тұруы тиіс.
Баланың өзіндік адамгершілік тәжірибесі адамгершілік тәрбие
жөніндегі ағарту ісі барысында балаларға үйрететін басқа адамдардан
тәжірибе игеру.
Мектеп жасына дейінгі тәрбие мен білім беретін мекемелердің
реформасының негізгі бағыттарында: Аса маңызды міндет – балаларға
адамгершілік және көркемдік тәрбиені айтарлықтай жақсарту.
Оқу барысында игерілетін әр тақырып , әр мәселе ғылыми дәлелдерге
негізделіп берілуі керек, ол оқушылардың қоршаған ортадағы заттар мен
құбылыстар туралы шынайы көзқарасының, дүниетанымдық және адамгершілік
қасиеттерінің қалыптасуына әсер етеді. Сондықтан да оқыту әдістемесінің
негізінде ғылымилық ерекшеліктер орын алуы тиіс. Бейнелеу сабағында –
бейнеленуші табиғат көрінісінің немесе нәрсе құрылысының заңдылықтарын
және оларды жазықтық бетінде бейнелеу заңдылықтарын түсіндіріп көрсету
арқылы оқушылардың сурет салу барысында ойлану дағдысын қалыптастырады.
Сұлулыққа тәрбиелеу міндеттерін шешуге бейнелеу іс-әрекетінің маңызы
үлкен, өйткені өзінің сипаты жағынан ол көркемдік іс-әрекет болып
табылады.
Балалардың бойында айналадағыларына сыпайылық қатынасты, әсемдікті
көріп сезіне білуді, көркемдік талғам мен шығармашылық қабілетін дамытуды
тәрбиелеу маңызды.
2-3 жастағы баланы қоршаған болмысқа қатынасы туатын сезімдердің
жеткілікті дәрежеде жіктелуімен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланы
ашық түсті, дыбыс шығаратын, қозғалмалы нәрселер елітеді. Бұл елітуде
танымдық қызығу да сұлулық қатынаста үйлесіп жатады. Бұлар қабылдаған
құбылыстарға баға берген пікірлерден де, сондай-ақ балалардың іс-
әрекеттерінен де көрінеді. Көбіне мектеп жасына дейінгі кішкентай балалар
заттардың эстетикалық сапаларын неғұрлым сапалы түрде бөліп көрсетеді.
Оның Мынау неліктен әдемі? деген сұраққа берген жауабында объектілердің
эстетикалық ерекшеліктерін көрсететін дәлелдер басым болады.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен
қабілет ұғымының мәнін түсініп алуды қажет етеді. Философияда
қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын
жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық – тарихи іс – әрекеттердің
нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен.
Шығармашылық деген сөздің төркіні, этимологиялық шығару, ойлап
табу дегенді білдіреді. Демек жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы
жетістікке жету деп түсіну керек. Философиялық сөздік: ...шығармашылық –
қайталанбайтын, тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын
іс – әрекет, - деп түсіндіріледі. Көрнекті психолог Л. С. Выготский
шығармашылық деп жаңадан ашатын әрекетті атаған. Ал осы мәселені терең
зерттеген психологтардың бірі Я. А. Пономарев оны даму ұғымымен қатар
қояды. Өйткені жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыда болса, ол баланың
психикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді де есептейді. Бұл пікір бүгінгі
күні педагогиканың талаптарына сәйкес келуімен көңілге қонымды. Қазіргі
жағдайда мемлекеттердің даму деңгейі табиғи ресурстардың байлығымен ғана
емес, сонымен қатаринтеллектуалдық және шығармашылық әлеуметімен, ғылым
мен өндірісте жаңа технологияларды игеру мен енгізу табыстарымен
анықталады. Осылай баланы үздіксіз бақылау барысында өзіндік жұмыстар
жасай бастайды. 2 – 3 жас аралығындағы сурет салуға деген қызығушылық
туады. Шығармашылықпен жұмыс жасау тәрбиелеу барысындаөзін қоршаған
ортамен байланыстыра бейнелеуді тапсыру керек. Мысалы: (сен не салдың?)
деп баланы ойға салу керек. Осы іс – әрекет барысында қоршаған айналамен
танысу ұғыну үшін, салынған бейнені бала шығармашыл қиялмен жетілдіре
салу барысында қойылған сұрақ алғашында бұл сұраққа бала үндемей жауап
қайтармауы мүмкін. Бұл ұғынысты нәрсе. Бала мақсат қоя алмаған. Бұл
уақытта асықпаған дұрыс. Мектеп қабырғасының бастауыш буынына қарағанда
балабақша жасындағы балалардың зейіні тұрақсыз. Осыны ескеріп балаға (бұл
қандай үй? Үйге ұқсамайды) деп айтуға асықпау тиіс. Бала тез айнып қалуы
мүмкін. Осы тұрғыда жұмысты үзбей шығармашылық жұмыс жасау барысында,
бала нені және қалай ұнататынын түсіне бастайды. Балабақшадағы балалардың
қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіде, кез келген бала оқу
әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейін жинақталған тәжірибесін
меңгерсе, екіншіден, кез келген бала шығармашылық әрекеттер орындау
арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық
әрекеттіңайырмашылығы – ол баланың өзін – өзі қалыптастыруына өз идеясын
жүзеге асыруына бағытталған жаңа әдіс – тәсілдерді іздейді. Проблеманы
өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды. Бүгінгі күні балабақша балалары
кез келген шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады. Тек ол
жұмысқа дұрыс басшылық, шебер ұйымдастырушылық керек.
Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін – өзі тануға ұмтылуға,
іздену. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы
қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшін
нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана
емес, жаратушы да. Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын,
құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарына өте ертеден
зерттеліп келеді. Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі
ойшылардың назарына болғандығын байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің
логикалық шегіне жеткен деп айтуға болмайды. Сондықтан, шығармашылық
педагогикасының негізгі сақсаты – бүгінгі күнгі талаптарынан туындаған,
озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және тың жолдар
мен соны шешімдер іздестіру болып табылады.
Жаңа Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту Мемлекеттік жалпыға міндетті
білім беру стандарты оқу жүктемесіне 5 білім саласының мазмұны кіреді:
Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік орта.
Шығармашылық білім беру саласының мақсаты:
- мектеп жасына дейінгі балалардың сезімдік –эмоционалдық ортасы мен
эстетикалық талғамын қалыптастыру, шығармашылық ойлау мәдениеті мен
елестетуін дамыту.
Шығармашылық білім саласының базалық мазмұны:
- сурет салу;
- мүсіндеу;
- жапсыру;
- музыка.
Ерте және мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс істейтін педагогтарға
қойылатын жалпы талаптар:
- эстетикалық талғамы бар, оны балаларға қабілетті;
- педагогикалық процесті Қазақстан Республикасы халықтарының
этномәдени негізінде құрады;
- өзінің шығармашылық қабілетін қандай да бір іс – әрекет
аясында көрсетеді;
- әр баланың шығармашылық әлеуетін оның өсуі үшін пайдаланады.
Отбасы тәрбиесін ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар:
- баланың өзінің шығармашылық ойын еркін білдіруге мүмкіндік беру;
- баланы нәтижелі, бейнелеу іс – әрекеттеріне жағдай жасау;
- баланың қызығушылығын, бейімделігін зерттеу және оларды
дамытуға ынталандыру;
- табиғат құбылыстарын бақылау, эстетикалық талғамы мен өнер
туындыларына қызығушылығын тәрбиелеу;
- қазақ және басқа да халықтардың әдеби, музыкалық және халық
ауыз әдебиеті шығармаларын тыңдау;
- жетістікке жету жағдайын жасау; баланың қабілеті мен бейімін
зерделей отырып, шығармашылық өсуі үшін мүмкіндіктер жасау.
Егеменді еліміздің қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық
бетбұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде басты шығармашыл
тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады. Шығармашыл тұлғаны
тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Қазақстан Республикасының
"Білім беру туралы Заңында" жеке адамның шығармашылық, рухани және дене
мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік
негіздерін қалыптастыру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі
деп көрсетілген.
Олай болса, мектепке дейінгі кезеңнен шығармашыл тұлғаны
қалыптастыруда бейнелеу өнері әрекетінің орны ерекше. Мектеп жасына
дейінгі балалардың ең сүйікті әрекеттері сурет салу, мүсіндеу, жапсыру
кезінде заттар мен құбылыстар туралы түсінігі қалыптасып, көркемдеп
бейнелеуге және өзінің сол затқа қатынасын жаңа оймен бере білуге
дағдыланады. Мектепке дейінгі кезеңдегі шығармашылық қабілеттің дамуы
мектеп жасына дейінгі балаларда бейнелеу өнерінде пішін және бояуды
сәйкестендірудің басқа жолын іздеуі. Көркемдік шығармашылық әрекет
баланы көңілсіз жағдайдан шығарып, жүйкеге түскен салмақты түсіріп,
эмоциональды көңіл-күй туғызады. Сондақтан балабақшада баланың басты
әрекеті ретінде бейнелеу өнерін енгізген маңызды болып саналады. Бала
сурет сала, қия және желімдей келе, бірінші кезекте өзі үшін
субъективті жаңа бұйымды алады. Бала үшін мұның маңызы зор. Балалар
суретшілер тәрізді жасамаса да, мектепке дейінгі кезеңде бірнеше көркем
бейнені жасай алады. Осының өзі оның жеке тұлға болып дамуында із
қалдырып, нағыз шығармашылықтың тәжірибесін меңгеріп, оны болашақта
пайдалана білетіндей болады.
Балалардың бейнелеу шығармашылығы баланың қоршаған ортадағы шынайылықты
суреттеуі, мүсіндеуі, құрастыруы, өзінің бақылағандарын, қиялындағыны
бейнелеуі. Қоршаған ортамен таныстыру арқылы баланың түсінігі мен
білімін кеңейту шығармашылығын дамытудағы негізгі қорек болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балаларды зейін қойып бақылауға, қарауға үйрету,
нақты және толық түсінік алуға көмектеседі. Мысалы: ағаштың суретін
салу үшін, оны қарау, бөліктерін ажырату, атай білуі, жыл мезгілдеріне
байланысты өзгерістерін көре алуы және сипаттай білуі керек. Мектеп
жасына дейінгі балалардың шығармашылығының бірінші белгісі қоршаған
орта заттары мен оъектісімен таныстыруда тәрбиеші оның негізгі
пішініне, салыстыруға, ұқсастығын ажыратуға үйретіледі. Сол себептен
бала бір заттың түрліше пішінін суретін салуда, мүсіндеуде және
жапсыруда басқаша бейнелеудің амалын меңгереді. Балалар еркін түрде
сурет салуда, басқа заттың ұқсас пішінін беруде қолданады. Сурет салуда
түзу, қисық, үзік, жіңішке, қалың сызықтың түрлі амалын бала өзінің
ойымен заттар мен құбылыстардың бейнесін беруде пайдаланады. Мысалы:
бала құстың аузын ашып қояды, бұл оның ойынша ән айтып тұр дегенді
білдіреді. Осындай жолдар арқылы бала бейнелеу әрекетінде еркін
шығармашылық мүмкіндігін көрсетеді. Мектепке дейінгі балаларда болатын
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz