Аср-и сағадат және табиғин дәуірінде сенім (ақаид)

1 Ислам дінінің сенім (ақаид)
2 Қадарияның пайда болуы
3 Ақаидтің дүниеге келуі және кәлам ғылымының пайда болуы
4) 1.Кәлам ілімінің дүниеге келуі және алғашқы кәламшылардың өмір сүрген кезеңі
5) 2.Ахли Суннат каламына өту кезеңі
6) 3.Ахли Суннат каламының пайда болуы
7) Б. Кейінгі каламшылар кезеңі

Хз. Пайғамбар Алладан өзіне түскен аяттарды сахабаларына оқып жаздыртатын еді. Бұған қоса аяттарды үнемі түсіндіріп отыратын.
Ислам дінінің сенім (ақаид), фикх және этикалық (ахлақ) негіздері Құранның аяттары мен хадистерінде бар болатын. Пайғамбарымыз уахи арқылы өзіне түсірілген сенімге, амалға және этикаға қатысты құдайдың үкімдерін баяндап отыратын еді. Сахабалар да (Асхаб-и Кирам) өздеріне қалай айтылса сол күйінде шүбәсіз сеніп, амал етті. Пайғамбар діннің ілімдері мен амалдарын түсіндіргендіктен сахабалар өздеріне пайдасыз және түсіндірілмеген мәселелерді сұрап іздестірген жоқ. Егер бір қиыншылыққа тап болса бұл мәселелерді өмірден озбай тұрып Пайғамбардан, оның өлімінен кейін сахабалардың арасындағы ғалымдардан сұрап шешімін тауып отырды. Сахабалар Пайғамбарымыз тарапынан берілген әмірлерді орындауға және тыйым салынған нәрселерден ұзақ тұруға үлкен мән берді.

1- Тафтазани. Шарх-ул Ақаид, Стамбул 1910, 16-б.; Ташкөпрү Заде Исламуддин Ахмед. Ауд. Кемаледдин Мехмет Ефенди. Мевзуат-ул Улум. т. І, 612-613, Измир; Исмаил Хаккы, т. І, 78-79 б.
2- Муслим, Китабул Иман (Иман кітабы), 14-б
3- Қараңыз: Мазхабтар бөлімі; Абдулқаһир әл-Бағдади. Әл-Фарқ бәйнал фирақ. 18-б; Мухиуддин, М. Тахқиқ. Каир, тарихсыз; Журжани. Шарх-ул Мауақиф. Стамбул 1329, 620 б; Шахристани, әл-Милал уан-Нихал, Каир 1956, 35, 125 бб.; Мухаммед Әбу Захра. Тарих-ул Мазахиб әл-Исламия. 123 б.; Дар-ул Фикр-ул Араби, тарихсыз
4- Ас-Саиид-уш Шариф әл-Журжани. Шарх-ул Мауақиф. Стамбул 1239, 620 б.; Тафтазани. Шарх-ул Ақаид. 16 б.; Шахристани. Әл-Милал уан-Нихал. Стамбул 1310, 52 б.
5- Ашғари. Әл-Лума. Мудар баспасы, 1955, 124 б
6-
7- Қараңыз: Абдулқадир әл-Бағдади. 114 б.; Тафтазани. Шарх-ул Мақасид, т. ІІ, Стамбул 1305, 72, 129 бб.; Шарх-ул Ақаид, Стамбул 1310, 16, 111, 131 бб; Шахристани, әл-Милал уан-Нихал, 38-443 бб; Ахмад Фахми Мухаммад, Бейрут 1413/1992
8-
9- Қараңыз: Мухаммед Абу Захра. Тарих-ул Мазахиб-ил Исламийа. Дар-ул Фикр-ил Араби. Тарихсыз, 187-189 бб
10-
11- Қараңыз: Измирли Исмаил Хаккы. Мухассал-ул Келам вел-Хикме. Стамбул 1336, 6-б
12-Қараңыз: Ибн Халдун. Муқаддима. Мысыр, тарихсыз, 465 б.; Ташкөпрі Заде Ахмед Ефенди. Мевзуат-ул Улум. ауд. Кемалуддин Мехмет Ефенди. Т. І, Стамбул 1313, 613 б
13-
14- Ташбих- Алланың заты мен сипаттарында басқаларға ұқсатылуы
15- Илм-и Калам
16- Ибн Асакир. Табийин-ул Казб-ил-Муфтари. Дамаск, 1347, 128-134 б.б
22- Ибн Халдун. Муқаддима. Мысыр, тарихсыз, 465 б

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Аср-и сағадат және табиғин дәуірінде сенім (ақаид)
Хз. Пайғамбар Алладан өзіне түскен аяттарды сахабаларына оқып жаздыртатын
еді. Бұған қоса аяттарды үнемі түсіндіріп отыратын.
Ислам дінінің сенім (ақаид), фикх және этикалық (ахлақ) негіздері
Құранның аяттары мен хадистерінде бар болатын. Пайғамбарымыз уахи арқылы
өзіне түсірілген сенімге, амалға және этикаға қатысты құдайдың үкімдерін
баяндап отыратын еді. Сахабалар да (Асхаб-и Кирам) өздеріне қалай айтылса
сол күйінде шүбәсіз сеніп, амал етті. Пайғамбар діннің ілімдері мен
амалдарын түсіндіргендіктен сахабалар өздеріне пайдасыз және
түсіндірілмеген мәселелерді сұрап іздестірген жоқ. Егер бір қиыншылыққа тап
болса бұл мәселелерді өмірден озбай тұрып Пайғамбардан, оның өлімінен кейін
сахабалардың арасындағы ғалымдардан сұрап шешімін тауып отырды. Сахабалар
Пайғамбарымыз тарапынан берілген әмірлерді орындауға және тыйым салынған
нәрселерден ұзақ тұруға үлкен мән берді.
Сахабалардан кейін келген табиғиндар да таңдаулы сахабалардың осы таза
жолымен жүрді. Бұлардың дәуірінде де оқиғалар мен бөлінушілік аз болатын.
Бір проблема туындаған кезде дін имамдарына жүгініп қиындықтарды шешу оңай
болатын. Осылайша сахабалардың Хз. Пайғамбармен сұхбаттасудың берекесінен
күш алуына байланысты, табиғиндардың да Хз. Пайғамбардың дәуіріне жақын
кезеңде өмір сүруіне байланысты сенімдері саф, ұждандары пәк болатын. Сол
себепті де олар ақаид пен фикхты құрастырып бөлімдер мен тарауларға бөлуді,
олардың негіздері мен салаларына анықтама беруді қажетсінбеді. Бұл осылайша
жалғаса келе нәтижесінде мұсылмандар арасында фитна орын алды. Хз. Османның
өлімінен кейін (35656) мұсылмандар арасында Жамал және Сиффин соғыстары
болды.
Араға жылдар салып пайғамбарлық нұры алыстаған сайын әрі
пайғамбарлықтың берекесі азайған сайын жағдай өзгере бастады. Ар-ұжданы
таза әрі ақылды жандар азая бастады, бұзық ниеттегі адамдар көбея түсті.
Мұсылмандар арасында пайда болған фитналарға және басқа да себептерге
байланысты халық арасында нәпсінің қалауына ерік беретін, бидғат* пен
адасқан көзқарастарға бейім пікірлер ояна бастады, оқиғалар мен
келіспеушіліктер көбея түсті, ортаға салынған әр түрлі мәселелердегі
проблемаларды шешу үшін дін ғұламаларына деген сұраныс арта түсті. Бұдан
былай дұрыс сенім мен жалған сенімдерді бір бірінен ажырату қиынға соға
бастады. Кейбір бидғат ағымдары пайда бола бастады. Осылардың нәтижесінде
пайда болған басты басты бес бидғат мазхабы мыналар: Хауариж (Марика),
Қадария, Шиға, Жәбрия (Жәһмия), Муржия. Мутазилия Қадарияның құрамына
кіреді. Мушаббиха мен Мужассима болса Жәһмияға қарсы шығудан пайда болған.
Харижия мен шиға ең баста халифа сайлау мәселесіне және саяси
себептерге байланысты пайда болып, кейіннен сенімдік ағымға айналды.
Марика (харижия) мен шиғадан кейін сахабалар өмір сүрген кезеңнің
соңына таман Басрада Қадария пайда болды. Бұл мазхабтың құрушысы Мағбад әл-
Жухани (80699 жылы қайтыс болған). Мағбад құлдардың іс-әрекеттері бұрыннан
Алла тарапынан жазылмаған және тағдыры белгіленбеген, олар кейіннен бақытты
немесе бақытсыз болады дейтін еді. Ғайлан әд-Димашқи (126743 ж. қайтыс
болған) де осы көзқарасты Мағбадтан алып Шам елінде таратты. Осы мазхабты
қабылдағандар Қадариялар деп аталды. Қадария діннің әмірлерін ұлықтау үшін
Алланың ілімі мен тағдырын мойындаған жоқ. Осы мазхаб дүниеге келген кезде
Ибн Омар (73692 ж. қайтыс болған) мен Ибн Аббас (68687 ж. қайтыс болған)
әлі қайтыс болмаған кез еді. Ибн Омар тағдырды мойындамайтындардан
құтылғандығын және олардың өзінен аулақ жүргендігін айтып, Ибн Омар
Алланың атымен ант етеді, егер де олардың біреуі Ухуд тауындай алтынға ие
болып оны таратқанымен тағдырға сенбейтін болса Алла оның бұл ісін
қабылдамайды деген екен. Тағдыр мен Алланың шексіз білімін
қабылдамайтындар Қадарияның ғалия деген бөлігі болып табылады. Қадария-и
Ғалия ұзақ уақыт өмір сүре алмай жойылып кетті. Сонымен қатар Қадарияның
Муктадиса деген бөлігі бар. Қадария-и Муктадисаға ғұламалар мен аскеттерден
құралған бір жамағат ерді. Қадарияның Муктадиса тармағы Алланың шексіз
білімін қабылдайтын еді. Құлдар қажет болған нәрселерді өздері қалайды және
өздері жаратады деп, құлдардың іс-әрекеттері олардың өздеріне ғана тән
екендігіне сенетін. Қадария ағымы бойынша адам қаласа өзі тура жолға
түседі, қаласа адасады. Тура жол мен адасу, жақсылық пен жамандық құлдың
қалауына байланысты. Сондай-ақ Қадариялардың пікірінше Алла бұйырған
нәрсені мақсат етеді, тыйым салғанын қаламайтын еді.
Қадарияның пайда болуынан біршама уақыт өткеннен кейін Жағд бин Дирхам
(118736 ж. қайтыс болған) Жабрийа мазхабын құрды. Бұл мазхаб бойынша құл
құлшылығы мен қарсы келуде еріксіз түрде мәжбүр болады. Құлда ерік, құдірет
пен әрекет жоқ. Әрекет етуші және барлық нәрсеге күші жететін Алла ғана.
Жабрия бойынша иман мен құлшылық құлдардың шамалары жетпейтін іс болып
табылады. Алла ұсыныстарымен құлдарының күштері жетпейтін істерді
міндеттейтін еді. Алғаш рет Алланың сипаттарын терістеген және
кәламуллахтың* махлуқ* екендігін айтқан, сондай-ақ Алланың ақыретте
көрінбейтіндігін дәлелдеуге тырысқан адам Жағд бин Дирхам болатын. Жахм бин
Сафуан (128745 ж. қайтыс болған) болса осы бидғаттарды Жағдтан алып оны
тарата бастады. Кейінірек осы көзқарастарды қамтитын мазхаб Жахмия деп
аталды. Жахмияға қарсы шығып Алланың сипаттарын дәлелдеуге тырысқандар
болса Сифатия деп аталды.
Қадария мен мутазилиядан кейін муржия мазхабы пайда болды. Осы
мазхабтың мүшелері Құлшылық кәпірге пайда әкелмейтіндігі секілді
мұсылманға да күнәлар зара бермейді деген көзқарасты ұстанды.

Ә. Ақаидтің дүниеге келуі және кәлам ғылымының пайда болуы
Бидғат ағымдары мен келіспеушіліктердің көбеюіне байланысты
мұсылмандар арасында кейбір бидғат топтары пайда болған кезде халық дұрыс
сенім мен жалған сенімдерді бір бірінен айыра алмайтындай күй кешті. Сол
себепті өздеріне көптеген ұсыныстар түсе бастағаннан кейін ислам ғұламалары
ислам дінінің методын анықтап дұрыс сенімдерді бұрыс әрі бұзылған
сенімдерден айыру үшін ислам ақидасын бабтар мен тарауларға бөле отырып бір
ілімді құрастырып шығарды. Осы ілімнің аясында ислам дінінің дұрыс ақидасын
баяндап, бидғат пен адасушылықтарды терістеді. Оны илм-ут таухид* немесе
илм-ут таухид уас-сифат яки фикх-ул акбар деп атады. Таухид ілімі ислам
сеніміне қатысты үкімдерді кітап пен сүннет бойынша түсіндіретін ілім еді.
Салафи ғұламалары шешімін табу қиын болған кейбір мәселелермен айналыспады.
Бірақ Құран Кәрімнің көрсеткеніндей нақли дәлелдер арқылы терең талдамай ақ
ислам сенімін түсіндірді. Ислам сеніміне түсіндірме жасаған кезде тек Кітап
пен сүннеттің мәтіндеріне берік болды. Бұл тақырып бойынша алғаш рет
жазылған әрі осы күнге дейін жеткен еңбектер Имам Ағзам Әбу Ханифаға
тиесілі шығармалар. Олар мыналар: Әл-Фикх-ул Акбар, Әл-Алим уал-Мутааллим,
Әл-Фикх-ул Абсат, Әр-Рисала, Әл-Уасия.
Имам Ағзам жазған осы еңбектерінде рационалдық түсіндірмелерге де орын
берген. Осы бес еңбектің бірі Әл-Фикх-ул Акбар ислам ғұламаларының
құрметіне ие болып, оған көптеген түсіндірмелер жазылған. Али-ул Қаридің
(10141605 ж. қайтыс болған) жасаған түсіндірмесі осылардың ең тамашасы
болып табылады.
Осман империясындағы ғұлама Рұмели Казаскери Кемаледдин Ахмед әл-Баязи
(10981687 ж. қайтыс болған) Әбу Ханифаның ақидаға қатысты аталған бес
кітабын бір арнаға тоғыстырып түсіндірмесін жасап оны Ишарат-ул Марам мин
Ибарат-ил Имам деп атаған. Бұл кітап 13681949 жылы Мысырда жарияланды.
1-Кәлам ілімінің дүниеге келуі және алғашқы кәламшылардың өмір сүрген
кезеңі
Мутазила ағымын құрған және кәлам ілімінің негізін қалаған Уасыл бин
Ата (131748 ж. қайтыс болған). Бір күні Басра қаласындағы мәжілісте Хасан
Басридің (110728 ж. қайтыс болған) ілім мәжілісіне бір адам келіп Қазір
үлкен күнә істеген адамды кәпіклікпен айыптайтын кейбір адамдар пайда
болды. (Бұлар харижилер еді) Кейбір адамдар болса (муржия) күпірмен бірге
мойынсұнудың пайда бермегені секілді, иманмен бірге үлкен күнәнің (масият)
да зарар бермейтіндігін айтып жүр. Бұл туралы сен қандай үкім айтасың деп
сұраған кезде Хасан Басри жауап бермей жатып оның шәкірттерінің бірі Уасыл
бин Ата Үлкен күнә жасаған адам (муртакиб-и кабира) мумин де емес, кәпір
де емес. Иман мен күпір арасындағы бір жерде (әл-мәнзилату бәйн-әл-
мәнзиләтайни) деді. Яғни пасық деді. Осыдан кейін ол Хасан Басридің
мәжілісінен тұрып кетіп қалады. Мәжілістің тіректерінің түбінде басқа бір
дәріс алқасын құрады. Сол кезде Хасан Басри Уасыл бізден бөлінді (итазала
анна Уасыл) дейді. Осыған байланысты Уасыл бин Атаға және оның артынан
ергендерге мутазила делінді.
Имам Ашғари да (324936 ж. қайтыс болған) Уасыл мен оның соңынан
ергендердің мутазила деп аталуының басқа бір себебін былайша көрсетеді. Ол
кездері харижиялықтар үлкен күнә істеген адамды кәпір дейтін. Уасыл бин
Атаға дейін ешкім мұсылмандар арасында үлкен күнә істеген адамды мұсылман
да емес, кәпір де емес деп айтпаған. Мұсылмандардың көзқарасынан бөлінгені
үшін Уасыл бин Ата мен оған ергендер мутазила деп аталды.
Уасыл бин Ата Амр бин Убайдпен (144761 ж. қайтыс болған) бірге
мутазила мазхабын құрып, теология саласына ақылдың басшылығын енгізеді.
Ахли суннатпен айтыс-тартысқа байланысты ислам теологиясы туралы еңбегін
жазады. Осылайша калам ілімі мутазиланың қолымен дүниеге келеді. Калам
ілімі ахли суннаттың жағына өткенге дейін мутазиланың, таухид болса ахли
суннаттың ілімі болады. Мутазила ақаид мәселелерін түсіндірген кезде ақылды
негізге алып, нақылды ақылға тәуелді етеді. Ақылмен үйлеспейтін
муташабихатқа* ақыл қағидалары бойынша басқа мағыналармен түсіндірме
жасады.
Уасыл бин Ата өз мазхабын басты басты бес негізге сүйендіреді.
1) Таухид: Мутазила бойынша Алла тірі (хай), (қадир), (мурид), барлық
нәрсені есітеді (самиғ) және көреді (басир)... Бірақ Алланың сипаттары оның
затымен бірдей. Затымен тілейді, затымен біледі. Алланың затынан басқа
сипаттарды оған қосу одан басқа бұрынғы сипаттарды қажет ететіндіктен бұл
таухидқа қайшы. Алайда олардың Алланың затынан басқа еш нәрсе бұрынғы емес
деген таухид көзқарастары бар. Таухид көзқарастары бойынша да Каламуллахты
(Құран Кәрім) жаратылған деп есептейді.
2) Әділдік немесе әділет: Алла құлдарына зұлымдық етпейді (бұған
мұсылмандардың барлығы да келіседі). Зұлымдық етпегендіктен де құлдар
өздері қалаған істерін өз еріктерімен қалайды және өз құдыреттерімен
жаратады. Құл (адам) өз әрекетінің жаратушысы. Алла Тағала құлдарының әмір
етпеген немесе тыйым салған істерін тілемейді және қаламайды да. Алла әмір
еткен істі немесе нәрсені қалайды. Егер адамның өз еріктерімен істеген
әрекеттерін Алла тілеген болса әрі қалаған болса, онда оларды жауапқа
тартып жазаландыру арқылы оларға зұлымдық жасаған болар еді және бұл Оның
әділетімен үйлеспейтін еді.
Құлдардың істерін өз еріктерімен және құдыреттерімен жаратуында және
осы әрекеттердің жаратылуында Алла араласпайтындығын қабылдау арқылы
Алланың әділетін қабылдағандықтарын айтады. Осылайша таухид пен әділет
туралы көзқарастарына байланысты өздерін асхаб-ул адл уат-таухид деп
атайды.
Мутазила құл үшін тиімді әрі лайықты болған нәрсеге мойынсұну Аллаға
уәжіп болып табылады. Өйткені Оның хикметі құлдардың мүдделеріне лайықты
болуы керек деген көзқарастарын да әділет принцибінің ішіне енгізуге
тырысқан.
3) Әл-Уағд уал-Уағид
Алланы сауабымен уәдесі (уағд) орындалады, азабымен уағиді орындалады.
Мутазила бойынша мумин бұл дүниеден мойынсұнумен және істеген үлкен
күнәсіна тәубе етіп озар болса жұмаққа кіреді. Істеген үлкен күнәсіна тәубе
етпестен өлер болса, онда тозақта мәңгілік қалады. Алла үлкен күнә жасап
алып бұл үшін тәубеге келмеген адамды өз мейірімімен немесе шапағатымен
кешірмейді. Үлкен күнә істеуден сақтанған адамдардың кішігірім күнәлары
кешіріледі. Тозаққа кірген адам ол жерден мүлдем шыға алмайды. Үлкен күнәсі
үшін тәубе етпестен өлген мұсылманның көрген азабы кәпірдікінен де аз
болады. Мутазила осы принцибімен күпір мен мойынсұну пайда бермейтіндігі
секілді иманмен бірге үлкен күнә да зарар бермейді дейтін муржияны
қабылдамайтын еді.
4) әл-манзила байнал-манзилатайни
Мутазила амалды иманның бір бөлігі деп санайды. Үлкен күнә істеген
мумин иманнан айрылады. Кәпірге де жатпайды. Иман мен күпір арасындағы бір
жерде болады. Күнәсіна тәубе етпей өлсе мәңгілік жаханнамда болады. Уасыл
бин Ата бұл принциптерін былайша түсіндіреді: Иман қайырлы ерекше
қасиеттерден тұрады. Ол бір кісінің бойында жинақталған кезде ол адам мадақ
есім болып табылатын мумин деп аталады. Үлкен күнә істеген пасықтың қайырлы
ерекшеліктері болмайды. Аталған мақтау сөзге лайық болмағандықтан ол мумин
деп аталмайды. Үлкен күнә істеген адам да кәпір деп аталмайды. Өйткені оның
шахадаты пен кейбір қайырлы амалдары бар. Сонымен қатар оны мұсылман
болмағандар мен салық төлейтін басқа діндегілерден ажырату үшін муслим деп
атайды.
5) Жақсылықты әмір ету және жамандықтардан тыю (әл-Амр бил-Мағруф уан-
Нахи ан-ил Мункар)
Жақсылықты әмір ету және жамандықтардан тыюдың да парыз екендігін
барлық мұсылмандар қабылдайды.
Мутазила бойынша күші жеткенінше жақсылықты үгіттеп адамды хақ пен
туралыққа шақыру, жамандықтардан тыю муминнің парызы болып табылады. Себебі
исламға шақырудың кең таралуы үшін, адасушылықтың тура жолға түсуі үшін,
мұсылмандардың діндерін бұзуға және дұрыс пен бұрысты бір бірімен
араластыруға тырысатындардың айласы мен шабуылдарын тойтару үшін осы әмірді
орындау өте маңызды әрі аса қажет болып табылады. Осыған байланысты
мутазила көбінесе дәлелге сүйене отырып, кейде күшпен өз көзқарастарын
жаюға тырысты. Сол себепті Құранның жаратылғандығын (махлуқ) қабылдату үшін
ахли суннат ғұламаларына қысым жасап отырды.
Мутазиланың қолында калам ілімі дүниеге келіп жайыла бастаған кезде
салаф ғұламалары да халықты мутазиланың калам ілімімен айналыспаулары
жөнінде сақтандырды. Олар ислам ақидасын түсіндіру үшін және халықтың
сенімін адасқан ағымдардан сақтау үшін таухид іліміне қатысты еңбектер
жазумен болды.
2-Ахли Суннат каламына өту кезеңі
Ислам әлемінде хижри ІІ ғасырдың соңына дейін пайда болған ағымдар
басты басты мына мәселелерде қайшылыққа түсіп, әр түрлі көзқарастарда
болды:
1) Алланың сипаттарының түсінікті болуы және оның таухид
сенімімен байланысы.
2) Тағдыр (қадар) мен құлдардың іс-әрекеттерінің жаратылып
жаратылмағандығы жөніндегі мәселе.
3) Иманның ақиқаты, үлкен күнә, тәуба және күпір мәселелері.
4) Ақыл мен нақылдың шекаралары.
5) Имамдық (имамат) пен сахабалардың (асхаб-и кирам) үстемдігі.
Мутазила каламының дүниеге келуінен бір ғасыр өткеннен кейін мехнат
дәуірі (Даур-ул Михнат) келді. Хижри 218-232 жылдар аралығында Құранның
жаратылған екендігін қабылдату үшін Аббасидтер халифасы Мамунның (198813-
218833) билігінің соңғы жылдарынан Мутауаккилдің (232846-247861)
халифалығының алғашқы жылдарына дейін мутазила ғалымдары халифаларға ықпал
етіп ахли суннат ғалымдарына қысым жасап, жазалатып отырған. Кейбір
авторлардың пікірінше мутазиланың ахли суннат ғалымдарына осындай үлкен
қысым жасаттыруларының себебі оларға Құран Кәрімнің жаратылған (махлуқ)
екендігін қабылдата отырып христиандардың ислам сенімін (ақидасын) бұзуына
мүмкіндік бермеу болып табылады. Өйткені Құранда Хз. Иса туралы Мариям ұлы
Мәсіх Иса тек қана Алланың елшісі және Сөзі, оны Мәриямға берген (Ниса
сүресі, 171) делінген. Христиандар мұсылмандардың Каламуллахтың
жаратылмағандығына (махлуқ еместігіне), оның бұрыннан бар екендігіне
(қадим) сенетіндіктерін білетін болса Хз. Иса да Алланың сөзі, ол
жаратылмаған, ол бұрыннан бар (қадим) деп теріс пропаганда жүргізуі мүмкін
еді.
Құранның жаратылысы (халқ-ул Қуран) мәселесі бойынша мұсылмандарға
зорлық-зомбылық жасалған соң кейбір салаф ғалымдары мутазиланың
көзқарастарын терістеу үшін және бидғат өкілдерінің пікірлерінің жайылуының
алдын алу үшін ислам сенімін ақыл қағидаларымен қолдауды қажет деп тапты.
Осы ғалымдардың алдыңғы сапында Абдуллах бин Сағид әл-Куллаб әл-Басри
(240854 ж. қайтыс болған) мен Харис әл-Мухасиби (243857 ж. қайтыс болған)
болды.
Абдуллах бин Сағид әл-Куллаб әл-Басри бидғат өкілдеріне жататын жахмия
мен мутазилияны терістеу үшін осы екі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.