Банк қызметін мемлекеттік реттеу

1 Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу
2 Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы
3 Банктің субординарлық қарызы
4. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері

Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу механизмінің тәртібі Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілермен анықталады.
1995 жылы 31 тамызда қабылданған “Банктер және банктік қызмет туралы” ҚР заңының 41-бабына сәйкес, ҚР Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың салымшыларының мүдделерін қорғау, сондай-ақ республикадағы ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қолдап отыру мақсатында аталған банктердің қызметін реттеуді мынадай жолдармен жүзеге асырады:
пруденциялық нормативтер белгілеу;
банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық актілер шығару;
банктердің қызметін тексеру;
банктің қаржылық жағдайын сауықтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
банктерге немесе олардың лауазымды тұлғаларына санкциялар беру.
Ұлттық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық нормативтер мен орындауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді белгілеуге құқылы. Ол, сонымен қатар банктердің пруденциялық нормативтерді және орындауға міндетті басқа да нормалар мен міндеттерді бұзғаны үшін жауапкершілікті белгілейді.

1. Мақыш С.Б. Ілияс А.Ә. «Банк ісі» Оқу құралы. - Алматы: 2004.
2. Мақыш С.Б «Коммерциялық банктер операциясы»
3. Сейткасымов «Несие Ақша Банк»

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Банк қызметін мемлекеттік реттеу

Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктердің қызметін реттеу
механизмінің тәртібі Ұлттық банктің екінші деңгейдегі банктердің қызметін
реттеу және қадағалау бойынша нормативтік құқықтық актілермен анықталады.
1995 жылы 31 тамызда қабылданған “Банктер және банктік қызмет туралы”
ҚР заңының 41-бабына сәйкес, ҚР Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктердің
қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету, олардың салымшыларының мүдделерін
қорғау, сондай-ақ республикадағы ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қолдап
отыру мақсатында аталған банктердің қызметін реттеуді мынадай жолдармен
жүзеге асырады:
пруденциялық нормативтер белгілеу;
банктердің орындауына міндетті нормативтік құқықтық актілер шығару;
банктердің қызметін тексеру;
банктің қаржылық жағдайын сауықтандыруға байланысты ұсыныстар беру;
банктерге ықпал ететін шектеу шараларын қолдану;
банктерге немесе олардың лауазымды тұлғаларына санкциялар беру.
Ұлттық банк халықаралық банктік тәжірибеде қолданылатын пруденциялық
нормативтер мен орындауға міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді
белгілеуге құқылы. Ол, сонымен қатар банктердің пруденциялық нормативтерді
және орындауға міндетті басқа да нормалар мен міндеттерді бұзғаны үшін
жауапкершілікті белгілейді.
Қойылған талаптарға банктің қаржылық жағдайының сәйкестігі туралы
мәселені шешу мақсатында Ұлттық банк белгілі мөлшерде банктің капиталының
көлемін анықтауға құқылы.
Пруденциялық нормативтер немесе орындауға міндетті басқа да нормалар
мен лимиттердің нормативтік белгілері мен есептеу әдістемесін, белгіленген
күнге банктің капиталының көлемін, ашық валюта позициясының лимиттерін және
оларды есептеу тәртібін, резервтік талаптар нормасын және оларды есептеу
әдісін, есеп берудің сәйкес формалары мен оны тапсыру мерзімін Ұлттық банк
белгілейді.
Банктік қызметті жүзеге асырумен байланысты шығындарды табу мақсатында
банктер резервтік қор құруға міндетті. Резервтік қорлар банктердің
дивиденттерді төлеуге дейінгі табысының есебінен құрылады. Банктер
резервтік қорларының көлемін Ұлттық банк белгілейді.
Банктер жүргізетін операцияларының түрлері мен көлеміне байланысты
өздерінің қызметінің сенімділігіне бақылауды қамтамасыз ету үшін олар
Қазақстан Республикасындағы банктер туралы заңға сәйкес, Ұлттық банк
бекіткен тәртіпте күмәнді және үмітсіз қарыздарға қарсы арнайы провизиялар
құру арқылы берілген несиелер мен басқа да активтерді жіктеуге міндетті.
Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық
нормативтер. 2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының № 213
қаулысымен бекітілген “Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық
нормативтер туралы” ережеге сәйкес оларға мыналар жатады:
жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары мөлшері;
өтімділік коэффициенті;
ашық валюталық позиция лимиті;
негізгі қорларға және басқа қаржылай емес активтерге жұмсалынған банк
инвестициясының ең жоғары мөлшерінің коэффициенті.

1.Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері
Банктің жарғылық капиталының ең төменгі мөлшерін Ұлттық банк Басқармасы
бекітеді. Банк акционерлерден өзінің акцияларын номиналдық бағадан төменгі
деңгейде ғана, сондай-ақ ондай сатып алу кез келген пруденициялық
нормативтер мен орындауға міндетті басқа да нормалар және лимиттерді
бұзбаған жағдайда ғана сатып ала алады.

2. Меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті
Меншікті капитал (К) – бұл І деңгейлі капитал мен ІІ деңгейлі капитал
(І деңгейлі капиталдан аспайтын мөлшерде) қосындысынан банктің
инвестицияларын шегеру арқылы есептеледі.
Банк инвестициясы – акцияның (жарғылық капиталда қатысу үлесі) және
еншілес ұйымдардың, сондай-ақ басқа заңды ұйымдардың субординирленген
қарызына жұмсалымдар сомасы.
Ұйымдардың субординирленген қарызына жұмсалымдар мынадай шарттардың
біріне сәйкес келуге тиіс:
жоғарыда аталған заңды тұлғалардың қаржылық есебі халықаралық
стандартқа сәйкес жасалуы және аудиторлық қорытындымен расталуы тиіс;
жоғары аталған заңды тұлғалардың акциялары Қазақстан қор биржасының
ресми тізімінің “А” категориясына енуге тиіс;
жоғары аталған заңды тұлғалардың қарыз рейтингі Standard & Poors және
басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің “А” рейтингінен төмен болмауға
тиіс.
Бірінші деңгейлі капитал (К1) мыналардан құралады:
- төленген жарғылық капитал;
- қосымша капитал;
- өткен жылдардағы бөлінбеген таза табыс (өткен жылдардағы таза табыс
есебінен құрылған қорлар, резервтер);
шегерілген (-):
- материалдық емес активтер (Халықаралық қаржы есебіне Халықаралық
стандартына сәйкес банктің негізгі қызметінің мақсатына алынған
лицензияланған бағдарламалық қамсыздандыру);
- өткен жылдардағы зиян;
- ағымдық жылдағы шығыстардың ағымдық жылдағы табыстардан артық сомасы.
Екінші деңгейлі капитал мыналардан құралады:
- ағымдық жылдағы табыстардан ағымдық жылдағы шығыстардың артық сомасы;
- бағалы қағаздар мен негізгі құралдарды қайта бағалау мөлшері;
- тәуекелді есепке алып өлшенген активтер сомасының 1,25%-нан
аспайтын сомадағы жалпы резервтер (провизиялар) мөлшері;
- бірінші деңгейлі капитал сомасының 50%-нан аспайтын сомадағы банктің
субординарлық қарызы;
Банктің субординарлық қарызы – бұл мынадай талаптарға сәйкес келетін,
банктің қамтамасыз етілмеген міндеттемесі:
депозит немесе міндеттеме болып табылмауға тиіс;
банктің немесе онымен байланысты аффилиирленген тұлғалар талаптары
бойынша кепілдік ретінде қамтамасыз етуілмеуге тиіс;
алдын ала (толық немесе жартылай) өтелумеуге тиіс;
банктің таратылуы барысында соңғы кезекте қанағаттандырылуға тиіс
(акционерлер арасында қалған мүлікті бөлу алдында).
Банктің субординарлық қарызы - бастапқы қайтару мерзімі 5 жылдан
жоғары болып келетін, меншікті капиталға жататын субординарлық қарыз.
Облигация субординарлық қарызға және меншікті капиталға жатуы мүмкін
егер, ол ҚР-ның заңдылықтарына сәйкес шығарылса.
Банктің субординарлық қарызы меншікті капитал ретінде есепке алынады
және бес жыл ішінде мынадай мөлшерде қалып, қалғаны қайтарылады:
1-ші жылы - субординарлық қарыздың 80( сомасы;
2-ші жылы - субординарлық қарыздың 60( сомасы;
3-ші жылы - субординарлық қарыздың 40( сомасы;
4-ші жылы - субординарлық қарыздың 20( сомасы;
5-ші жылы - субординарлық қарыздың 0( сомасы,
Меншікті қаражаттардың (меншікті капиталдың) жеткіліктігі төмендегідей
екі коэффициенттің көмегімен есептеледі:
Банктің бірінші деңгейлі капиталының барлық активтер сомасына қатынасы
0,06 –дан кем болмауға тиіс

мұнда,
К І – бірінші деңгейлі меншікті капитал;
ИК - банктің акцияға жұмсаған инвестициялары және басқа да заңды
тұлғалардың субординарлық қарызы;
А – банктің жиынтық балансына сәйкес барлық активтерінің сомасы.
Банктің меншік капиталының тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан
активтерге қатынасы 0,12 -ден кем болмауы тиіс.

мұнда,
К – банктің меншік капиталы;
Ар - тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер және баланстан тыс
міндеттемелер сомасы. Тәуекел дәрежесіне байланысты өлшенген активтерді
есепке алу барысында кастодиандық келісім-шарт негізінде банкке қабылданған
ақшалар есепке алынбайды;
Пс - арнайы резервтер (күмәнді және үмітсіз активтер бойынша құрылған
провизиялар) қосылған меншікті капиталға қосылмаған, құрылған жалпы
резервтер сомасы (яғни, тәуекел дәрежесіне қарай топтасқан активтер
сомасының 1,25, % асатын сомасында).

3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің жоғарғы мөлшері
Бір қарыз алушы - ҚР-ның заңдарында немесе жасалған келісім-шартта
көзделген негізде қарыз алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2
айдың ішінде не белгісіз мерзімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан
туындайтын талаптары бар әрбір жеке және заңды тұлға.
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан
тұрады:
банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк талабы;
соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, қарыз алушыға қатысты
банк талаптары;
ҚР заңдарында немесе жасалған келісім-шартта көзделген негізде қарыз
алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не белгісіз
мерзімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан туындайтын (несиелік
тәуекелмен байланысты) талаптар;
(-) шегерілген,
қарыз алушының міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның
ішінде:
банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және Ұлттық
банктің шығарған мемлекеттік бағалы қағздары, құйма бағалы металдары,
Standard & Poors және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің “А”
рейтингін иеленетін банк кепіл-хаттары;
ҚР Үкіметі және Ұлттық банкіне қатысты талаптары;
Standard & Poors және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің
“ВВВ” рейтингінен төмен емес ұзақмерзімді қарыздық рейтингі бар банктердің
ашқан корреспонденттік шотарына қатысты талаптары.
Бір қарыз алушыға келетін тәуекел мөлшері қарыз алушының міндеттемелері
бойынша тәуекел мөлшерінің (Т) банктің меншікті капиталына (К) қатынасы
арқылы есептеледі:

Т

мұнда,
Т - тәуекел мөлшері (несие лимиті);
К – банктің меншік капиталы.

к3 –тің мәні мынадай екі жағдайда қарастырылады:
Банкпен ерекше қарым-қатынастағы қарыз алушылар үшін, - 0,10-ден
аспауға тиіс;
Басқа да қарыз алушылар үшін – 0,25-ден аспауы тиіс (соның ішінде 0,10
– баланстан тыс міндеттемелермен қамтамасыз етілмеген бланктік несиелер,
сондай-ақ оффшорлық аймақ аумағында тіркелген Қазақстан Республикасының
бейрезиденттерге берілген несиелер бойынша).

4. Ағымдағы өтімділік коэффициенті.
Өтімділікті бақылап отыру мақсатында банктер ағымдағы өтімділік
коэффициенттерінің есебін береді.
Өтімділік коэффициенті екі коэффициент көмегімен анықталады:
банктің ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4.1);
банктің қысқа мерзімді өтімділігінің коэффициенті (к4.2).
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің ең төменгі мәнін Ұлттық банктің
басқармасы бекітеді.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (к4) өтімділігі жоғары активтердің
орташа айлық шамасының талап етілетін міндеттемелердің орташа айлық
шамасына қатынасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.