Мектеп оқушыларына өзін-өзі тану пәнін оқытудың негіздері мен ерекшеліктері
КІРІСПЕ
1. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН.ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін.өзі тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны
1.2Өзін.өзі тану пәнін оқыту ерекшеліктері
2. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН.ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп оқушыларына өзін.өзі тану пәнін оқытудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тәжірибелік.эксперименттік жұмыстары және оның нәтижелері ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
1. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН.ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін.өзі тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны
1.2Өзін.өзі тану пәнін оқыту ерекшеліктері
2. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН.ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп оқушыларына өзін.өзі тану пәнін оқытудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тәжірибелік.эксперименттік жұмыстары және оның нәтижелері ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың халыққа жолдауында «Біз әрбір адамның ар-намысын, жағымды қасиеттері мен беделін, жоғары адамгершілік, этикалық стандарттары және рухани құндылықтарын бағалайтын қоғам құруымыз керек» деп атап көрсетті[1].
Осы талаппен «Өзін-өзі тану» рухани адамгершілік білім беру бағдарламасының, өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу басымдылығының мәнін күшейтуге бағытталған, жалпы мақсаттары ұштасады.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2001 жылғы 12 шілдедегі №566 бұйрығымен бекітілген «Өзін-өзі тану» курсы жобасын әзірлеу және апробациялау бойынша эксперимент табысты іске асырылуда.
Жеті жылдық эксперименттік апробациядан кейін «Өзін-өзі тану» бағдарламасы республиканың барлық өңірлерінде педагогикалық және ата-аналар жұртшылығының белсенді қолдауына ие болды.
Өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу қазақстандық қоғамда жалпыадамдық, жалпыұлттық, этномәдениеттік жеке тұлғалық құндылықтарын үйлесімді бірігуінің бағдарланған, олар адамға қоғамға қызмет етуде өзін толық пайдалану, өзінің мәнін және өмірдегі тағдырын білуге мүмкіндік береді.
Осы талаппен «Өзін-өзі тану» рухани адамгершілік білім беру бағдарламасының, өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу басымдылығының мәнін күшейтуге бағытталған, жалпы мақсаттары ұштасады.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2001 жылғы 12 шілдедегі №566 бұйрығымен бекітілген «Өзін-өзі тану» курсы жобасын әзірлеу және апробациялау бойынша эксперимент табысты іске асырылуда.
Жеті жылдық эксперименттік апробациядан кейін «Өзін-өзі тану» бағдарламасы республиканың барлық өңірлерінде педагогикалық және ата-аналар жұртшылығының белсенді қолдауына ие болды.
Өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу қазақстандық қоғамда жалпыадамдық, жалпыұлттық, этномәдениеттік жеке тұлғалық құндылықтарын үйлесімді бірігуінің бағдарланған, олар адамға қоғамға қызмет етуде өзін толық пайдалану, өзінің мәнін және өмірдегі тағдырын білуге мүмкіндік береді.
1. Аткинсон Р. Человеческая память и процесс обучения. М., 1980.- 528 бет.
2. Венгер Л.А. Педагогика способностей. М., 1973- 345 бет.
3. Голубева Э.А. Комплексные исследования способностей. //Вопросы психологии. 1990.- №6.- 35-41 бет.
4. Криворотько А.Н. Развитие способностей у детей. А., 1977.-С. 61-79 бет.
5. Қабiлеттi дамытудың психологиялық негiздерi //Қазақстан мектебi. –2002. - №1-2 –С. 27-29 бет.
6. Лучшие психологические тесты // Под. ред. А.Ф. Кудряшева, Петрозаводск. 1990. 28-33 бет.
7. Ломов Б.Ф. К проблеме деятельности в психологии //Психологический журнал. 1981. -№5. 3-22 бет.
8. Леонтьев А.Н. Проблема деятельности в психологии. //Вопросы философии. 1972. -№9. С13-17 бет.
9. Немов Р.О. Психология. - М.: ВЛАДОС, 1995. - Т2. - 512 бет.
10.Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту. //Қазақстан мектебі. -2000. - №2. 29-31 бет.
11 .Психологическая диагностика. Проблемы исследования Под ред. К.М.Гуревича. - М., 1981.
12. Кле М. Психология подростка: Психосексуа/іьное развитие. М., 1991.
13. Козлов Н.И. Какртноситься к себе и людям, или Практическая
психология на каждый день. М., 1998.
14. Крутецкий А.В. Жас және педагогикалық психология. Алматы, 1979.
15. Қоянбаев Ж.Б. , Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1999.
16. Қыдыршаев А. Балалардық жас ерекшеліктерін ескеру. «Ұлағат», 2000.
17. Леонтьев А.Н. ГІроблемы развития психики. МГУ, 1981.
18. Мектеп оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін анықтауға
арналған психодиагностикалық қызмет. Алматы, 2004.
2. Венгер Л.А. Педагогика способностей. М., 1973- 345 бет.
3. Голубева Э.А. Комплексные исследования способностей. //Вопросы психологии. 1990.- №6.- 35-41 бет.
4. Криворотько А.Н. Развитие способностей у детей. А., 1977.-С. 61-79 бет.
5. Қабiлеттi дамытудың психологиялық негiздерi //Қазақстан мектебi. –2002. - №1-2 –С. 27-29 бет.
6. Лучшие психологические тесты // Под. ред. А.Ф. Кудряшева, Петрозаводск. 1990. 28-33 бет.
7. Ломов Б.Ф. К проблеме деятельности в психологии //Психологический журнал. 1981. -№5. 3-22 бет.
8. Леонтьев А.Н. Проблема деятельности в психологии. //Вопросы философии. 1972. -№9. С13-17 бет.
9. Немов Р.О. Психология. - М.: ВЛАДОС, 1995. - Т2. - 512 бет.
10.Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту. //Қазақстан мектебі. -2000. - №2. 29-31 бет.
11 .Психологическая диагностика. Проблемы исследования Под ред. К.М.Гуревича. - М., 1981.
12. Кле М. Психология подростка: Психосексуа/іьное развитие. М., 1991.
13. Козлов Н.И. Какртноситься к себе и людям, или Практическая
психология на каждый день. М., 1998.
14. Крутецкий А.В. Жас және педагогикалық психология. Алматы, 1979.
15. Қоянбаев Ж.Б. , Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1999.
16. Қыдыршаев А. Балалардық жас ерекшеліктерін ескеру. «Ұлағат», 2000.
17. Леонтьев А.Н. ГІроблемы развития психики. МГУ, 1981.
18. Мектеп оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін анықтауға
арналған психодиагностикалық қызмет. Алматы, 2004.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 1-3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
1. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін-өзі 3-14
тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2Өзін-өзі тану пәнін оқыту ерекшеліктері 14-18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп оқушыларына өзін-өзі тану пәнін оқытудың 18-25
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары және оның 25-28
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 30
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың халыққа жолдауында Біз әрбір адамның ар-
намысын, жағымды қасиеттері мен беделін, жоғары адамгершілік, этикалық
стандарттары және рухани құндылықтарын бағалайтын қоғам құруымыз керек деп
атап көрсетті[1].
Осы талаппен Өзін-өзі тану рухани адамгершілік білім беру
бағдарламасының, өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және
тәрбиелеу басымдылығының мәнін күшейтуге бағытталған, жалпы мақсаттары
ұштасады.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің 2001 жылғы 12 шілдедегі №566 бұйрығымен бекітілген Өзін-өзі
тану курсы жобасын әзірлеу және апробациялау бойынша эксперимент табысты
іске асырылуда.
Жеті жылдық эксперименттік апробациядан кейін Өзін-өзі тану бағдарламасы
республиканың барлық өңірлерінде педагогикалық және ата-аналар
жұртшылығының белсенді қолдауына ие болды.
Өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу қазақстандық
қоғамда жалпыадамдық, жалпыұлттық, этномәдениеттік жеке тұлғалық
құндылықтарын үйлесімді бірігуінің бағдарланған, олар адамға қоғамға қызмет
етуде өзін толық пайдалану, өзінің мәнін және өмірдегі тағдырын білуге
мүмкіндік береді.
Өзін-өзі тану, білім мағынасының құндылығын күшейте отырып, жеке
тұлғаның өзіне және өз күшіне сену, жақсылық жасау, көп білу және өзін-
өзі жетілдіру, дене, психологиялық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық
дамуда үйлесімділікке жету қабілетін ашады және дамытады.
Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар
барлығынан басым бола алатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл
сапаларға адамды дүниеге келген күннен бастап тәрбиелеу керек [2], деген
Шәкәрім атамыздың терең ойын негізге ала отырып, жас ұрпақтың бойына
адамгершілік рухани қайнарын сіңіріп, мінез-құлқын тәрбиелеу үшін, жалпы
адамзаттың құндылықтарды, адамгершілік ұстанымдарды, әділдік пен өзара
көмекті ғұмыр бойы мұрат тұтуды тәрбиелеу ұстаздар міндеті.
Әр адам өз өмірінде бір рет болса да Мен кіммін?, Мен қандаймын?,
Менің өмірімнің мәні неде? деген сұрақтарды қояды. Бұл күрделі
философиялық сұрақтарға әр адам әр түрлі жауап беріп жатады, кейде жауап
таба да алмай жатқан кездері болады.
Адамның ішкі жан дүниесін қандай құбылыстармен теңеуге болады?
(ғалам, дүние, ғарыш).
Өзін-өзі тану дегеніміз не? Өзін-өзі тану дегеніміз - өзін тану,
өзінің ішкі потенциалын, өзекті қасиеттерін, жекелік ерекшеліктерін,
интеллектуалдық сапаларын, ерекшеліктерін, мінез бітістерін, басқа
адамдармен қарым-қатынас жасауын тану үрдісі.
Өзіңді өзің таны деген ұғымды қалай түсінесіз?
Жоғары мәдениет иесі үшін бұл сұраққа жауап беру өте қиынға соғар
еді. Себебі, ол сұрақтың түпкі мәніне үңіліп, ой толғайды. Жаңа
философиялық ойларды тудыра алатын мына сұрақтардың жауаптарын іздестіру:
1. Адам үшін өзін-өзі танудың мәні неде?
2. Өзіңізде нені танып және нені танудың қажеті жоқ деп ойлайсыз?
3. Адамның өзін тануы қалай жүзеге асады?
4. Адам өзін таныды делік, ары қарай не болады?
Енді осы және басқа да сұрақтарға жауап беріп көрелік.
Адам үшін өзін-өзі танудың мәні. Алғаш рет өзін-өзі тану мәселесі
Ежелгі Шығыстың религиялық тұжырымдамаларында туындай бастады. Бұл кезеңде
тек өзін-өзі танудың мәнін ғана ашумен шектелмей, өзін-өзі танудың ғаламат
технологияларына, элементтеріне де жете көңіл бөлінді. Мысалы: буддизм –
Гаутама (сезім ләззаттары). Бұл жерде өзін-өзі танудың 8 өлшемді жолы
көрсетіледі: дұрыс түсіну; дұрыс ойлау; тура сөйлеу; тура әрекет; дұрыс
өмір сүру образы; тура күш-жігер; дұрыс бағыт; тура концентрация.
Ал христиан дінінде өзін-өзі тану үрдісі басқа тұрғыда қарастырылады,
яғни кінәдан арылу, кінәдан арылу жолдарын үйренуді насихаттады. Негізгі
категориялары:
Индивид - өзін-өзі бекіту...
Жеке тұлға – Жаратушы... Адам соның образы бойынша жаратылған,
сондықтан ол да жекелік ерекшеліктері бар. Өзін-өзі танудың жолдарын
анықтау осы мәселеден шығады.
Бертін келе бұл қағидалар психология бағыттарында да көрініс берді:
Психоанализ (З.Фрейд) – санадан шеттетілгенді ұғыну, түсіну, талдау
жасау[3].
Психосинтез – (Р.Ассоджоли) – ішкі үйлесім жағдайына жету, өзінің ішкі
Менін түсіну[4].
Гештальтерапия (Ф.Перлз) – жекелік ересектік деңгейіне жету құралы. Бірнеше
сапаларын бөліп көрсетеді:
- басқалардан емес, өзінен сүйеу табу;
- жауапкершілікті өз мойнына алу қабілеті;
- қиын жағдайларда өз мүмкіндіктерін пайдалана алу[5].
Гуманистік психология (К.Роджерс) – жеке тұлғаның өзіндік дамуына қажетті
жағдай туғызу, өзінің өзектілігін түсіну: (нақты Мен және идеалды Мен) [6].
Сонымен, өзін-өзі тану өз мүмкіндіктерін еңбек етуде, басқалармен
қарым-қатынаста, қандай да бір әрекетпен шұғылдануда маңызды көмек береді.
Өзін-өзі танудың мәнін үш тұрғыда қарастыруға болады:
• біріншіден, діни ағым адамдары үшін – Жаратушымен бірігу тұрғысында;
• екіншіден, үстіртін психологиялық деңгейде - өз мүмкіндіктерін,
қабілеттерін өмірде, әрекетте толық пайдалана алу құралы ретінде;
• үшіншіден, терең психологиялық деңгейде – психикалық және
психологиялық денсаулыққа жету жолын ашу мүмкіндігін қарастырушы ғылым
ретінде.
Өзін-өзі тану аумақтары. Американ ғалымы, прагматизм негізін салушы
У.Джемс өзін-өзі танудың аумақтарының элементтерін көрсетті.
Олар: физикалық тұлға – адамның тән мүмкіндіктерін ұйымдастыру;
- әлеуметтік тұлға – басқалардың бізді тұлға ретінде қабылдауы;
- рухани тұлға – жеке сана жағдайлары мен рухани қасиеттері және
қабілеттерінің бірлесуі[7].
Қазіргі кезеңдегі еліміздің күннен-күнге гүлденіп дамуы, жаңа саяси-
экономикалық өрлеу, болашақ дамуға бағдарланған өзгермелі өмір жағдайлары
адамнан ақыл-ой белсенділігін, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып,
болашаққа нық сеніммен қарайтын азамат пен азаматшаларды тәрбиелеуді талап
етеді. Сондықтан өскелең ұрпаққа өзін-өзі тану пәнін оқытудың маңыздылығы
өте жоғары.
Ғылыми-педагогикалық зерттеулер мен оқу-әдістемелік әдебиеттерді
теориялық талдаулар, мектеп практикасында жас ұрпақты даярлаудың
дидактикалық мүмкіндіктері мен оны дамытудың бағдарын сараптау нәтижелері
төмендегідей қарама-қайшылықтарды көрсетті: жас ұрпаққа өзін-өзі тану пәнін
оқыту мәселесінің дидактикалық тұрғыдан негізделуінің жеткіліксіздігі
арасында; өзін-өзі тану пәнін оқыту әдістемісінің қажеттілігі арасындағы
қайшылықтар зерттеу проблемасын анықтап, тақырыпты Мектеп оқушыларын өзін-
өзі тану пәнін оқытудың ерекшеліктері деп таңдауымызға себепші болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Мектеп оқушыларына өзін-өзі тану пәнін
оқытудың негіздері мен ерекшеліктерін анықтап, әдістемесін жасау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың негіздерін анықтау;
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың әдістемесін айқындау;
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың тиімділігін эксперимент
жағдайында дәйектеу.
Ежелден дана халқымыз бала –бауыр етім деп, өскелең ұрпақтың көңілі
рухты, жаны пәк, таза болғанын армандайтын. Атаның қанымен,ананың сүтімен
бойға біткен қасиетті дарытатын орта болады. Ол ең біріншіден отбасы,
екішіден мектеп, негізінде жалпы қоғам. Сондықтан да, осындай ортаны құру
біздің парызымыз, біздің міндетіміз[32].
Біздер ХХI –ші ғасырда , яғни адам санасының шарықтап дамыған, ал
техниканың барынша жетілген уақытында өмір сүру мүмкіндігін алып отырмыз.
Бұл бізден осы заманның сұранысы мен талабына сай білімді, мәдениетті,
сонымен қатар рухани бай болуы қажет. Сондықтан да, осы өзгермелі заманның
түрлі өзгерістерімен тең басатын тұлғаны қалыптастыру бүгінгі таңдағы
барлық саналы адамдардың өмірінің, еңбегінің басты өзекті мақсаты болуы
керек.
Баланың жеке тұлға ретінде үйлесімді қалыптасуы мен дамуы өзін –өзі
тани білгенде ғана жүзеге аспақшы. Осы орайда көптеген жылдар бойы аналық
жүрек жылуын бала өміріне еңбек ету жолына арнап келе жатқан Сара
Алпысқызының авторлығымен енгізілген Өзін – өзі тану адамгершілік
–рухани білім беру бағдарламасының маңызы өте зор, сырлы әлемге толы дүние.
Өзін – өзі тану пәні балабақша тәрбиеленушілері, оқушылар мен
студенттердің өздерін қоғамның бір бөлігі ретінде сезіне білуіне және өз
ұлтының рухани –адмгершілік құндылықтары негізінде өзінің орнын білу
дағдыларын қалыптастыру мақсатында жүргізіліп отырған тәрбие сабағы.
Өзін – өзі тану пәнін оқытудың негізгі мақсаты –адамның қоршаған
ортаны біліп, өзінің ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзін –өзі басқару негізінде
адмгершілік –рухани әлеуетті көтеру. Сол себепті қазіргі ұрпақ
тәрбиесіндегі басты мәселе тұлғаны адмгершілік –рухани тұрғыдан дамыту, ар
–ұятымызды молайтып, адамгершілік қасиеттерімізді жетілдіру арқылы
ізгілікке, инабаттылыққа, парасаттылыққа үйрету. Өзін – өзі тану пәнінің
басқа пәндерден айырмашылығы Қазақстанның білім жүйесінде педагогтарды
жеке тұлға тәрбиесін ізгілендіруге бағыттап, өскелең ұрпақтың өзіндік
менін қалыптастыруды көздеуінде болып отыр[33].
Өзін – өзі тану пәні арқылы жан –жақты дамыған, рухани
адамгершілігі мол, бір –біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен қарйтын, өмір
сүруге деген құштарлығы жоғарғы жеке тұлға тәрбиелей аламыз.
Дан халқымыз Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге
болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтпаған.
Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік,
қайырымдылық,яғни адамгешілік құнды қасиеттерді сіңіріп , өз – өзіне
сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл атқарады.
Ұрпақ тағдыры – ұлт тағдыры демекші ,ұлттың болашағы – оның білімді,
талантты, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың
қолында. Рухы күшті ұлт озады. Бұл тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани
мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын
қалыптастыруда Өзін – өзі тану адамгершілік – рухани білім беру пәнінің
орны ерекше[34].
Пән ерекшелігі адамның жан дүниесін байытуда өзіндік барлық тұтастығын
дамытады. Бала бойында белсенділік, ерлік, жігер, саналылық шыңдалып, ішкі
жан дүниесі рухтанып, өз ортасына деген сүйіспеншілік арқылы рухани
байлыққа кенеледі. Баланың мінез –құлық сапалары ашылып, оғаш қылықтан
аулақ болуға, өзіндік баға бере отырып, жақсы қасиеттерге, биік белестерге
талпынтады.
Өзін – өзі тану пәнінің жұмыс барысындағы оқу бағдарламалары,
оқулықтар, әдістемелік құралдар, балалардың жұмыс дәптері, аудио, видео
материалдары, балалардың белсенді болуына, бір –біріне деген сүйіспеншілік,
ішкі жан дүниесінің қуаттанып, адамгершілік ізгі қасиеттерінің қалыптасуына
жол ашады.
Бала тәрбиесі –адамзатты толғандырып келе жатқан өмірдің мәселесі.
Баланың бойындағы ізгілікті мақсат, көтеріңкі көңіл –күй, өзіндік
ерекшелігі арқылы өз ортасына деген сүйіспеншілік, сыйластық, бауырмалдық,
жауапкершілік, кішіпейілділік секілді асыл қасиеттерін шыңдауға болады[35].
Білімділік жетістіктер мониторингі жүрген бақылаулар барысында
мектепке дейінгі мекемелерде де және жалпы білім беретін мектептерде де
әрдайым жүргізілетін жиын Шаттық шеңберінде, Жер − анаға, Аспан −
атаға өз мейірім шуағын төккені үшін, ризашылығымызды білдіріп, арман
тілектерін, өз ойларын ортаға салу арқылы баланың адамгешілік – рухани
дамуының негізін қалауға және өмірлік дағдыларын қалыптастыруға
ықпал еткенін байқадық. Расында да жылдар бойы жүргізілген сабақтар
барысында баланың өз ортасына бейімделгенін кештерде, ертеңгіліктерде,
мониторинг нәтижесінен байқадық.Демек әрбір өткізілетін ата – аналар
білетін сауалнамаларда Өзін – өзі тану пәнінің адам өміріндегі рөлін
ерекше айқындай түскенін ата – аналар, әріптестер, балалар ойынан
байқадық.
Өзін – өзі тану пәнін меңгертуде жүйелі, әр тұрақты еңбек нәтижесіне
жету үшін, әрбір педагог маман, отбасы мүшелерінің қатысуымен, бұқаралық
ақпарат құралдары арқылы нысаналы жұмыс жүргізілуде.
Адамның мінез –құлқының қалыптасу негізіне ар, ұят, өзін –өзі
бақылау, бағдарлау мен адамгершілік рухани жан дүниесін байыту арқылы
жетуге болады. Шындығында, адамзат табиғаттың ажырамас бір бөлігі, адам
табиғатта тіршілік етеді оның мөлдіреген суын, биік тауларын, бұлттарын
әсем де ерекше жыл мезгілдерін көріп тамашалай, бәр − −бірінен нәр ала
отырып , адамзаттың өсіп –өнуіне жол ашады[36]. Осы жолға апаруда нақты
шешім табуда болады, ол жолға Өзін – өзі тану пәні арқылы жетеміз.
1. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін-
өзі тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны
Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға
бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін
дамытудың басты бағыты болып отыр.
Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және
шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін
рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде өзін-өзі тану пәні арқылы
жүзеге асады.
Болмыстың табиғи және жаратылыс аспектісі тұрғысынан қарастырылатын
адам біртұтас үдеріс ретіндегі өзін-өзі танудың нысаны болып табылады. Адам
болмысы күрделі жүйе болғандықтан, ол өзін жеке тұлға, сол сияқты іс-әрекет
субъектісі және жеке дара субъект ретінде көрсетеді. Адамның осы қырларының
біртұтас болуы оның өзін-өзі анықтау, өз маңыздылығын арттыру, өзін іс
жүзінде көрсете білу және өзін-өзі жетілдіру аспектілерінен тұратын
үйлесімді дамуды қамтамасыз етеді.
Бұл нысан өзін-өзі танудың пәндік саласын анықтайды, оқу пәнінің
танымдық, дамытушылық және тәрбиелік қызметтерін айқындайды.
Өзін-өзі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы
және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи
қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім
беру үдерісін ұйымдастыруды көздейді. Өзін-өзі тану пәнінің оқу-әдістемелік
құралдары оқушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып,
олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы
бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
Өзін-өзі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері мынадай:
- адамның өзіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-
құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет
субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;
- оқушылардың өзіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-
қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы
бар бағдарларының негізін қалыптастыру;
- қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға
құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану
дағдыларын қалыптастыру[8].
Мектеп бітірушілердің негізгі біліктері білім беру үдерісіне
қатысушылар (оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар, қоғам) үшін бағыт-бағдар
береді және өзін-өзі тану пәнінің мазмұнын анықтауға, сол сияқты рухани-
адамгершілік білім беруді ұйымдастыруға негіз болады.
Білім берудің бастапқы сатысы (1-4-сыныптар)
Өзін-өзі тану пәнінің базалық білім беру мазмұны оқушылардың жас
ерекшеліктерін есепке ала отырып, 1-4 сыныптарда төрт негізгі бөлімді
қамтиды:
1. Өзін-өзі тану бақыты
2. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
3. Адам болам десеңіз...
4. Мен-табиғат перзентімін.
Өзін-өзі тану бақыты атты бірінші тарау оқушыларды өзін-өзі тану
пәнімен таныстырады. Мұнда балаларды мектепке өзгеше бейімдеуге бағытталған
сабақтар қарастырылады. Олар жаңа оқушы мәртебесін ұғынады,
сыныптастарымен, мұғалімдермен, жалпы мектеппен танысады. Өзінің сыртқы
келбетіне дұрыс қарауға, өзін-өзі түсінуге, өз мінезі, өздері орындап
жүрген әлеуметтік рөлдер туралы ойлануға, өз эмоцияларын түйсінуге және оны
басқара алу білігіне дағдылануға мүмкіндік алады. Балалардың қызықты
танымдық материалдар арқылы адамгершілік құндылықтарды қабылдауы осы
міндеттерді табысты орындауға ықпал етеді[9].
Баланың жаңа әлеуметтік рөлі, яғни мектеп оқушысы болуы – іс-әрекеттің
(оқудың) жаңа түрін түбегейлі игерумен ғана емес, сондай-ақ қатынастың
барлық жүйесінің, баланың қызығушылықтары, құндылықтары, өмір салттарының
өзгеруімен де байланысты. Осы жастағы балалар негізінен түрі мен мазмұны
тартымды ойын түрлері арқылы білім алады. Осыған байланысты оқытудың ойын
әдісін кеңінен қолдану, жағдаятты, шығармашылық іс-әрекеттерді ұғынуға
түрлі тапсырмалар беру, коммуникативтік, іс-әрекеттік оқытуда пікірталас
элементтерін пайдалану қажет.
Балалардың алған білімдері қарым-қатынас жасау кезінде бір-біріне
қамқорлық жасап, көңіл бөлудің қажеттілігін түсінуге мүмкіндік береді.
Қалыптасқан дағдылар мектеп өмірі үдерісінде мейірімділік, сезімталдық,
тілектестік, ынтымақтастық дағдыларына төселуге ықпал ететін болады. Мектеп
ұжымында орныққан ізгі қарым-қатынас жеке тұлғаның алдағы уақытта, яғни
есейген шақта жағымды қасиеттерін дамытуға септігін тигізетіні осы тарау
сабақтарының тағы бір маңыздылығы болып табылады.
Бағдарламаның Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты екінші тарауында
коммуникативтік біліктер мен дағдыларды (өзін және басқаларды тыңдау,
түсіну, дұрыс бағалай білу, жанашырлық таныту, өзара ынтымақтастық
біліктері); құрбыларымен тең құқықты, өзара жақсы қарым-қатынас құра білу
білігін; өзінің эмоциялық күйін түсіну, өз сезімдерін білдіре алу және
басқалардың сезімін тани білу біліктерін, тұлға аралық шиеленістерді шешу
дағдыларын игеруді және әлеуметтік белсенділіктерін дамытуға ерекше көңіл
бөлінеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты тарау сабақтары балалар ұжымында
ешкімнің ренжімеуіне және назардан тыс қалмауы үшін жағымды орта құруды
қарастырады. Ол оқушылардың мінез-құлқындағы жағымды қырлары, яғни
айналасындағыларға және бір-біріне деген құрметті, эмоциялық жылылық пен
өзара түсіністікті психологиялық нұсқау арқылы оңтайлы ұйымдастыруға
бағытталған. Әдістемелік тәсілдер шиеленістерді болдырмаудың жолдарын
бірлесіп іздеуге және пайда болған шиеленісті жағдайлардан шығудың лайықты
тәсілдерін табуды анықтауға бағытталған. Оқушыларды басқалардың келеңсіз
мінез-құлықтарына орай әдепті әрекет етуге, балалардың кешіре білу білігін
қалыптастыруға және оны дамытуға, кішіпейілділік, тектілік, төзімділік
көрсете білуге шыдамдылықпен үйретуге негізделген[10].
Оқыту үдерісінде баланың адамдар арасындағы қарым-қатынас этикасы
ережелерін меңгеруі маңызды болып табылады. Бұл үшін оларды қарым-қатынас
білігін, ынтымақтастық пен ұжымшылдық рухын дамытуға, басқалардың сезімін
түсінуге, топпен қарым-қатынас жасауға және өзара әрекеттестікке, басқа
балалармен достасуға, жетістіктері мен сәтсіздіктерін бөлісуге, өз мінез-
құлқын бақылап, оны саналы түрде басқаруға, түрлі өмірлік жағдаяттарда
батыл және өзіне сенімді болуға үйрету керек. Балаларды жаттығуларға,
ойындарға, шығармашылыққа, экспериментке, іс-әрекетке практикалық
кірістірудің түрлі формалары жас жеткіншекті тәрбиелеу нормаларына тартуға,
өзіне, айналасындағыларға, құрбыластарына және үлкен адамдарға қатынасында
эмоционалдық-мотивациялық нұсқаулар қалыптастыруға, коммуникативтік және
әлеуметтік дағдылар, біліктер және қарым-қатынас тәжірибелерін дамытуға,
қоғамдағы дұрыс мінез-құлық және жеке даралық дамыту үшін қажетті
мүмкіндіктер туғызу қажет.
Осы тарау сабақтарында алған өзара адами қарым-қатынастың сыпайы
тәсілдері, құралдары мен әдістері туралы білім балаларға қатынас жасау
өнері жөнінде түсінік береді. Олардың жақын адамдарына, сыныптастарына,
таныстарына мейірлі болып, шынайы сезімге тәрбиеленуіне мүмкіндік туғызады.
Бұл сабақтар балаларды әңгімелесушінің эмоционалдық күйін түсінуге, өз
ойлары мен сезімдерін дұрыс жеткізе білуге, жақсы қатынасты бағалай білуге
және айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қуанышқа бөлене алуына,
оларға қамқорлық көрсетуге және шамасына қарай көмек көрсетуге үйретеді.
Адам болам десеңіз... атты үшінші тарау баланың жас ерекшелігіне
қарай олардың психологиялық дамуын, яғни өспелі мінез-құлықты түйсінуін,
әсерленгіштікті, сезімнің қарқынды дамуын, жалпы эмоционалдық тонусын
(шаттық, сергектік), жігерлілік сапаларын ескере отырып жасалған. Тарауда
баланың адамгершіліктік құндылықтық бағдарларды қабылдау дағдыларын
дамытуға септігін тигізетін материалдар бар. Осы арқылы оқушылар
мейірімділік, борыш, адалдық, ұят, намыс, батылдық сияқты және т.б.
адамгершілік ұғымдармен танысады. Баланың қайырымдылық, достық,
ұстамдылық, мақсаткерлік, батылдық, өз-өзін құрметтеу, абырой, көңіл күйге
ортақтаса білу, басқа адамдарға, жан-жануарларға, табиғатқа қамқорлық
көрсетуін дамытуға ықпал ететін адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға
айырықша көңіл бөлінеді. Бағдарлама мазмұнында өзінің және басқалардың
қылықтарын жинақтап қорыту, салыстыру, талдау, оның этикалық мәнін көре
білу және бағалау қарастырылған[11].
Оқытудың мазмұны мен әдістері балалардың сезімталдығын, елгезектігін,
өзін-өзі құрметтеуін, өз қадір-қасиетін сезінуін, эмпатиялық сезімін
көрсетуін тәрбиелеу үшін жағдай жасауға бағытталған. Білім үдерісі баланың
өз ұстанымына, оның өмірлік тәжірибесіне құрылуы қажет, сондықтан да
оқушыларға оқу мен тәрбие үдерісінде берілетін ақпарат баланың жай назар
аударуына ғана емес, оны эмоционалды түрде бастан кешіретіндей болуы тиіс.
Онда балаларды өмірлік жағдаяттарды адамгершілік амалдармен шешуге
үйрететін негіздегі тәжірибені қолдану қажет.
Тарауды оқытуда этикалық әңгімені жетекші әдіс ретінде қолдану мақсатқа
сәйкес болады. Адамгершілік көрініс беретін оқиғаларды талқылау үдерісінде
мұғалімнің балалар бойында жағымды эмоциялар оятуы, өз қадір-қасиетін
сезінуін дамытуы қажет. Этикалық әңгіме мазмұны балалар әр түрлі іс-
әрекеттерге байланысты туындайтын қоғамдық құбылыстарды бағдарлай
алатындай, өз мінез-құлықтарын сезінетіндей, өз қылықтарының адамгершілік
нәтижелерін алдын ала болжай алатындай болуы керек. Адамгершілік тәрбиенің
ұтымды тәсілі мен құралы арнайы құрылған танымдық міндеттер болып табылады.
Оларды шешу барысында кіші жастағы оқушылар қылықтарын қарастыруды,
жағдаяттарды талдауды, оларға өздерінің жеке қатынасын білдіруде өздеріне
таныс адамгершілік ұғымдарды қолданады. Сабақта болашақ туралы ойлану,
армандау үшін уақыт бөлінуі қажет, бұл – тыныштық сәті, онда түрлі
мәселелер: өзің, жақындарың мен туыстарың туралы, жақсылық пен жамандық
туралы, адамдардың өмірін жақсарту жөнінде ойлану үдерістері орын алады.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде балалар өз мінез-құлықтары мен қоршаған
адамдардың тұрмыстағы, қоғамдық орындардағы мінез-құлықтарының жетістік
және кемшілік тұстарын көруге; әділеттік танытуға, өз қалауын ортақ
мүдделерге бағындыруға; өз бетінше әрекет етуге және қойылған міндеттердің
шешімін өз бетінше табуға үйренеді. Адамдардың қылықтары мен әдеттері
туралы алынған мәліметтер кіші жастағы оқушыларға мінез-құлықтың әлеуметтік
мәні бар жағымды мотивтерін орнықтыруға, өз бойындағы жақсы үлгілерді
жетілдіру тілектерін дамытуға ықпал етеді. Білім мен тәрбиенің қаланған
негіздері баланың бойында өз қылықтары үшін жауапкершілік сезімін және
өзіне қатысты талап қоя білуді орнықтыруға көмектеседі, жеке тұлғаның басты
келбетін дамытуға көмектесетін өзін-өзі дұрыс бағалауды қалыптастыруға
мүмкіндік береді.
Мен-табиғат перзентімін атты төртінші тараудың мазмұны кіші жастағы
оқушылардың бойында қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас тәжірибесін
қалыптастыруға бағытталады. Балалардың табиғатқа эстетикалық қатынасын
қалыптастыру және денсаулықтарын нығайту мақсатында экологиялық,
шығармашылық іс-әрекеттер ұйымдастырылады. Сабақтың эмоционалдық тартымды
болуы кіші жастағы оқушылар үшін іс-шаралардың: танымдық, сюжетті-рөлдік
ойындар, мерекелер, табиғи материалдармен практикалық жұмыстар, жобалық іс-
әрекеттер, топтық саяхаттар, осы жастағылар үшін шамасы келетін табиғатты
қорғау іс-әрекеттерін қолдану сияқты түрлері қамтамасыз етіледі[12].
Мен-табиғат перзентімін атты тараудың құрылымы этикалық, эстетикалық,
валеологиялық, құқықтық білімдер арасындағы байланысты орнықтыруға жағдай
жасайды. Тарау мазмұнына енгізілген осы білімдердің құрамдастары мағыналық
жағынан ізгіліктік адамгершілік құндылықтармен байланысады. Өмір және
салауаттылық құндылықтарын ашуға арналған сабақтарда оқушылар әрбір адамның
өмір сүруге, өз денсаулығын қорғауға, баланың тіршілік етуге құқығын және
өздерінің денсаулықтарына мемлекеттің ерекше қамқорлығын сезініп, басқа
адамның өмір сүру құқығын әркімнің сыйлауға міндетті екенін ұғынады,
экологиялық мәселелермен танысады.
Адамгершілік және экологиялық бағдарлы қалыптасқан тәжірибе арқылы кіші
жастағы оқушылардың өзімен-өзі және қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүруге,
өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға, өзінің еңбек, демалыс, тамақтану
сияқты өмірлік іс-әрекеттері үшін экологиялық жағдайды қамтамасыз етеді.
Кіші жастағы оқушылардың рухани-адамгершілік білімінің тиімділігі
көбінесе мұғалім мен отбасының ынтымақтастығына байланысты болады.
Мұғалімнің қандай адамгершілік ережелерді ұсынып отырғанын, балалардың
мінез-құлықтарына қандай талаптар қойылатынын, адамгершілік категориясы
бойынша олардың әрекеттері қалай бағаланатынын, сынып ұжымындағы қоғамдық
пікір қандай екенін ата-аналардың білуі шарт. Ата-аналар мен педагогтердің
тәрбиелік ықпалының бірлігі тәрбиенің мақсаты мен нақты міндеттерін бір
бағытта түсінуінен, түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, оларды
жүзеге асыру білігінен көрінеді. Пәннің мақсат-міндеттері мен әдістерін
ашатын бірлескен үй жұмысы (балалар мен олардың ата-аналары үшін),
әдебиеттерді ұсыну, таныстыру сабақтары мен тренингтер өткізу тәжірибеге
кеңінен енгізіледі. Мұның өзі мектепте де, үйде де балаларды үздіксіз
тәрбиелеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Төменде осы айтылған мазмұнға сәйкес құрастырылған Өзін-өзі тану пәні
бойынша бастауыш мектептің әрбір сыныбына арналған тақырыптық жоспар
ұсынылады (1- кестеде).
1 Кесте. 1-сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақтың Сабақтың мазмұны
тақырыбы Сс
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2Шаттыққа толы Өзін-өзі тану пәні нені үйрететінін ұғыну; 2
жүрекпен Өзін-өзі тану пәнін оқып-үйренуге қызығушылық.
3-4Білім әлеміне Оқушы мәртебесі; жақсы оқушы болуға тырысу; 2
саяхат сыныпта ұжымға бірігу, танысу, достасу.
Оқушы өмірінде ұстаздың алатын орны; оқушы мен
ұстаз арасындағы өзара сыйластық. Мектептің
оқушы өміріндегі маңызы, мектепте оқу, мектеп
өміріне араласу.
5-6Арайлап атсын әрӘрбір атқан таңға, бейбіт күнге қуану, ризашылық2
таңым білдіру; айналасындағы адамдардың бір-біріне
қуаныш сыйлауы.
7-8Достығымыз Достары (балабақша, аула, ауыл, сынып), достық 2
жарасқан қарым-қатынастың өмірде алатын орны, достыққа
негіз болатын адами қасиеттер туралы жалпы
түсінік.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-1Сәлем берем Үлкендермен амандасуға, бірі-бірімен сәлемдесуге2
0 ізетпен үйрену, бір-біріне ізет, сый-құрмет көрсете
білу. Әдептілік, сыпайылық, ізеттілік ұғымдарын
түсіну, әдеп талаптарын орындай білу, ізетті,
сыпайы, тәртіпті болуға үйрену.
11-Тіл табыса Бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға үйрену, 2
12 білейік кешірімді болу, өзара сыйластық, өзара
түсіністік пен татулықты бағалай білу.
13-Көмектесе Айналасындағы адамдарға көмек көрсету, өзара 2
14 білейік көмек жасауға үйрену. Өзіне жақын, ниеттес
адамға сенім білдіру, өзара жауапкершілікті
түсіну, қамқорлық жасай білу, бір-біріне адал
болуға үйрену.
15-Сыйласаң – сыйлыДос, жақын, туыс адамдармен өзара сыйластық, 2
16 боласың адамдарға шын ниетпен құрмет көрсете білу.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-Жақсыдан үйрен,Жақсы мен жаманды ажырата білу, жақсыны бойға 2
18 жаманнан жирен сіңіру, жаманнан аулақ болу. Жақсылық жасауға
үйрену, жақсылықты өнеге ету, жақсылықты риясыз
жасау.
19-Қамқор болып Сүйіспеншілікті, қайырымдылықты, мейірімділікті 2
20 өсемін сезіне білу, айналасындағы адамдарға деген
ықыласы мен көмегі, адамдарды жақсы көру,
қайырымды, мейірімді болу. Қамқорлық сезімдерін
дамыту, адамға, табиғатқа, жан-жануарларға
қамқорлық жасай білу.
21-Шыншылдық – Шындық пен өтірікті айыра білу, шындықты айта 2
22 адамдықтың білу, өтірік айтпау, шыншыл, турашыл болуға
белгісі үйрену.
23-Адам деген – Адам құндылығының маңызы. Адамгершілік қасиеттер 2
24 ардақты ат туралы білімдерін кеңейту. Әр адамның ерекшелігін
көрсететін табиғи дарыны, қабілеттері туралы
түсінік беру. Өзін-өзі танудың өмір,
қарым-қатынас, ата-ана, бауырмалдық және т.б.
негізгі ұғымдарын меңгерту.
IV ТАРАУ. Мен-табиғат перзентімін.
25-Табиғатқа Табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін сезіне білу, 2
26 құштарлық табиғаттан үйлесімділік, жарасымдылық табу,
әсемдікке, сұлулықққа талпыну. Табиғатқа
қамқорлық жасау, аяушылық, жанашырлық таныту,
күтіп-баптау, өсіп-өнуіне көмектесу.
27-Денсаулық Денсаулықтың маңызын түсіну, денсаулық құпияларын2
28 құпиялары білу, денсаулықты күту, бағалау, нығайту.
29-Отанымды Отанды сүю, құрметтеу, мақтан тұту, қызмет ету. 2
30 сүйемін Туған өлкенің табиғаты, байлығы.
31-Өзін-өзі тану1-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен үйренгендерін 2
32 пәнінен жинақтап, қорыту.
үйренгенім
33-Қорытынды сабақӨзін-өзі бағалау, тапсырмаларды орындау, 2
34 әңгімелесу, жағдаяттарды шешу, т.б.
Барлығы: 34
Жоғарыда берілген тақырыптардың негізінде оқушылардың жан дүниесінде
төменгі қасиеттер қалыптасады:
- адамгершілік құндылықтар мен өзін-өзі тану, білім, елжандылық, еңбек,
отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік сияқты
жаңа ұғымдар, құндылықтар туралы алғашқы түсініктерді біледі;
- балалар өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді,
сыныптастарымен, ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді
үйренеді;
- қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, денсаулық,
әдептілік, өзара түсіністік, сыйластық құндылықтарын меңгереді;
- мейірімділік, қайырымдылық, жауапкершілік, адалдық, жақсылық
жасауға ұмтылушылық, шыншылдық сияқты адами қасиеттердің мәнін түсінеді;
- табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы
туралы түсініктері қалыптасады;
- денсаулық сақтаудың маңыздылығын түсінеді, салауатты өмір салтының
қарапайым ережелерін біледі және қолдана алады;
- өз ойын, сезімін, алған әсерін шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе
алады;
- Қазақстанда тұратын түрлі ұлт өкілдері арасындағы бейбітшілік пен
ынтымақтастық құндылықтары туралы түсініктерді біледі;
- шынайы достық және қарым-қатынас қуанышының мәнін сезінеді,
құрбыластары мен үлкендер арасындағы достық пен сыйластықты бағалай біледі;
- оқушы құқығы мен міндеттерін біледі және оларды қолдана алады[13].
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәні бойынша білім сапасын бағалау 1-сынып
бағдарламасында белгіленген Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде
жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету
дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға
(мониторингіне) қызмет етеді.
2 Кесте. 2-сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақтың Сабақтың мазмұны Сс
тақырыбы
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2Біз осындай 1-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан 2
баламыз үйренгендерін еске түсіру. Өзін және
айналасын тануға қызығушылық. Оқуға, білім
алуға деген құштарлық.
3-4Көңіл күйімізді Жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік. 2
басқара білейік Ұстамдылық іскерліктерін дамыту. Әр түрлі
жағдайларда өзін ұстай білуге тәрбиелеу.
5-6Білімге Білім, сыйластық адамгершілік 2
құштарлық құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.
Ата-ананың, үлкендердің, кітаптың өмірдегі
ұстаздары екендігін түсіндіру. Кітап оқуға
деген қызығушылықтарын арттыру, ұстаздарды
бағалауға, сыйлауға тәрбиелеу.
7-8Менің ұстаздарымБілім, сыйластық адамгершілік 2
құндылықтары туралы түсініктер. Ата-ананың,
үлкендердің, кітаптың өмірдегі ұстаздары
екендігін түсіндіру; мұғалім еңбегі туралы
түсінік, оқушының мұғалімге деген
сүйіспеншілігі; ұстаздарды бағалау, сыйлау.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-1Үлкенге – Құрмет, ізет, сыйластық туралы түсінік беру. 2
0 құрмет, кішіге –Қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту.
ізет Үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластықты
түсіндіру.
13-Келісім түбі – Келісім, жарастық туралы түсінік беру. 2
14 жарастық Достаса білу, қасиеттерін дамыту. Өзара
татулыққа, шыдамдылыққа, төзімділікке
тәрбиелеу.
11-Кешірімді бала –Кешірім ұғымының адамгершілік құндылық 2
12 кішіпейіл бала ретіндегі мәнін ашу. Кішіпейілділік,
кешірімділікке бейім қабілеттерін дамыту.
15-Күш бірлікте Бірлік туралы түсінік беру, көпшіл болу 2
16 іскерліктерін дамыту. Бір-біріне көмектесуге,
бірлесіп еңбек етуге тәрбиелеу. Өзара
түсінісе білу іскерліктерін дамыту, өзара
сыйластыққа, достыққа тәрбиелеу.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-Текті білу тегінАта-тек, жеті атаны білу арқылы өзіңді тану. 2
18 емес Атадан өнеге-үлгі, тәлім-тәрбие алу.
Ата-текті құрметтеу, қастерлеу. Ұрпақ
жалғастығы.
19 Ұятты бала – Ұят, ар, намыс туралы түсінік беру. Сыпайы 1
арлы бала қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту.
20 Обал мен сауап Мейірімділік адамгершілік құндылығы туралы 1
түсініктерін кеңейту. Обал мен сауап туралы
түсінік беру. Халықтың дәстүрлі игі
әдеттеріне қызығушылықтарын арттыру.
Мейірімділікке, үнемдей білуге тәрбиелеу.
21-Еңбек бәрін Еңбектің адам өміріндегі мәні туралы түсінік.2
22 жеңбек Еңбек етуге қызығушылықтарын дамыту. Алдына
қойған мақсат жолында қажыр-қайрат,
жігерлілік, өзіне-өзі талап қоя білуге
үйрету.
23-Жүрек жылуы Мейірімділік, қайырымдылық туралы түсінік. 2
24 Өзгелерге қамқорлық жасау, ата-анасына,
бауырларына деген сүйіспеншілік.
IV ТАРАУ. Мен-табиғат перзентімін.
25 Халық даналығы Даналық ұғымының адамгершілік құндылық 1
ретіндегі мәнін ашу. Жұмбақ, мақал-мәтел,
ертегі халық даналығы екендігін түсіндіру.
Халық даналығына сүйіспеншілігін арттыру, оны
құрметтеп, сақтауға, бағалауға тәрбиелеу.
26 Халқым менің Туған халқының дәстүрін танып-білуге 1
қонақжай қызығушылық, қонақжайлылық дәстүрі, қонақты
күтіп-сыйлау, бата алу. Отбасылық дәстүрлерді
қастерлеу, жалғастыру.
27 Табиғат – Табиғат, сұлулық тәрізді адамгершілік 1
әсемдік әлемі құндылықтар туралы түсінік. Табиғат сұлулығы
туралы түсінік беру; табиғат әсемдігіне
қызығушылықтарын арттыру; табиғатты сүюге
тәрбиелеу.
28 Табиғат – Табиғат, денсаулық адамгершілік 1
денсаулық мекеніқұндылықтары туралы түсінік. Табиғаттың
денсаулыққа әсері туралы түсінік беру;
денсаулығын нығайтуға ұмтылысын арттыру;
денсаулығын бағалауға тәрбиелеу.
29 Табиғатпен Адам мен табиғат үйлесімділігі туралы түсінік1
біргеміз беру. Табиғатқа аялы қарым-қатынастарын
дамыту.
30 Атамекен Атамекен табиғаты туралы түсінік беру. 1
табиғаты Табиғатқа қамқорлық жасау, іскерліктерін
анамдайсың дамыту. Атамекенін қадірлей білуге тәрбиелеу.
31 Қазақстан – Отан, махаббат адамгершілік құндылықтары 1
менің елім туралы түсініктер. Қазақстан Республикасында
тұратын халықтардың Отаны Қазақстан екендігін
түсіндіру. Отанға сүйіспеншілігін арттыру;
Отанын сүюге тәрбиелеу.
32 Үйренгенім көп 2-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен алған 1
менің білімдерін жинақтау, жағымды
қарым-қатынастарын дамыту.
33-Қорытынды сабақ Өзін-өзі бағалау, тапсырмаларды орындау, 2
34 әңгімелесу, жағдаяттарды шешу, т.б.
Барлығы: 34
Жоғарыда берілген тақырыптардың негізінде оқушылардың жан дүниесінде
төменгі қасиеттер қалыптасады:
- бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар мен білім, ой, сөз, іс,
татулық, махаббат, шындық, ар, ұят, обал, сауап сияқты жаңа ұғымдар туралы
кеңейтілген түсініктерді біледі;
- оқуға құштарлыққа талпынуды, ұстаздарын сыйлауды, халық даналығын
бағалауды, отбасылық дәстүрлерді сақтауды, туған өлкені аялауды, ана тілін
құрметтеуді үйренеді;
- адамның өзіне және өзгелерге деген махаббат, мейірімділік, сенім,
шыншылдық, адалдық, әділдік, батылдық, құрмет сияқты жағымды қасиеттері,
сондай-ақ жағымсыз қасиеттер мен эмоциялардың көрінісі туралы түсініктері
болады;
- қарама-қарсы жыныс өкілдерімен достық қарым-қатынас жасай алады;
- адам мен табиғаттың бірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды әсері
туралы бастапқы түсініктері болады, қоршаған ортаға саналы түрде
ұқыптылықпен қарым-қатынас жасайды;
- адамдармен қарым-қатынаста достаса білуді, өзара келісімге келуді,
түсінісуді, тіл табысуды, кешірімді, кішіпейіл, көпшіл бола білуді, көңіл
күйін басқара алуды біледі;
- денсаулығын күтуді және сақтауды біледі;
- өз әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне алады, мектепте, үйде,
қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелерін қолдана алады. Сонымен осы
тақырыптар өтілген соң оқушылардың білімі бағалануы қажет[14].
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәні бойынша білім сапасын бағалау 2-сынып
бағдарламасында белгіленген Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде
жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету
дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға
(мониторингіне) қызмет етеді. [15].
3 Кесте. 3 сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақ тақырыбы Сабақтың мазмұны Сс
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1 Өзін-өзі тану Рухани-адамгершілік құнды-лықтар негізінде 1
белестері 2-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан алған
білім-біліктерді жинақтап қорытындылау.
3-сыныпта меңгеретін құндылықтар мен
адамгершілік қасиеттер туралы жалпы түсінік.
Өзін, өзгелерді, адамгершілік құндылықтарды
танып білуге қызығушылығын ояту.
2 Өмірді танып Өмір ұғымының адамгершілік құндылық 1
білуге құштарлықретіндегі мәні. Өмірді тану, өмірді танып
білуге қызығушылықтар.
3 Білім − ақиқат Білім құндылығы туралы түсінік. Білімнің 1
бастауы адам өміріндегі маңыздылығы; білімге, оқуға
қызығушылық.
4 Менің сүйікті Еңбек құндылығы мен еңбексүйгіштік адами 1
ісім қасиеттері туралы түсінік. Сүйікті іс туралы
түсінік; еңбек ету іскерліктері.
5 Қиял арманға Жақсы ниетпен армандай білуге баулу. Қиял, 1
жетелейді арман туралы түсінік.
6 Бабалар сөзі – Даналық құндылығы туралы түсінік. Даналық,1
даналық көзі ақылдылық туралы ұғымдар; ойлау
іскерліктері; ата-баба даналығы.
7 Бірлігі жарасқанДостық, бірлік, халық құндылықтары 1
халықпыз туралы түсінік. Халықтар достығы, жарастығы,
бірлігі туралы түсініктері; өзара сыйластық
қарым-қатынастары.
8 Отан сүйген Отан, махаббат құндылықтары туралы 1
ұланбыз түсінік. Отанға деген махаббат,
сүйіспеншілік сезімдері; Отанын сүю, мақтан
тұту, құрметтеу.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9 Ризашылық пен Сыйластық құндылығы туралы түсінік. 1
алғыс Ризашылық пен алғыс туралы түсінік;
үлкен-кішіге деген сүйіспеншілік, сыпайылық
қарым-қатынасы.
10 Өзіңді де, Махаббат, сыйластық құндылықтары туралы 1
өзгені де аяла түсінік. Өзіңді, өзгені аялаудың адам
өміріндегі маңыздылығы; өзіне, өзгелерге
аялы, сыйлы қарым-қатынастар.
11 Шаңырақ Сыйластық, махаббат құндылықтары туралы 1
жарастығы түсінік. Шаңырақ жарастығы, сыйластығы
туралы түсінік.
12 Сіз деген – Сыйластық, қамқорлық құндылықтары туралы1
әдеп, біз деген түсінік. Өзара сыйластық қарым-қатынасының
– көмек адам өміріндегі мәні.
13 Ойнай білу де – Сыйластық, достық құндылықтары туралы 1
өнер түсінік. Шыдамдылық, сабырлылық, ақылдылық
адами қасиеттердің өмірдегі маңыздылығы.
14 Ұл бала мен қыз Сыйластық,достық құндылықтары туралы 1
бала түсінік. Ұл бала мен қыз бала арасындағы
сыйластық туралы түсінік.
Дос болайық, Достық құндылығы туралы түсінік. Татулық 2
15-бәріміз пен достықтың адам өміріндегі маңыздылығы;
16 өзара көмек, жолдастық, сыйластық
қарым-қатынастары.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17 Жылы жүрек – Мейірімділік, қайырымдылық құндылықтары 1
жақсы тілек туралы түсінік. Жақсы тілек, ізеттілік,
ізгілік туралы түсініктер, қайырымды
қарым-қатынас жасау іскерліктері.
18 Ұқыпты бала- Әдептілік, сыпайылық адами қасиеттер туралы 1
әдепті бала түсініктер. Ұқыптылық, жинақылық туралы
түсінік;
19 Өнерлі бала Өнер ұғымының құндылық ретіндегі мәнін 1
сүйкімді ашу. Өнердің адам өміріндегі маңыздылығы.
20 Ақыл − жастан, Даналық құндылығы туралы түсінік. Ақылдың 1
асыл − тастан адам өміріндегі маңыздылығы.
21 Еңбектің наны Еңбек құндылығы туралы түсінік. Еңбектің 1
тәтті адам өміріндегі маңыздылығы.
22 Мақтану – Кішіпейілділік, қарапайымдылық сияқты адами 1
мақтаншақтық қасиеттер туралы түсінік. Мақтану, мақтау,
емес мақтаншақ болмау туралы қасиеттер; жағымды,
жағымсыз қылықтарды ажырата білу
іскерліктері.
23 Мейірімділік – Мейірімділік, қайырымды-лық құндылықтары1
асыл қасиет туралы түсініктер. Мейірімділіктің адам
өміріндегі маңыздылығы; өзара сыйластық
қарым-қатынастары.
24 Жаным толған Жақсылық, махаббат құндылықтары туралы 1
жақсылық түсініктер. Жақсылық пен махаббаттың адам
өміріндегі маңыздылығы; жақсылық жасай білу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 1-3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
1. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін-өзі 3-14
тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2Өзін-өзі тану пәнін оқыту ерекшеліктері 14-18
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2. БӨЛІМ. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Мектеп оқушыларына өзін-өзі тану пәнін оқытудың 18-25
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстары және оның 25-28
нәтижелері ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 30
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың халыққа жолдауында Біз әрбір адамның ар-
намысын, жағымды қасиеттері мен беделін, жоғары адамгершілік, этикалық
стандарттары және рухани құндылықтарын бағалайтын қоғам құруымыз керек деп
атап көрсетті[1].
Осы талаппен Өзін-өзі тану рухани адамгершілік білім беру
бағдарламасының, өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және
тәрбиелеу басымдылығының мәнін күшейтуге бағытталған, жалпы мақсаттары
ұштасады.
Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің 2001 жылғы 12 шілдедегі №566 бұйрығымен бекітілген Өзін-өзі
тану курсы жобасын әзірлеу және апробациялау бойынша эксперимент табысты
іске асырылуда.
Жеті жылдық эксперименттік апробациядан кейін Өзін-өзі тану бағдарламасы
республиканың барлық өңірлерінде педагогикалық және ата-аналар
жұртшылығының белсенді қолдауына ие болды.
Өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу қазақстандық
қоғамда жалпыадамдық, жалпыұлттық, этномәдениеттік жеке тұлғалық
құндылықтарын үйлесімді бірігуінің бағдарланған, олар адамға қоғамға қызмет
етуде өзін толық пайдалану, өзінің мәнін және өмірдегі тағдырын білуге
мүмкіндік береді.
Өзін-өзі тану, білім мағынасының құндылығын күшейте отырып, жеке
тұлғаның өзіне және өз күшіне сену, жақсылық жасау, көп білу және өзін-
өзі жетілдіру, дене, психологиялық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық
дамуда үйлесімділікке жету қабілетін ашады және дамытады.
Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар
барлығынан басым бола алатын адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек. Бұл
сапаларға адамды дүниеге келген күннен бастап тәрбиелеу керек [2], деген
Шәкәрім атамыздың терең ойын негізге ала отырып, жас ұрпақтың бойына
адамгершілік рухани қайнарын сіңіріп, мінез-құлқын тәрбиелеу үшін, жалпы
адамзаттың құндылықтарды, адамгершілік ұстанымдарды, әділдік пен өзара
көмекті ғұмыр бойы мұрат тұтуды тәрбиелеу ұстаздар міндеті.
Әр адам өз өмірінде бір рет болса да Мен кіммін?, Мен қандаймын?,
Менің өмірімнің мәні неде? деген сұрақтарды қояды. Бұл күрделі
философиялық сұрақтарға әр адам әр түрлі жауап беріп жатады, кейде жауап
таба да алмай жатқан кездері болады.
Адамның ішкі жан дүниесін қандай құбылыстармен теңеуге болады?
(ғалам, дүние, ғарыш).
Өзін-өзі тану дегеніміз не? Өзін-өзі тану дегеніміз - өзін тану,
өзінің ішкі потенциалын, өзекті қасиеттерін, жекелік ерекшеліктерін,
интеллектуалдық сапаларын, ерекшеліктерін, мінез бітістерін, басқа
адамдармен қарым-қатынас жасауын тану үрдісі.
Өзіңді өзің таны деген ұғымды қалай түсінесіз?
Жоғары мәдениет иесі үшін бұл сұраққа жауап беру өте қиынға соғар
еді. Себебі, ол сұрақтың түпкі мәніне үңіліп, ой толғайды. Жаңа
философиялық ойларды тудыра алатын мына сұрақтардың жауаптарын іздестіру:
1. Адам үшін өзін-өзі танудың мәні неде?
2. Өзіңізде нені танып және нені танудың қажеті жоқ деп ойлайсыз?
3. Адамның өзін тануы қалай жүзеге асады?
4. Адам өзін таныды делік, ары қарай не болады?
Енді осы және басқа да сұрақтарға жауап беріп көрелік.
Адам үшін өзін-өзі танудың мәні. Алғаш рет өзін-өзі тану мәселесі
Ежелгі Шығыстың религиялық тұжырымдамаларында туындай бастады. Бұл кезеңде
тек өзін-өзі танудың мәнін ғана ашумен шектелмей, өзін-өзі танудың ғаламат
технологияларына, элементтеріне де жете көңіл бөлінді. Мысалы: буддизм –
Гаутама (сезім ләззаттары). Бұл жерде өзін-өзі танудың 8 өлшемді жолы
көрсетіледі: дұрыс түсіну; дұрыс ойлау; тура сөйлеу; тура әрекет; дұрыс
өмір сүру образы; тура күш-жігер; дұрыс бағыт; тура концентрация.
Ал христиан дінінде өзін-өзі тану үрдісі басқа тұрғыда қарастырылады,
яғни кінәдан арылу, кінәдан арылу жолдарын үйренуді насихаттады. Негізгі
категориялары:
Индивид - өзін-өзі бекіту...
Жеке тұлға – Жаратушы... Адам соның образы бойынша жаратылған,
сондықтан ол да жекелік ерекшеліктері бар. Өзін-өзі танудың жолдарын
анықтау осы мәселеден шығады.
Бертін келе бұл қағидалар психология бағыттарында да көрініс берді:
Психоанализ (З.Фрейд) – санадан шеттетілгенді ұғыну, түсіну, талдау
жасау[3].
Психосинтез – (Р.Ассоджоли) – ішкі үйлесім жағдайына жету, өзінің ішкі
Менін түсіну[4].
Гештальтерапия (Ф.Перлз) – жекелік ересектік деңгейіне жету құралы. Бірнеше
сапаларын бөліп көрсетеді:
- басқалардан емес, өзінен сүйеу табу;
- жауапкершілікті өз мойнына алу қабілеті;
- қиын жағдайларда өз мүмкіндіктерін пайдалана алу[5].
Гуманистік психология (К.Роджерс) – жеке тұлғаның өзіндік дамуына қажетті
жағдай туғызу, өзінің өзектілігін түсіну: (нақты Мен және идеалды Мен) [6].
Сонымен, өзін-өзі тану өз мүмкіндіктерін еңбек етуде, басқалармен
қарым-қатынаста, қандай да бір әрекетпен шұғылдануда маңызды көмек береді.
Өзін-өзі танудың мәнін үш тұрғыда қарастыруға болады:
• біріншіден, діни ағым адамдары үшін – Жаратушымен бірігу тұрғысында;
• екіншіден, үстіртін психологиялық деңгейде - өз мүмкіндіктерін,
қабілеттерін өмірде, әрекетте толық пайдалана алу құралы ретінде;
• үшіншіден, терең психологиялық деңгейде – психикалық және
психологиялық денсаулыққа жету жолын ашу мүмкіндігін қарастырушы ғылым
ретінде.
Өзін-өзі тану аумақтары. Американ ғалымы, прагматизм негізін салушы
У.Джемс өзін-өзі танудың аумақтарының элементтерін көрсетті.
Олар: физикалық тұлға – адамның тән мүмкіндіктерін ұйымдастыру;
- әлеуметтік тұлға – басқалардың бізді тұлға ретінде қабылдауы;
- рухани тұлға – жеке сана жағдайлары мен рухани қасиеттері және
қабілеттерінің бірлесуі[7].
Қазіргі кезеңдегі еліміздің күннен-күнге гүлденіп дамуы, жаңа саяси-
экономикалық өрлеу, болашақ дамуға бағдарланған өзгермелі өмір жағдайлары
адамнан ақыл-ой белсенділігін, жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастырып,
болашаққа нық сеніммен қарайтын азамат пен азаматшаларды тәрбиелеуді талап
етеді. Сондықтан өскелең ұрпаққа өзін-өзі тану пәнін оқытудың маңыздылығы
өте жоғары.
Ғылыми-педагогикалық зерттеулер мен оқу-әдістемелік әдебиеттерді
теориялық талдаулар, мектеп практикасында жас ұрпақты даярлаудың
дидактикалық мүмкіндіктері мен оны дамытудың бағдарын сараптау нәтижелері
төмендегідей қарама-қайшылықтарды көрсетті: жас ұрпаққа өзін-өзі тану пәнін
оқыту мәселесінің дидактикалық тұрғыдан негізделуінің жеткіліксіздігі
арасында; өзін-өзі тану пәнін оқыту әдістемісінің қажеттілігі арасындағы
қайшылықтар зерттеу проблемасын анықтап, тақырыпты Мектеп оқушыларын өзін-
өзі тану пәнін оқытудың ерекшеліктері деп таңдауымызға себепші болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты. Мектеп оқушыларына өзін-өзі тану пәнін
оқытудың негіздері мен ерекшеліктерін анықтап, әдістемесін жасау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың негіздерін анықтау;
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың әдістемесін айқындау;
- мектепте өзін-өзі тану пәнін оқытудың тиімділігін эксперимент
жағдайында дәйектеу.
Ежелден дана халқымыз бала –бауыр етім деп, өскелең ұрпақтың көңілі
рухты, жаны пәк, таза болғанын армандайтын. Атаның қанымен,ананың сүтімен
бойға біткен қасиетті дарытатын орта болады. Ол ең біріншіден отбасы,
екішіден мектеп, негізінде жалпы қоғам. Сондықтан да, осындай ортаны құру
біздің парызымыз, біздің міндетіміз[32].
Біздер ХХI –ші ғасырда , яғни адам санасының шарықтап дамыған, ал
техниканың барынша жетілген уақытында өмір сүру мүмкіндігін алып отырмыз.
Бұл бізден осы заманның сұранысы мен талабына сай білімді, мәдениетті,
сонымен қатар рухани бай болуы қажет. Сондықтан да, осы өзгермелі заманның
түрлі өзгерістерімен тең басатын тұлғаны қалыптастыру бүгінгі таңдағы
барлық саналы адамдардың өмірінің, еңбегінің басты өзекті мақсаты болуы
керек.
Баланың жеке тұлға ретінде үйлесімді қалыптасуы мен дамуы өзін –өзі
тани білгенде ғана жүзеге аспақшы. Осы орайда көптеген жылдар бойы аналық
жүрек жылуын бала өміріне еңбек ету жолына арнап келе жатқан Сара
Алпысқызының авторлығымен енгізілген Өзін – өзі тану адамгершілік
–рухани білім беру бағдарламасының маңызы өте зор, сырлы әлемге толы дүние.
Өзін – өзі тану пәні балабақша тәрбиеленушілері, оқушылар мен
студенттердің өздерін қоғамның бір бөлігі ретінде сезіне білуіне және өз
ұлтының рухани –адмгершілік құндылықтары негізінде өзінің орнын білу
дағдыларын қалыптастыру мақсатында жүргізіліп отырған тәрбие сабағы.
Өзін – өзі тану пәнін оқытудың негізгі мақсаты –адамның қоршаған
ортаны біліп, өзінің ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзін –өзі басқару негізінде
адмгершілік –рухани әлеуетті көтеру. Сол себепті қазіргі ұрпақ
тәрбиесіндегі басты мәселе тұлғаны адмгершілік –рухани тұрғыдан дамыту, ар
–ұятымызды молайтып, адамгершілік қасиеттерімізді жетілдіру арқылы
ізгілікке, инабаттылыққа, парасаттылыққа үйрету. Өзін – өзі тану пәнінің
басқа пәндерден айырмашылығы Қазақстанның білім жүйесінде педагогтарды
жеке тұлға тәрбиесін ізгілендіруге бағыттап, өскелең ұрпақтың өзіндік
менін қалыптастыруды көздеуінде болып отыр[33].
Өзін – өзі тану пәні арқылы жан –жақты дамыған, рухани
адамгершілігі мол, бір –біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен қарйтын, өмір
сүруге деген құштарлығы жоғарғы жеке тұлға тәрбиелей аламыз.
Дан халқымыз Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге
болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтпаған.
Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік,
қайырымдылық,яғни адамгешілік құнды қасиеттерді сіңіріп , өз – өзіне
сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл атқарады.
Ұрпақ тағдыры – ұлт тағдыры демекші ,ұлттың болашағы – оның білімді,
талантты, адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың
қолында. Рухы күшті ұлт озады. Бұл тұрғыдан алғанда жас ұрпақтың рухани
мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда, дүниетанымын
қалыптастыруда Өзін – өзі тану адамгершілік – рухани білім беру пәнінің
орны ерекше[34].
Пән ерекшелігі адамның жан дүниесін байытуда өзіндік барлық тұтастығын
дамытады. Бала бойында белсенділік, ерлік, жігер, саналылық шыңдалып, ішкі
жан дүниесі рухтанып, өз ортасына деген сүйіспеншілік арқылы рухани
байлыққа кенеледі. Баланың мінез –құлық сапалары ашылып, оғаш қылықтан
аулақ болуға, өзіндік баға бере отырып, жақсы қасиеттерге, биік белестерге
талпынтады.
Өзін – өзі тану пәнінің жұмыс барысындағы оқу бағдарламалары,
оқулықтар, әдістемелік құралдар, балалардың жұмыс дәптері, аудио, видео
материалдары, балалардың белсенді болуына, бір –біріне деген сүйіспеншілік,
ішкі жан дүниесінің қуаттанып, адамгершілік ізгі қасиеттерінің қалыптасуына
жол ашады.
Бала тәрбиесі –адамзатты толғандырып келе жатқан өмірдің мәселесі.
Баланың бойындағы ізгілікті мақсат, көтеріңкі көңіл –күй, өзіндік
ерекшелігі арқылы өз ортасына деген сүйіспеншілік, сыйластық, бауырмалдық,
жауапкершілік, кішіпейілділік секілді асыл қасиеттерін шыңдауға болады[35].
Білімділік жетістіктер мониторингі жүрген бақылаулар барысында
мектепке дейінгі мекемелерде де және жалпы білім беретін мектептерде де
әрдайым жүргізілетін жиын Шаттық шеңберінде, Жер − анаға, Аспан −
атаға өз мейірім шуағын төккені үшін, ризашылығымызды білдіріп, арман
тілектерін, өз ойларын ортаға салу арқылы баланың адамгешілік – рухани
дамуының негізін қалауға және өмірлік дағдыларын қалыптастыруға
ықпал еткенін байқадық. Расында да жылдар бойы жүргізілген сабақтар
барысында баланың өз ортасына бейімделгенін кештерде, ертеңгіліктерде,
мониторинг нәтижесінен байқадық.Демек әрбір өткізілетін ата – аналар
білетін сауалнамаларда Өзін – өзі тану пәнінің адам өміріндегі рөлін
ерекше айқындай түскенін ата – аналар, әріптестер, балалар ойынан
байқадық.
Өзін – өзі тану пәнін меңгертуде жүйелі, әр тұрақты еңбек нәтижесіне
жету үшін, әрбір педагог маман, отбасы мүшелерінің қатысуымен, бұқаралық
ақпарат құралдары арқылы нысаналы жұмыс жүргізілуде.
Адамның мінез –құлқының қалыптасу негізіне ар, ұят, өзін –өзі
бақылау, бағдарлау мен адамгершілік рухани жан дүниесін байыту арқылы
жетуге болады. Шындығында, адамзат табиғаттың ажырамас бір бөлігі, адам
табиғатта тіршілік етеді оның мөлдіреген суын, биік тауларын, бұлттарын
әсем де ерекше жыл мезгілдерін көріп тамашалай, бәр − −бірінен нәр ала
отырып , адамзаттың өсіп –өнуіне жол ашады[36]. Осы жолға апаруда нақты
шешім табуда болады, ол жолға Өзін – өзі тану пәні арқылы жетеміз.
1. БАСТАУЫШ МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН ОҚЫТУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектептің бастауыш білім беру деңгейіндегі оқушыларға өзін-
өзі тану пәнін оқытудың мәні және мазмұны
Адамның жеке тұлғалық әлеуетін мақсатты түрде және кеңінен ашуға
бағытталған рухани-адамгершілік білім беру ұлттық білім беру жүйесін
дамытудың басты бағыты болып отыр.
Жеке тұлғаның психологиялық, рухани, тәндік, әлеуметтік және
шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін
рухани-адамгершілік тәрбие білім беру жүйесінде өзін-өзі тану пәні арқылы
жүзеге асады.
Болмыстың табиғи және жаратылыс аспектісі тұрғысынан қарастырылатын
адам біртұтас үдеріс ретіндегі өзін-өзі танудың нысаны болып табылады. Адам
болмысы күрделі жүйе болғандықтан, ол өзін жеке тұлға, сол сияқты іс-әрекет
субъектісі және жеке дара субъект ретінде көрсетеді. Адамның осы қырларының
біртұтас болуы оның өзін-өзі анықтау, өз маңыздылығын арттыру, өзін іс
жүзінде көрсете білу және өзін-өзі жетілдіру аспектілерінен тұратын
үйлесімді дамуды қамтамасыз етеді.
Бұл нысан өзін-өзі танудың пәндік саласын анықтайды, оқу пәнінің
танымдық, дамытушылық және тәрбиелік қызметтерін айқындайды.
Өзін-өзі танудың пәндік саласы әр оқушының ішкі жан-дүниесін байытуы
және өзіндік қайталанбас жеке даралығын пайымдауы арқылы табиғи
қабілеттіліктері мен жасампаздық әлеуетін ашуға бағытталған мақсатты білім
беру үдерісін ұйымдастыруды көздейді. Өзін-өзі тану пәнінің оқу-әдістемелік
құралдары оқушылардың қоғамға және өз-өзіне қызмет етуіне бағытталып,
олардың жасампаздық белсенділігін танытуға мүмкіндік беретін өмірлік маңызы
бар, кең ауқымды біліктілік дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі.
Өзін-өзі тану бойынша білім берудің негізгі мақсат-мүдделері мынадай:
- адамның өзіндік бейімділіктерін ашу және оның темпераментін, мінез-
құлқын, қабілеттерін ескере отырып, оны жеке тұлға ретінде, іс-әрекет
субъектісі әрі жеке дара субъект ретінде дамыту;
- оқушылардың өзіне, қоршаған ортаға және бүкіл адамзатқа деген қарым-
қатынасын айқындайтын адамгершілік мінез-құлықтарының, әлеуметтік маңызы
бар бағдарларының негізін қалыптастыру;
- қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шешуде жеке тұлға
құндылықтарын, алған білімдерін іс жүзінде шығармашылықпен қолдану
дағдыларын қалыптастыру[8].
Мектеп бітірушілердің негізгі біліктері білім беру үдерісіне
қатысушылар (оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар, қоғам) үшін бағыт-бағдар
береді және өзін-өзі тану пәнінің мазмұнын анықтауға, сол сияқты рухани-
адамгершілік білім беруді ұйымдастыруға негіз болады.
Білім берудің бастапқы сатысы (1-4-сыныптар)
Өзін-өзі тану пәнінің базалық білім беру мазмұны оқушылардың жас
ерекшеліктерін есепке ала отырып, 1-4 сыныптарда төрт негізгі бөлімді
қамтиды:
1. Өзін-өзі тану бақыты
2. Адами қарым-қатынасқа үйренейік
3. Адам болам десеңіз...
4. Мен-табиғат перзентімін.
Өзін-өзі тану бақыты атты бірінші тарау оқушыларды өзін-өзі тану
пәнімен таныстырады. Мұнда балаларды мектепке өзгеше бейімдеуге бағытталған
сабақтар қарастырылады. Олар жаңа оқушы мәртебесін ұғынады,
сыныптастарымен, мұғалімдермен, жалпы мектеппен танысады. Өзінің сыртқы
келбетіне дұрыс қарауға, өзін-өзі түсінуге, өз мінезі, өздері орындап
жүрген әлеуметтік рөлдер туралы ойлануға, өз эмоцияларын түйсінуге және оны
басқара алу білігіне дағдылануға мүмкіндік алады. Балалардың қызықты
танымдық материалдар арқылы адамгершілік құндылықтарды қабылдауы осы
міндеттерді табысты орындауға ықпал етеді[9].
Баланың жаңа әлеуметтік рөлі, яғни мектеп оқушысы болуы – іс-әрекеттің
(оқудың) жаңа түрін түбегейлі игерумен ғана емес, сондай-ақ қатынастың
барлық жүйесінің, баланың қызығушылықтары, құндылықтары, өмір салттарының
өзгеруімен де байланысты. Осы жастағы балалар негізінен түрі мен мазмұны
тартымды ойын түрлері арқылы білім алады. Осыған байланысты оқытудың ойын
әдісін кеңінен қолдану, жағдаятты, шығармашылық іс-әрекеттерді ұғынуға
түрлі тапсырмалар беру, коммуникативтік, іс-әрекеттік оқытуда пікірталас
элементтерін пайдалану қажет.
Балалардың алған білімдері қарым-қатынас жасау кезінде бір-біріне
қамқорлық жасап, көңіл бөлудің қажеттілігін түсінуге мүмкіндік береді.
Қалыптасқан дағдылар мектеп өмірі үдерісінде мейірімділік, сезімталдық,
тілектестік, ынтымақтастық дағдыларына төселуге ықпал ететін болады. Мектеп
ұжымында орныққан ізгі қарым-қатынас жеке тұлғаның алдағы уақытта, яғни
есейген шақта жағымды қасиеттерін дамытуға септігін тигізетіні осы тарау
сабақтарының тағы бір маңыздылығы болып табылады.
Бағдарламаның Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты екінші тарауында
коммуникативтік біліктер мен дағдыларды (өзін және басқаларды тыңдау,
түсіну, дұрыс бағалай білу, жанашырлық таныту, өзара ынтымақтастық
біліктері); құрбыларымен тең құқықты, өзара жақсы қарым-қатынас құра білу
білігін; өзінің эмоциялық күйін түсіну, өз сезімдерін білдіре алу және
басқалардың сезімін тани білу біліктерін, тұлға аралық шиеленістерді шешу
дағдыларын игеруді және әлеуметтік белсенділіктерін дамытуға ерекше көңіл
бөлінеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты тарау сабақтары балалар ұжымында
ешкімнің ренжімеуіне және назардан тыс қалмауы үшін жағымды орта құруды
қарастырады. Ол оқушылардың мінез-құлқындағы жағымды қырлары, яғни
айналасындағыларға және бір-біріне деген құрметті, эмоциялық жылылық пен
өзара түсіністікті психологиялық нұсқау арқылы оңтайлы ұйымдастыруға
бағытталған. Әдістемелік тәсілдер шиеленістерді болдырмаудың жолдарын
бірлесіп іздеуге және пайда болған шиеленісті жағдайлардан шығудың лайықты
тәсілдерін табуды анықтауға бағытталған. Оқушыларды басқалардың келеңсіз
мінез-құлықтарына орай әдепті әрекет етуге, балалардың кешіре білу білігін
қалыптастыруға және оны дамытуға, кішіпейілділік, тектілік, төзімділік
көрсете білуге шыдамдылықпен үйретуге негізделген[10].
Оқыту үдерісінде баланың адамдар арасындағы қарым-қатынас этикасы
ережелерін меңгеруі маңызды болып табылады. Бұл үшін оларды қарым-қатынас
білігін, ынтымақтастық пен ұжымшылдық рухын дамытуға, басқалардың сезімін
түсінуге, топпен қарым-қатынас жасауға және өзара әрекеттестікке, басқа
балалармен достасуға, жетістіктері мен сәтсіздіктерін бөлісуге, өз мінез-
құлқын бақылап, оны саналы түрде басқаруға, түрлі өмірлік жағдаяттарда
батыл және өзіне сенімді болуға үйрету керек. Балаларды жаттығуларға,
ойындарға, шығармашылыққа, экспериментке, іс-әрекетке практикалық
кірістірудің түрлі формалары жас жеткіншекті тәрбиелеу нормаларына тартуға,
өзіне, айналасындағыларға, құрбыластарына және үлкен адамдарға қатынасында
эмоционалдық-мотивациялық нұсқаулар қалыптастыруға, коммуникативтік және
әлеуметтік дағдылар, біліктер және қарым-қатынас тәжірибелерін дамытуға,
қоғамдағы дұрыс мінез-құлық және жеке даралық дамыту үшін қажетті
мүмкіндіктер туғызу қажет.
Осы тарау сабақтарында алған өзара адами қарым-қатынастың сыпайы
тәсілдері, құралдары мен әдістері туралы білім балаларға қатынас жасау
өнері жөнінде түсінік береді. Олардың жақын адамдарына, сыныптастарына,
таныстарына мейірлі болып, шынайы сезімге тәрбиеленуіне мүмкіндік туғызады.
Бұл сабақтар балаларды әңгімелесушінің эмоционалдық күйін түсінуге, өз
ойлары мен сезімдерін дұрыс жеткізе білуге, жақсы қатынасты бағалай білуге
және айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қуанышқа бөлене алуына,
оларға қамқорлық көрсетуге және шамасына қарай көмек көрсетуге үйретеді.
Адам болам десеңіз... атты үшінші тарау баланың жас ерекшелігіне
қарай олардың психологиялық дамуын, яғни өспелі мінез-құлықты түйсінуін,
әсерленгіштікті, сезімнің қарқынды дамуын, жалпы эмоционалдық тонусын
(шаттық, сергектік), жігерлілік сапаларын ескере отырып жасалған. Тарауда
баланың адамгершіліктік құндылықтық бағдарларды қабылдау дағдыларын
дамытуға септігін тигізетін материалдар бар. Осы арқылы оқушылар
мейірімділік, борыш, адалдық, ұят, намыс, батылдық сияқты және т.б.
адамгершілік ұғымдармен танысады. Баланың қайырымдылық, достық,
ұстамдылық, мақсаткерлік, батылдық, өз-өзін құрметтеу, абырой, көңіл күйге
ортақтаса білу, басқа адамдарға, жан-жануарларға, табиғатқа қамқорлық
көрсетуін дамытуға ықпал ететін адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға
айырықша көңіл бөлінеді. Бағдарлама мазмұнында өзінің және басқалардың
қылықтарын жинақтап қорыту, салыстыру, талдау, оның этикалық мәнін көре
білу және бағалау қарастырылған[11].
Оқытудың мазмұны мен әдістері балалардың сезімталдығын, елгезектігін,
өзін-өзі құрметтеуін, өз қадір-қасиетін сезінуін, эмпатиялық сезімін
көрсетуін тәрбиелеу үшін жағдай жасауға бағытталған. Білім үдерісі баланың
өз ұстанымына, оның өмірлік тәжірибесіне құрылуы қажет, сондықтан да
оқушыларға оқу мен тәрбие үдерісінде берілетін ақпарат баланың жай назар
аударуына ғана емес, оны эмоционалды түрде бастан кешіретіндей болуы тиіс.
Онда балаларды өмірлік жағдаяттарды адамгершілік амалдармен шешуге
үйрететін негіздегі тәжірибені қолдану қажет.
Тарауды оқытуда этикалық әңгімені жетекші әдіс ретінде қолдану мақсатқа
сәйкес болады. Адамгершілік көрініс беретін оқиғаларды талқылау үдерісінде
мұғалімнің балалар бойында жағымды эмоциялар оятуы, өз қадір-қасиетін
сезінуін дамытуы қажет. Этикалық әңгіме мазмұны балалар әр түрлі іс-
әрекеттерге байланысты туындайтын қоғамдық құбылыстарды бағдарлай
алатындай, өз мінез-құлықтарын сезінетіндей, өз қылықтарының адамгершілік
нәтижелерін алдын ала болжай алатындай болуы керек. Адамгершілік тәрбиенің
ұтымды тәсілі мен құралы арнайы құрылған танымдық міндеттер болып табылады.
Оларды шешу барысында кіші жастағы оқушылар қылықтарын қарастыруды,
жағдаяттарды талдауды, оларға өздерінің жеке қатынасын білдіруде өздеріне
таныс адамгершілік ұғымдарды қолданады. Сабақта болашақ туралы ойлану,
армандау үшін уақыт бөлінуі қажет, бұл – тыныштық сәті, онда түрлі
мәселелер: өзің, жақындарың мен туыстарың туралы, жақсылық пен жамандық
туралы, адамдардың өмірін жақсарту жөнінде ойлану үдерістері орын алады.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде балалар өз мінез-құлықтары мен қоршаған
адамдардың тұрмыстағы, қоғамдық орындардағы мінез-құлықтарының жетістік
және кемшілік тұстарын көруге; әділеттік танытуға, өз қалауын ортақ
мүдделерге бағындыруға; өз бетінше әрекет етуге және қойылған міндеттердің
шешімін өз бетінше табуға үйренеді. Адамдардың қылықтары мен әдеттері
туралы алынған мәліметтер кіші жастағы оқушыларға мінез-құлықтың әлеуметтік
мәні бар жағымды мотивтерін орнықтыруға, өз бойындағы жақсы үлгілерді
жетілдіру тілектерін дамытуға ықпал етеді. Білім мен тәрбиенің қаланған
негіздері баланың бойында өз қылықтары үшін жауапкершілік сезімін және
өзіне қатысты талап қоя білуді орнықтыруға көмектеседі, жеке тұлғаның басты
келбетін дамытуға көмектесетін өзін-өзі дұрыс бағалауды қалыптастыруға
мүмкіндік береді.
Мен-табиғат перзентімін атты төртінші тараудың мазмұны кіші жастағы
оқушылардың бойында қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас тәжірибесін
қалыптастыруға бағытталады. Балалардың табиғатқа эстетикалық қатынасын
қалыптастыру және денсаулықтарын нығайту мақсатында экологиялық,
шығармашылық іс-әрекеттер ұйымдастырылады. Сабақтың эмоционалдық тартымды
болуы кіші жастағы оқушылар үшін іс-шаралардың: танымдық, сюжетті-рөлдік
ойындар, мерекелер, табиғи материалдармен практикалық жұмыстар, жобалық іс-
әрекеттер, топтық саяхаттар, осы жастағылар үшін шамасы келетін табиғатты
қорғау іс-әрекеттерін қолдану сияқты түрлері қамтамасыз етіледі[12].
Мен-табиғат перзентімін атты тараудың құрылымы этикалық, эстетикалық,
валеологиялық, құқықтық білімдер арасындағы байланысты орнықтыруға жағдай
жасайды. Тарау мазмұнына енгізілген осы білімдердің құрамдастары мағыналық
жағынан ізгіліктік адамгершілік құндылықтармен байланысады. Өмір және
салауаттылық құндылықтарын ашуға арналған сабақтарда оқушылар әрбір адамның
өмір сүруге, өз денсаулығын қорғауға, баланың тіршілік етуге құқығын және
өздерінің денсаулықтарына мемлекеттің ерекше қамқорлығын сезініп, басқа
адамның өмір сүру құқығын әркімнің сыйлауға міндетті екенін ұғынады,
экологиялық мәселелермен танысады.
Адамгершілік және экологиялық бағдарлы қалыптасқан тәжірибе арқылы кіші
жастағы оқушылардың өзімен-өзі және қоршаған ортамен үйлесімді өмір сүруге,
өз денсаулығын сақтауға және нығайтуға, өзінің еңбек, демалыс, тамақтану
сияқты өмірлік іс-әрекеттері үшін экологиялық жағдайды қамтамасыз етеді.
Кіші жастағы оқушылардың рухани-адамгершілік білімінің тиімділігі
көбінесе мұғалім мен отбасының ынтымақтастығына байланысты болады.
Мұғалімнің қандай адамгершілік ережелерді ұсынып отырғанын, балалардың
мінез-құлықтарына қандай талаптар қойылатынын, адамгершілік категориясы
бойынша олардың әрекеттері қалай бағаланатынын, сынып ұжымындағы қоғамдық
пікір қандай екенін ата-аналардың білуі шарт. Ата-аналар мен педагогтердің
тәрбиелік ықпалының бірлігі тәрбиенің мақсаты мен нақты міндеттерін бір
бағытта түсінуінен, түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдана отырып, оларды
жүзеге асыру білігінен көрінеді. Пәннің мақсат-міндеттері мен әдістерін
ашатын бірлескен үй жұмысы (балалар мен олардың ата-аналары үшін),
әдебиеттерді ұсыну, таныстыру сабақтары мен тренингтер өткізу тәжірибеге
кеңінен енгізіледі. Мұның өзі мектепте де, үйде де балаларды үздіксіз
тәрбиелеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Төменде осы айтылған мазмұнға сәйкес құрастырылған Өзін-өзі тану пәні
бойынша бастауыш мектептің әрбір сыныбына арналған тақырыптық жоспар
ұсынылады (1- кестеде).
1 Кесте. 1-сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақтың Сабақтың мазмұны
тақырыбы Сс
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2Шаттыққа толы Өзін-өзі тану пәні нені үйрететінін ұғыну; 2
жүрекпен Өзін-өзі тану пәнін оқып-үйренуге қызығушылық.
3-4Білім әлеміне Оқушы мәртебесі; жақсы оқушы болуға тырысу; 2
саяхат сыныпта ұжымға бірігу, танысу, достасу.
Оқушы өмірінде ұстаздың алатын орны; оқушы мен
ұстаз арасындағы өзара сыйластық. Мектептің
оқушы өміріндегі маңызы, мектепте оқу, мектеп
өміріне араласу.
5-6Арайлап атсын әрӘрбір атқан таңға, бейбіт күнге қуану, ризашылық2
таңым білдіру; айналасындағы адамдардың бір-біріне
қуаныш сыйлауы.
7-8Достығымыз Достары (балабақша, аула, ауыл, сынып), достық 2
жарасқан қарым-қатынастың өмірде алатын орны, достыққа
негіз болатын адами қасиеттер туралы жалпы
түсінік.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-1Сәлем берем Үлкендермен амандасуға, бірі-бірімен сәлемдесуге2
0 ізетпен үйрену, бір-біріне ізет, сый-құрмет көрсете
білу. Әдептілік, сыпайылық, ізеттілік ұғымдарын
түсіну, әдеп талаптарын орындай білу, ізетті,
сыпайы, тәртіпті болуға үйрену.
11-Тіл табыса Бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға үйрену, 2
12 білейік кешірімді болу, өзара сыйластық, өзара
түсіністік пен татулықты бағалай білу.
13-Көмектесе Айналасындағы адамдарға көмек көрсету, өзара 2
14 білейік көмек жасауға үйрену. Өзіне жақын, ниеттес
адамға сенім білдіру, өзара жауапкершілікті
түсіну, қамқорлық жасай білу, бір-біріне адал
болуға үйрену.
15-Сыйласаң – сыйлыДос, жақын, туыс адамдармен өзара сыйластық, 2
16 боласың адамдарға шын ниетпен құрмет көрсете білу.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-Жақсыдан үйрен,Жақсы мен жаманды ажырата білу, жақсыны бойға 2
18 жаманнан жирен сіңіру, жаманнан аулақ болу. Жақсылық жасауға
үйрену, жақсылықты өнеге ету, жақсылықты риясыз
жасау.
19-Қамқор болып Сүйіспеншілікті, қайырымдылықты, мейірімділікті 2
20 өсемін сезіне білу, айналасындағы адамдарға деген
ықыласы мен көмегі, адамдарды жақсы көру,
қайырымды, мейірімді болу. Қамқорлық сезімдерін
дамыту, адамға, табиғатқа, жан-жануарларға
қамқорлық жасай білу.
21-Шыншылдық – Шындық пен өтірікті айыра білу, шындықты айта 2
22 адамдықтың білу, өтірік айтпау, шыншыл, турашыл болуға
белгісі үйрену.
23-Адам деген – Адам құндылығының маңызы. Адамгершілік қасиеттер 2
24 ардақты ат туралы білімдерін кеңейту. Әр адамның ерекшелігін
көрсететін табиғи дарыны, қабілеттері туралы
түсінік беру. Өзін-өзі танудың өмір,
қарым-қатынас, ата-ана, бауырмалдық және т.б.
негізгі ұғымдарын меңгерту.
IV ТАРАУ. Мен-табиғат перзентімін.
25-Табиғатқа Табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін сезіне білу, 2
26 құштарлық табиғаттан үйлесімділік, жарасымдылық табу,
әсемдікке, сұлулықққа талпыну. Табиғатқа
қамқорлық жасау, аяушылық, жанашырлық таныту,
күтіп-баптау, өсіп-өнуіне көмектесу.
27-Денсаулық Денсаулықтың маңызын түсіну, денсаулық құпияларын2
28 құпиялары білу, денсаулықты күту, бағалау, нығайту.
29-Отанымды Отанды сүю, құрметтеу, мақтан тұту, қызмет ету. 2
30 сүйемін Туған өлкенің табиғаты, байлығы.
31-Өзін-өзі тану1-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен үйренгендерін 2
32 пәнінен жинақтап, қорыту.
үйренгенім
33-Қорытынды сабақӨзін-өзі бағалау, тапсырмаларды орындау, 2
34 әңгімелесу, жағдаяттарды шешу, т.б.
Барлығы: 34
Жоғарыда берілген тақырыптардың негізінде оқушылардың жан дүниесінде
төменгі қасиеттер қалыптасады:
- адамгершілік құндылықтар мен өзін-өзі тану, білім, елжандылық, еңбек,
отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік сияқты
жаңа ұғымдар, құндылықтар туралы алғашқы түсініктерді біледі;
- балалар өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді,
сыныптастарымен, ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді
үйренеді;
- қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, денсаулық,
әдептілік, өзара түсіністік, сыйластық құндылықтарын меңгереді;
- мейірімділік, қайырымдылық, жауапкершілік, адалдық, жақсылық
жасауға ұмтылушылық, шыншылдық сияқты адами қасиеттердің мәнін түсінеді;
- табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы
туралы түсініктері қалыптасады;
- денсаулық сақтаудың маңыздылығын түсінеді, салауатты өмір салтының
қарапайым ережелерін біледі және қолдана алады;
- өз ойын, сезімін, алған әсерін шығармашылық әрекеттер арқылы жеткізе
алады;
- Қазақстанда тұратын түрлі ұлт өкілдері арасындағы бейбітшілік пен
ынтымақтастық құндылықтары туралы түсініктерді біледі;
- шынайы достық және қарым-қатынас қуанышының мәнін сезінеді,
құрбыластары мен үлкендер арасындағы достық пен сыйластықты бағалай біледі;
- оқушы құқығы мен міндеттерін біледі және оларды қолдана алады[13].
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәні бойынша білім сапасын бағалау 1-сынып
бағдарламасында белгіленген Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде
жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету
дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға
(мониторингіне) қызмет етеді.
2 Кесте. 2-сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақтың Сабақтың мазмұны Сс
тақырыбы
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2Біз осындай 1-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан 2
баламыз үйренгендерін еске түсіру. Өзін және
айналасын тануға қызығушылық. Оқуға, білім
алуға деген құштарлық.
3-4Көңіл күйімізді Жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік. 2
басқара білейік Ұстамдылық іскерліктерін дамыту. Әр түрлі
жағдайларда өзін ұстай білуге тәрбиелеу.
5-6Білімге Білім, сыйластық адамгершілік 2
құштарлық құндылықтары туралы түсініктерін кеңейту.
Ата-ананың, үлкендердің, кітаптың өмірдегі
ұстаздары екендігін түсіндіру. Кітап оқуға
деген қызығушылықтарын арттыру, ұстаздарды
бағалауға, сыйлауға тәрбиелеу.
7-8Менің ұстаздарымБілім, сыйластық адамгершілік 2
құндылықтары туралы түсініктер. Ата-ананың,
үлкендердің, кітаптың өмірдегі ұстаздары
екендігін түсіндіру; мұғалім еңбегі туралы
түсінік, оқушының мұғалімге деген
сүйіспеншілігі; ұстаздарды бағалау, сыйлау.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-1Үлкенге – Құрмет, ізет, сыйластық туралы түсінік беру. 2
0 құрмет, кішіге –Қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту.
ізет Үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластықты
түсіндіру.
13-Келісім түбі – Келісім, жарастық туралы түсінік беру. 2
14 жарастық Достаса білу, қасиеттерін дамыту. Өзара
татулыққа, шыдамдылыққа, төзімділікке
тәрбиелеу.
11-Кешірімді бала –Кешірім ұғымының адамгершілік құндылық 2
12 кішіпейіл бала ретіндегі мәнін ашу. Кішіпейілділік,
кешірімділікке бейім қабілеттерін дамыту.
15-Күш бірлікте Бірлік туралы түсінік беру, көпшіл болу 2
16 іскерліктерін дамыту. Бір-біріне көмектесуге,
бірлесіп еңбек етуге тәрбиелеу. Өзара
түсінісе білу іскерліктерін дамыту, өзара
сыйластыққа, достыққа тәрбиелеу.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-Текті білу тегінАта-тек, жеті атаны білу арқылы өзіңді тану. 2
18 емес Атадан өнеге-үлгі, тәлім-тәрбие алу.
Ата-текті құрметтеу, қастерлеу. Ұрпақ
жалғастығы.
19 Ұятты бала – Ұят, ар, намыс туралы түсінік беру. Сыпайы 1
арлы бала қарым-қатынас жасау іскерліктерін дамыту.
20 Обал мен сауап Мейірімділік адамгершілік құндылығы туралы 1
түсініктерін кеңейту. Обал мен сауап туралы
түсінік беру. Халықтың дәстүрлі игі
әдеттеріне қызығушылықтарын арттыру.
Мейірімділікке, үнемдей білуге тәрбиелеу.
21-Еңбек бәрін Еңбектің адам өміріндегі мәні туралы түсінік.2
22 жеңбек Еңбек етуге қызығушылықтарын дамыту. Алдына
қойған мақсат жолында қажыр-қайрат,
жігерлілік, өзіне-өзі талап қоя білуге
үйрету.
23-Жүрек жылуы Мейірімділік, қайырымдылық туралы түсінік. 2
24 Өзгелерге қамқорлық жасау, ата-анасына,
бауырларына деген сүйіспеншілік.
IV ТАРАУ. Мен-табиғат перзентімін.
25 Халық даналығы Даналық ұғымының адамгершілік құндылық 1
ретіндегі мәнін ашу. Жұмбақ, мақал-мәтел,
ертегі халық даналығы екендігін түсіндіру.
Халық даналығына сүйіспеншілігін арттыру, оны
құрметтеп, сақтауға, бағалауға тәрбиелеу.
26 Халқым менің Туған халқының дәстүрін танып-білуге 1
қонақжай қызығушылық, қонақжайлылық дәстүрі, қонақты
күтіп-сыйлау, бата алу. Отбасылық дәстүрлерді
қастерлеу, жалғастыру.
27 Табиғат – Табиғат, сұлулық тәрізді адамгершілік 1
әсемдік әлемі құндылықтар туралы түсінік. Табиғат сұлулығы
туралы түсінік беру; табиғат әсемдігіне
қызығушылықтарын арттыру; табиғатты сүюге
тәрбиелеу.
28 Табиғат – Табиғат, денсаулық адамгершілік 1
денсаулық мекеніқұндылықтары туралы түсінік. Табиғаттың
денсаулыққа әсері туралы түсінік беру;
денсаулығын нығайтуға ұмтылысын арттыру;
денсаулығын бағалауға тәрбиелеу.
29 Табиғатпен Адам мен табиғат үйлесімділігі туралы түсінік1
біргеміз беру. Табиғатқа аялы қарым-қатынастарын
дамыту.
30 Атамекен Атамекен табиғаты туралы түсінік беру. 1
табиғаты Табиғатқа қамқорлық жасау, іскерліктерін
анамдайсың дамыту. Атамекенін қадірлей білуге тәрбиелеу.
31 Қазақстан – Отан, махаббат адамгершілік құндылықтары 1
менің елім туралы түсініктер. Қазақстан Республикасында
тұратын халықтардың Отаны Қазақстан екендігін
түсіндіру. Отанға сүйіспеншілігін арттыру;
Отанын сүюге тәрбиелеу.
32 Үйренгенім көп 2-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен алған 1
менің білімдерін жинақтау, жағымды
қарым-қатынастарын дамыту.
33-Қорытынды сабақ Өзін-өзі бағалау, тапсырмаларды орындау, 2
34 әңгімелесу, жағдаяттарды шешу, т.б.
Барлығы: 34
Жоғарыда берілген тақырыптардың негізінде оқушылардың жан дүниесінде
төменгі қасиеттер қалыптасады:
- бұрын меңгерген адамгершілік құндылықтар мен білім, ой, сөз, іс,
татулық, махаббат, шындық, ар, ұят, обал, сауап сияқты жаңа ұғымдар туралы
кеңейтілген түсініктерді біледі;
- оқуға құштарлыққа талпынуды, ұстаздарын сыйлауды, халық даналығын
бағалауды, отбасылық дәстүрлерді сақтауды, туған өлкені аялауды, ана тілін
құрметтеуді үйренеді;
- адамның өзіне және өзгелерге деген махаббат, мейірімділік, сенім,
шыншылдық, адалдық, әділдік, батылдық, құрмет сияқты жағымды қасиеттері,
сондай-ақ жағымсыз қасиеттер мен эмоциялардың көрінісі туралы түсініктері
болады;
- қарама-қарсы жыныс өкілдерімен достық қарым-қатынас жасай алады;
- адам мен табиғаттың бірлігі, табиғаттың адам дамуына жағымды әсері
туралы бастапқы түсініктері болады, қоршаған ортаға саналы түрде
ұқыптылықпен қарым-қатынас жасайды;
- адамдармен қарым-қатынаста достаса білуді, өзара келісімге келуді,
түсінісуді, тіл табысуды, кешірімді, кішіпейіл, көпшіл бола білуді, көңіл
күйін басқара алуды біледі;
- денсаулығын күтуді және сақтауды біледі;
- өз әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне алады, мектепте, үйде,
қоғамдық орындарда мінез-құлық ережелерін қолдана алады. Сонымен осы
тақырыптар өтілген соң оқушылардың білімі бағалануы қажет[14].
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәні бойынша білім сапасын бағалау 2-сынып
бағдарламасында белгіленген Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын
талаптар негізінде жүргізіледі. Бұл талаптар оқушылардың өмірде
жалпыадамзаттық құндылықтарға сүйенуге талпыну және қоғамға қызмет ету
дағдыларын жетілдірудегі танымдық әрекеттерін дамытуды саралауға
(мониторингіне) қызмет етеді. [15].
3 Кесте. 3 сынып оқушыларына Өзін-өзі тану пәні бойынша тақырыптық
жоспар (34 сағ., аптасына 1 сағ.)
№ Сабақ тақырыбы Сабақтың мазмұны Сс
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1 Өзін-өзі тану Рухани-адамгершілік құнды-лықтар негізінде 1
белестері 2-сыныпта өзін-өзі тану сабақтарынан алған
білім-біліктерді жинақтап қорытындылау.
3-сыныпта меңгеретін құндылықтар мен
адамгершілік қасиеттер туралы жалпы түсінік.
Өзін, өзгелерді, адамгершілік құндылықтарды
танып білуге қызығушылығын ояту.
2 Өмірді танып Өмір ұғымының адамгершілік құндылық 1
білуге құштарлықретіндегі мәні. Өмірді тану, өмірді танып
білуге қызығушылықтар.
3 Білім − ақиқат Білім құндылығы туралы түсінік. Білімнің 1
бастауы адам өміріндегі маңыздылығы; білімге, оқуға
қызығушылық.
4 Менің сүйікті Еңбек құндылығы мен еңбексүйгіштік адами 1
ісім қасиеттері туралы түсінік. Сүйікті іс туралы
түсінік; еңбек ету іскерліктері.
5 Қиял арманға Жақсы ниетпен армандай білуге баулу. Қиял, 1
жетелейді арман туралы түсінік.
6 Бабалар сөзі – Даналық құндылығы туралы түсінік. Даналық,1
даналық көзі ақылдылық туралы ұғымдар; ойлау
іскерліктері; ата-баба даналығы.
7 Бірлігі жарасқанДостық, бірлік, халық құндылықтары 1
халықпыз туралы түсінік. Халықтар достығы, жарастығы,
бірлігі туралы түсініктері; өзара сыйластық
қарым-қатынастары.
8 Отан сүйген Отан, махаббат құндылықтары туралы 1
ұланбыз түсінік. Отанға деген махаббат,
сүйіспеншілік сезімдері; Отанын сүю, мақтан
тұту, құрметтеу.
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9 Ризашылық пен Сыйластық құндылығы туралы түсінік. 1
алғыс Ризашылық пен алғыс туралы түсінік;
үлкен-кішіге деген сүйіспеншілік, сыпайылық
қарым-қатынасы.
10 Өзіңді де, Махаббат, сыйластық құндылықтары туралы 1
өзгені де аяла түсінік. Өзіңді, өзгені аялаудың адам
өміріндегі маңыздылығы; өзіне, өзгелерге
аялы, сыйлы қарым-қатынастар.
11 Шаңырақ Сыйластық, махаббат құндылықтары туралы 1
жарастығы түсінік. Шаңырақ жарастығы, сыйластығы
туралы түсінік.
12 Сіз деген – Сыйластық, қамқорлық құндылықтары туралы1
әдеп, біз деген түсінік. Өзара сыйластық қарым-қатынасының
– көмек адам өміріндегі мәні.
13 Ойнай білу де – Сыйластық, достық құндылықтары туралы 1
өнер түсінік. Шыдамдылық, сабырлылық, ақылдылық
адами қасиеттердің өмірдегі маңыздылығы.
14 Ұл бала мен қыз Сыйластық,достық құндылықтары туралы 1
бала түсінік. Ұл бала мен қыз бала арасындағы
сыйластық туралы түсінік.
Дос болайық, Достық құндылығы туралы түсінік. Татулық 2
15-бәріміз пен достықтың адам өміріндегі маңыздылығы;
16 өзара көмек, жолдастық, сыйластық
қарым-қатынастары.
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17 Жылы жүрек – Мейірімділік, қайырымдылық құндылықтары 1
жақсы тілек туралы түсінік. Жақсы тілек, ізеттілік,
ізгілік туралы түсініктер, қайырымды
қарым-қатынас жасау іскерліктері.
18 Ұқыпты бала- Әдептілік, сыпайылық адами қасиеттер туралы 1
әдепті бала түсініктер. Ұқыптылық, жинақылық туралы
түсінік;
19 Өнерлі бала Өнер ұғымының құндылық ретіндегі мәнін 1
сүйкімді ашу. Өнердің адам өміріндегі маңыздылығы.
20 Ақыл − жастан, Даналық құндылығы туралы түсінік. Ақылдың 1
асыл − тастан адам өміріндегі маңыздылығы.
21 Еңбектің наны Еңбек құндылығы туралы түсінік. Еңбектің 1
тәтті адам өміріндегі маңыздылығы.
22 Мақтану – Кішіпейілділік, қарапайымдылық сияқты адами 1
мақтаншақтық қасиеттер туралы түсінік. Мақтану, мақтау,
емес мақтаншақ болмау туралы қасиеттер; жағымды,
жағымсыз қылықтарды ажырата білу
іскерліктері.
23 Мейірімділік – Мейірімділік, қайырымды-лық құндылықтары1
асыл қасиет туралы түсініктер. Мейірімділіктің адам
өміріндегі маңыздылығы; өзара сыйластық
қарым-қатынастары.
24 Жаным толған Жақсылық, махаббат құндылықтары туралы 1
жақсылық түсініктер. Жақсылық пен махаббаттың адам
өміріндегі маңыздылығы; жақсылық жасай білу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz