Бастауыш сыныпта оқушылардың отбасымен жұмыстың педагогикалық шарттары
Кіріспе.
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Қорытынды.
Қосымша..
Әдебиеттер тізімі
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Қорытынды.
Қосымша..
Әдебиеттер тізімі
ҚР Конституциясында бекітілген отбасы тәрбиесінің құқықтық принциптері «Неке және отбасы туралы» заңда (17.12.1998ж.) нақтыланған. Онда қазіргізаманғы отбасы құқығының бір некелік, некеге тұрудың бостандығы мен еркіндігі, ажырасу еркіндігі, ерлі- зайыптылардың отбасы қатынасындағы тең құқығы сияқты негізгі принциптері жазылған Бұл құқықтар отбасы өміріндегі, отбасы ұжымындағы өзара байланыстың терең демократияға жол ашады. 52 тарауда баланың отбасылық тәрбиесі, оның құқығы және мақсат мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген: «Баланың өз ата- анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек- қалауларының орындалуына, жан- жақты дамуына, оның адами қадір- қасиетінің сыйлануына құқығы бар». Бала ата- ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік құқық субъектісі ретінде қарастырылады.
1. Қоянбаев Р. Педагогика Алматы 2001
2. Дереклеева Н.И.Научно-исследовательская деятельность классного руковадителя в школе.– М.: Вербум – М., 2000
3. Кукушин Л.П. Теория миметодика воспитательной работы. Ростов н/Д: Учитель, 2001
4. Подласый И.П. педагогика : Учеб. Пос. Для вузов, М.: 2002
5. Шнеккендорф З.К. Путеводитель по Конвенции о прравах ребенка. М., 1997
6. И.Ф.Харламов Педагогитка . Краткий курс Минск 2004
7. Основы общей педагогики Теория и методика воспитания – М.: «Академия», 2004. – 336 с.
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. -Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен төжірибелері. -А., 1991.
3. Айтаамбетова Б., Бозжанова К., т. б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мөселелері. -Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова, Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы өдістері. -А, 1991.
5. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы жөне оны төрбиелеу
жолдары. -А, Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениетгілікке тәрбиелеу жоддары.
//Қазақстан мүғалімі, 18 ақпан, 1994.
7. Алмаханова X. Жас еспірімдерге эстетикалық тәрбие беру.
/Методикалық нүсқау. А., 1990.
8. Ақназарова Б. Класс жетекшісі. -А., Мектеп, 1973.
9. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді
жетілдіру. -А, 1992.
10. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жүмысының әдістемесі.
-А, 1999.
11. Әбдіразақов Е. Аиамгершішк, имаңцылық тәрбиесі. -Шымкеяг 1994.
12. Әбиев Ж. Жаңа адамды қалыптастыру. -Алматы, 1988.
13. Әбиев Ж. Еңбек төрбиесінің педагогикалық негіздері.
-Алматы, 1997.
14. Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тербие беру. Алматы,
//Қазақстан мектебі, 1959. №3.
15. Әбілова 3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру. -А., 1972.
16. Әбілова 3. Этнопедагогика. -А, 1997.
17. Әгемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз. мем. 1-1996.
18. Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жүмысының методикасы.
-Алматы, 1987. Ш-ҮІтарау.
19. Боддырев Н. Класс жетекшісі. -А., Мектеп, 1980.
20. Богословский В. т. б. Жалпы психология -А., Мектеп, 1980,
ІЗтарау.
21. Безкаравайный С., Жұмабаев А. Мекгепте өгкізілетін тарихи-
әдеби кештер. -А, Мектеп, 1968.
22. Бержанов Қ. Тәрбие мен оқытудың бірлігі. -Алматы, 1973.
23. Бержанов Қ., С. Мусин. Педагогика тарихы. -А, Мектеп, 1984.
24. Бержанов Қ. Оқу-ағартуцағы халықтар достығы. Алматы, 1976.
25. Баранов С. Принципы обучения. -Москва, 1975.
26. Бабанский Ю. Педагогика. -Москва, 1988. 23-тарау.
27. Батышев С. Научная организация учебно-воспитательного
процесса. -М., 1975.
28. Внутришкольное управление: Вопросы теории и пракгаки.
Под ред. Т. И. Шамовой.
29. Дорженов С. Бүгінгі ислам. -Алматы, Білім қоғамы, 1988.
30. Дүйсенбинова Адамгершілік төрбиесіне айқын бағыт
//Қазақстан мектебі. 7-199ІЖ/
31. Елеманов С., Күкгілеуов А Жастарға арналған праволық білім
беру негіздері. -А, 1985.
32. Егембердиев Ж Мектеп жұмысгарын жоспарлау /Методикалық
ұсыныстар. -А, Мектеп, 1975.
33. Жүмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгерпгілікке тәрбиелеудің
кейбір мәселелері. -А, 1985.
34. Жас үрпаққа адамгершілік-эстетикалық тәрбие беру
концепциясы. //Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989.
35. Жақыпов А. Өнеге өрісі -А, Мектеп, 1975.
36. Жүмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. -А, 1977.
37. Ильина Т. Педагогика, -М., 1984 жыл.
38. Иванова Н., Қозғамбаева М. Оқыту процесінің мәні. -Алматы,
1991.
39. Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. (11-лекция). -А, 1991.
40. Капралов Р. Класс жетекшісінің жүмысы. -А., 1983.
41. Классный час и его организация. -А, Мектеп, 1989.
42. Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін
жүмысы, -А, 1973.
43. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. -А., 1990.
44. Көпжасарова М. Оқушыларды класстан тыс жүмыстарда
коллективизмге төрбиелеу. -А., Мекгеп, 1978.
45. Көшекбаев Н. Оқьггутеориясы. - Алматы, Мектеп, 1976.
2. Дереклеева Н.И.Научно-исследовательская деятельность классного руковадителя в школе.– М.: Вербум – М., 2000
3. Кукушин Л.П. Теория миметодика воспитательной работы. Ростов н/Д: Учитель, 2001
4. Подласый И.П. педагогика : Учеб. Пос. Для вузов, М.: 2002
5. Шнеккендорф З.К. Путеводитель по Конвенции о прравах ребенка. М., 1997
6. И.Ф.Харламов Педагогитка . Краткий курс Минск 2004
7. Основы общей педагогики Теория и методика воспитания – М.: «Академия», 2004. – 336 с.
1. Ақпанбек Г. Қазақтардың дүниетанымы. -Алматы, Қазақ университеті, 1989.
2. Айтмамбетова Б. Жаңашыл педагогтар идеялары мен төжірибелері. -А., 1991.
3. Айтаамбетова Б., Бозжанова К., т. б. Балаларды семьяда адамгершілікке тәрбиелеудің кейбір мөселелері. -Алматы, 1985.
4. Айтмамбетова, Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы өдістері. -А, 1991.
5. Айғабылова Н. Бала мінезінің қалыптасуы жөне оны төрбиелеу
жолдары. -А, Өнер. 1972.
6. Ахметов Ж. Балаларды мәдениетгілікке тәрбиелеу жоддары.
//Қазақстан мүғалімі, 18 ақпан, 1994.
7. Алмаханова X. Жас еспірімдерге эстетикалық тәрбие беру.
/Методикалық нүсқау. А., 1990.
8. Ақназарова Б. Класс жетекшісі. -А., Мектеп, 1973.
9. Әбенбаев С. Оқушы жастарға эстетикалық тәрбие беруді
жетілдіру. -А, 1992.
10. Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жүмысының әдістемесі.
-А, 1999.
11. Әбдіразақов Е. Аиамгершішк, имаңцылық тәрбиесі. -Шымкеяг 1994.
12. Әбиев Ж. Жаңа адамды қалыптастыру. -Алматы, 1988.
13. Әбиев Ж. Еңбек төрбиесінің педагогикалық негіздері.
-Алматы, 1997.
14. Әбиев Ж. Оқушыларға атеистік тербие беру. Алматы,
//Қазақстан мектебі, 1959. №3.
15. Әбілова 3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру. -А., 1972.
16. Әбілова 3. Этнопедагогика. -А, 1997.
17. Әгемова Қ. Ата-аналар жиналысының мәні. Қаз. мем. 1-1996.
18. Болдырев Н. Мектептегі тәрбие жүмысының методикасы.
-Алматы, 1987. Ш-ҮІтарау.
19. Боддырев Н. Класс жетекшісі. -А., Мектеп, 1980.
20. Богословский В. т. б. Жалпы психология -А., Мектеп, 1980,
ІЗтарау.
21. Безкаравайный С., Жұмабаев А. Мекгепте өгкізілетін тарихи-
әдеби кештер. -А, Мектеп, 1968.
22. Бержанов Қ. Тәрбие мен оқытудың бірлігі. -Алматы, 1973.
23. Бержанов Қ., С. Мусин. Педагогика тарихы. -А, Мектеп, 1984.
24. Бержанов Қ. Оқу-ағартуцағы халықтар достығы. Алматы, 1976.
25. Баранов С. Принципы обучения. -Москва, 1975.
26. Бабанский Ю. Педагогика. -Москва, 1988. 23-тарау.
27. Батышев С. Научная организация учебно-воспитательного
процесса. -М., 1975.
28. Внутришкольное управление: Вопросы теории и пракгаки.
Под ред. Т. И. Шамовой.
29. Дорженов С. Бүгінгі ислам. -Алматы, Білім қоғамы, 1988.
30. Дүйсенбинова Адамгершілік төрбиесіне айқын бағыт
//Қазақстан мектебі. 7-199ІЖ/
31. Елеманов С., Күкгілеуов А Жастарға арналған праволық білім
беру негіздері. -А, 1985.
32. Егембердиев Ж Мектеп жұмысгарын жоспарлау /Методикалық
ұсыныстар. -А, Мектеп, 1975.
33. Жүмаханов Ә. Семьяда балаларды адамгерпгілікке тәрбиелеудің
кейбір мәселелері. -А, 1985.
34. Жас үрпаққа адамгершілік-эстетикалық тәрбие беру
концепциясы. //Қазақ мұғалімі, 1-тамыз 1989.
35. Жақыпов А. Өнеге өрісі -А, Мектеп, 1975.
36. Жүмабаев Ә. Ата-аналар жауапкершілігі. -А, 1977.
37. Ильина Т. Педагогика, -М., 1984 жыл.
38. Иванова Н., Қозғамбаева М. Оқыту процесінің мәні. -Алматы,
1991.
39. Керімов Л. Праволық тәрбие жүйесі. (11-лекция). -А, 1991.
40. Капралов Р. Класс жетекшісінің жүмысы. -А., 1983.
41. Классный час и его организация. -А, Мектеп, 1989.
42. Капралова Р. Сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізетін
жүмысы, -А, 1973.
43. Керімов Л. Қиын бала және оны қайта тәрбиелеу. -А., 1990.
44. Көпжасарова М. Оқушыларды класстан тыс жүмыстарда
коллективизмге төрбиелеу. -А., Мекгеп, 1978.
45. Көшекбаев Н. Оқьггутеориясы. - Алматы, Мектеп, 1976.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
Тақырыптың көкейтестілігі. ҚР Конституциясында бекітілген отбасы
тәрбиесінің құқықтық принциптері Неке және отбасы туралы заңда
(17.12.1998ж.) нақтыланған. Онда қазіргізаманғы отбасы құқығының бір
некелік, некеге тұрудың бостандығы мен еркіндігі, ажырасу еркіндігі, ерлі-
зайыптылардың отбасы қатынасындағы тең құқығы сияқты негізгі принциптері
жазылған Бұл құқықтар отбасы өміріндегі, отбасы ұжымындағы өзара
байланыстың терең демократияға жол ашады. 52 тарауда баланың отбасылық
тәрбиесі, оның құқығы және мақсат мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген:
Баланың өз ата- анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек- қалауларының
орындалуына, жан- жақты дамуына, оның адами қадір- қасиетінің сыйлануына
құқығы бар. Бала ата- ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік
құқық субъектісі ретінде қарастырылады.
Отбасы, барлық уақытта да, өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі
мәселелерін шешуде үлкен мүмкіндіктерге ие болған. Қазіргі заманғы
отбасының өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі мәселелерін шешудегі
ерекшелігі- ата-ананың білім және жалпы мәдени деңгейінің жоғары болуы.
Балалардың отбасыдағы тәрбиесі оның белгілі бір тұрақты әлеуметтік
институт ретінде анықталады, ол отбасы мүшелері арасындағы өзара
қатынастардың қалыптасу мен дамуына септігін тигізетін адамдардың
жақындығы, туыстық қатынастар, өзара үйелмендік, тұрмыстық өмір. Отбасы
тәрбиесінің артықшылығы да осы қатынастарда, оны тәрбиенің ешқандай да түрі
алмастыра алмайды.
Отбасы- болашақ азаматтың әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын
жасайтын бастапқы адым. Ол балаға моральдық қалпы туралы алғашқы түсініктер
береді, оны еңбекке баулып, өз өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастырады.
Ата- ананың іс- әрекеті мен мінез- құлқы, өмір сүру салты арқылы балаға
дүниетанымдық, адамгершілік, әлеуметтік- саяси құндылықтар беріледі.
Отбасы тәрбиесінің қоғамдық және мемлекеттік тәрбиеге қарағанда артықшылығы
басым. Алайда, қазіргі қоғамдық өмірде болып жатқан әлеуметтік,
экономикалық және демографиялық өзгерістер отбасыға белгілі бір
қиыншылықтар туғызады. Қазіргі таңдағы бастауыш сынып оқушыларын отбасында
тәрбиелеуге мән беру қажеттілігі мен ата-анамен жұмыстың теориясы мен
әдістемесінің жоқтығы арасындағы қайшылық зерттеу тақырыбымызды Бастауыш
сыныпта оқушылардың отбасымен жұмыстың педагогикалық шарттары деп
таңдауымызға себеп болды.
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
Нарық қатынастарының дамуы нәтижесінде отбасыда айтарлықтай
адамгершілік тұрғыдан ересектердің де, балалардың да жаңа құндылық
бағыттарын қалыптастырып, отбасы өміріне елеулі өзгерістер әкелді. Ата- ана
мен мұғалімдердің міндеті- қоғамдық қатынастардың жаңа жүйесі ұсынып
отырған әлеуметтік мүмкіншілікті дұрыс пайдалану. Мектеп пен отбасы
балаларды тауар мен ақша қатынастарының мәдениетіне үйрету жұмыстарын
ұйымдастыру қажет, сондай- ақ алып сату, пайда табу немесе пайдақорлық
емес, ол жалпы игілік үшін және өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
құқықтық екі жақты қызмет көрсету екенін көрсету. Ата- ананың маңызды
міндеті балалармен біріккен коммерциялық қызмет- әрекетке қатысып, оны
бақылау, оларды баланың адалдығын, адамгершілінін, ұқыптылығын дамытатын
қызмет көрсетудің әртүрін орындауға үйрету. Нарық отбасы мүшелерінің алатын
орнына жанама әсер етеді, олардың өміріне жаңа әлеуметтік бағдарлар
енгізеді. Қоғамдық және мемлекеттік тәрбие беделінің төмендеуі отбасы
өмірінің тәрбиесіне өзінше қиындық әкеледі.
Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық түсініктер мен идеялар халық
педагогикасында пайда болған. Педагогикалық ғылымның даму барысында отбасы
тәрбиесінің мәселелері нақты ғылыми- теориялық және әдістемелік мазмұнға ие
бола бастады. К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, П.Ф.Лесгафт және басқалар балалар
тәрбиесін ұйымдастыруда олардың даралық ерекшеліктерін, дене- күш және
психологиялық даму деңгейін ескеру керектігіне ерекше көңіл бөлген.
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский бала тәрбиесінің теориясын
атап көрсеткен. Қазіргі зерттеушілердің еңбектерінде баланың отбасыдағы
қарым- қатынасындағы қызмет әрекетін ұйымдастыру, салауатты өмір салтын
құру, мектеп пен отбасы ара қатынасы т.б. мәселелері қамтылған.
Елімізде отбасында тәрбие жұмыстары бойынша Қ.Аймағамбетова,
Сейсенбаев, Е.Қаңтарбаев, Б.Тұрғанбаева, Р.Төлеубекованың еңбектерінде
көрініс табады.
Өркениетті қоғам дамыған сайын отбасыдағы бала саны азайып келеді. Аз
балалы отбасыда, негізінен бір баласы бар отбасыда, ішкі отбасылық
тәрбиенің ең басты жағдайы жоқ, ол- балалар қарым- қатынасы. Бір баланың
тәрбиесі қосымша педагогикалық күш салуды талап етеді. Жалғыз балаға деген
ата- ананың, әжесі мен атасының артық көңіл бөлуі оны белсенділігінен
айырып, оның эгоистік жақтарының басым болуы.
Толық емес отбасыларда, ата- анасының біреуі жоқ болған отбасыларда
тәрбиелік мәселелерді шешуде кейбір адамгершілік- психологиялық
ыңғайсыздықтар болуы мүмкін. Мұндай отбасылардың көбінде ана және бала ғана
болады.
Отбасы тәрбиесінің проблемасы- ананың отбасы тұрмысынан қолы
босамауы. Ананың уақыты жетпеуі көбінесе насихат, жазғыру, ұрсу сияқты
тәрбиелік ықпалдың нәтижесіз әдістерін пайдалануға мәжбүр болады.
Микроклиматы жағымсыз, отбасы өмірі ұрыс- керіске, ата- ананың бір-
біріне, балаларына деген шағымдарына, айқай- шуға, қорлық сөздер мен іс-
әрекеттерге толы отбасыларда өте маңызды тәрбие проьлемалары туындайды.
Ата- ана құқығынан айрылғалы тұрған ата- аналар әлеуметтік және
педагогикалық проблемалар тудырады. Мемлекет олардың ата- аналық құқығынан
айырғанда балалардың мақсат- мүддесін басшылыққа алады. Алайда бұл ретте
олардың өмірі өз мәнін жоғалтады, өйткені өмір сүру мен дамудың маңыздылығы
кемиді.
Елдегі түбегейлі әлеуметтік- экономикалық өзгерістерге, жеке
меншіктің пайда болуына, жеке адамның баю мүмкіндігінің тууына байланысты
материялдық жағынан ауқатты отбасылар пайда бола бастайды. Мұндай
отбасыларда тәрбие белгілі бір проблемаға кездеседі. Көбінесе бұндай
отбасыдағы бала балалықұжымдардан алшақ болады, оның ерекшелік сезімі
қалыптасып, қоршаған адамдарға деген жөнсіз наразылық эгоизмі тууы мүмкін.
Отбасының жоғары материялдық ауқаттылығы (материялдық жағдайының
төмен болуы да) отбасы жұмысын ұйымдастыруда қолаңсыз жағдайлар туғызады.
Мектеп отбасы әдістемелерін нақтылап, оның кемшіліктерін түзете отырып, бұл
проблемаларды жеңуге тырысу.
Осылайша, демократиялық қоғамда ата- ананың бала тәрбиесіндегі
қызметі толығымен қалпына келетінін есте ұстауымыз керек. Алайда, қазіргі
заманғы әлеуметтік- экономикалық жағдайлар бала тәрбиесінде қиыншылықтар
туғызып отыр. Ата- ана отбасы тәрбиесінің маңыздылығы баланың құндылық
бағыттарын, оның моральдық қасиеттерін қалыптастыру.
Отбасы тәрбиесінің, ата- ананың әлеуметтік – жауапкершілік қызмет әрекеті
ретінде басты құқықтық негізі бар. 1989 жылдың 20 қарашасында БӘӘ Бас
Ассамблеясы қабылданған Бала құқығы туралы конвенцияның маңызды негізгі
құжат. Балаға, дене жағынан және ақыл- ойының жетілмегендігінен, арнайы
қорғау мен қамқорлық, соның ішінде, туылғанға дейінгі және туылғаннан
кейінгі тиістік құқықтық қорғау керек,- деп жазылған Конвенцияда.
Баланың өмір сүру, тіршілік ету және салауатты даму құқығын жариялай
отырып, Конвенция баланың жеке тұлғалық дамуында өзінің дербестігін,
даралығын сақтау құқығына ерекше көңіл бөледі. Сондай- ақ, баланың ата-
анаға деген құқығы да ескеріледі. Ата- ана баланың мақсат- мүддесі үшін
қажетін орындамаған жағдайда ғана өз құқықтарынан айрылады.
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер мына міндеттерді орындауы
тиіс: ақысыз және бәріне міндетті бастауыш білім енгізу, орта және кәсіби
білім алуға жағдай жасау, жоғары білім алуға жол ашу. Конвенцияның 28
тарауында мектептегі тәртіп баланың адами қадір- қасиетіне құрмет
көрсететін әдістер арқылы жүргізілуі тиіс деп, ерекше аталып кеткен.
Конвенция, сондай- ақ БӘӘ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20
қарашасында қабылданған Бала құқығының декларациясы; Адам құқығының
жалпы деклорациясы және басқа да көптеген халықаралық құжаттар ҚР
Конституциясының ішкі отбасылық қатынастарды , баланың отбасы мен қоғамдағы
тәрбиесі және ағартушылығы мәселелерін қамтитын тарауларына негіз болды. ҚР
Конституциясының 27 тарауында былай делінген:
1. Неке мен отбасы, аналық, әкелік және балалық мемлекет қамқорлығының
аясында.
2. Балаларды қорғау мен тәрбиелеу- ата- ананың табиғи міндеті және
құқығы.
3. Кәмелетке толған және еңбекке жарамды балалар еңбекке жарамсыз ата-
аналарына қамқорлық жасауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңында
(07.06.1999ж.) елдегі білім беру- тәрбиелік процесті мемлекеттік құқықтық
реттеудің мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген. Бұл құжаттың нақты жасалған
құқықтық негізі бар, ол ата- аналарға және балаларға, олардың қазіргі
заманның талабына сай зиялы білім алуларына, құқықтық кепіл береді. Ата-
ана және басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін
салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының
интеллектуалды, дене- күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз
етулері керек. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасында елдегі білім беру-
тәрбие процесін жүзеге асыратын дамыған, қызмет етіп тұрған құқықтық негіз
бар, отбасының дамуына кепіл беретін және отбасы өмірінің, отбасы
ұжымындағы өзара байланыстың терең демократиялы қамтамасыз ететін құқөықтық
нормалардың жүйесі жетілген.
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Отбасылық тәрбие (балаларды отбасында тәрбиелеу) ата- ананың балаларды оқу
мен тәрбиелеу, қалаған даму дәрежесіне жеткізу мақсатындағы өзара әрекеті.
Бастауыш мектептің мұғалімі отбасылық тәрбиеге сүйеніп, отбасылық тәрбиені
адамгершілік тәрбиесіне бағыттайды.
Отбасы бала үшін бір мезгілде түрлі отбасы бола отырып, тәрбиелік
ортада болып табылады. Отбасының әсері әсіресе баланың өмірінің алғашқы
жылдарында маңызды және бұл кезде басқа барлық тәрбиелеу ықпалдарын біршама
көтереді. Отбасылық тәрбие т процесіне жақсы әсер етсе, жеке тұлғалық
дене, ақыл- ой, еңбек тәрбиесінің нәтижесі де жоғары деңгейде болады.
Көбінесе, аз ғана жағдайды ерекшелеген адамның отбасы қандай болса, өзі де
сондай болатынын дәлелдеп отыр. Жеке тұлғаның қалыптасу процесі мен
нәтижесіне әсіресе отбасы қатты әсер ететіндіктен, отбасы қоғам мен
мемлекет тарапынан көп көңіл бөліну керек. Мықты, күшті, рухани отбасы-
мемлекет тірегі.
Қазақстан қоғамда күйзелістен шығуға жол таба алмай отырған отбасы
көбейіп келеді. Мұндай күйзелістің пайда болу себебі отбасының өзінің ең
басты жұмысы болды, тәрбиелеуді әлсіз жүзеге асыруында. Күйзеліс жалпы
мағынада қолданылады да, оның тек бір бөлігі ғана мемлекеттік- экономикалық
жағдайының төмендеуіне байланысты. Отбасына және некеге жеңілтек қарым-
қатынас қолданылатын әдет- ғұрып, адамгершілік ұстанымдары, ішкілік және
өзімшілдік, өзіндік ережесінің болмауы және бейберекеттік, жоғары пайыздық
ажырасулар, осының барлығы баланың тәрбиесіне ең жаман әсерлерімен көрініс
табады.
Баланың ең алғашқы түсінігінің қалауына, бағдарлануына және
әлеуметтік жағдайы отбасы арқылы қолданылатыны ертеден жақсы белгілі.
Отбасы жеке тұлғаның қалауында бесіктегі кезінен бастап- ақ маңызды.
Есейген жаста көптеген қасиеттер толыққанды отбасында жай ғана қаланса, ол
қасиеттер балада дамымаған күйінде қалады.
Соңғы 60-70ж.ж. ең алғашқы біздің қоғам 5-6 % шамасындағы бір
отбасылық жылылықтан айрылған. Оларға қамқорлық көрсетуді мемлекеттерде
саны көбейіп келе жатқан қоғамдық оқыту- тәрбиелеу мекемелері өздеріне
жүктеп отыр. Жетімдер үйі, балалар үйі, мектеп- интернаттар, арнайы
мекемелер 1000- даған балаларға ата- аналарын ауыстырып отыр.
Отбасылық тәрбиелеу қызметін қорғай келе мынадай шешімге келеміз.
-Балаға отбасының әсері басқа барлық тәрбие әрекеттеріне қарағанда
анығырақ көрінеді. Ол өскен сайын әлсірей бастайды, бірақ біржола жоғалып
кетпейді.
-Отбасында басқа еш жерде қалыптаспайтын қасиеттер қалыптасады.
-Отбасы әлеуметтік тұлғаны қалыптастыруды, оның дене, ақыл- ой, еңбек
тәрбиесінің қол- руда нақты көрінісі. Отбасынан қоғам мүшелері шығады.
Қандай отбасы- сондай қоғам.
-Отбасы әдет- ғұрып ұстанымдарын қамтамасыз етеді.
-Отбасының ең маңызды әлеуметтік қызметі болып адамзатты патриотты,
болашақ отағасын, қоғамда заң бұзбайтын.
-Мамандық таңдауда да отбасы елеулі әсерін тигізеді.
Отбасының тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері бір-
бірімен тығыз байланысты, өйткені олардың мақсат- міндеттері ортақ іс-
әрекеттерінің жалпы тәсілдері, әдістері және бағыттылығы бар. Отбасыдағы
тәрбиенің субъектілері- ата- ана мен бала, әлеуметтік мақсат, міндет,
педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін негіз- іс-
әрекет.
Ұйымдастырылған мақсатты жүзеге асыруда іс- әрекет болмаса, тәрбие де
болмайды. Отбасыдағы тәрбиенің маңыздылығы ата- ананың басшылығымен,
бақылауымен әртүрлі іс- әрекетке (оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.)
балаларды араластыру.
Баланың отбасыда орындайтын тапсырмалары оларды орындауға қатынасы.
Баланың отбасыда орындайтын тапсырмалары оның деңгейі педагогикалық
процестің бірлігі. Бұл деңгей арқылы ата- ананың ұйымдастыру және
бағыттаушы ролін; ата- ана мен бала арасындағы өзара қатынастың сипатын;
бала тәрбиесіне әсер ететін отбасының мақсатты адамгершілік бағыттарын;
баланың отбасыдағы араласатын іс- әрекетінің алуан түрлілігін; ата- ананың
тәрбие құралдарын, әдістерін, тәсілдерін пайдалана алу қабілеттерін;
баланың белсенділігінің дәрежесін көтеруге болады.
Ата- ана тәрбие жұмысының сапасын оқушының күн тәртібін
ұйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды
ерекшеліктері көрініс табады, отбасының әдет- ғұрыптарының бір бөлігі болып
табылады. Күн тәртібі баланың уақыт аралығындағы іс- әрекетінен тұрады:
дене және еңбек қызметі, ой белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану,
гигиена, ұйқы. Олардың ара- қатынасы баланың жасына, оның жеке тұлғасының
психикалық ерекшеліктеріне және тілек- қалауларына байланысты өзгеріп
отырады. Баланың бос уақыты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып
табылады. Оқушының бос уақытын пайдалануы, оның іс- әрекетінің түрлері
отбасының тәрбие мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.
Отбасының бос уақытта бірлескен іс- әрекетінің оқушы үшін маңызы өте
зор. Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі ретінде, түсінісу, сезім
әсерлері негіндегі бір- біріне ықпал етуі. Қарым- қатынас кезінде іс-
әрекетпен, тәжірибемен, сезім әсерлері қатар жүреді. Ата- ана мен баланың
ара қатынасы отбасы өмірінің айқын көрінісі, оның микроклиматын
қалыптастырып, отбасының даму мүмкіндіктері. Педагогикалық мәдениеті төмен
отбасыларда бос уақыттың педагогикалық мәні болмайды, ол тек көңіл көтері
мақсатында ғана пайдаланылады. Педагогикалық процестің қызметіндегі іс-
әрекеттің маңыздылығын, оның жеке тұлғаның өмірлік болашағын анықтаудағы
мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелілігі оқушының белсенділік
дәрежесі.
Ата- ана арасындағы, ата- ана мен бала арасындағы өзара қатынас
педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып табылады. Олар жеке
тұлғалық мән беріп, көзқарастардың дамуына, балалардың мінез- құлығына,
олардың адамдарға деген қатысына әсер етеді. Отбасыдағы өзара қатынас
сипаты әдет- ғұрыптармен, ата- ананың өзінің бұрынғы отбасысынан алған
тәрбие нұсқауларымен, темперамент ерекшеліктерімен, ерлі зайыптылардың
эмоционалдық деңгейімен, олардың адамгершілік және педагогикалық
мәдениетімен анықталады. Осының бәрі ата- ананың балаға деген қатынасында
орын алады.
Отбасылық тәрбиенің қазақ тәжірибесінде негізгі 3 стилін бөліп
көрсетуге болады: өктемшілдік (авторитарлық), ымырашылдық (либералдық),
демократиялық.
Авторитарлық Либералдық Демократиялық стильде
(өктемшілдік)- (ымырашылдық) стиль
ата- ананың баласына баласына деген ата- аналар бүкіл
деген қаталдық, қатынаста отбасы ұжымының
талапшылдығымен кешірімшілдіктің, өмірінің
сипатталады. Үлкен шексіз шыдамдылықпен ұйымдастырушысы болып
балаларының тәртіпті, ерекшеленеді. Оның табылады. Ерлі-
тіл алғыш болғанына негізі, ата- ананың зайыптылардың өзара
қарамастан оның жеке шексіз махаббаты болып қарым- қатынасы, басқа
тұлғасымен, жас табылады. Балалар да отбасы мүшесінің
ерекшелігімен, тәртіпсіз, жауапкерлігіқарым- қатынасы
қызығушылығы мен жоқ болып өседі. Өзініңсыйластықпен, бір-
тілектерін санаспайды. балаларын жаулап алам біріне деген көңілі мен
Көбінесе мұндай жағдай деген ойларымен ата- қайырымымен, бір-біріне
жазалы болудан сақтану ана оларды өзімшіл, екідеген сүйіспеншілікпен
пайда болды. (жаза жүзді, санасып қалған көрініс табады. Ата-
тіпті күш жұмсау, болып тәрбиеленіп аналар балаларын
мұндай отбасында аз жатқандығын сезбей де тереңірек зерттеуге,
емес). Психологияның қалады. Мұндай оның жақсы және жаман
пайымдауынша педагогтарды қылықтарының себептерін
авторитарлық стиль А.С.Макаренко ең анықтауға тырысады.
баланың сырт бейнесіненақылсыз, ең жағымсыз- балалар болды, істеу
көрініс табатын қасиеттер арқылы керек, болмайды
дөрекілік, өтірікшіл, көрініс табатын деген сөздерді де жақсы
өзімшілдік сияқты ішкі педагогикалық біледі. Отбасылық
қырсығуға әкеліп алаяқтық деп атады. тәрбиедегі
соқтырады. Жеткіншек демократиялық стиль
шақтағы авторлық баланың тіл алғыш,
стильдегі отбасындағы отбасы және қоршаған
бала көбінесе ата- өмір жұмыстарына
анамен кикілжеңге қызығушылық таныта
келіп, тірті отбасынан білетін тәртіпті болып
алыстап кетуі мүмкін. өсуіне көп әсерін
тигізеді. Балалар
арқылы еңбексүйгіш,
адал болуды әке-
шешеден үлгі ретінде
көреді. Мұндай
отбасында жаза
қолданылмайды, балада
ұялту мен қынжылту да
жеткілікті.
А.С.Макаренконың ескертуінше жай бала көзқарасымен көрінетін үлкеннің
күші мен бағасы, күмәнсіз абыроймен сипатталады. Балалары тыңдамайтын
кейбір ата- аналар беделді табиғатынан беріледі, ол ерекше талант және ол
жоқ болса, ештеңе істей алмайсың деп ойлайды. Бедел әр отбасында да
қалыптаса алады, тек қана ол шындық түпнегізде: талап пен қайырымдылық,
барлық істе ашықтық, икемділік пен жауапкершілік, баланың өміріне көңіл
бөлуден құрылуы тиіс.
Өкінішке орай, беделдерін өтірік арқылы қолданған ата- аналар да
кездеседі. Мұндай сақтануды талап ететін өтірік беделдерге мыналар
жатады:
Үстемдік- автор Ата- аналар болмашы себептерге күйгелектенеді,
подовления әрбір қолайлы және қолайсыз жағдайда белдік ала
жөнеледі, баланың әрбір сұрағына дөрекі жауап
береді, оның әрбір кінәсін жазамен қайтарады.
Қашықтық беделі . Баланың өміріне араласпау керек, өйткені оны
өзінің қызығушылығы мен өзінің өмірі, ойы бар,
сондықтан оларды қашықтықта ұстау керек деп
ойлайтын ата- аналар да кездеседі. Мұндай бедел
ешқандай да тәрбиелік пайда әкелмейді.
Тәкаппар - мұндай бедел кейбір ата- ананың өздерін ең көп
еңбек сіңіргенбіз деген ойларынан құралады. Олар
тек өздерінің ғана жетістіктерін ғана көреді,
өзін жоғары бағалап, тіпті басқа адамдарға көңіл
де бөлмейді. Мұндай қылықты оның балалары
қайталауы ғажап емес.
Тақуашылдық Автор педантизма. Кейбір ата- аналар балалары
әрқашан оларды тыңдау керек деп түсінеді. Олар
ең алдымен өзінің қателесетінін балалары біліп
қоюдан қорқады. Әке- шешенің ісі дұрыс болмаса
да, олар өзінің айтқанына қайтпайды. Мұндай ата-
ана балаларының ішкі жан дүниесін көре алмайды.
Өсиет- Автор . Бұл жағдайда ата- аналар балаларына шексіз
резонестра ақылдар айтып, әңгімелер жүргізуден жалықпайды.
Мұндай отбасыдағы атмосфера қуанышты бола
бермейді. Ата- аналар баласына қайырымды,
мейірімді болуға тырысқанымен баланың
эмоционалды өмірі оның қатысуынсыз да өтіп
жатады.
Махаббат беделі . Бұл өтірік негізінде баланың беделінің
ішіндегі ең көп тараған түрі. Мейірімді сөздер,
шексіз аймалау, аялау үсті- үстіне жауа береді.
Егер бала ата- анасын тыңдамаса, онда баладан
былай деп сұрайды: Демек, сен әкеңді, шешеңді
жақсы көрмейсің бе?. Мұндай отбасы тек нәзік
сезімге бөленіп кетеді де, басқа ештеңеге көңіл
бөлмейді. Бала кішкентай кезінен бастап- ақ
адамға жағымсу арқылы пайда табуға болатын
түсінеді.
Қайырымдылық Бұл жағдайда ата- аналар балаларын жұмсақтығы
беделі. арқылы тыңдатуға тырысады. Осы сапалары үшін
балалары оларды жақсы көретін болады деп
түсіндіреді. Олар балаларына шек қоймайды. Уақыт
өте балалар өздері басқарып, өздері басқарып,
тіпті кез- келген мақсаттарын жүзеге асыруды
қырсықтық мінезін де көрсете бастайды. Кейде
ата- аналар қарсылық көрсете тырысады, бірақ
көбінесе бұл ешқандай нәтиже бермейді.
Сатып алу беделі . Ата- ана мен бала арасында достық- егер ол
(подкуп) кері әсер ететін шекке жетпесе, онда бұл бедел
тәрбиеден әдістің ең тиімді түрі болады. Мұндай
отбасыда балалар әке- шешелерін, атасы және
апасынан жұбату табады, өздері оларды әрбір
басқан ізін үйретіп, жасаған жұмыстарын құптамай
отырады. Бірақ дәл осындай жағдайда өзара
сыйласымдылық болмағандықтан, достық та
жоғалады,
Сатып алу беделі Бұл жағдайда сыйластықтар немесе уәделер арқылы
(подкуп) балаларды сатып алады. Нәтижесінде бала екі
жүзді, есепшіл болып өседі. Балалар ата- аналары
оларға жақсы істерді үйрететін. Сыйлайтын
болғандықтан олар өздерінің әрекеттерін жақсы
түрде ғана көрсетеді.
Жоғарыдағы талдау жұмыстарынан бастауыш мектепте отбасы баланың
қалыптасында басты орын алтын әлеуметтік орта болғандықтан ата-аналармен
жұмыстың жоғары деңгейде жүргізілуі онымен мұғалімнің жұмыс істеу
әдістеріне және ұйымдастыру формаларына, отбасын зерттеуге тығыз байланысты
болмақ. Оның үстіне бастауыш сынып оқушыларын оқытуда және тәрбиелеуде
олардың психологиясы оқыту ерекшелігі, тәрбиелеу әдістемесі туралы ата-
аналардың білімімн жетілдіріп отыру қажет деп тұжырымдаймыз.
2. Бастауыш мектептегі отбасымен жұмыс мазмұны және әдістемесі
2.1 Бастауыш мектептегі отбасымен жұмысының қазіргі жағдайы
Бастауыш мектептегі оқушылардың отбасындағы тәрбие жұмыстарына және
мектептің отбасымен жұмыс түрлерін анықтауда №123 мектепте эксперимент
жұмыстарын жүргіздік. Экспериментке 20 отбасы араласты. Эксперименттік
топқа 12 отбасы және бақылау тобына 10 отбасы араласты. Отбасының
тәрбиесіне негізгі сипаттама. Бірінші тараудағы талдау жұмыстарымызды
ескере отырып, отбасыдағы бала тәрбиесінің жетілуі әлеуметтік-
педагогикалық және материялдық сипаттағы көптеген жағдайларға байланысты.
Олардың бірі- оқушы тәрбиесіндегі отбасы мен мектептің ынтымақтастық қарым-
қатынасы. Бұл ара қатынас отбасының педагогикалық процесінің күйі туралы
ақпарат болған жағдайда ғана жемісті бола алады. Отбасының педагогикалық
процесі күйінің диагностика жүйесін № 1 кесте түрінде көруге болады.
Педагогикалық процестің сипаттамалары отбасының тәрбие
мүмкіндіктерінде жатыр. Оларға байланысты отбасыдағы педагогикалық
процестің тәрбиелік мүмкіндіктерінің деңгейін айқындауға болады (жоғары,
орташа, төмен).
Отбасының тәрбиелік мүмкіндік деңгейлері
Деңгейлері Сипаттамасы
Жоғары деңгей - барлық негізгі көрсеткіштер толығымен көрініс
тапқан отбасылар. Ата- ананың әлеуметтік
жауапкершілігі мен педагогикалық мәдениеті
дамыған, олардың педагогикалық ынта- ықыластары
бар. Балалар белсенді дамыған, ұйымдасқан,
алдында белгілі бір мақсаттары бар. Отбасыда
оқушының күн тәртібі сақталады, оның өмірі
әртүрлі іс- әрекетке толы. Отбасыдағы ара қатынас
демократиялық тұрғыда негізделген. Бұндай
отбасыларда өзара түсіністік және қамқорлық рухы
басым: балалардың әкесі мен анасының қызметі
жайлы хабары бар, олардың қиыншылықтары мен
жетістіктерін де біледі: баланың мектептегі
жағдайы да отбасыда еркін талқыланады: ата- ана
баланы жүйелі оқу іс- әрекетіне үйретеді, күн
тәртібін дұрыс құруға көмектеседі, оқуда
қиыншылықтар туған кезде көмек көрсетеді: әкесі
мен анасы баланың сабақтан тыс уақытына көңіл
бөледі; баланың бос уақытын ұйымдастыруына
қатысып, оған мақсаттылық пен тиімділік
элементтерін енгізеді. Отбасыларда бірігіп
істелінген еңбек, табиғатқа саяхат, спорттық
шаралар, кітап оқу- күнделікті және жиі болып
тұратын құбылыстар. Ата- ана баланы дұрыс
педагогикалық мәдениетке бағыттап оқыту мен
тәрбиелеу мәселесіне әлеуметтік – жауапкершілігін
түсінеді. Ата- аналар отбасы айтарлықтай
түзетулерді керек етпейді. Олар оның
Ортаңғы деңгей отбасының педагогикалық процесі, жалпы алғанда,
қанағаттанарлық күйде, алайда кейбір элементтері,
белгілі бір мөлшерде, түзетуді қажет етеді. Ата-
ана бала тәрбиесіне жауапкершілікпен қараса да,
олардың педагогикалық мәдениеті жеткіліксіз: олар
көбінесе тәрбиеде аз әдістерін қолданады (насихат
әңгімелер, т.б.), үй тапсырмасын тексеру анда-
санда ғана жүргізіледі. Балалар белсенді бірақ
жеткілікті ұйымдаспаған және мақсаттары анық
емес. Отбасыдағы өзара қатынас демократиялық
принциптерге негізделген, алайда авторитарлық
бедел қалады. Отбасы сипатындағы ортақ нәрсе –
педагогикалық процесті ұйымдастыруда әртүрлі
мәнін және өздерінің баланың өмірін
ұйымдастырудағы алатын орнын түсінеді.
қиыншылықтардың болуы.
Төменгі деңгей Ата- ана баланың оқу іс- әрекетіне көңіл
бөлгенімен, олардың тиісті педагогикалық
мәдениеті жоқ. Оқудың маңыздылығын мойындай
отырып, олар баланы күштеу және қатал бақылау
арқылы оқуға мәжбүрлеуге тырысады. Баланың оқуға
деген қызығушылығын дамыту, балаға көмек көрсету
ата- ана үшін қиындық туғызады. Олар, сондай- ақ
баланың сабақтан тыс іс- әрекетін ұйымдастыруды
да қиналады. Бос уақытты бірге өткізу кездейсоқ
болады. Онда жүйелік пен педагогикалық бағыттылық
жоқ. Авторитарлық, оқушыға ықпал етудің
педагогикалық негізі жоқ тәсілдерін қолдану,
әкесі мен анасы арасында бөлісу отбасыда орын
алады
Орташа деңгейде .
№ 1 кесте
Негізгі Көрсеткіштер Диагностикалық
критерилер әдістер
Отбасының жалпы 1.Отбасы құрылысы Жеке іс құжаттарын
сипаттамасы 2.Ауқаттылығы, тұрмыстық зерттеу.
жағдайы Отбасыға бару (байқап
3.Ата- ана туралы мәліметтер бақылау, әңгіме сұхбат
(білім деңгейі, кәсібі, жүргізу).
әлеуметтік– мәдени құндылық Құжаттарды зерттеу,
бағыттары, мақсат- мүдделері) сұрақ- жауап.
Өнегелік- 1.Өнегелік мақсат- нұсқаулары.Сұрақ- жауап
психологиялық 2.Отбасыдағы өзара қатынас Әңгіме- сұхбат.
атмосфера стилі Оқушылардың
3.Ата- ананың баланың өмір шығармалары. Тесттер.
әрекетінің мазмұнына көңіл Мен және менің
бөлуі отбасым суреті
Ранжирование
Ата- ананың 1.Ата- ананың тәрбиенің Сұрақ- жауап.
педагогикалық мақсатын, міндеттерін түсінуі.Әңгіме- сұхбат.
мәдениеті 2.Тәрбиенің құралдарын, Байқап- бақылау
формаларын, әдістерін,
тәсілдерін білу.
Оқушының 1.Отбасы өміріне белсенді Байқап- бақылау
сипаттамасы араласу Педагогикалық жағдайлар
2.Адамгершілік,
интеллектуалдық, өмірлік
мақсаттар.
3.Іс- әрекеттің мақсаты,
себеп- салдары
4.Іс- әрекет түрлерінің алуан
түрлілігі
5.Іс- әрекеттің бірлігі мен
әдіс- тәсілдерін игеру
Төмен деңгей отбасының іс- әрекетінде алауыздықпен, ата- ананың нашар
педагогикалық мәдениеті, бала тәрбиесіне деген жауапкершіліксіздік,
педагогикалық сауатсыздығымен сипатталады. Балалардың үлгерімі төмен, олар
үшін отбасылық өмірдің қызығы жоқ, балалардың әуестіктері кездейсоқтық
сипатқа ие, жасөспірімдер ортасының оларға кері әсері өте үлкен. Ата-
аналар өз міндеттерін тек қана оқушыны қаржы жағынан қамтамасыз ету және
бақылаудың жалпы қызметтерін атқару деп түсінеді. Олар мектеппен жүйелі
түрде байланыс жасамайды, педагогтар кеңесін ескермейді. Оқушының оқудағы,
тәртібіндегі ақауларды мұғалімдердің жаман жұмыс істеулерімен түсіндіреді.
Мұндай ата- аналардың тиісті педагогикалық мәдениеті жоқ және ең бастысы,
педагогикалық шараларға қатысуға ынтасы жоқ. (№2 кестені қараңыз).
Отбасының тәрбие жұмысын зерттеуді ұйымдастыру өте маңызды. Ол мектеп
құжаттарын (оқушылар сипаттамасы, сынып журналы, медициналық карталар)
зерттеу мен талдаудан басталады. Бұл әдісті қолданғанда алдын ала
жоспарланған мәселелер бойынша материялдар жинау.
Отбасы жайлы алғашқы мәліметтерді Менің отбасым, Біздің отбасыдағы
демалыс күні, Менің үйдегі міндеттерім, Оқушының отбасыдағы бір күні
атты шығармаларды жаздыру арқылы алуға болады. Оқушыларға сұрақтар беру
солардың төңірегінде ақпарат алу. Шығармалар арқылы ата- аналардың
азаматтық көзқарасы, отбасының рухани өмірі, оның мүшелерінің өзара
қатынасы, балаларға деген қатынасы туралы білуге болады.
Шығармадағы отбасы туралы мәліметтерді ата- анадан (ата- аналар
жиналысында өткізілген) сұрақ- жауап арқылы алынған материялдармен
салыстырып, қайта тексеру керек. Бұл екі әдісті (шығарма мен сұрақ-
жауапты) оқушылар мен ата- анадан объективті ақпарат алу үшін бір уақытта
өткізу керек. Жетістіктер мен кемшіліктірдің себептері айқындалып, мектеп
пен отбасының бірлескен қызмет- әрекетінің болжамы анықталады.
Отбасы- іштей тұрақты, тұйық ұжым. Сондықтан оны зерттеуде белгілі
бір қиыншылықтар ұшырасады. Отбасының сипаттамасы туралы мәліметтер алу
мақсатында отбасыға барған уақыттағы бақылаулар мен әңгіме жүргізу әдістері
қолданылады. Әңгіме кезінде мақсатты түрде белгілі бір жоспарды ұстану
керек. Ата- анамен әңгіме өнері мұғалімнен өте жақсы дайындықты талап
етеді. Педагогтің өте маңызды қасиеті- бақылағыштығы. Әңгімелесіп отырған
адамның бет әлпетінен, қойылған сұрақтарға қатынасынан оның психологиялық
жай күйін білуге болады.
№ 2 кесте
№ Көрсеткіштер Деңгейлер
Жоғары Орташа Төмен
1 Ата- ананың мақсат- мүдделері, + + -
әлеуметтік құндылық бағыттары
2 Ата- ананың баланың өмір әрекетіне + + -
қатынасы
3 Ата- ананың өнегелік мақсат- + + -
бағыттары
4 Отбасыдағы өзара қатынас + - -
мәдениеті
5 Ата- ананың тәрбиенің мақсаттары мен+ + -
міндеттерін түсінуі
6 Тәрбиенің амалдарын, әдістерін, + - -
тәсілдерін педагогикалық пайдалану
7 Ата- ананың баланың қызмет әрекетін + - -
ұйымдастырудағы білік пен
дағдыларының болуы
8 Оқушының отбасы өміріне + - -
араласуы
9 Баланың іс- әрекетінің мақсаты мен + - -
себеп салдарының адамгершілік
негіздері
10 Оқушының іс- әрекетінің алуан + - -
түрлілігі
11 Оқушының іс- әрекетінің біліктері + - -
мен тәсілдерін игеруі
Отбасы мүшелерінің ара қатынасы мәселелерін анықтаудың аталған әдістерден
тағы басқа бір жолы Менің отбасымның суреті әдісті сәби және жасөспірім
жаста өткізу тиімді. Оқушыларға Өз отбасыңның суретін сал, Өз
арманыңдағы отбасыңның суретін сал деген тапсырмалар беріледі.Бұл әдістің
артықшылығы сонда- балалар өз суреттерінде отбасы мүшелерінің ара қатынасы
туралы ақпаратты өз бетінше, өз қалауымен бейнелей алады. Алайда оның
объективтілігі күмән келтіруі мүмкін, оған бірнеше себеп бар: көзбен көру-
моторлық сипаттың жетіспеуі (бала адамдардың суретін сала алмайды,
сондықтан өз отбасысын салудан бас тартады), кейде бала өзінің қалауларын,
тілектерін шындық, ақиқат ретінде беруге тырысады (отбасыда жоқ мүшенің
суретін салады- оның ата- анасы ажырасқан). Сондықтан Отбасы суреті
арқылы алынған ақпаратты басқа да әдістермен толықтыру қажет.
Осы ұсынылып отырған отбасының диагностикасының
әдістері мұғалімге объективті ақпарат алуға және бөлек алынған немесе тұтас
сынып отбасыларының ұжымы ретіндегі отбасының тәрбиелік сипатын
қарастыруға, оқушылардың отбасыларымен жұмысында әдетте кездесетін
мәселелерді табуға, ата- аналарға бала тәрбиесін жетілдірудің белгілі бір
жақтарын түзетуге көмектесуге мүмкіндік береді.
2.2 Отбасылық тәрбиенің мазмұны мен әдістері
Отбасы дене және психологиялық жағынан сау, ақыл- ой және
интеллектуалды дамыған, алдында күтіп тұрған еңбекке, қоғамдық және
отбасылық өмірге даяр жеке тұлғаны қалыптастыруға міндетті. Отбасылық
тәрбиенің мазмұнын құрайтын негізгі компоненттерге: дене, интеллектуалдық,
эстетикалық, еңбек тәрбиесі жатады. Сонымен қатар экологиялық,
экономикалық, азаматтық тәрбиемен толықтырылады.
Баланың дене тәрбиесі бүгінде 1- ші орынға шығады. Денсаулық ешқандай
басқа нәрсеге ауыстыруға болмайтынын, ешкімнің де күмәні жоқ. Баланың
денінің сау болуы салауатты өмір салтына, күн режимін дұрыс орындауға,
спортпен шұғылдануға байланысты. Интеллектуалдық тәрбие- ата- ананың
балаларын біліммен қаруландырудағы қызығушылығына, баланың өмірін әрқашан
жаңарту үстінде болуын қадағалап отыруына байланысты. Адамгершілік тәрбиесі-
отбасында жеке тұлғаны қалыптастырудағы қажеттіліктердің басты түрі болып
табылады. Бұл жерде бірінші орында махаббат және сыйласымдылық,
қайырымдылық және тәртіптілік, адалдық, әділдік, ар- ұят, т.б.
адамгершілікке тәрбиелеу тұрады. Отбасында басқа адамгершілік сапалар:
ақылға сыйымды қажеттілік, мәдениеттілік, жауапкершілік, дербестік, т.б.
қолданылады. Сонымен қатар ата- аналар мен баланың қандай адамгершілік
құндылыққа- християндық, ислам, буддизм, иудаизм немесе жалпы экономикалық
білім, осының қайсібіріне сүйенсе де, ол басты болып табылмайды. Бастысы,
оның қайырымды, адамгершілігі мол болса болғаны.
Эстетикалық тәрбие отбасында баланың қабілетін және дарынын дамытуға,
өмірдегі тамаша кереметтерді танытуға көмек береді. Бұрынғы кезде көптеген
ата- аналар мен балаларды жақсы жолдан айыратын өтірік құндылық
болғандықтан қазіргі кезде балаға эстетикалық тәрбие берудің зор маңызы
бар. Еңбек тәрбиесі баланың болашақта дұрыс өмір сүруіне жол ашады. Еңбек
етуге үйренбеген адамның тек бір жолы- оңай өмір іздеудегі жолы ғана бар.
Ал бұл жақсы нәтиже бермейді. Егер ата- аналар балаларын осындай жолды
көргілері келсе, олар еңбекке тәрбиелеуден бас тартуына баулиды.
Ата- аналар үшін отбасылық тәрбие ол- баланың дене және жан рухани
қасиеттерін қалыптастыру болып табылады. Әрбір әке мен әрбір ана балаларына
қалай тәрбие беру керектігін түсінуі керек. Бұрын тәрбиелеуге кіріскенде,
көптеген ата- аналар өзінің толық тәрбие алмағандықтарын түсінеді. Әркім
алдымен өзін тәрбиелеуден, педагог болуға үйретуден бастау керек.
Отбасындағы тәрбие әдісі- бұл ата- ананың баланың түйсіктері мен іс-
әрекеттеріне әсер ететін мақсатқа бағытталған педагогикалық жол (әдіс),
бірақ өзінің ерекшелігі де бар:
-балаларын жеке және нақты әрекеттер негізінде әсер ету
-әдістерді таңдау ата- аналардың педагогикалық мәдениеттілігіне:
тәрбиенің мақсатын түсінуі, ата- ананың ролін, отбасындағы қарым- қатынасты
түсінуіне байланысты.
Сондықтан отбасылық тәрбие әдістері әсіресе ата- аналарына
байланысты. Қанша ата- ана болса, соншама әдістің түрлері де бар.
Отбасы тәрбиесіне дәстүрлі педагогикалық жетекшілік дүргізу формалары
Отбасында Ата-аналарСынып және Конференция Ашық есік Ата-аналар
оқушыларды комитетімежалпы және диспут күндері мен жеке
зерттеу н жұмыс мектептегі жұмыс
ата-аналар
жиналысы
1.Мақсат, 1.Оқу-тәрбҮш түрі бар: 1Балаға деген1. Ашық
міндеттері ие жұмысы 1.Тәрбие махаббат сабаққа
2.Неге мән 2.Ата-аналтақырыбында қалай болу кіру
беру керек? ардың әңгімелесу керек 2.Басқа
3. Соңында білімін 2. Отбасында 2. Отбасы оқушылардың
қысқаша жазу көтеру баланы бақыты неде? тетрадын
3. тәрбиелеу қарау,
Ата-ана-метәжірибесі пікір
ктеп-бала 3. Сұраққа алысу,
жұмыстарынжауап беру Педагогиклы
ұйымдастыр қ кеңес алу
у үшін
Ата-аналармен жұмыстың дәстүрлі емес формалары
Тақырыптық Ата-аналар Ата-аналарАта-аналар Ата-аналар Ата-анала
консультация оқулары кештері рингтері топтарына р тренинг
жетекшілік
Проблемасы ПсихологиялыБалалардыңПедагогика лық Ата-аналардыБаланың
бірдей қ, қатысуынсыпроблемаларға ң бірігуін көзімен
ата-аналарға педагогикалыз 2-3 рет жауап береді. қамтамасыз ата-ана
беріледі қ кітап жылына Сұрақты етеді.
оқиды және өткізіледіата-аналардың
оны талдайды өздері
дайындайды
Сынып жетекшісінің күнделігі
Сынып жетекшісі оқушының оқу әрекетінде және жеке тұлға ретінде
дамуындағы жетістігін белгілейді, балалар ұжымының дамуы мен түрленуін
айқындайды. Сынып жетекшісі күнделігі келесі бөліинен тұрады:
1 бөлім. Балалар ұжымы.
1 бет. Балалар ұжымы жөніндегі жалпы мәлімет. Аты-жөні. Ата-анасы жөніндегі
мәлімет. Туған жылы. Мекен-жайы, телефоны. Денсаулық жағдайы. Мектеп
дәрігерінің жолдамасы. Мектеп психологінің жолдамасы. Отбасы жағдайының
ерекшелігі.
2 бет. Оқушының үйірме, секцияларға қатысуы жөніндегі мәліметі. Баланың
аты-жөні. Мектептегі үйірме мен секция аты (әуездік, спорттық). Үйірме және
секция уақыты. Баланың жетістігі.
3 бет. Сынып ішіндегі тапсырманың бөлінуі. Баланың аты-жөні. Қоғамдық
тапсырма. Қорытындысы. Сынып пікірі. Оқушының өз пікірі.
4 бет. Қиын оқушылармен жұмысты ұйымдастыру. Баланың аты-жөні. Проблемалық
жаңдайдың себебі. Түзету және профилактикалық жұмыстар мазмұнының жеке
жұмыс қорытындысы.
5 бет. Сынып оқушыларының оқу әрекетінің қорытындысы. Баланың аты-жөні.
Оқушылардың оқу әрекетінің ерекшелігі (қорытындысы) жетістік, қорытындысы (
жеткіліксіз).
6 бет. Бала ұжымының дамуының ерекшелігі. Сынып топ жарғандары. Оқушылардың
аты-жөні. Оқушының тәртібі. Түзету жолдары. Қорытынды. Оқшауланған балалар.
Ұжымға кіруден қашатын балалар.
ІІ бөлім. Отбасы.
Ата-аналар кеңесі жөніндегі мәлімет.
1. Ата-аналар кеңесінің құрамы. (аты-жөні, мекен-жайы, телефоны)
2. Қызметтік жолдамасы
3. Әрекет қорытындысы (тоқсан сайын)
Ата-аналар кеңесінің отырысын жоспарлау
1. Отырыс мерзімі
2. Ата-аналара кеңесінің отырысының тақырыбы
3. Шешім қабылдау
4. Қабылданған шешім қорытындысы
Қиын отбасы
1. Ата-анасының аты-жөні
2. Проблемалық жағдай
3. Проблемалық жағдайды шешуде қабылданатын шара.
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктері
Кішкентай адам мектепке барғалы тұр. Оның болашақ жолы қандай болар
екен, қиын да азапты ма әлде жеңіл де көңілді ме? Бұл жолда оған қол ұшын
беріп, жылылықпен көмек көрсетіледі ме, әлде ол қиындық көріп, өз күнін өзі
көреді ме?
Бұның бәрі сынып жетекшісінің осы бастуыш сынып оқушысының жас
ерекшеліктері жөнінде кең білімді болғанына байланысты. Дәл осы проблеманы
талқылаудан ғана сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы басталады.
Қазіргі алты (жеті) жастағы баланың өмірі күрт өзгеруде. Мектепке
барған сәті оның өмірін өзгертеді: адамдармен, құрбыларымен қарым-қатынасы,
араласуы, тіршілігі- кішкентай оқушылардың жүргізуші міндеті болып оқу
табылады, өміріндегі қалпы өзгереді, міндетті түрде орындалатын жаңа
талаптары пайда болады, баланы туған- туысқандары өзгеше қабылдай бастайды.
Биологиялық жағынан кіші оқушылар екінші дөңгелену кезеңін бастайды:
балалардың бойы өсуі бәсеңдеп, салмағы қосылады, сүйегі қатаяды, бұлшық
еттері дами бастағаннан баланың барлық мүшелері өсе бастап, бұлшыө ет күші
жоғарлайды.
Осы жаста балалардың жүйке жүйесі ұлғаяды, ми қабығының функциялары
дамиды, синтетикалық және аналитикалық функциялары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
... ... ... ... ... ... ... ...
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
Тақырыптың көкейтестілігі. ҚР Конституциясында бекітілген отбасы
тәрбиесінің құқықтық принциптері Неке және отбасы туралы заңда
(17.12.1998ж.) нақтыланған. Онда қазіргізаманғы отбасы құқығының бір
некелік, некеге тұрудың бостандығы мен еркіндігі, ажырасу еркіндігі, ерлі-
зайыптылардың отбасы қатынасындағы тең құқығы сияқты негізгі принциптері
жазылған Бұл құқықтар отбасы өміріндегі, отбасы ұжымындағы өзара
байланыстың терең демократияға жол ашады. 52 тарауда баланың отбасылық
тәрбиесі, оның құқығы және мақсат мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген:
Баланың өз ата- анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек- қалауларының
орындалуына, жан- жақты дамуына, оның адами қадір- қасиетінің сыйлануына
құқығы бар. Бала ата- ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік
құқық субъектісі ретінде қарастырылады.
Отбасы, барлық уақытта да, өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі
мәселелерін шешуде үлкен мүмкіндіктерге ие болған. Қазіргі заманғы
отбасының өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі мәселелерін шешудегі
ерекшелігі- ата-ананың білім және жалпы мәдени деңгейінің жоғары болуы.
Балалардың отбасыдағы тәрбиесі оның белгілі бір тұрақты әлеуметтік
институт ретінде анықталады, ол отбасы мүшелері арасындағы өзара
қатынастардың қалыптасу мен дамуына септігін тигізетін адамдардың
жақындығы, туыстық қатынастар, өзара үйелмендік, тұрмыстық өмір. Отбасы
тәрбиесінің артықшылығы да осы қатынастарда, оны тәрбиенің ешқандай да түрі
алмастыра алмайды.
Отбасы- болашақ азаматтың әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын
жасайтын бастапқы адым. Ол балаға моральдық қалпы туралы алғашқы түсініктер
береді, оны еңбекке баулып, өз өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастырады.
Ата- ананың іс- әрекеті мен мінез- құлқы, өмір сүру салты арқылы балаға
дүниетанымдық, адамгершілік, әлеуметтік- саяси құндылықтар беріледі.
Отбасы тәрбиесінің қоғамдық және мемлекеттік тәрбиеге қарағанда артықшылығы
басым. Алайда, қазіргі қоғамдық өмірде болып жатқан әлеуметтік,
экономикалық және демографиялық өзгерістер отбасыға белгілі бір
қиыншылықтар туғызады. Қазіргі таңдағы бастауыш сынып оқушыларын отбасында
тәрбиелеуге мән беру қажеттілігі мен ата-анамен жұмыстың теориясы мен
әдістемесінің жоқтығы арасындағы қайшылық зерттеу тақырыбымызды Бастауыш
сыныпта оқушылардың отбасымен жұмыстың педагогикалық шарттары деп
таңдауымызға себеп болды.
1.Бастауыш мектептің отбасымен жұмысының теориялық негіздері
1.1 Отбасында балалардың тәрбиелеудің педагогикалық мүмкіндіктері
Нарық қатынастарының дамуы нәтижесінде отбасыда айтарлықтай
адамгершілік тұрғыдан ересектердің де, балалардың да жаңа құндылық
бағыттарын қалыптастырып, отбасы өміріне елеулі өзгерістер әкелді. Ата- ана
мен мұғалімдердің міндеті- қоғамдық қатынастардың жаңа жүйесі ұсынып
отырған әлеуметтік мүмкіншілікті дұрыс пайдалану. Мектеп пен отбасы
балаларды тауар мен ақша қатынастарының мәдениетіне үйрету жұмыстарын
ұйымдастыру қажет, сондай- ақ алып сату, пайда табу немесе пайдақорлық
емес, ол жалпы игілік үшін және өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
құқықтық екі жақты қызмет көрсету екенін көрсету. Ата- ананың маңызды
міндеті балалармен біріккен коммерциялық қызмет- әрекетке қатысып, оны
бақылау, оларды баланың адалдығын, адамгершілінін, ұқыптылығын дамытатын
қызмет көрсетудің әртүрін орындауға үйрету. Нарық отбасы мүшелерінің алатын
орнына жанама әсер етеді, олардың өміріне жаңа әлеуметтік бағдарлар
енгізеді. Қоғамдық және мемлекеттік тәрбие беделінің төмендеуі отбасы
өмірінің тәрбиесіне өзінше қиындық әкеледі.
Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық түсініктер мен идеялар халық
педагогикасында пайда болған. Педагогикалық ғылымның даму барысында отбасы
тәрбиесінің мәселелері нақты ғылыми- теориялық және әдістемелік мазмұнға ие
бола бастады. К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, П.Ф.Лесгафт және басқалар балалар
тәрбиесін ұйымдастыруда олардың даралық ерекшеліктерін, дене- күш және
психологиялық даму деңгейін ескеру керектігіне ерекше көңіл бөлген.
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский бала тәрбиесінің теориясын
атап көрсеткен. Қазіргі зерттеушілердің еңбектерінде баланың отбасыдағы
қарым- қатынасындағы қызмет әрекетін ұйымдастыру, салауатты өмір салтын
құру, мектеп пен отбасы ара қатынасы т.б. мәселелері қамтылған.
Елімізде отбасында тәрбие жұмыстары бойынша Қ.Аймағамбетова,
Сейсенбаев, Е.Қаңтарбаев, Б.Тұрғанбаева, Р.Төлеубекованың еңбектерінде
көрініс табады.
Өркениетті қоғам дамыған сайын отбасыдағы бала саны азайып келеді. Аз
балалы отбасыда, негізінен бір баласы бар отбасыда, ішкі отбасылық
тәрбиенің ең басты жағдайы жоқ, ол- балалар қарым- қатынасы. Бір баланың
тәрбиесі қосымша педагогикалық күш салуды талап етеді. Жалғыз балаға деген
ата- ананың, әжесі мен атасының артық көңіл бөлуі оны белсенділігінен
айырып, оның эгоистік жақтарының басым болуы.
Толық емес отбасыларда, ата- анасының біреуі жоқ болған отбасыларда
тәрбиелік мәселелерді шешуде кейбір адамгершілік- психологиялық
ыңғайсыздықтар болуы мүмкін. Мұндай отбасылардың көбінде ана және бала ғана
болады.
Отбасы тәрбиесінің проблемасы- ананың отбасы тұрмысынан қолы
босамауы. Ананың уақыты жетпеуі көбінесе насихат, жазғыру, ұрсу сияқты
тәрбиелік ықпалдың нәтижесіз әдістерін пайдалануға мәжбүр болады.
Микроклиматы жағымсыз, отбасы өмірі ұрыс- керіске, ата- ананың бір-
біріне, балаларына деген шағымдарына, айқай- шуға, қорлық сөздер мен іс-
әрекеттерге толы отбасыларда өте маңызды тәрбие проьлемалары туындайды.
Ата- ана құқығынан айрылғалы тұрған ата- аналар әлеуметтік және
педагогикалық проблемалар тудырады. Мемлекет олардың ата- аналық құқығынан
айырғанда балалардың мақсат- мүддесін басшылыққа алады. Алайда бұл ретте
олардың өмірі өз мәнін жоғалтады, өйткені өмір сүру мен дамудың маңыздылығы
кемиді.
Елдегі түбегейлі әлеуметтік- экономикалық өзгерістерге, жеке
меншіктің пайда болуына, жеке адамның баю мүмкіндігінің тууына байланысты
материялдық жағынан ауқатты отбасылар пайда бола бастайды. Мұндай
отбасыларда тәрбие белгілі бір проблемаға кездеседі. Көбінесе бұндай
отбасыдағы бала балалықұжымдардан алшақ болады, оның ерекшелік сезімі
қалыптасып, қоршаған адамдарға деген жөнсіз наразылық эгоизмі тууы мүмкін.
Отбасының жоғары материялдық ауқаттылығы (материялдық жағдайының
төмен болуы да) отбасы жұмысын ұйымдастыруда қолаңсыз жағдайлар туғызады.
Мектеп отбасы әдістемелерін нақтылап, оның кемшіліктерін түзете отырып, бұл
проблемаларды жеңуге тырысу.
Осылайша, демократиялық қоғамда ата- ананың бала тәрбиесіндегі
қызметі толығымен қалпына келетінін есте ұстауымыз керек. Алайда, қазіргі
заманғы әлеуметтік- экономикалық жағдайлар бала тәрбиесінде қиыншылықтар
туғызып отыр. Ата- ана отбасы тәрбиесінің маңыздылығы баланың құндылық
бағыттарын, оның моральдық қасиеттерін қалыптастыру.
Отбасы тәрбиесінің, ата- ананың әлеуметтік – жауапкершілік қызмет әрекеті
ретінде басты құқықтық негізі бар. 1989 жылдың 20 қарашасында БӘӘ Бас
Ассамблеясы қабылданған Бала құқығы туралы конвенцияның маңызды негізгі
құжат. Балаға, дене жағынан және ақыл- ойының жетілмегендігінен, арнайы
қорғау мен қамқорлық, соның ішінде, туылғанға дейінгі және туылғаннан
кейінгі тиістік құқықтық қорғау керек,- деп жазылған Конвенцияда.
Баланың өмір сүру, тіршілік ету және салауатты даму құқығын жариялай
отырып, Конвенция баланың жеке тұлғалық дамуында өзінің дербестігін,
даралығын сақтау құқығына ерекше көңіл бөледі. Сондай- ақ, баланың ата-
анаға деген құқығы да ескеріледі. Ата- ана баланың мақсат- мүддесі үшін
қажетін орындамаған жағдайда ғана өз құқықтарынан айрылады.
Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер мына міндеттерді орындауы
тиіс: ақысыз және бәріне міндетті бастауыш білім енгізу, орта және кәсіби
білім алуға жағдай жасау, жоғары білім алуға жол ашу. Конвенцияның 28
тарауында мектептегі тәртіп баланың адами қадір- қасиетіне құрмет
көрсететін әдістер арқылы жүргізілуі тиіс деп, ерекше аталып кеткен.
Конвенция, сондай- ақ БӘӘ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20
қарашасында қабылданған Бала құқығының декларациясы; Адам құқығының
жалпы деклорациясы және басқа да көптеген халықаралық құжаттар ҚР
Конституциясының ішкі отбасылық қатынастарды , баланың отбасы мен қоғамдағы
тәрбиесі және ағартушылығы мәселелерін қамтитын тарауларына негіз болды. ҚР
Конституциясының 27 тарауында былай делінген:
1. Неке мен отбасы, аналық, әкелік және балалық мемлекет қамқорлығының
аясында.
2. Балаларды қорғау мен тәрбиелеу- ата- ананың табиғи міндеті және
құқығы.
3. Кәмелетке толған және еңбекке жарамды балалар еңбекке жарамсыз ата-
аналарына қамқорлық жасауы тиіс.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңында
(07.06.1999ж.) елдегі білім беру- тәрбиелік процесті мемлекеттік құқықтық
реттеудің мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген. Бұл құжаттың нақты жасалған
құқықтық негізі бар, ол ата- аналарға және балаларға, олардың қазіргі
заманның талабына сай зиялы білім алуларына, құқықтық кепіл береді. Ата-
ана және басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін
салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының
интеллектуалды, дене- күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз
етулері керек. Жалпы алғанда, Қазақстан Республикасында елдегі білім беру-
тәрбие процесін жүзеге асыратын дамыған, қызмет етіп тұрған құқықтық негіз
бар, отбасының дамуына кепіл беретін және отбасы өмірінің, отбасы
ұжымындағы өзара байланыстың терең демократиялы қамтамасыз ететін құқөықтық
нормалардың жүйесі жетілген.
1.2 Кіші мектеп жасындағы балалардың отбасындағы тәрбие ерекшеліктері
Отбасылық тәрбие (балаларды отбасында тәрбиелеу) ата- ананың балаларды оқу
мен тәрбиелеу, қалаған даму дәрежесіне жеткізу мақсатындағы өзара әрекеті.
Бастауыш мектептің мұғалімі отбасылық тәрбиеге сүйеніп, отбасылық тәрбиені
адамгершілік тәрбиесіне бағыттайды.
Отбасы бала үшін бір мезгілде түрлі отбасы бола отырып, тәрбиелік
ортада болып табылады. Отбасының әсері әсіресе баланың өмірінің алғашқы
жылдарында маңызды және бұл кезде басқа барлық тәрбиелеу ықпалдарын біршама
көтереді. Отбасылық тәрбие т процесіне жақсы әсер етсе, жеке тұлғалық
дене, ақыл- ой, еңбек тәрбиесінің нәтижесі де жоғары деңгейде болады.
Көбінесе, аз ғана жағдайды ерекшелеген адамның отбасы қандай болса, өзі де
сондай болатынын дәлелдеп отыр. Жеке тұлғаның қалыптасу процесі мен
нәтижесіне әсіресе отбасы қатты әсер ететіндіктен, отбасы қоғам мен
мемлекет тарапынан көп көңіл бөліну керек. Мықты, күшті, рухани отбасы-
мемлекет тірегі.
Қазақстан қоғамда күйзелістен шығуға жол таба алмай отырған отбасы
көбейіп келеді. Мұндай күйзелістің пайда болу себебі отбасының өзінің ең
басты жұмысы болды, тәрбиелеуді әлсіз жүзеге асыруында. Күйзеліс жалпы
мағынада қолданылады да, оның тек бір бөлігі ғана мемлекеттік- экономикалық
жағдайының төмендеуіне байланысты. Отбасына және некеге жеңілтек қарым-
қатынас қолданылатын әдет- ғұрып, адамгершілік ұстанымдары, ішкілік және
өзімшілдік, өзіндік ережесінің болмауы және бейберекеттік, жоғары пайыздық
ажырасулар, осының барлығы баланың тәрбиесіне ең жаман әсерлерімен көрініс
табады.
Баланың ең алғашқы түсінігінің қалауына, бағдарлануына және
әлеуметтік жағдайы отбасы арқылы қолданылатыны ертеден жақсы белгілі.
Отбасы жеке тұлғаның қалауында бесіктегі кезінен бастап- ақ маңызды.
Есейген жаста көптеген қасиеттер толыққанды отбасында жай ғана қаланса, ол
қасиеттер балада дамымаған күйінде қалады.
Соңғы 60-70ж.ж. ең алғашқы біздің қоғам 5-6 % шамасындағы бір
отбасылық жылылықтан айрылған. Оларға қамқорлық көрсетуді мемлекеттерде
саны көбейіп келе жатқан қоғамдық оқыту- тәрбиелеу мекемелері өздеріне
жүктеп отыр. Жетімдер үйі, балалар үйі, мектеп- интернаттар, арнайы
мекемелер 1000- даған балаларға ата- аналарын ауыстырып отыр.
Отбасылық тәрбиелеу қызметін қорғай келе мынадай шешімге келеміз.
-Балаға отбасының әсері басқа барлық тәрбие әрекеттеріне қарағанда
анығырақ көрінеді. Ол өскен сайын әлсірей бастайды, бірақ біржола жоғалып
кетпейді.
-Отбасында басқа еш жерде қалыптаспайтын қасиеттер қалыптасады.
-Отбасы әлеуметтік тұлғаны қалыптастыруды, оның дене, ақыл- ой, еңбек
тәрбиесінің қол- руда нақты көрінісі. Отбасынан қоғам мүшелері шығады.
Қандай отбасы- сондай қоғам.
-Отбасы әдет- ғұрып ұстанымдарын қамтамасыз етеді.
-Отбасының ең маңызды әлеуметтік қызметі болып адамзатты патриотты,
болашақ отағасын, қоғамда заң бұзбайтын.
-Мамандық таңдауда да отбасы елеулі әсерін тигізеді.
Отбасының тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері бір-
бірімен тығыз байланысты, өйткені олардың мақсат- міндеттері ортақ іс-
әрекеттерінің жалпы тәсілдері, әдістері және бағыттылығы бар. Отбасыдағы
тәрбиенің субъектілері- ата- ана мен бала, әлеуметтік мақсат, міндет,
педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін негіз- іс-
әрекет.
Ұйымдастырылған мақсатты жүзеге асыруда іс- әрекет болмаса, тәрбие де
болмайды. Отбасыдағы тәрбиенің маңыздылығы ата- ананың басшылығымен,
бақылауымен әртүрлі іс- әрекетке (оқу, еңбек, ойын, эстетикалық, т.б.)
балаларды араластыру.
Баланың отбасыда орындайтын тапсырмалары оларды орындауға қатынасы.
Баланың отбасыда орындайтын тапсырмалары оның деңгейі педагогикалық
процестің бірлігі. Бұл деңгей арқылы ата- ананың ұйымдастыру және
бағыттаушы ролін; ата- ана мен бала арасындағы өзара қатынастың сипатын;
бала тәрбиесіне әсер ететін отбасының мақсатты адамгершілік бағыттарын;
баланың отбасыдағы араласатын іс- әрекетінің алуан түрлілігін; ата- ананың
тәрбие құралдарын, әдістерін, тәсілдерін пайдалана алу қабілеттерін;
баланың белсенділігінің дәрежесін көтеруге болады.
Ата- ана тәрбие жұмысының сапасын оқушының күн тәртібін
ұйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды
ерекшеліктері көрініс табады, отбасының әдет- ғұрыптарының бір бөлігі болып
табылады. Күн тәртібі баланың уақыт аралығындағы іс- әрекетінен тұрады:
дене және еңбек қызметі, ой белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану,
гигиена, ұйқы. Олардың ара- қатынасы баланың жасына, оның жеке тұлғасының
психикалық ерекшеліктеріне және тілек- қалауларына байланысты өзгеріп
отырады. Баланың бос уақыты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып
табылады. Оқушының бос уақытын пайдалануы, оның іс- әрекетінің түрлері
отбасының тәрбие мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.
Отбасының бос уақытта бірлескен іс- әрекетінің оқушы үшін маңызы өте
зор. Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі ретінде, түсінісу, сезім
әсерлері негіндегі бір- біріне ықпал етуі. Қарым- қатынас кезінде іс-
әрекетпен, тәжірибемен, сезім әсерлері қатар жүреді. Ата- ана мен баланың
ара қатынасы отбасы өмірінің айқын көрінісі, оның микроклиматын
қалыптастырып, отбасының даму мүмкіндіктері. Педагогикалық мәдениеті төмен
отбасыларда бос уақыттың педагогикалық мәні болмайды, ол тек көңіл көтері
мақсатында ғана пайдаланылады. Педагогикалық процестің қызметіндегі іс-
әрекеттің маңыздылығын, оның жеке тұлғаның өмірлік болашағын анықтаудағы
мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелілігі оқушының белсенділік
дәрежесі.
Ата- ана арасындағы, ата- ана мен бала арасындағы өзара қатынас
педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып табылады. Олар жеке
тұлғалық мән беріп, көзқарастардың дамуына, балалардың мінез- құлығына,
олардың адамдарға деген қатысына әсер етеді. Отбасыдағы өзара қатынас
сипаты әдет- ғұрыптармен, ата- ананың өзінің бұрынғы отбасысынан алған
тәрбие нұсқауларымен, темперамент ерекшеліктерімен, ерлі зайыптылардың
эмоционалдық деңгейімен, олардың адамгершілік және педагогикалық
мәдениетімен анықталады. Осының бәрі ата- ананың балаға деген қатынасында
орын алады.
Отбасылық тәрбиенің қазақ тәжірибесінде негізгі 3 стилін бөліп
көрсетуге болады: өктемшілдік (авторитарлық), ымырашылдық (либералдық),
демократиялық.
Авторитарлық Либералдық Демократиялық стильде
(өктемшілдік)- (ымырашылдық) стиль
ата- ананың баласына баласына деген ата- аналар бүкіл
деген қаталдық, қатынаста отбасы ұжымының
талапшылдығымен кешірімшілдіктің, өмірінің
сипатталады. Үлкен шексіз шыдамдылықпен ұйымдастырушысы болып
балаларының тәртіпті, ерекшеленеді. Оның табылады. Ерлі-
тіл алғыш болғанына негізі, ата- ананың зайыптылардың өзара
қарамастан оның жеке шексіз махаббаты болып қарым- қатынасы, басқа
тұлғасымен, жас табылады. Балалар да отбасы мүшесінің
ерекшелігімен, тәртіпсіз, жауапкерлігіқарым- қатынасы
қызығушылығы мен жоқ болып өседі. Өзініңсыйластықпен, бір-
тілектерін санаспайды. балаларын жаулап алам біріне деген көңілі мен
Көбінесе мұндай жағдай деген ойларымен ата- қайырымымен, бір-біріне
жазалы болудан сақтану ана оларды өзімшіл, екідеген сүйіспеншілікпен
пайда болды. (жаза жүзді, санасып қалған көрініс табады. Ата-
тіпті күш жұмсау, болып тәрбиеленіп аналар балаларын
мұндай отбасында аз жатқандығын сезбей де тереңірек зерттеуге,
емес). Психологияның қалады. Мұндай оның жақсы және жаман
пайымдауынша педагогтарды қылықтарының себептерін
авторитарлық стиль А.С.Макаренко ең анықтауға тырысады.
баланың сырт бейнесіненақылсыз, ең жағымсыз- балалар болды, істеу
көрініс табатын қасиеттер арқылы керек, болмайды
дөрекілік, өтірікшіл, көрініс табатын деген сөздерді де жақсы
өзімшілдік сияқты ішкі педагогикалық біледі. Отбасылық
қырсығуға әкеліп алаяқтық деп атады. тәрбиедегі
соқтырады. Жеткіншек демократиялық стиль
шақтағы авторлық баланың тіл алғыш,
стильдегі отбасындағы отбасы және қоршаған
бала көбінесе ата- өмір жұмыстарына
анамен кикілжеңге қызығушылық таныта
келіп, тірті отбасынан білетін тәртіпті болып
алыстап кетуі мүмкін. өсуіне көп әсерін
тигізеді. Балалар
арқылы еңбексүйгіш,
адал болуды әке-
шешеден үлгі ретінде
көреді. Мұндай
отбасында жаза
қолданылмайды, балада
ұялту мен қынжылту да
жеткілікті.
А.С.Макаренконың ескертуінше жай бала көзқарасымен көрінетін үлкеннің
күші мен бағасы, күмәнсіз абыроймен сипатталады. Балалары тыңдамайтын
кейбір ата- аналар беделді табиғатынан беріледі, ол ерекше талант және ол
жоқ болса, ештеңе істей алмайсың деп ойлайды. Бедел әр отбасында да
қалыптаса алады, тек қана ол шындық түпнегізде: талап пен қайырымдылық,
барлық істе ашықтық, икемділік пен жауапкершілік, баланың өміріне көңіл
бөлуден құрылуы тиіс.
Өкінішке орай, беделдерін өтірік арқылы қолданған ата- аналар да
кездеседі. Мұндай сақтануды талап ететін өтірік беделдерге мыналар
жатады:
Үстемдік- автор Ата- аналар болмашы себептерге күйгелектенеді,
подовления әрбір қолайлы және қолайсыз жағдайда белдік ала
жөнеледі, баланың әрбір сұрағына дөрекі жауап
береді, оның әрбір кінәсін жазамен қайтарады.
Қашықтық беделі . Баланың өміріне араласпау керек, өйткені оны
өзінің қызығушылығы мен өзінің өмірі, ойы бар,
сондықтан оларды қашықтықта ұстау керек деп
ойлайтын ата- аналар да кездеседі. Мұндай бедел
ешқандай да тәрбиелік пайда әкелмейді.
Тәкаппар - мұндай бедел кейбір ата- ананың өздерін ең көп
еңбек сіңіргенбіз деген ойларынан құралады. Олар
тек өздерінің ғана жетістіктерін ғана көреді,
өзін жоғары бағалап, тіпті басқа адамдарға көңіл
де бөлмейді. Мұндай қылықты оның балалары
қайталауы ғажап емес.
Тақуашылдық Автор педантизма. Кейбір ата- аналар балалары
әрқашан оларды тыңдау керек деп түсінеді. Олар
ең алдымен өзінің қателесетінін балалары біліп
қоюдан қорқады. Әке- шешенің ісі дұрыс болмаса
да, олар өзінің айтқанына қайтпайды. Мұндай ата-
ана балаларының ішкі жан дүниесін көре алмайды.
Өсиет- Автор . Бұл жағдайда ата- аналар балаларына шексіз
резонестра ақылдар айтып, әңгімелер жүргізуден жалықпайды.
Мұндай отбасыдағы атмосфера қуанышты бола
бермейді. Ата- аналар баласына қайырымды,
мейірімді болуға тырысқанымен баланың
эмоционалды өмірі оның қатысуынсыз да өтіп
жатады.
Махаббат беделі . Бұл өтірік негізінде баланың беделінің
ішіндегі ең көп тараған түрі. Мейірімді сөздер,
шексіз аймалау, аялау үсті- үстіне жауа береді.
Егер бала ата- анасын тыңдамаса, онда баладан
былай деп сұрайды: Демек, сен әкеңді, шешеңді
жақсы көрмейсің бе?. Мұндай отбасы тек нәзік
сезімге бөленіп кетеді де, басқа ештеңеге көңіл
бөлмейді. Бала кішкентай кезінен бастап- ақ
адамға жағымсу арқылы пайда табуға болатын
түсінеді.
Қайырымдылық Бұл жағдайда ата- аналар балаларын жұмсақтығы
беделі. арқылы тыңдатуға тырысады. Осы сапалары үшін
балалары оларды жақсы көретін болады деп
түсіндіреді. Олар балаларына шек қоймайды. Уақыт
өте балалар өздері басқарып, өздері басқарып,
тіпті кез- келген мақсаттарын жүзеге асыруды
қырсықтық мінезін де көрсете бастайды. Кейде
ата- аналар қарсылық көрсете тырысады, бірақ
көбінесе бұл ешқандай нәтиже бермейді.
Сатып алу беделі . Ата- ана мен бала арасында достық- егер ол
(подкуп) кері әсер ететін шекке жетпесе, онда бұл бедел
тәрбиеден әдістің ең тиімді түрі болады. Мұндай
отбасыда балалар әке- шешелерін, атасы және
апасынан жұбату табады, өздері оларды әрбір
басқан ізін үйретіп, жасаған жұмыстарын құптамай
отырады. Бірақ дәл осындай жағдайда өзара
сыйласымдылық болмағандықтан, достық та
жоғалады,
Сатып алу беделі Бұл жағдайда сыйластықтар немесе уәделер арқылы
(подкуп) балаларды сатып алады. Нәтижесінде бала екі
жүзді, есепшіл болып өседі. Балалар ата- аналары
оларға жақсы істерді үйрететін. Сыйлайтын
болғандықтан олар өздерінің әрекеттерін жақсы
түрде ғана көрсетеді.
Жоғарыдағы талдау жұмыстарынан бастауыш мектепте отбасы баланың
қалыптасында басты орын алтын әлеуметтік орта болғандықтан ата-аналармен
жұмыстың жоғары деңгейде жүргізілуі онымен мұғалімнің жұмыс істеу
әдістеріне және ұйымдастыру формаларына, отбасын зерттеуге тығыз байланысты
болмақ. Оның үстіне бастауыш сынып оқушыларын оқытуда және тәрбиелеуде
олардың психологиясы оқыту ерекшелігі, тәрбиелеу әдістемесі туралы ата-
аналардың білімімн жетілдіріп отыру қажет деп тұжырымдаймыз.
2. Бастауыш мектептегі отбасымен жұмыс мазмұны және әдістемесі
2.1 Бастауыш мектептегі отбасымен жұмысының қазіргі жағдайы
Бастауыш мектептегі оқушылардың отбасындағы тәрбие жұмыстарына және
мектептің отбасымен жұмыс түрлерін анықтауда №123 мектепте эксперимент
жұмыстарын жүргіздік. Экспериментке 20 отбасы араласты. Эксперименттік
топқа 12 отбасы және бақылау тобына 10 отбасы араласты. Отбасының
тәрбиесіне негізгі сипаттама. Бірінші тараудағы талдау жұмыстарымызды
ескере отырып, отбасыдағы бала тәрбиесінің жетілуі әлеуметтік-
педагогикалық және материялдық сипаттағы көптеген жағдайларға байланысты.
Олардың бірі- оқушы тәрбиесіндегі отбасы мен мектептің ынтымақтастық қарым-
қатынасы. Бұл ара қатынас отбасының педагогикалық процесінің күйі туралы
ақпарат болған жағдайда ғана жемісті бола алады. Отбасының педагогикалық
процесі күйінің диагностика жүйесін № 1 кесте түрінде көруге болады.
Педагогикалық процестің сипаттамалары отбасының тәрбие
мүмкіндіктерінде жатыр. Оларға байланысты отбасыдағы педагогикалық
процестің тәрбиелік мүмкіндіктерінің деңгейін айқындауға болады (жоғары,
орташа, төмен).
Отбасының тәрбиелік мүмкіндік деңгейлері
Деңгейлері Сипаттамасы
Жоғары деңгей - барлық негізгі көрсеткіштер толығымен көрініс
тапқан отбасылар. Ата- ананың әлеуметтік
жауапкершілігі мен педагогикалық мәдениеті
дамыған, олардың педагогикалық ынта- ықыластары
бар. Балалар белсенді дамыған, ұйымдасқан,
алдында белгілі бір мақсаттары бар. Отбасыда
оқушының күн тәртібі сақталады, оның өмірі
әртүрлі іс- әрекетке толы. Отбасыдағы ара қатынас
демократиялық тұрғыда негізделген. Бұндай
отбасыларда өзара түсіністік және қамқорлық рухы
басым: балалардың әкесі мен анасының қызметі
жайлы хабары бар, олардың қиыншылықтары мен
жетістіктерін де біледі: баланың мектептегі
жағдайы да отбасыда еркін талқыланады: ата- ана
баланы жүйелі оқу іс- әрекетіне үйретеді, күн
тәртібін дұрыс құруға көмектеседі, оқуда
қиыншылықтар туған кезде көмек көрсетеді: әкесі
мен анасы баланың сабақтан тыс уақытына көңіл
бөледі; баланың бос уақытын ұйымдастыруына
қатысып, оған мақсаттылық пен тиімділік
элементтерін енгізеді. Отбасыларда бірігіп
істелінген еңбек, табиғатқа саяхат, спорттық
шаралар, кітап оқу- күнделікті және жиі болып
тұратын құбылыстар. Ата- ана баланы дұрыс
педагогикалық мәдениетке бағыттап оқыту мен
тәрбиелеу мәселесіне әлеуметтік – жауапкершілігін
түсінеді. Ата- аналар отбасы айтарлықтай
түзетулерді керек етпейді. Олар оның
Ортаңғы деңгей отбасының педагогикалық процесі, жалпы алғанда,
қанағаттанарлық күйде, алайда кейбір элементтері,
белгілі бір мөлшерде, түзетуді қажет етеді. Ата-
ана бала тәрбиесіне жауапкершілікпен қараса да,
олардың педагогикалық мәдениеті жеткіліксіз: олар
көбінесе тәрбиеде аз әдістерін қолданады (насихат
әңгімелер, т.б.), үй тапсырмасын тексеру анда-
санда ғана жүргізіледі. Балалар белсенді бірақ
жеткілікті ұйымдаспаған және мақсаттары анық
емес. Отбасыдағы өзара қатынас демократиялық
принциптерге негізделген, алайда авторитарлық
бедел қалады. Отбасы сипатындағы ортақ нәрсе –
педагогикалық процесті ұйымдастыруда әртүрлі
мәнін және өздерінің баланың өмірін
ұйымдастырудағы алатын орнын түсінеді.
қиыншылықтардың болуы.
Төменгі деңгей Ата- ана баланың оқу іс- әрекетіне көңіл
бөлгенімен, олардың тиісті педагогикалық
мәдениеті жоқ. Оқудың маңыздылығын мойындай
отырып, олар баланы күштеу және қатал бақылау
арқылы оқуға мәжбүрлеуге тырысады. Баланың оқуға
деген қызығушылығын дамыту, балаға көмек көрсету
ата- ана үшін қиындық туғызады. Олар, сондай- ақ
баланың сабақтан тыс іс- әрекетін ұйымдастыруды
да қиналады. Бос уақытты бірге өткізу кездейсоқ
болады. Онда жүйелік пен педагогикалық бағыттылық
жоқ. Авторитарлық, оқушыға ықпал етудің
педагогикалық негізі жоқ тәсілдерін қолдану,
әкесі мен анасы арасында бөлісу отбасыда орын
алады
Орташа деңгейде .
№ 1 кесте
Негізгі Көрсеткіштер Диагностикалық
критерилер әдістер
Отбасының жалпы 1.Отбасы құрылысы Жеке іс құжаттарын
сипаттамасы 2.Ауқаттылығы, тұрмыстық зерттеу.
жағдайы Отбасыға бару (байқап
3.Ата- ана туралы мәліметтер бақылау, әңгіме сұхбат
(білім деңгейі, кәсібі, жүргізу).
әлеуметтік– мәдени құндылық Құжаттарды зерттеу,
бағыттары, мақсат- мүдделері) сұрақ- жауап.
Өнегелік- 1.Өнегелік мақсат- нұсқаулары.Сұрақ- жауап
психологиялық 2.Отбасыдағы өзара қатынас Әңгіме- сұхбат.
атмосфера стилі Оқушылардың
3.Ата- ананың баланың өмір шығармалары. Тесттер.
әрекетінің мазмұнына көңіл Мен және менің
бөлуі отбасым суреті
Ранжирование
Ата- ананың 1.Ата- ананың тәрбиенің Сұрақ- жауап.
педагогикалық мақсатын, міндеттерін түсінуі.Әңгіме- сұхбат.
мәдениеті 2.Тәрбиенің құралдарын, Байқап- бақылау
формаларын, әдістерін,
тәсілдерін білу.
Оқушының 1.Отбасы өміріне белсенді Байқап- бақылау
сипаттамасы араласу Педагогикалық жағдайлар
2.Адамгершілік,
интеллектуалдық, өмірлік
мақсаттар.
3.Іс- әрекеттің мақсаты,
себеп- салдары
4.Іс- әрекет түрлерінің алуан
түрлілігі
5.Іс- әрекеттің бірлігі мен
әдіс- тәсілдерін игеру
Төмен деңгей отбасының іс- әрекетінде алауыздықпен, ата- ананың нашар
педагогикалық мәдениеті, бала тәрбиесіне деген жауапкершіліксіздік,
педагогикалық сауатсыздығымен сипатталады. Балалардың үлгерімі төмен, олар
үшін отбасылық өмірдің қызығы жоқ, балалардың әуестіктері кездейсоқтық
сипатқа ие, жасөспірімдер ортасының оларға кері әсері өте үлкен. Ата-
аналар өз міндеттерін тек қана оқушыны қаржы жағынан қамтамасыз ету және
бақылаудың жалпы қызметтерін атқару деп түсінеді. Олар мектеппен жүйелі
түрде байланыс жасамайды, педагогтар кеңесін ескермейді. Оқушының оқудағы,
тәртібіндегі ақауларды мұғалімдердің жаман жұмыс істеулерімен түсіндіреді.
Мұндай ата- аналардың тиісті педагогикалық мәдениеті жоқ және ең бастысы,
педагогикалық шараларға қатысуға ынтасы жоқ. (№2 кестені қараңыз).
Отбасының тәрбие жұмысын зерттеуді ұйымдастыру өте маңызды. Ол мектеп
құжаттарын (оқушылар сипаттамасы, сынып журналы, медициналық карталар)
зерттеу мен талдаудан басталады. Бұл әдісті қолданғанда алдын ала
жоспарланған мәселелер бойынша материялдар жинау.
Отбасы жайлы алғашқы мәліметтерді Менің отбасым, Біздің отбасыдағы
демалыс күні, Менің үйдегі міндеттерім, Оқушының отбасыдағы бір күні
атты шығармаларды жаздыру арқылы алуға болады. Оқушыларға сұрақтар беру
солардың төңірегінде ақпарат алу. Шығармалар арқылы ата- аналардың
азаматтық көзқарасы, отбасының рухани өмірі, оның мүшелерінің өзара
қатынасы, балаларға деген қатынасы туралы білуге болады.
Шығармадағы отбасы туралы мәліметтерді ата- анадан (ата- аналар
жиналысында өткізілген) сұрақ- жауап арқылы алынған материялдармен
салыстырып, қайта тексеру керек. Бұл екі әдісті (шығарма мен сұрақ-
жауапты) оқушылар мен ата- анадан объективті ақпарат алу үшін бір уақытта
өткізу керек. Жетістіктер мен кемшіліктірдің себептері айқындалып, мектеп
пен отбасының бірлескен қызмет- әрекетінің болжамы анықталады.
Отбасы- іштей тұрақты, тұйық ұжым. Сондықтан оны зерттеуде белгілі
бір қиыншылықтар ұшырасады. Отбасының сипаттамасы туралы мәліметтер алу
мақсатында отбасыға барған уақыттағы бақылаулар мен әңгіме жүргізу әдістері
қолданылады. Әңгіме кезінде мақсатты түрде белгілі бір жоспарды ұстану
керек. Ата- анамен әңгіме өнері мұғалімнен өте жақсы дайындықты талап
етеді. Педагогтің өте маңызды қасиеті- бақылағыштығы. Әңгімелесіп отырған
адамның бет әлпетінен, қойылған сұрақтарға қатынасынан оның психологиялық
жай күйін білуге болады.
№ 2 кесте
№ Көрсеткіштер Деңгейлер
Жоғары Орташа Төмен
1 Ата- ананың мақсат- мүдделері, + + -
әлеуметтік құндылық бағыттары
2 Ата- ананың баланың өмір әрекетіне + + -
қатынасы
3 Ата- ананың өнегелік мақсат- + + -
бағыттары
4 Отбасыдағы өзара қатынас + - -
мәдениеті
5 Ата- ананың тәрбиенің мақсаттары мен+ + -
міндеттерін түсінуі
6 Тәрбиенің амалдарын, әдістерін, + - -
тәсілдерін педагогикалық пайдалану
7 Ата- ананың баланың қызмет әрекетін + - -
ұйымдастырудағы білік пен
дағдыларының болуы
8 Оқушының отбасы өміріне + - -
араласуы
9 Баланың іс- әрекетінің мақсаты мен + - -
себеп салдарының адамгершілік
негіздері
10 Оқушының іс- әрекетінің алуан + - -
түрлілігі
11 Оқушының іс- әрекетінің біліктері + - -
мен тәсілдерін игеруі
Отбасы мүшелерінің ара қатынасы мәселелерін анықтаудың аталған әдістерден
тағы басқа бір жолы Менің отбасымның суреті әдісті сәби және жасөспірім
жаста өткізу тиімді. Оқушыларға Өз отбасыңның суретін сал, Өз
арманыңдағы отбасыңның суретін сал деген тапсырмалар беріледі.Бұл әдістің
артықшылығы сонда- балалар өз суреттерінде отбасы мүшелерінің ара қатынасы
туралы ақпаратты өз бетінше, өз қалауымен бейнелей алады. Алайда оның
объективтілігі күмән келтіруі мүмкін, оған бірнеше себеп бар: көзбен көру-
моторлық сипаттың жетіспеуі (бала адамдардың суретін сала алмайды,
сондықтан өз отбасысын салудан бас тартады), кейде бала өзінің қалауларын,
тілектерін шындық, ақиқат ретінде беруге тырысады (отбасыда жоқ мүшенің
суретін салады- оның ата- анасы ажырасқан). Сондықтан Отбасы суреті
арқылы алынған ақпаратты басқа да әдістермен толықтыру қажет.
Осы ұсынылып отырған отбасының диагностикасының
әдістері мұғалімге объективті ақпарат алуға және бөлек алынған немесе тұтас
сынып отбасыларының ұжымы ретіндегі отбасының тәрбиелік сипатын
қарастыруға, оқушылардың отбасыларымен жұмысында әдетте кездесетін
мәселелерді табуға, ата- аналарға бала тәрбиесін жетілдірудің белгілі бір
жақтарын түзетуге көмектесуге мүмкіндік береді.
2.2 Отбасылық тәрбиенің мазмұны мен әдістері
Отбасы дене және психологиялық жағынан сау, ақыл- ой және
интеллектуалды дамыған, алдында күтіп тұрған еңбекке, қоғамдық және
отбасылық өмірге даяр жеке тұлғаны қалыптастыруға міндетті. Отбасылық
тәрбиенің мазмұнын құрайтын негізгі компоненттерге: дене, интеллектуалдық,
эстетикалық, еңбек тәрбиесі жатады. Сонымен қатар экологиялық,
экономикалық, азаматтық тәрбиемен толықтырылады.
Баланың дене тәрбиесі бүгінде 1- ші орынға шығады. Денсаулық ешқандай
басқа нәрсеге ауыстыруға болмайтынын, ешкімнің де күмәні жоқ. Баланың
денінің сау болуы салауатты өмір салтына, күн режимін дұрыс орындауға,
спортпен шұғылдануға байланысты. Интеллектуалдық тәрбие- ата- ананың
балаларын біліммен қаруландырудағы қызығушылығына, баланың өмірін әрқашан
жаңарту үстінде болуын қадағалап отыруына байланысты. Адамгершілік тәрбиесі-
отбасында жеке тұлғаны қалыптастырудағы қажеттіліктердің басты түрі болып
табылады. Бұл жерде бірінші орында махаббат және сыйласымдылық,
қайырымдылық және тәртіптілік, адалдық, әділдік, ар- ұят, т.б.
адамгершілікке тәрбиелеу тұрады. Отбасында басқа адамгершілік сапалар:
ақылға сыйымды қажеттілік, мәдениеттілік, жауапкершілік, дербестік, т.б.
қолданылады. Сонымен қатар ата- аналар мен баланың қандай адамгершілік
құндылыққа- християндық, ислам, буддизм, иудаизм немесе жалпы экономикалық
білім, осының қайсібіріне сүйенсе де, ол басты болып табылмайды. Бастысы,
оның қайырымды, адамгершілігі мол болса болғаны.
Эстетикалық тәрбие отбасында баланың қабілетін және дарынын дамытуға,
өмірдегі тамаша кереметтерді танытуға көмек береді. Бұрынғы кезде көптеген
ата- аналар мен балаларды жақсы жолдан айыратын өтірік құндылық
болғандықтан қазіргі кезде балаға эстетикалық тәрбие берудің зор маңызы
бар. Еңбек тәрбиесі баланың болашақта дұрыс өмір сүруіне жол ашады. Еңбек
етуге үйренбеген адамның тек бір жолы- оңай өмір іздеудегі жолы ғана бар.
Ал бұл жақсы нәтиже бермейді. Егер ата- аналар балаларын осындай жолды
көргілері келсе, олар еңбекке тәрбиелеуден бас тартуына баулиды.
Ата- аналар үшін отбасылық тәрбие ол- баланың дене және жан рухани
қасиеттерін қалыптастыру болып табылады. Әрбір әке мен әрбір ана балаларына
қалай тәрбие беру керектігін түсінуі керек. Бұрын тәрбиелеуге кіріскенде,
көптеген ата- аналар өзінің толық тәрбие алмағандықтарын түсінеді. Әркім
алдымен өзін тәрбиелеуден, педагог болуға үйретуден бастау керек.
Отбасындағы тәрбие әдісі- бұл ата- ананың баланың түйсіктері мен іс-
әрекеттеріне әсер ететін мақсатқа бағытталған педагогикалық жол (әдіс),
бірақ өзінің ерекшелігі де бар:
-балаларын жеке және нақты әрекеттер негізінде әсер ету
-әдістерді таңдау ата- аналардың педагогикалық мәдениеттілігіне:
тәрбиенің мақсатын түсінуі, ата- ананың ролін, отбасындағы қарым- қатынасты
түсінуіне байланысты.
Сондықтан отбасылық тәрбие әдістері әсіресе ата- аналарына
байланысты. Қанша ата- ана болса, соншама әдістің түрлері де бар.
Отбасы тәрбиесіне дәстүрлі педагогикалық жетекшілік дүргізу формалары
Отбасында Ата-аналарСынып және Конференция Ашық есік Ата-аналар
оқушыларды комитетімежалпы және диспут күндері мен жеке
зерттеу н жұмыс мектептегі жұмыс
ата-аналар
жиналысы
1.Мақсат, 1.Оқу-тәрбҮш түрі бар: 1Балаға деген1. Ашық
міндеттері ие жұмысы 1.Тәрбие махаббат сабаққа
2.Неге мән 2.Ата-аналтақырыбында қалай болу кіру
беру керек? ардың әңгімелесу керек 2.Басқа
3. Соңында білімін 2. Отбасында 2. Отбасы оқушылардың
қысқаша жазу көтеру баланы бақыты неде? тетрадын
3. тәрбиелеу қарау,
Ата-ана-метәжірибесі пікір
ктеп-бала 3. Сұраққа алысу,
жұмыстарынжауап беру Педагогиклы
ұйымдастыр қ кеңес алу
у үшін
Ата-аналармен жұмыстың дәстүрлі емес формалары
Тақырыптық Ата-аналар Ата-аналарАта-аналар Ата-аналар Ата-анала
консультация оқулары кештері рингтері топтарына р тренинг
жетекшілік
Проблемасы ПсихологиялыБалалардыңПедагогика лық Ата-аналардыБаланың
бірдей қ, қатысуынсыпроблемаларға ң бірігуін көзімен
ата-аналарға педагогикалыз 2-3 рет жауап береді. қамтамасыз ата-ана
беріледі қ кітап жылына Сұрақты етеді.
оқиды және өткізіледіата-аналардың
оны талдайды өздері
дайындайды
Сынып жетекшісінің күнделігі
Сынып жетекшісі оқушының оқу әрекетінде және жеке тұлға ретінде
дамуындағы жетістігін белгілейді, балалар ұжымының дамуы мен түрленуін
айқындайды. Сынып жетекшісі күнделігі келесі бөліинен тұрады:
1 бөлім. Балалар ұжымы.
1 бет. Балалар ұжымы жөніндегі жалпы мәлімет. Аты-жөні. Ата-анасы жөніндегі
мәлімет. Туған жылы. Мекен-жайы, телефоны. Денсаулық жағдайы. Мектеп
дәрігерінің жолдамасы. Мектеп психологінің жолдамасы. Отбасы жағдайының
ерекшелігі.
2 бет. Оқушының үйірме, секцияларға қатысуы жөніндегі мәліметі. Баланың
аты-жөні. Мектептегі үйірме мен секция аты (әуездік, спорттық). Үйірме және
секция уақыты. Баланың жетістігі.
3 бет. Сынып ішіндегі тапсырманың бөлінуі. Баланың аты-жөні. Қоғамдық
тапсырма. Қорытындысы. Сынып пікірі. Оқушының өз пікірі.
4 бет. Қиын оқушылармен жұмысты ұйымдастыру. Баланың аты-жөні. Проблемалық
жаңдайдың себебі. Түзету және профилактикалық жұмыстар мазмұнының жеке
жұмыс қорытындысы.
5 бет. Сынып оқушыларының оқу әрекетінің қорытындысы. Баланың аты-жөні.
Оқушылардың оқу әрекетінің ерекшелігі (қорытындысы) жетістік, қорытындысы (
жеткіліксіз).
6 бет. Бала ұжымының дамуының ерекшелігі. Сынып топ жарғандары. Оқушылардың
аты-жөні. Оқушының тәртібі. Түзету жолдары. Қорытынды. Оқшауланған балалар.
Ұжымға кіруден қашатын балалар.
ІІ бөлім. Отбасы.
Ата-аналар кеңесі жөніндегі мәлімет.
1. Ата-аналар кеңесінің құрамы. (аты-жөні, мекен-жайы, телефоны)
2. Қызметтік жолдамасы
3. Әрекет қорытындысы (тоқсан сайын)
Ата-аналар кеңесінің отырысын жоспарлау
1. Отырыс мерзімі
2. Ата-аналара кеңесінің отырысының тақырыбы
3. Шешім қабылдау
4. Қабылданған шешім қорытындысы
Қиын отбасы
1. Ата-анасының аты-жөні
2. Проблемалық жағдай
3. Проблемалық жағдайды шешуде қабылданатын шара.
ІІ. Бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктері
Кішкентай адам мектепке барғалы тұр. Оның болашақ жолы қандай болар
екен, қиын да азапты ма әлде жеңіл де көңілді ме? Бұл жолда оған қол ұшын
беріп, жылылықпен көмек көрсетіледі ме, әлде ол қиындық көріп, өз күнін өзі
көреді ме?
Бұның бәрі сынып жетекшісінің осы бастуыш сынып оқушысының жас
ерекшеліктері жөнінде кең білімді болғанына байланысты. Дәл осы проблеманы
талқылаудан ғана сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы басталады.
Қазіргі алты (жеті) жастағы баланың өмірі күрт өзгеруде. Мектепке
барған сәті оның өмірін өзгертеді: адамдармен, құрбыларымен қарым-қатынасы,
араласуы, тіршілігі- кішкентай оқушылардың жүргізуші міндеті болып оқу
табылады, өміріндегі қалпы өзгереді, міндетті түрде орындалатын жаңа
талаптары пайда болады, баланы туған- туысқандары өзгеше қабылдай бастайды.
Биологиялық жағынан кіші оқушылар екінші дөңгелену кезеңін бастайды:
балалардың бойы өсуі бәсеңдеп, салмағы қосылады, сүйегі қатаяды, бұлшық
еттері дами бастағаннан баланың барлық мүшелері өсе бастап, бұлшыө ет күші
жоғарлайды.
Осы жаста балалардың жүйке жүйесі ұлғаяды, ми қабығының функциялары
дамиды, синтетикалық және аналитикалық функциялары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz