Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы

Жоспар
Кіріспе

1 Қазақ революциялық комитеті
2 Алғашқы Кеңестік мемлекеттік басқару органдарының құрылуы

Қазревком – Кеңес өкіметінің азамат соғысы жылдарында құрылған уақытша органы. Қазақ өлкесін басқару үшін РКФСР ХКК-нің “Қырғыз өлкесін басқару жөніндегі уақытша әскери-революциялық комитет туралы” қаулысы бойынша 1919 жылы 10 шілдеде құрылған. Оның алғашқы құрамына: С.Пестковский (төраға), А.Байтұрсынов,В.Лукашев, Ә.Жангелдин, М.Тұнғашин, С.Меңдешев, Б.Қаратаев кірді. Әр түрлі уақытта Қазақ ревкомының мүшесі болып Ә.Әйтиев, С.Арғыншиев, А.Авдеев, Ғ.Әлібеков, Б.Қаралдин еңбек етті. Қазревком “Өлкені жоғары әскери-азаматтық басқаруды” өз қолына жинақтап, қазақ халқының мемлекеттігін құру мақсатында өлке Кеңестерінің Құрылтай съезін шақыруға жағдай жасады. Шын мәнінде ревком өкіметтің Қазақстандағы осынау төтенше органының әр түрлі саладағы орасан көп жұмысты атқаруына, Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайшы съезін әзірлеп, өткізуіне тура келді. Азамат соғысының қиын да күрделі жағдайы Қазревкомның төтенше жағдайда жұмыс істеуін талап етті. Қазревком қызметінің әскери-азаматтық сипатын осы соғыс анықтап берді. Қазревкомның басқа бір маңызды міндеті – қазақтың байырғы жерін бір қолға жинау, яғни болашақ қазақ кеңес мемлекетінің аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету болып табылды. Сонымен бірге Қазревком армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету, астықты және басқа да тамақ өнімдерін Орталыққа, Түркістан АКСР-на жеткізу яғни “соғыс коммунизмі” саясатының басты мәселесін шешу ісімен айналысты.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақ революциялық комитеті, Қазревком – Кеңес өкіметі нің азамат
соғысы жылдарында құрылған уақытша органы. Қазақ өлкесін басқару үшін РКФСР
ХКК-нің “Қырғыз өлкесін басқару жөніндегі уақытша әскери-революциялық
комитет туралы” қаулысы бойынша 1919 жылы 10 шілдеде құрылған. Оның алғашқы
құрамына: С.Пестковский
(төраға), А.Байтұрсынов,В.Лукашев, Ә.Жангелдин, М.Тұнғашин, С.Меңдешев , Б.Қа
ратаев кірді. Әр түрлі уақытта Қазақ ревкомының мүшесі
болып Ә.Әйтиев, С.Арғыншиев, А.Авде ев, Ғ.Әлібеков, Б.Қаралдин еңбек
етті. Қазревком “Өлкені жоғары әскери-азаматтық басқаруды” өз қолына
жинақтап, қазақ халқының мемлекеттігін құру мақсатында өлке
Кеңестерінің Құрылтай съезін шақыруға жағдай жасады. Шын мәнінде ревком
өкіметтің Қазақстандағы осынау төтенше органының әр түрлі саладағы орасан
көп жұмысты атқаруына, Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайшы съезін әзірлеп,
өткізуіне тура келді. Азамат соғысының қиын да күрделі жағдайы Қазревкомның
төтенше жағдайда жұмыс істеуін талап етті. Қазревком қызметінің әскери-
азаматтық сипатын осы соғыс анықтап берді. Қазревкомның басқа бір маңызды
міндеті – қазақтың байырғы жерін бір қолға жинау, яғни болашақ қазақ кеңес
мемлекетінің аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету болып табылды. Сонымен
бірге Қазревком армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету, астықты және басқа да
тамақ өнімдерін Орталыққа, Түркістан АКСР-на жеткізу яғни “соғыс
коммунизмі” саясатының басты мәселесін шешу ісімен айналысты.
Қазревком 1919 жылы шілдеден бастап 15 ай бойы жұмыс істеді. Сол уақыт
ішінде Қазревком қазақ елінің кеңестік автономиясын жария етуге байланысты
қыруар әзірлік жұмыстарын жүзеге асырды. 1920 жылғы 17 тамызда РКФСР
ХКК Қазақ Республикасы жөніндегі Декреттің жобасын қарап қолдады. 1920
жылғы 26 тамызда РКФСР Бүкілресейлік ОАК мен ХКК төрағалары М.И.
Калинин мен В.И. Ленин қол қойған “Қырғыз (қазақ) кеңестік автономиялық
социалистік республикасын құру туралы” Декрет қабылдады. Көп ұзамай Қазақ
(Қырғыз) АКСР-і құрылды да, Қазақ революциялық комитеті таратылды ( Қазақ
АКСР-і). Жергілікті жерлерде Қазақ революциялық комитеті органдарын
құруға Қызыл Армия бөлімдері мен қызыл партизандар жасақтарының саяси
қызметкерлері, партия-кеңес органдары басшылық етті. Ревком төрағалары
болып қолынан іс келетін қазақ кедейлерінен жарлықпен тағайындалды. Қазақ
революциялық комитеті ҚызылГвардия жасақтарын құру үшін әскери органдарға
көмек көрсетті, азық-түлік жинау аппаратын жолға қойып, халық арасында
саяси-үгіт, насихат жұмыстарын жүргізді. Қолайлы жағдайлар туғаннан кейін
өкімет билігі бірте-бірте ревкомдардан жергілікті Кеңестердің аткомдарына
берілді

Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы

kz қазақ аутономия кеңес
14.08.2014, 10:06 Автор 4103

Оралдан асып, Тынық мұхитқа жетер жолда Еуразия аумағын мекен еткен
жауынгер қазақ елін бағындыру үшін патша үкіметі екі ғасырға жуық аяусыз
күрес жүргізді.

Азаматтық соғыс шет аймақтар халықтарының ұлттық мемлекеттігі идеяларымен
санаспауға болмайтынын большевиктерге көрсетті. Олар кеңестік негізде Қазақ
Аутономиясын құру жөнінде дайындық жұмысын жүргізуге мәжбүр болды.

1919 жылдың10 шілдесінде В. Ленин Қазақ өлкесін басқару жөніндегі
революциялық Комитет туралы Декретке қол қойды. Онда Қазақ революциялық
комитеті өлкенің ең жоғары әскери-азаматтық басқармасы ретінде құрылатыны
айтылды. Декретте оның мақсаттары мен міндеттері – контрреволюция мен
интервенцияға қарсы күресу, өлкеде мемлекеттік, шаруашылық және мәдени
құрылыс үшін жағдай жасау, Қазақстанда Кеңестердің Құрылтай съезін әзірлеу
белгіленеді. Революциялық комитеттің қарауына Астрахан губерниясының
қазақтар тұратын өңірлері мен Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстары кірді.

Қазақ ревкомының басшысы болып, ұлты поляк, кеңестік тұңғыш комиссар С.
Пестковский тағайындалды. Ревком құрамына В. Лукашев, Ә. Жангелдин, А.
Байтұрсынұлы, М. Тұнғаншин, С. Меңдешев, Б. Қаратаев енді. Кейін оның
құрамына А. Авдеев, Ә. Әйтиев, Ә. Әлібеков, С. Арғыншиев, Х. Ғаббасов, Т.
Седельников, С. Сейфуллин, В. Радус-Зенькович тартылды.

Қазревком мен оның жергілікті жердегі органдары қазақ даласында Кеңестерді
ұйымдастыру, адал пиғылды ұлттың зиялы өкілдерін Кеңес құрылысына тарту,
қазақ жерін біріктіру жұмыстарын жүргізді. Қазревкомның органы – Ұшқын
газеті шығарылды. 1920 жылғы 20 тамызда Кеңес үкіметі РКФСР құрамында
Киргиз (Қазақ) Аутономиялы Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы
декрет шығарды.

1920 жылдың 4 қазанында Орынбор қаласында Қазақ Аутономиялы Кеңестік
Социалистік Республикасы Кеңестерінің съезі болды. Съезде РКФСР құрамындағы
Қазақ Аутономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы жарияланды. Қазақ
халқының ұлттық мемлекетінің шаңырағы қайта көтерілді. Республиканың
құрамына Қарақалпақстан да кірді.

Съезд жоғарғы үкімет органдарын – республиканың Орталық Атқару Комитеті мен
Халық Комиссарлары Кеңесін сайлады. Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің
төрағасы болып С. Меңдешев, ҚАКСР Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы
болып В. Радус-Зенькович сайланды. Сонымен қоса съезде Қазақ АКСР
еңбекшілері құқықтарының Декларациясы қабылданып, онда халықаралық
қатынастардың негізі Ендігі жерде РКФСР-ға енетін ұлттардың өзара сенімі
мен түсіністігіне негізделетін тығыз және туысқандық байланыста болып
табылады деп көрсетілді.

Қазақ Аутономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы ел тарихындағы негізгі
оқиғалардың бірі болып табылады.

Алғашқы Кеңестік мемлекеттік басқару органдарының құрылуы

Өткен ғасырдың 20 жылдары құрылған кеңестік үлгідегі Қазақ автономиясының
мемлекеттік құрылымын, басқару органдарының пайда болу тарихын зерттеу,
қорыту, сабақ алу бүгінгі күніміз үшін де аса қажет. Өйткені, біз әр қадам
басқан сайын кешегі тарихымызға қарайлап сабақ алып қорытынды шығарып
отыруға тиіспіз. 70- жылдан аса өмір сүрген Кеңестік қоғамның басқару
аппараты, Автономия құқығындағы алғашқы қазақ мемлекеттік мекемелерінің
қалыптасуы, қызметінің тарихы, сол жылдары басшылық жауапты қызметтерде
болған қайраткерлердің іс- әрекеттері қашанда сараптауды, саралауды қажет
етеді. 1917 жылы қазан төңкерісінің нәтижесінде билікке қол жеткізген
В.И.Ленин бастаған большевиктер партиясы Кеңес өкіметін құрып, жаңа
мемлекеттің жаңаша басқару органдарын құрды. Таптық күреске негізделген
жаңа өкімет көптеген ұлттық аймақтарда құрылған ұлттық негіздегі
автономияларды мойындамады да, сол ұлттық аймақтарда Кеңестік негіздегі
автономияларды құруға кірісті. Бұған дейін монархиялық басқару құрылымында
болып, отар аймақтарын езіп, жаншып келген империялық басқару аппаратын
Кеңес өкіметі Кеңестік Федерациялық құрылыммен ауыстырды. Бастапқы кезде
Федерациялық құрылым мынадай басты белгілерімен сипатталды: -КСР Одағының
барлық одақтас Республикалардың территориясынан құралған өзіндік
территориясының болуы. -КСР Одағының өзіндік конституциясы болады, сонымен
бірге КСРО- ның конституциясына толық сәйкес келетін әр Одақтас
республикалардың да өзіндік конституциясының болуы. -КСР Одағының одақтық
азаматтарының болуы және Әр одақтас Республиканың өз азаматтары болды.
Одақтас Республикалардың азаматтары КСРО-ның азаматтары болып табылады.
-КСР Одағында Одақтың жоғары билік органы және өзіндік үкіметі болды.
Жоғарғы орган қабылдаған заңдар міндетті және барлық республикалар
территориясында іске асты. Бұнымен қатар, әр республиканың өзіндік жоғарғы
органдары, өзіндік үкіметі, өзіндік заңдары болды. -КСР Одағының бірыңғай
қарулы жүйесі, бірыңғай бюджеті, бірыңғай салық жүйесі болды. -КСР Одағының
бірыңғай қарулы күші, әскері,әскери күші, авияциясы болды. -КСР Одағы Кеңес
Одағының мүддесін қорғай отырып, сыртқы қатнасқа құқылы болды. Осы құқық
одақтас Республикаларға да берілді. Ал автономиялық республикалар одақтас
республикалардың құрамына кіріп, өз қызметін ұлттық-саяси автономия
негізінде жүргізді. Кеңестік автономияның негізгі принциптері былайша
айқындалды: -Кеңестік автономия ұлттық-территориялық белгілері бойынша
құрылып КСР Одағының құрамында болды. -Автономия мемлекеттік тәуелсіздікті
білдірмеді де, соған сай оның одақтас республикалардан бөлініп кетуге құқы
болмады. Кеңестік автономияның екі түрі болды: саяси және әкімшілік. Саяси
түрі бұл автономиялық республика, әкімшілік түрі автономиялық облыс, ұлттық
аймақ. Кеңестік мемлекеттік басқару аппаратына КСРО үкіметі және одақтас
республикалар мен автономиялық республикалар үкіметі, орталық және
жергілікті әр салалы атқарушы органдар, шаруашылық басқару ұжымдарының
органдары және өндіріс орындарының әкімшілігі мен мекемелер жатты.[1]
Кеңестік қоғамның барлық заңнамаларында Кеңестерге айқын міндет жүктеліп,
мемлекеттік аппараттың негізі екендігі айқындалды. Конституциялық заң
бойынша халық мемлекеттік билікті Ресей Федерациясының саяси негізі болып
табылатын кеңестер арқылы атқаруға тиіс болды. Ресей Федерациясының жоғарғы
кеңесінен бастап, ауылдық кеңестерге дейінгі кеңестер мемлекеттік биліктің
барлық саласына ие болды. Мемлекеттік органдардың барлығы кеңестердің
бақылауында болды және есеп берді. 1920 жылы 26 тамызда Бүкілресейлік
Орталық Атқару комитеті мен РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесінің Кеңестік
Ресей Федерациясының бір бөлшегі ретіндегі Автономиялы Киргиз (Қазақ)
Социалистік Кеңес республикасын құру туралы В.И.Ленин мен М.И.Калинин қол
қойған декреті шықты. Осы декретте кеңестік қазақ автономиясының жоғарғы
мемлекеттік билік және басқару органдары белгіленіп: Автономиялы Киргиз
(Қазақ) Социалистік Кеңес Республикасының басқару органдары депуттардың
жергілікті Кеңестері, Киргиз (Қазақ) Кеңестік Социалистік Республикасының
Орталық Атқару Комитеті мен Халық Комиссарлары Кеңесі болып табылатындығы
айтылды [2]. Қабылданған декретке сәйкес 1920 жылы қазан айының 4 мен 12-сі
аралығында Орынбор қаласында Бүкілқазақтық Кеңестердің бірінші құрылтай
сиезі өтеді. Сиездің күн тәртібінде мынадай негізгі мәселелер қаралып
талқыланды және қабылданды: 1) Президиумды сайлау, 2) Мандат және
редакциялық комиссияларды сайлау, 3) сиездің уақыт тәртібін белгілеу, 4)
комиссияларға сайлау( әкімшілік, әскери, жер, экономикалық, құрылыс), 5)
секцияларды айқындау және секциялардың төрағаларын сайлау (оқу, денсаулық
сақтау, юстиция, әлеуметтік қамсыздандыру және қаржы), 6) Қазақ
Революциялық комитетінің қазақ өлкесін басқару жөніндегі баяндамасы, 7)
қазақ халқы еңбекшілері праволарының декларациясы, 8) азық-түлік мәселесі,
9) жер мәселесі, 10) әскери мәселе, 11) секция баяндамасы, 12) экономикалық
және құрылыс міндеттері, 13) ұйымдастыру мәселесі, 14) Қазақ Орталық
Комитеті мен Халық Комиссарлары Кеңесін сайлау. [3]. Құрылтай сиезінде
қабылданған басты мәселелердің бірі автономиялық республикадағы мемлекеттік
билік және басқару органдарының құрылуы болды. Қазақ автономиялық
республикасындағы мемлекеттік биліктің жоғарғы органы Кеңестердің
бүкілқазақ сиезі болып табылды. Ол өз қызметінде өзіне есеп беріп отыратын
Қазақ Орталық Атқару Комитетін сайлады, Қазақ АКСР-ы үкіметінің есебін
тыңдады, Ресей Федерациясының Орталық Атқару комитетінің ұлттар кеңесіне
өкілдер сайлады, сондай-ақ бүкілресейлік Кеңестер сиезіне де делегаттар
сайлады. Бүкілқазақтық кеңестер сиезі заңдық билікті атқару құқығына және
Қазақ АКСР-ның конституциясын қабылдау өкілеттігіне ие болды. Мәселен, өз
өкілеттігін атқарған алғашқы бүкілқазақтың құрылтай сиезі Қазақ
автономиялық республикасын жариялады, Республиканың үкіметін құрды, Қазақ
АКСР-і еңбекшілері праволарының декларациясын қабылдады. Кезекті
Бүкілқазақтық Кеңестер сиезін жылына бір рет Қазақ Орталық Атқару комитеті
шақырды. Бүкілқазақтық сиездер арасындағы мемлекеттік биліктің заңдық,
атқарушы және бақылаушы органдары Қазақ Орталық Атқару комитеті
болды.Алғашқы Бүкілқазақтық кеңестер құрылтайы 76 мүшеден тұратын Қазақ
Орталық Атқару комитетін, 25адамнан тұратын Орталық Атқару комитетіне
кандидаттарды сайлады. Мемлекеттік биліктің бар тармағы ретінде құрылған
Қазақ Орталық Атқару Комитеті (бұдан былай Қазатком) кең көлемдегі
өкілеттілікке ие болды. Бүкілқазақтық кеңестер сиезі аралығында ол
Кеңестердің өкілеттілігін атқарды. Біз қарастырып отырған 1920-1938 жылдар
аралағында Қазақ Орталық Атқару Комитетінің төрағасы қызметін мына
төмендегі қайраткерлер атқарған болатын: 1) С.Меңдешев (1920-1925 ж.ж.). 2)
И.Алманов.1922 жылдың қыркүйек айы. уақытша. 3) М.Атаниязов. 1922 жылдың
желтоқсан айы. уақытша. 4) Ә.Жангелдин. 1924 жылдың қыркүйек айы. уақытша.
5) Ж.Мыңбаев (1925-27 ж.ж). 6) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.