Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың өмірі мен қызметі
Кіріспе
1 Шоқан Уәлихановтың балалық шағы
2 Шоқан Уәлиханов Құлжа өлкесінде болуы
3 Жас Шоқанның географиялық және тарихи зерттеулері
4 Шоқан Уәлихановтың ғылыми және ағартушылық істері
Қорытынды
1 Шоқан Уәлихановтың балалық шағы
2 Шоқан Уәлиханов Құлжа өлкесінде болуы
3 Жас Шоқанның географиялық және тарихи зерттеулері
4 Шоқан Уәлихановтың ғылыми және ағартушылық істері
Қорытынды
1822 жылы Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында тұңғыш рет «Сібір қазақстары жөнінде Устав» еңгізілді. Бұл заңның авторы М.М. Сперанский Уставты дайындай отырып, қазақтардың тұрмыс жағдайларына лайықтап өз алдына бөлек ережелер жасап шығарды.
Уставты қабылдағаннан кейін Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында сібір қазақтарының Шекаралық басқармасы құрылып, қазіргі Қарағанды, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Семей, Шығыс Қазақстан облыстары мен Қостанай облысының кейбір өңірлеріндегі қазақстар осы басқармаға бағындырылды. Омбы қаласы осынау ұлан-байтақ өлкенің әкімшілік орталығы болып белгеленді. Шекаралық басқарманың ұйымдастырылуы мен бірге қазақ сахарасында бірте-бірте округтік приказдар, яғни жергілікті әкімшілік орталықтары құрыла бастады, оларды аға сұлтандар – қазақтың феодалдық бай-шонжарларының өкілдері басқарды. Бұл округтік приказдардың көпшілігі кейіннен мәдени және сауда орталықтарна айналды.
Уставты қабылдағаннан кейін Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында сібір қазақтарының Шекаралық басқармасы құрылып, қазіргі Қарағанды, Көкшетау, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Семей, Шығыс Қазақстан облыстары мен Қостанай облысының кейбір өңірлеріндегі қазақстар осы басқармаға бағындырылды. Омбы қаласы осынау ұлан-байтақ өлкенің әкімшілік орталығы болып белгеленді. Шекаралық басқарманың ұйымдастырылуы мен бірге қазақ сахарасында бірте-бірте округтік приказдар, яғни жергілікті әкімшілік орталықтары құрыла бастады, оларды аға сұлтандар – қазақтың феодалдық бай-шонжарларының өкілдері басқарды. Бұл округтік приказдардың көпшілігі кейіннен мәдени және сауда орталықтарна айналды.
1. Қазақстанның физикалық географиясы 8 сынып /Бейсенова, Карпеков «Атамұра 2016»/;
2. Шоқан Уәлиханов Таңдамалы /2баспа –Алматы: Жазушы, 1985 3-82 беттер/;
3. Шоқан Уәлиханов Тәңірі таңдамалы /Алматы Халықаралық Абай клубы, 2016/
2. Шоқан Уәлиханов Таңдамалы /2баспа –Алматы: Жазушы, 1985 3-82 беттер/;
3. Шоқан Уәлиханов Тәңірі таңдамалы /Алматы Халықаралық Абай клубы, 2016/
РЕФЕРАТ
Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың өмірі мен қызметі
Кіріспе
1822 жылы Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында тұңғыш рет Сібір
қазақстары жөнінде Устав еңгізілді. Бұл заңның авторы М.М. Сперанский
Уставты дайындай отырып, қазақтардың тұрмыс жағдайларына лайықтап өз алдына
бөлек ережелер жасап шығарды.
Уставты қабылдағаннан кейін Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында
сібір қазақтарының Шекаралық басқармасы құрылып, қазіргі Қарағанды,
Көкшетау, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Семей, Шығыс Қазақстан облыстары
мен Қостанай облысының кейбір өңірлеріндегі қазақстар осы басқармаға
бағындырылды. Омбы қаласы осынау ұлан-байтақ өлкенің әкімшілік орталығы
болып белгеленді. Шекаралық басқарманың ұйымдастырылуы мен бірге қазақ
сахарасында бірте-бірте округтік приказдар, яғни жергілікті әкімшілік
орталықтары құрыла бастады, оларды аға сұлтандар – қазақтың феодалдық бай-
шонжарларының өкілдері басқарды. Бұл округтік приказдардың көпшілігі
кейіннен мәдени және сауда орталықтарна айналды.
1854 жылы солтүстік-шығыс қазақтарының жергілікті өзін-өзі басқару
орындары жойылып, сахаралық округтер орасан зор екі облысқа бөлінді: бірі –
Сібір қазақтарының облысы ретінде құрылып, оның орталығы Омбы қаласы болды
да, Семей облысы деп аталған екінші облыстың орталығы – Семей қаласы болып
белгіленді.
Шоқан Уәлихановтың қоғамдық-тарихи майданда көріне бастаған дәуірі
қазақ халқының тарихындағы маңызды кезең, қазақ халқының ұлы орыс халқымен
және оның алдыңғы қатарлы демократияшыл мәдениетімен жақындасу дәуірі еді.
Бұл жақындасу қазақ халқының экономикасы мәдениетінінің дамуына даңғыл жол
ашты.
Шоқан Уәлиханов сияқты жан-жақты және терең білімді, алдыңғы қатарлы
адамның тарихи майданға шығуы тек осы екі халықтың арасындағы экономикалық
және мәдени қарым-қатынастардың нәтижесінде ғана мүмкін еді.
Шоқан Уәлихановты география саласындағы саяхатшы әрі географ-ғалым
ретінде ерекше тұрғыдан қарауымыздың өзіндік себептері бар. Шындығында да,
біз басқа зерттеушілердің қызметін сөз еткенде олардың Қазақстан аумағының
белгілі бір бөліктерін ғана географиялық жағынан танып білу ісіне қосқан
үлесін баяндаумен шектесек, ал Ш.Уәлихановқа жалпы мағынасындағы аса
зерделі, тұңғыш отандық географ-саяхатшы ретінде қараймыз.
Жүріп өткен жерлерінің зерттеу деңгейіне және олардың танып білуге
қолайлығына қарай Шоқан өз саяхаттарын екі кезеңге бөледі: бірінші кезең
Жоңғарды аралап, Жетісу, Іле өлкесі арқылы Ыстықкөлге барған жолды қамтиды.
Менің саяхатымның екінші кезеңі Сырдария өзенінің негізгі саласы
болып табылатын Нарын өзенінің жоғарғы сағасынан басталады. Бұл ара осы
меридианда Семенов сапарының ең шырқау шегі. Одан әрі менің алдымда әлі
зерттелмеген, адам аяғы баспаған мүлде меңіреу өңір жатты, - деп жазды.
Шоқан Уәлихановтың бұл кезеңі жемісті әрі географиялық жаңалықтар ашты.
Шоқан Уәлиханов (дұрыс есімі – Мұхамед-Қанапия, ал Шоқан – анасының
еркелетіп қойған аты) 1835 жылы ноябрь айында Құсмұрын бекінісінде туған.
Бұл деректің растығын СССР сыртқы істер министрлігінің архивындағы Шоқан
Уәлихановтың қызметі жөніндегі формулярлық тізім дәлелдейді. Нақ осы дерек
басқа ресми документтерде де кезедеседі. Мысалы, Шоқан Уәлихановты Орыстың
географиялық қоғамының толық мүшесі етіп сайларда толтырылған анкеталық
мәліметтерде 1835 жылы туған деп көрсетілген.
Шоқан балалық шағын әуелі Құсмұрында, содан кейін өзінің ата мекені –
Сырымбетте өткізген. Сырымбет Солтүстік Қазақстандағы тарихи аңызға
айналған ғажайып сұлу өңір.
Шоқан өте ширақ әрі ақылды бала болған. Оның балалық шағы сахарада,
өзінің өткендегі ерлік істері жайлы көптеген аңыздарды есінде сақтап
отырған халықтың арасында өтеді, сөйтіп сезімтал бала тарихи аңыздарға
жастайынан құлақ қойып, халықтың қалың ортасынан шыққан адамдармен
араласуға, қарапайым адамдардың өлең-жырлары мен әңгімелерін тыңдауға
құштар боп өседі.
Шоқан әуелі Құсмұрындағы қазақ мектебінде оқиды. Мұнда ол араб
жазуының негіздерін меңгереді және қарындашпен сурет салып үйренеді. Бұл
схолистикалық мектепте тек шағатай тіліндегі орта ғасырлық әдебиет
мұраларын оқумен, араб және парсы тілдерінде сөйлеп жаттығу және шығыс
ақындарының өлеңдерін тақпақтап жатқа айтумен ғана айналысқан.
Шоқанның бала кезіндегі қатты құмартқан өнерінің бірі сурет салу еді.
Бұл өнерді ол Құсмұрын бекінісіндегі Уәлихановтардың үйінде ұзақ тұрған
орыстың суретші-топографтары мен геодезистерінен үйренеді. Оның үстіне
Уәлихановьардың ауылына жиі-жиі қонаққа келіп жүрген орыс ғалымдары,
инженерлер мен білімді офицерлер де қабілетті баланы көркемөнер мен
әдебиетке құштарландыра түседі.
Жас Шоқан сұңқар салып, саяхаттық құруға өте құмар болған. Сахарада
саяхаттап ұзақ жүру оның дағдысына айналған. Шексіз де шетсіз кең жазира,
жасыл орман, өзен алабының қалың тоғайлары мен биік құздарды тамашалып,
Шоқан өзінің туған елінің сұлу табиғатынан үлкен ләззат алған. Сонау бала
кезінің өзінде-ақ ол Ақмола мен Баянауыл сахараларын аралап, Баянауыл
тауларының маңындағы нағашыларына жиі барып, қонақ боп жүреді. Бұл
сапарларынан алған әсерлері Уәлихановтың көпке дейін есінен кетпейді және
сондағы көрген-білгендерін кейін кадет корпусының шәкірті болған кезде
өзінің досы Г.Н. Потанинге әңгімелеп берген.
1847 жылы күзінде он екі жасар Шоқан туған елінен тұңғыш реет ұзақ
сапар шегіп, әкесімен бірге Омбыға оқуға келеді. Шыңғыс өзінің орыс
достарының көмегімен баласын Сібірдің сол кездегі ең жақсы оқы орыны деп
саналатын Сібір кадет корпусына оқуға түсіреді.
Үлкен қала, байтақ өлкенің орталығы ауылдан жаңада ғана келген зерделі
балаға күшті әсер етеді. Шоқан Омбының әсем көріністеріне қатты қызығып,
солардың суретін сала бастайды.
Сібір кадет корпусы 1845 жылы сібір линиялық казактарының әскери
училищесі негізінде құрылған және сол кездегі ең жақсы оқу орындарының бірі
деп саналған. Декабрист И. Завалишиннің берген бағасы бойынша ол ағарту
ісі мен патриотизм ордасы болған.
Шоқан кадет корпусына келгенде орыс тілін білмейтін, бірақ сирек
кездесетін қабілетінің арқасында осы қиыншылықты тез жеңіп шықты. Ол үздік
оқыды, тіпті өз құрдастарының алдына түсті. Шоқан тез кемелденді, - деп
еске алды оның мектептес досы Г.Н. Потанин – өзінің орыс жолдастарын басып
озды. Оған көп адам ден қойып, зер салды, оның қабілеттілігі сондай, тіпті
оқу орнына түсуден бұрын-ақ сурет сала бастаған еді.
Еңбеккерлігімен және жеке басының жоғары моральдық қасиеттерімен
ұштасқан жас Шоқанның терең білімі, әдеттен тыс зеректігі корпустың
көптеген оқытушыларын таңдандырды. Шоқанның ерекше қабілеті әсіресе
тарихты, география және шығыс филологиясын оқып-үйрену тұсында айқын
көрінді және осы қасиеттерінің арқасында ол жұрттың назарын өзіне аударды.
Арада екі-үш жыл өткеннен кейін Шоқан тек өз класының алды ғана
болмай, тіпті жоғары класс оқушыларын да өзінің зеректігімен басып озды.
Шоқан туған еліне творчесволық жемісті еңбек етуді аңсады.
Ақыры ол осындай мүмкіндікке ие болды. Бұл сол кезде Қазақстанда Ұлы
жүз қазақтары мен Ыстықкөл қырғыздарының Россияға өз Еркімен қосылуы
нәтижесінде туған тарихи жағдайдың өзгешелігіне байланысты еді. Баршаға
аян, Ұлы жүз қазақтары ХІХ ғасырдағы 40 жылдардың басында – Россияның мәңгі
боданы болуға ант берді және осыған байланысты 1845 жылы жаңа Қапал қамалы
салынды. Верный бекінісі ол кезде жоқ еді. Іле өлкесінде, Тянь-Шань
тауында, сол секілді Шу алқабында атқарылуға тиісті үлкен де күрделіжұмыс
тұрды. Мұнда Қоқан хандығының ықпалы әлі күшті еді, бұны Жетісу шонжары
Тойшыбектің сөздерінен аңғаруға болады*. Оған Шоқан Уәлиханов жетекші роль
атқарды.
Дегенмен жергілікті халықтың арасынан шыққан білімді адамдарға патша
әкімшілігі өте зәру болды. Бұл жөнінде Шоқан Уәлиханов таптырмайтын адам
еді. Жастығына қарамастан (18 жасар) ол қазақ халқының тұрмысын, әдет-
ғұрпын, рухани және материалдық байлығын тамаша білетін, бірқатар шығыс
тілдерін үйренген. Аталған себептер арқасында Шоқан осы маңызды міндетті
орындауға тартылды.
1856 жылы Уәлихановтың ғылыми еңбегінің дамып, өркендей беруіне кең
өріс ашылады. Ол Хометовский деген білімді офицердің басшылығымен
ұйымдастырылған үлкен әскери-ғылыми экспедицияға қатысады. Экспедицияның
мақсаты қырғыз халқымен танысу және Ыстықкөл алабын картаға түсіріп алу
еді. Бұл экспедицияға қатысуымыз үлкен абырой болды. Сөйтіп, Алатау
қырғыздарының арасындағы екі ай жүріп, көбінесе солардың аңыздары мен тілін
зерттеп, әрқилы пайдалы мәліметтер жинап алдық*1 –деп жазды Уәлиханов.
Ыстықкөл аңғарына келген экспедиция осы атақты тау көлінің бассейнін
алғашқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шоқан Шыңғысұлы Уәлихановтың өмірі мен қызметі
Кіріспе
1822 жылы Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында тұңғыш рет Сібір
қазақстары жөнінде Устав еңгізілді. Бұл заңның авторы М.М. Сперанский
Уставты дайындай отырып, қазақтардың тұрмыс жағдайларына лайықтап өз алдына
бөлек ережелер жасап шығарды.
Уставты қабылдағаннан кейін Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында
сібір қазақтарының Шекаралық басқармасы құрылып, қазіргі Қарағанды,
Көкшетау, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Семей, Шығыс Қазақстан облыстары
мен Қостанай облысының кейбір өңірлеріндегі қазақстар осы басқармаға
бағындырылды. Омбы қаласы осынау ұлан-байтақ өлкенің әкімшілік орталығы
болып белгеленді. Шекаралық басқарманың ұйымдастырылуы мен бірге қазақ
сахарасында бірте-бірте округтік приказдар, яғни жергілікті әкімшілік
орталықтары құрыла бастады, оларды аға сұлтандар – қазақтың феодалдық бай-
шонжарларының өкілдері басқарды. Бұл округтік приказдардың көпшілігі
кейіннен мәдени және сауда орталықтарна айналды.
1854 жылы солтүстік-шығыс қазақтарының жергілікті өзін-өзі басқару
орындары жойылып, сахаралық округтер орасан зор екі облысқа бөлінді: бірі –
Сібір қазақтарының облысы ретінде құрылып, оның орталығы Омбы қаласы болды
да, Семей облысы деп аталған екінші облыстың орталығы – Семей қаласы болып
белгіленді.
Шоқан Уәлихановтың қоғамдық-тарихи майданда көріне бастаған дәуірі
қазақ халқының тарихындағы маңызды кезең, қазақ халқының ұлы орыс халқымен
және оның алдыңғы қатарлы демократияшыл мәдениетімен жақындасу дәуірі еді.
Бұл жақындасу қазақ халқының экономикасы мәдениетінінің дамуына даңғыл жол
ашты.
Шоқан Уәлиханов сияқты жан-жақты және терең білімді, алдыңғы қатарлы
адамның тарихи майданға шығуы тек осы екі халықтың арасындағы экономикалық
және мәдени қарым-қатынастардың нәтижесінде ғана мүмкін еді.
Шоқан Уәлихановты география саласындағы саяхатшы әрі географ-ғалым
ретінде ерекше тұрғыдан қарауымыздың өзіндік себептері бар. Шындығында да,
біз басқа зерттеушілердің қызметін сөз еткенде олардың Қазақстан аумағының
белгілі бір бөліктерін ғана географиялық жағынан танып білу ісіне қосқан
үлесін баяндаумен шектесек, ал Ш.Уәлихановқа жалпы мағынасындағы аса
зерделі, тұңғыш отандық географ-саяхатшы ретінде қараймыз.
Жүріп өткен жерлерінің зерттеу деңгейіне және олардың танып білуге
қолайлығына қарай Шоқан өз саяхаттарын екі кезеңге бөледі: бірінші кезең
Жоңғарды аралап, Жетісу, Іле өлкесі арқылы Ыстықкөлге барған жолды қамтиды.
Менің саяхатымның екінші кезеңі Сырдария өзенінің негізгі саласы
болып табылатын Нарын өзенінің жоғарғы сағасынан басталады. Бұл ара осы
меридианда Семенов сапарының ең шырқау шегі. Одан әрі менің алдымда әлі
зерттелмеген, адам аяғы баспаған мүлде меңіреу өңір жатты, - деп жазды.
Шоқан Уәлихановтың бұл кезеңі жемісті әрі географиялық жаңалықтар ашты.
Шоқан Уәлиханов (дұрыс есімі – Мұхамед-Қанапия, ал Шоқан – анасының
еркелетіп қойған аты) 1835 жылы ноябрь айында Құсмұрын бекінісінде туған.
Бұл деректің растығын СССР сыртқы істер министрлігінің архивындағы Шоқан
Уәлихановтың қызметі жөніндегі формулярлық тізім дәлелдейді. Нақ осы дерек
басқа ресми документтерде де кезедеседі. Мысалы, Шоқан Уәлихановты Орыстың
географиялық қоғамының толық мүшесі етіп сайларда толтырылған анкеталық
мәліметтерде 1835 жылы туған деп көрсетілген.
Шоқан балалық шағын әуелі Құсмұрында, содан кейін өзінің ата мекені –
Сырымбетте өткізген. Сырымбет Солтүстік Қазақстандағы тарихи аңызға
айналған ғажайып сұлу өңір.
Шоқан өте ширақ әрі ақылды бала болған. Оның балалық шағы сахарада,
өзінің өткендегі ерлік істері жайлы көптеген аңыздарды есінде сақтап
отырған халықтың арасында өтеді, сөйтіп сезімтал бала тарихи аңыздарға
жастайынан құлақ қойып, халықтың қалың ортасынан шыққан адамдармен
араласуға, қарапайым адамдардың өлең-жырлары мен әңгімелерін тыңдауға
құштар боп өседі.
Шоқан әуелі Құсмұрындағы қазақ мектебінде оқиды. Мұнда ол араб
жазуының негіздерін меңгереді және қарындашпен сурет салып үйренеді. Бұл
схолистикалық мектепте тек шағатай тіліндегі орта ғасырлық әдебиет
мұраларын оқумен, араб және парсы тілдерінде сөйлеп жаттығу және шығыс
ақындарының өлеңдерін тақпақтап жатқа айтумен ғана айналысқан.
Шоқанның бала кезіндегі қатты құмартқан өнерінің бірі сурет салу еді.
Бұл өнерді ол Құсмұрын бекінісіндегі Уәлихановтардың үйінде ұзақ тұрған
орыстың суретші-топографтары мен геодезистерінен үйренеді. Оның үстіне
Уәлихановьардың ауылына жиі-жиі қонаққа келіп жүрген орыс ғалымдары,
инженерлер мен білімді офицерлер де қабілетті баланы көркемөнер мен
әдебиетке құштарландыра түседі.
Жас Шоқан сұңқар салып, саяхаттық құруға өте құмар болған. Сахарада
саяхаттап ұзақ жүру оның дағдысына айналған. Шексіз де шетсіз кең жазира,
жасыл орман, өзен алабының қалың тоғайлары мен биік құздарды тамашалып,
Шоқан өзінің туған елінің сұлу табиғатынан үлкен ләззат алған. Сонау бала
кезінің өзінде-ақ ол Ақмола мен Баянауыл сахараларын аралап, Баянауыл
тауларының маңындағы нағашыларына жиі барып, қонақ боп жүреді. Бұл
сапарларынан алған әсерлері Уәлихановтың көпке дейін есінен кетпейді және
сондағы көрген-білгендерін кейін кадет корпусының шәкірті болған кезде
өзінің досы Г.Н. Потанинге әңгімелеп берген.
1847 жылы күзінде он екі жасар Шоқан туған елінен тұңғыш реет ұзақ
сапар шегіп, әкесімен бірге Омбыға оқуға келеді. Шыңғыс өзінің орыс
достарының көмегімен баласын Сібірдің сол кездегі ең жақсы оқы орыны деп
саналатын Сібір кадет корпусына оқуға түсіреді.
Үлкен қала, байтақ өлкенің орталығы ауылдан жаңада ғана келген зерделі
балаға күшті әсер етеді. Шоқан Омбының әсем көріністеріне қатты қызығып,
солардың суретін сала бастайды.
Сібір кадет корпусы 1845 жылы сібір линиялық казактарының әскери
училищесі негізінде құрылған және сол кездегі ең жақсы оқу орындарының бірі
деп саналған. Декабрист И. Завалишиннің берген бағасы бойынша ол ағарту
ісі мен патриотизм ордасы болған.
Шоқан кадет корпусына келгенде орыс тілін білмейтін, бірақ сирек
кездесетін қабілетінің арқасында осы қиыншылықты тез жеңіп шықты. Ол үздік
оқыды, тіпті өз құрдастарының алдына түсті. Шоқан тез кемелденді, - деп
еске алды оның мектептес досы Г.Н. Потанин – өзінің орыс жолдастарын басып
озды. Оған көп адам ден қойып, зер салды, оның қабілеттілігі сондай, тіпті
оқу орнына түсуден бұрын-ақ сурет сала бастаған еді.
Еңбеккерлігімен және жеке басының жоғары моральдық қасиеттерімен
ұштасқан жас Шоқанның терең білімі, әдеттен тыс зеректігі корпустың
көптеген оқытушыларын таңдандырды. Шоқанның ерекше қабілеті әсіресе
тарихты, география және шығыс филологиясын оқып-үйрену тұсында айқын
көрінді және осы қасиеттерінің арқасында ол жұрттың назарын өзіне аударды.
Арада екі-үш жыл өткеннен кейін Шоқан тек өз класының алды ғана
болмай, тіпті жоғары класс оқушыларын да өзінің зеректігімен басып озды.
Шоқан туған еліне творчесволық жемісті еңбек етуді аңсады.
Ақыры ол осындай мүмкіндікке ие болды. Бұл сол кезде Қазақстанда Ұлы
жүз қазақтары мен Ыстықкөл қырғыздарының Россияға өз Еркімен қосылуы
нәтижесінде туған тарихи жағдайдың өзгешелігіне байланысты еді. Баршаға
аян, Ұлы жүз қазақтары ХІХ ғасырдағы 40 жылдардың басында – Россияның мәңгі
боданы болуға ант берді және осыған байланысты 1845 жылы жаңа Қапал қамалы
салынды. Верный бекінісі ол кезде жоқ еді. Іле өлкесінде, Тянь-Шань
тауында, сол секілді Шу алқабында атқарылуға тиісті үлкен де күрделіжұмыс
тұрды. Мұнда Қоқан хандығының ықпалы әлі күшті еді, бұны Жетісу шонжары
Тойшыбектің сөздерінен аңғаруға болады*. Оған Шоқан Уәлиханов жетекші роль
атқарды.
Дегенмен жергілікті халықтың арасынан шыққан білімді адамдарға патша
әкімшілігі өте зәру болды. Бұл жөнінде Шоқан Уәлиханов таптырмайтын адам
еді. Жастығына қарамастан (18 жасар) ол қазақ халқының тұрмысын, әдет-
ғұрпын, рухани және материалдық байлығын тамаша білетін, бірқатар шығыс
тілдерін үйренген. Аталған себептер арқасында Шоқан осы маңызды міндетті
орындауға тартылды.
1856 жылы Уәлихановтың ғылыми еңбегінің дамып, өркендей беруіне кең
өріс ашылады. Ол Хометовский деген білімді офицердің басшылығымен
ұйымдастырылған үлкен әскери-ғылыми экспедицияға қатысады. Экспедицияның
мақсаты қырғыз халқымен танысу және Ыстықкөл алабын картаға түсіріп алу
еді. Бұл экспедицияға қатысуымыз үлкен абырой болды. Сөйтіп, Алатау
қырғыздарының арасындағы екі ай жүріп, көбінесе солардың аңыздары мен тілін
зерттеп, әрқилы пайдалы мәліметтер жинап алдық*1 –деп жазды Уәлиханов.
Ыстықкөл аңғарына келген экспедиция осы атақты тау көлінің бассейнін
алғашқы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz