«Микроэкономика» пәні бойынша лекциялық курс

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 96 бет
Таңдаулыға:

Ф. 7. 11-19

ДОСАЛИЕВ Ө. К.

МИКРОЭКОНОМИКА

«Микроэкономика» пәні бойынша лекциялық курс

. ШЫМКЕНТ, 2012ж.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТАНДАҒЫ ОҢТҤСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Экономикалық теория» кафедрасы

ДОСАЛИЕВ Ө. К.

ШЫМКЕНТ, 2012ж.

ӘОЖ 330. 101. 54 (083. 13)

ББК 65

Досалиев Ө. К. . Микроэкономика. /«Микроэкономика» пәні бойынша лекциялық курс.

Шымкент қ., М. Әуезов атындағы ОҚМУ, 2012 жыл, 88 бет.

Лекциялық курс оқу жоспарының талаптары мен «Микроэкономика» кур- сының типтік бағдарламасына сай құрастырылған және де курстың тақырып- тарын кеңінен ашу үшін қажетті мәліметтерді қамтиды.

Лекциялық курс барлық экономикалық мамандық студенттеріне арналған.

Лекциялық курста лекциялық сабақты жүргізудің бағдарламасы, жоспары және пайдаланылатын әдебиеттердің тізімі беріліп отыр. Лекциялық сабақтың мазмұндылығын арттыру үшін әрбір дәріс қосымша талқыланатын және бақы- лау сұрақтарымен толықтырылған.

Сарапшылар: Ертаев Е. Ж. - э. ғ. к., Академиялық инновациялық универси-

тетінің «Экономика және құқық» факультеті- нің деканы

Уразбаева Г. Ж. . - э. ғ. к., доцент, М. Әуезов атын. ОҚМУ «Эконо- микалық теория» кафедрасының меңгерушісі

«Экономика және қаржы» факультетінің әдістемелік кеңесі (хаттама № 10 ,

« 30 » 05 2012ж. ) мен «Экономикалық теория» кафедрасының мәжілісінде (хаттама № 10 , « 15 » 05 2012ж. ) талқыланып, университеттің Әдістемелік Кеңесінде қаралуға ұсынылды.

Әдістемелік нұсқау М. Әуезов атындағы ОҚМУ-нің Әдістемелік Кеңесімен баспаға ұсынылды, хаттама № 6 , « 9 » 07 2012ж.

© М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2012ж. Баспаға шығаруға жауапты: Досалиев Ө. К.

Кіріспе

Микроэкономика дербес ғылыми пән ретінде ХІХғ. соңғы үш онжылдық- тарында дами бастады. Микроэкономиканың ғылым ретінде қалыптасуын әдет- те экономикалық ой-пікірдің дербес бағыты болып есептелетін маржинализм- нің дамуымен және туынды ұғымына негізделген шекті талдау әдістерінің кеңі- нен қолданылуымен байланыстырады.

«Микроэкономика» термині алғашқы рет 1933ж. Норвегия экономисті Р. Фриштің «Экономикалық экономикада импульстің мәселелері мен таралу мәселелері» атты ғылыми мақаласында кездеседі.

ХХғ. -да микроэкономикалық талдаудың экономикалық қызметтің нақты жағдайларына және нақты тәжірибелік шешімдерді жасау әдістеріне жақындау тенденциялары айқын көріне бастады.

Осыған байланысты, микроэкономика толық емес ақпарат пен капитал салымдарының тиімділігі мен тәуекелді бағалау теорияларымен және функ- ционалды әдістемелермен толығып, пайдалана бастады.

Микроэкономиканың басты қарастыратын мәселелері өндірушілер мен тұтынушылар, олардың өндіріс көлемі, сату, сатып алу, тұтыну көлемін қа- жеттілік, баға, шығындар, пайданы ескеріп шешім қабылдауы болып табылады. Жеке мінез-құлық пен жүріс-тұрыстың экономикалық талдауы тұтыну- шылық сұраныс теориясына, сонымен қатар еңбек ұсынысы теориясына негіз- деледі. Фирманың әрекетін талдау ұтымды өндірістік шешімдер қабылдауға

және баға теориясына негізделеді.

Микроэкономиканың негізгі бөлімдері: тұтыну теориясы, фирма теория- сы мен нарық құрылымы, монополия мен бәсеке мәселелері, мемлекет пен жеке сектордың өзарабайланыс мәселелері, еңбек нарығы мен ресурстарды өзара алмастыруды талдау, табысты бөлу мәселелері, жеке және жалпы экономика- лық тепе-теңдік, сыртқы әсерлер мәселесі және қоғамдық игіліктердің оңтайлы өндірісі.

Студенттердің «Микроэкономика» курсынан алған теориялық білімдерін бекіту үшін әдістемелік нұсқауда тапсырмалар: есептер мен тесттік сұрақтар берілген.

Ұсынылған тапсырмалардың мақсаты - келтірілген есептер мен альтер- нативті нұсқалар сараптамасы негізінде студентке көмек беру, басқару шешім- дерінің оптималды таңдауын қамтамасыз ету және олардың қорытындысын кәсіпорын (фирма), мемлекет және әлемдік масштаб деңгейінде есептеу. Беріл- ген тапсырмаларды шешу үшін студенттерге оқу курсының жекелеген бөлім- дерін ғана емес, арнайы қосымша әдебиеттерді де тереңірек меңгеруді қажет етеді.

Көрсетілген бөлімдер бойынша ұсынылған әдебиеттермен, ақпараттармен жүргізілген жүйелі жұмыс тұрақты дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді, тәжірибелік жағдайларда дұрыс бағыт алуға және талдауға мүмкіндік береді.

Курстың мақсаты мен міндеттері

Микроэкономика - бұл жекелеген экономикалық құбылыстарды, үрдіс- терді, субъектілерді (тұтынушылар, үй шаруашылықтары, фирмалар, нарық үлгілері), олардың қызметін және олардың арасындағы экономикалық қатынас- тарды зерттейтін экономика ғылымының бөлімі.

Бұл ғылым нарық жағдайында экономикалық субъектілердің мінез-құл- қын, жүріс-тұрысын түсінуге негіз болады, сонымен қатар ресурстардың шек- теулі жағдайындағы ұтымды шешім қабылдау тәсілін жасауға көмек береді.

Курсты оқытудың негізгі мақсаты - жекелеген экономикалық бірліктер мен олардың топтары деңгейінде, сонымен қатар олардың өзара және мемле- кеттік өзарабайланысын талдау үшін экономиканың қызмет етуін түсіну үшін - қажетті білімдерді студенттердің алуында болып табылады.

Курстың негізгі міндеттері не мыналар жатады: экономикалық құбы- лыстарды бейнелеудің каузалды және функционалды әдістемесін (методология- сын) меңгеру және практикалық сұрақтарды шешу үшін теориялық білімді пай- далану бойынша машықтану, сонымен қатар экономикалық талдаудың қазіргі кездегі әдістерін және микроэкономикалық үлгідерді құру және пайдалануды үйрену.

Курстың пререквизиттері: жоғары оқу орнының бағдарламасы көлемінде

«Микроэкономика» курсын оқуды меңгеру үшін студент экономикалық теория және математикалық талдау бойынша білімдері болуы қажет, ғылыми әдебиет- термен жұмыс жасай алуы керек, ақпараттарды талдай алуы қажет, ғылыми- зерттеу жұмыстарына үлкен мән беріп қарау, сонымен қатар компьютерді пай- далануды үйренуі қажет.

Курстың постреквизиттері: берілген курсты оқу нәтижесінде студенттер экономикалық үрдісстер мен құбылыстарды суреттеу және болжау үшін, соны- мен қатар тәжірибелік ұсыныстарды жасау үшін микроэкономикалық үлгілер мен әдістерді пайдалануды үйренеді.

«Микроэкономика» курсы бойынша лекциялық сабақтардың БАҒДАРЛАМАСЫ

I модуль. Сұраныс және ұсыныс, олардың өзара байланысы.

Тұтыну теориясының негіздері.

Тақырып-1. Сұраныс пен ұсынысты талдаудың негіздері

Құндылық туралы түсінік және бағалар. Сұраныс. Сұраныс функциясы. Сұраныс көлемі. Сұраныс қисығы. Сұраныс өзгеруі. Сұраныс көлемінің өзгеруі. Сұранысқа әсер ететін факторлар. Тауарлар мен қызметтер ұсынысы. Ұсынысқа әсер ететін факторлар. Ұсыныс қисығы. Ұсыныс өзгеруі. Ұсыныс қисығының өзгерісі. Нарықтық тепе-теңдігінің қалыптасуы. Сұраныс және ұсыныс заңдары. Гиффен парадоксы. Нарықтық тепе-теңдік.

Тақырып-2. Сұраныс және ұсыныс икемділігінің теориясы.

Икемділік туралы түсінік. Сұраныстың бағалық икемділігі. Сұраныс қи- сығының икемділігі. Нүктелік икемділік. Доғалық икемділік. Өте икемді және өте икемсіз сұраныс. Сұраныстың икемділігі және түсім өзгеруі. Сұраныстың бағалық икемділігіне әсер ететін факторлар. Сұраныстыңс қиылысқан бағалық икемділігі. Сұраныстың табыстық икемділігі. Сұраныстың табыстық икемді- лігіне әсер ететін факторлар. Нарықтық тепе-теңдікке салықтың әсері.

Тақырып-3. Тұтынушы талғамы теориясы.

Пайдалылық ұғым. Пайдалылықтың сандық теориясы. Пайдалылықтың реттік теориясы. Шекті пайдалылық. Госсеннің бірінші заңы - шекті пайдалы- лықтың азаю принципі. Тұтынушының пайдалылықты максималдау шарттары. Тұтынушы талғамын максималдау шарты. Госсеннің екінші заңы. Реттіліктің толық және аксиомасы. Транзиттілік аксиомасы. Тойымдылық аксиомасы. Тұтынушының тәуелсіздік аксиомасы. Талғамсыздық қисығы. Талғамсыздық қисықтарының қасиеттері. Бірін-бірі толық ауыстыратын тауарлар үшін алмас- тырудың шекті нормасы (MRS) . Алмастырудың кемімелі шекті нормасы. Бюд- жет сызығы. Бюджет сызығының теңдеуі. Бюджет сызығының көлбеуі. Тұты- нушының тепе-теңдік шарты. Бұрыштық тепе-теңдік. Салыстырмалы статика және сұранысты талдау. «Баға-тұтынуң қисығы. Нарықтық және жеке сұраныс.

«Табыс-тұтынуң қисығын. Сапалы және сапасыз тауарлар. Энгельс қисығы. Кәдуілгі тауарлар, сапасыз тауарлар және Гиффен тауарлары үшін табыс және тұтыну тиімділіктері.

Тақырып-4. Өндіріс теориясы.

Өндіріс туралы ұғым. Өндіріс факторлары. Өндіріс технологиялары. Өн- діріс функциясы және оның қасиеттері. Изокванталар. Изокванталар картачы. Шекті өнімділіктің азаю заңы. Тұрақты және айнымалы өндіріс факторлары. Өндірістің айнымалы факторларының жалпы, орташа және шекті өнімдері. Қысқа және ұзақ уақыт мерзімдері. Орташа және шекті өнім арасындағы байла- ныс. Өндіріс стадиялары. Технологиялық алмастырудың шекті нормасы. Өнді-

ріс факторларының шекті өнімдерінің өзгеруінің MRTS-ке тигізетін әсері. Тех- нологиялар мысалдары. Қолданылатын өндіріс факторларының арасындағы белгіленген пропорция кезіндегі изокванта. Өндіріс факторлары бірін-бірі то- лық алмастыра алатын жағдайындағы изокванта. Кобб-Дуглас функциясы. Тех- нология өзгерісінің изоквантаға әсері. Өндіріс масштабының тиімділіктері.

Тақырып-5. Өндіріс шығындары.

«Шығындарң туралы түсінік. Өндіріси шығындары және балама шығын- дар. Айқын және айқынсыз шығындар. Шығындар функциясы. Ұзақ және қыс- қа мерзімдегі шығындар. Бухгалтерлік және экономикалық шығындар. Бухгал- терлік және экономикалық пайда. Кәдуілгі пайда. Изокоста. Шығындарды тө- менгі деңгейге жеткізу шарты. Қысқа уақыт мерзімдегі шығындар. Тұрақты және айнымалы шығындар. Орташа айнымалы, орташа жалпы және шекті шы- ғындар. Олардың арасындағы қатынас. Қысқа уақыт мерзіміндегі барлық шы- ғындар түрінің қисықтары. Шекті шығын мен шекті өнімділік арасындағы байланыс. Изокванталар және ауқымнан әртүрлі берілу мүмкіндігіндегі ұзақ мерзімдегі шығындар қисықтары. Ұзақ мерзіміндегі шекті және орташа шығын- дар. Қысқа және ұзақ мерзімдегі шығындар арасындағы байланыс. Ұзақ мерзім- дегі шығындар қисығының қысқы мерзімдегі шығындар қисығымен ұқсастығы.

II модуль. Әртҥрлі нарық ҥлгілеріндегі бағақалыптасу Тақырып-6. Жетілген бәсекелестік нарықтағы ұсыныс.

Нарық құрылымдарының алуан түрлілігі. Нақты және идеал құрылым- дар. Жетілген бәсекелестіктегі нарық үлгідеріне қойылатын шектеулер. Қысқа уақыт мерзімінде пайданы мейлінше арттыру. Қысқа уақыт мерзімінде шығын- дарды минимадау. Қысқа уақыт мерзімінде шығындарды азайту үшін өндірісті тоқтату. Қысқа уақыт мерзіміндегі фирманың ұсыныс қисығы. Қысқа мерзім- дегі өндіріс саласының ұсыныс қисығы. Қысқа уақыт мерзіміндегі бәсекелес фирманың тепе-теңдігі. Ұзақ мерзіміндегі ұсыныс икемділігі. Тұрақты, өспелі және кемімелі өндіріс шығындары бар өндіріс саласы. Тұтынушы және өндіру- ші ұтымдарына талдау.

Тақырып-7. Монополия.

Монополия түрлерінің алуандығы. Таза монополия. Салаға кіру үшін тос- қауылдар. Монополистің өніміне деген сұраныс. Монополистің шекті түсімі. Монополистің максималды пайда нүктесі. Қысқа мерзімдегі монополиялық тепе-теңдікті графикалық талдау. Сұраныстың бағалық ережесі. Лернер коэф- фициенті. Ұзақ уақыт мерзімінде пайданы максималдау. Бәсекелестік тепе-тең- дік пен монополиялық тепе-теңдікті салыстыру. Монополиялық биліктің әлеу- меттік шығындары. Монополиялық биліктің болуының тиімділігі. Жоғарғы деңгейдегі шектеулі баға орнату. Бағалық дискриминация. Бағалық дискрими- нация үлгісі.

Тақырып-8. Монополиялық бәсекелестік.

Жетілмеген бәсеке және өнімді сараптау. Монополиялық бәсекенің мәні. Монополиялық бәсекенің ерекшеліктері. Монополиялық бәсеке нарығы. Өлi жүк» шығындары. Монополияға қарсы экономикалық аргумент. Қысқа мерзім- дегі баға мен өнім көлемін анықтау. Табиғи монополиялар масштабтан өсу қай- тарымы. Бағаның соңғы шегiн орнату. Ұзақ мерзімдегі монополиялық бәсеке- лес фирманың тепе-теңдігі. Жетілмеген бәсеке нарығы. Ұзақмерзімді кезеңде сала ұсынысы. Жеке фирманың мoнoполиялық биліктерін шектеу.

Тақырып-9. Олигополия

Олигополияның негізгі сипаттамалары. Олигополия нарығының ерекше- ліктері. Фирмалардың стратегиялық әрекеттері. Олигополиялық фирмалардың өндірістік шешімдері. Дуополия. Курно үлгісі. Фирмалардың сезіну әсер сы- зықтары. Тепе-теңдік. Олигополияны жетілген бәсекелестікпен және монопо- лиямен салыстыру. Баға белгілеудегі жетекшілік. Штакельберг үлгісі. Тұрлаулы баға және сұраныстың сынық сызығы. Салаға кіруге тосқауыл болатын баға элементтері. Нэш және Парето тиімділіктері. Келісім және картель.

Тақырып-10. Өндіріс факторларының нарықтары.

Өндіріс факторларының нарығындағы сұраныс және ұсыныс. Таауарлар мен қызметке деген сұраныстың туындысы ретіндегі ресурсқа деген сұраныс. Еңбектің ұсыныс қисығы. Ресурстарға деген шекті шығын қисығы. Жұмыс және демалыс арасындағы таңдау. Еңбекақы кемімелі ұсыныс қисығы. Еңбекке деген фирманың сұраныс қисығы. Өндіріс факторларының бәсекелестік нарық- тағы тепе-теңдік. Өндіріс факторларының нарығындағы монопсондық бидік. Моносопия және монополия.

Тақырып-11. Нарықтық дәрменсіздік.

Қоғам игілігі. Экономикалық игiлiктердi жiктеу. Жекеменшік және қоғам- дық игілік. Бәсекеге түспейтін және сатуға шығарылмайтын игіліктер. Таза қоғамдық игiлiктердiң нольдiк бәсекелiгi. Қоғамдық игiлiктерге сұраныс. Шектi қоғамдық пайда. Қоғамдық игiлiктiң оңтайлы көлемi. “Билетсiз адам” пробле- масы. Тепе-теңдік шарты. Қоғамдық талғам теориясы. Лоббизм.

Сыртқы әсерлер. Сыртқы оң және теріс әсерлер. Шекті және қоғамдық тиімділік. Коуз-Стиглер теоремасы. Ассиметриялық ақпараттар. Тұрлаусыздың сапа. Нарық дабылдары. Ассиметриялық ақпараттар мәні.

I модуль. Сұраныс және ұсыныс, олардың өзара байланысы.

Тұтыну теориясының негіздері.

Тақырып 1. Сұраныс пен ұсынысты талдаудың негіздері.

Дәріс-1. Сұраныс және ұсыныс.

«Сұраныс» ұғымы, заңы, қисығы мен функциясы.
Ұсыныс заңы, қисығы, функциясы.

Сабақтың мақсаты: нарықтық механизмнің негізгі элементтері, заңдылықтары туралы түсі- нік беру; «сұраныс», «ұсыныс» және «тепе-теңдік» ұғымдарының мәнін ашу, олардың өзара- байланыстарына талдау жасау.

«Сұраныс» ұғымы, заңы, қисығы мен функциясы.

Талдаудың принциптерi мен алғышарттарын қолданып, нарықтық меха- низмдi жалпы түрде көрсетуге тырысамыз. Ең алдымен нарықтық категория - сұранысты қарастырамыз.

Сұраныстың ең алдымен сапалық жағын қарастырайық. Сұраныс адам- дардың қажеттiлiгiмен тiкелей байланысты. Бiрақ барлық қажеттiлiктi нарықта ескере алмаймыз. Сондықтан ол төлеу мүмкiндiгi бар қажеттiлiк болуы қажет. Берiлген тұтынушының сұранысы ол алғысы келген қажеттiлiктермен емес, оның берiлген жағдайда сатып алу қабiлетiмен сипатталады.

Сұраныс тұтынушының максималды мүмкiндiктерiмен немесе оның бе- рiлген тауарды сатып алуға берген максималды мүмкiндiктерiмен, немесе оның берiлген тауарды сатып алуға берген максималды төлемiмен анықталады.

Сонымен қатар, сандық жағынан да қарастырсақ болады. Сандық жағынан әр түрлi қағидалар бар, соның бiреуi сұраныс көлемi максималды қажеттiлiктi белгiлi бiр жағдайда берiлген уақытта сатып алумен анықталынады. Бұл анық- тамаға екi түсiнiктеме берiлуi қажет. Сатып алу кезiндегi жағдайлар да сұраныс көлемiне әсер етедi, өйткенi ол тұтынушының қандай ортада тұрып шешiм қа- былдағанын анықтайды. Бұл ортада тұтынушы таңдауына келесi факторлар әсер етедi:

берiлген тауар бағасы (Р) ;
берiлген тауарды орынбасушы немесе субститут-тауарлар бағасы (p1s, …, pns) ;
берiлген тауарды толықтырушы немесе комплиментарлы игiлiктер

(p ₁ ^с , …, p ^с ) бағасы;

берiлген тауарды сатып алуға бөлiнген тұтынушы табысы (I) ;
тұтынушы талғамы мен таңдауы (Z) ;
жалпы, сыртқы тұтыну жағдайлары (N) ;
тұтынушы күтiмi (Е) .

Факторлар жиынтығының сұраныс көлемiне әсер етуiн, жоғарыда келтi- рiлген белгiлеулердi қолдана отырып талдауға өте аламыз.

Сұраныс функциясы деп сұраныс көлемiнiң берiлген факторлар ша- масына тәуелдiлiгiн айтамыз:

Q ^D =f(P, P ₁ ^s , …, P _n ^s , P ₁ ^c , …, P _m ^c , I, Z, N, E)

Сұраныс функциясы арқылы айнымалылардың арасындағы тәуелдiлiктi олар белгiсiз болса да анықтауға болады, бұл байланысты келесi функционалды формада көрсете аламыз:

P↓ → Q ^D ↑

Сұранысқа әсер етушi фаркторлар тiзiмiн ұлғайтсақ та болар едi. Бiрақ кел- тiрiлген факторлар жиынтығы практикада ұзақ есептеу үшiн жеткiлiктi. Нақты түрде, бұл қалған факторлар тұрақты болған кезде қолданылады. Шектi жағ- дайда сұраныс көлемi мен тауар бағасы арасындағы тәуелдiлiктi келесi түрде көрсетемiз:

Q ^D = f(P)

Бұл тәуелдiлiктi кесте немесе график түрiнде статистикалық көрсеткiш нәтижесiнде құруға және дәлелдеуге болады:

Тауар бағасы

10

20

30

40

50

60

70

Тауар бағасы:

Тауар саны

10:

90

20:

80

30:

70

40:

60

50:

50

60:

40

70:

30

Сұраныс функциясын анықтаудың әртүрлi жолдарында олардың барлы- ғына ортақ бiр қасиет бiрiктiредi: баға өсумен (басқа факторлар тұрақты) тұты- нушы сатып алуға қабiлеттi тауар саны азаяды және керiсiнше бұл керi тәу- елдiлiк сұраныс заңы деп аталады.

Осы график арқылы көрсететiн сұраныс қисығы керi иiлiс түрiне ие болады (1. 1-сурет) :

Р

Р ₁

Q 1. 1-сурет

Q ₁

Сонымен қатар баға мен сатып алу санын керi бағытта қарастыруға бола- ды. Осы жағдайда сол қисық графикте келесi жағдайды көрсетедi: берiлген тауар санына тұтынушы қандай ең максималды бағаны төлеуге дайындығы

(1. 2-сурет) : P

P ₁

0 Q ₁ Q

-сурет

Керi тәуелдiлiктi көрсету үшiн бағандардың баға мен тауар саны орнын өзгерту қажет, мысалы:

Тауар саны

90

80

70

60

40

30

Тауар саны:

Тауар бағасы

90:

10

80:

20

70:

30

60:

40

50: 50

40:

60

30:

70

Аналитикалық формада мұндай керi байланыс сұраныстың керi функ- циясы арқылы көрсетуге болады:

P ^D =h(Q)

Бұл керi тәуелдiлiк кемiмелi: сатып алу баға өскен сайын азаяды. Сұраныс функциясының түзу және керi байланыстарын келесi сызықтық тәуелдiлiк ар- қылы көрсетуге болады:

Q ^D =a - b*P; b*P ^D = a - Q; P ^D = a/b - (1/b) *Q

Сонымен қатар сызықтық емес сұраныс функциясын келесi түрде көрсе- темiз:

Q ^D = K/P; P ^D *Q = K/Q;

Тiгiнен және көлденеңнен график осьтерiнiң сұраныс қисығымен қиылы- суы қаншалықты тұтыну тегiн болса да, ол да шектеулi, яғни аз алынатын- дығын қарастырады (немесе керiсiнше максималды баға кезiнде, одан жоғары бағаға тұтынушы тауар алмайды) .

Егер тауар бағасы өзгерсе, онда өзгерiс сызық бойынан жылжиды. Егер де басқа факторлар - басқа тауарлар бағасы, табыс, талғам өзгерсе, онда қисық сызықтың өзi толығымен жылжиды. Яғни сызық бойымен және сызықтың өзi- нiң жылжыуын ажырата бiлу қажет, және ол сұраныс көлемiнiң өзгерiсi және сұраныс өзгерiсi деп аталады.

Ұсыныс заңы, қисығы, функциясы.

Ұсынысты талдауды сапалық жағынан қарастырамыз. Берiлген тауарды шығару және нарыққа апару жеткiлiктi емес.

Ұсыныс экономикалық субъектiнiң өндiрген тауарын нарықта сату келi- сiмiн алғанда ғана пайда болады. Ұсыныс көлемi белгiлi бiр жағдайға байла- нысты сатуға дайын максималды тауар санымен анықталынады.

Ұсыныс көлемi де уақытқа байланысты анықталынады. Сондықтан берiл- ген ұсыныс көлемi қай уақытқа арналған соны бiлуiмiз қажет. Сонымен қатар, ұсынысқа әсер етушi факторлар да маңызды роль атқарады.

Сатушы таңдауына әсер етушi факторлар келесiлер:

тауар бағасы (Р) ;
субститут (орынбасушы) тауарлар бағасы (p1s, …, pns) ;
комплиментарлы (толықтырушы) тауарлар бағасы (p1с, …, pс) ;
өндiрiс шығындары, оған өндiрiс технологиясы, қажеттi ресурстар мен олардың бағасы кiредi (С) ;
салықтар және субсидиялар (Т) ;
өндiрiстiң жалпы, сыртқы жағдайлары (N’) ;
өндiрушiлер күтiмi (Е’) .

Ұсыныс функциясы осы, факторларға ұсыныс көлемiнiң тәуелдiлiгiн си-

паттайды:

Q ^S = f(P, P ₁ ^s …P ^s , P ^c …P

c, С, Т, N’, E’)

Сұраныс функциясына сәйкес бiрiншi фактордан басқа факторларды тұ- рақты деп санасақ, онда ол формуланы келесi түрде қысқартып көрсете аламыз:

Q ^S = f(P) ;

Ұсыныс көлемi мен тауар бағасы арасындағы тәуелдiлiктi кесте, график түрiнде көрсете аламыз. Ұсыныс кестесi келесi түрде болады:

Ұсынылған тауар бағасы

10

20

30

40

50

Ұсынылған тауар бағасы:

Ұсынылған тауар саны

10:

350

20:

450

30:

600

40:

800

50:

1050

Барлық зерттеулердi қорытындылай отырып (басқа факторлар тұ-рақты болса) тауар бағасы өскен сайын, сол уақытта ұсыныс көлемi ұлғаяды. Бұл тура тәуелдiлiк ұсыныс заңы деп аталады.

Графикте (1. 3-сурет) көрсетiлген ұсыныс қисығы оң иiлу түрiнде болады.

Ұсыныс функциясын қарапайым түрде келесi сызықтық формада көрсетемiз:

Q ^S = a + b * P

мұндағы: а және b - баға мен ұсыныс қисығы байланысының параметрлерi және ол статистикалық есептеулер арқылы анықталған.

Сызықты емес формада дәрежелiк тәуелдiлiк қолданылады:

Q ^S = a + b * P ^а

Графикте көрсетiлген ұсыныс қисығын керi тәуелдiлiк арқылы анықтауға болады, яғни сатушы сатуға келiскен белгiлi бiр тауар санына минималды бағаға келiскен төлемдi көрсетедi (1. 4-сурет) .

P

P1 0

Q1 Q

-сурет

P P1

0 Q Q

1. 4. сурет

Бұл байланысты төмендегi кестеде тауар бағасы мен оның саны орна- ласқан бағандардың орнын ауыстыру арқылы көруге болады, мысалы:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.